Vrijenban

Voormalige gemeente
Delft Pijnacker-Nootdorp
Haaglanden
Zuid-Holland

Vrijenban ca 1905 [640x480].jpg

Het hulppostkantoor van de gemeente Vrijenban lag vermoedelijk in het dorp Delfgauw

Het hulppostkantoor van de gemeente Vrijenban lag vermoedelijk in het dorp Delfgauw

gemeente_vrijenban_anno_ca_1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Vrijenban anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Vrijenban anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Vrijenban

Terug naar boven

Status

- Vrijenban is een voormalige gemeente en tegenwoordig ook wijk in de provincie Zuid-Holland, in de streek Haaglanden.

- De gemeente Vrijenban is ontstaan per 1-4-1817 (nadat zij eerst in 1812 aan de gemeente Delft was toegevoegd), in 1833 vergroot met de gemeente Biesland en per 1-9-1855 met de gemeenten Abtsregt en 'Ackersdijk en Vrouwenregt'.

- De gemeente Vrijenban is in 1921 opgeheven en grotendeels opgegaan in de gemeente Delft (3.112 inwoners) en deels opgegaan in de gemeente Pijnacker (981 inwoners).

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Vrijenban was de naam van een aantal stukken land in de omgeving van Delft. Voor het eerst horen wij hiervan tussen de jaren 1212 en 1214. Graaf Willem I schenkt dan aan het klooster Egmond het voorrecht dat degenen die op de landerijen van dat klooster in Abtswoude wonen, precies dezelfde belasting zouden betalen als de bewoners van de Hof van Delft of 'in libero bann' (in de vrije ban). 'Ban' betekent rechtsgebied. (bron: P.C.J. van der Krogt, 'Straatnamen van Delft: verklaring van de namen van straten en buurten, grachten en bruggen', 2000)

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Vrijenban lag NO, O en ZO van Delft.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Vrijenban 88 huizen met 979 inwoners (dat is dus gemiddeld 11 mensen in 1 huis, ook voor die tijd was dat veel, 6 tot 10 mensen per huis was in die tijd gebruikelijk), verdeeld in het Z deel van de buurtschap Delfgauw 20/322 (= huizen/inwoners, hier dus gemiddeld 16 mensen per huis!), buurtschap Het Koningsveld 24/278, polder Biesland 4/20 en verder nog 'verspreide woningen' 40/359. De gemeente omvatte ook nog de buurtschap Klein Delfgauw.

Terug naar boven

Geschiedenis

Waarschijnlijk ontstaat het onder Naam vermelde vrije rechtsgebied als in de 12e of vroege 13e eeuw nog onontgonnen land wordt uitgegeven aan vrije boeren. In 1817 vormt men uit de verspreide stukken land de gemeente Vrijenban. Omdat de stukken land van deze gemeente en buurgemeente Hof van Delft kris-kras door elkaar gelegen zijn, worden bij Koninklijk Besluit van 1826 de grenzen vereenvoudigd. De uitvoering van dat besluit vindt pas in 1833 plaats. Vrijenban krijgt al het land ten oosten van de stad Delft en de Schie; Hof van Delft het gebied ten westen daarvan. Voor de verdere gemeentelijke ontwikkeling, zie hierboven onder Status.

Postale gegevens
De gemeente had van 1872 tot 1921 een hulppostkantoor onder de naam Vrijenban (zie afbeelding). Maar dat was dus geen plaatsnaam, het was alleen de gemeentenaam. Kennelijk lag dat postkantoor in het dorp Delfgauw, want in 1921 is de naam van het postkantoor gewijzigd in Delfgauw.

Wijk
In 1993 wordt deze naam vastgesteld voor een wijk die voor een groot deel op het gebied van de voormalige gelijknamige gemeente ligt. De wijk Vrijenban is verdeeld in de (9) buurten Haagweg (bedrijventerrein), Indische Buurt-Noord, Indische Buurt-Zuid, Sint Joris, Koepoort, Bomenwijk, Biesland, Heilige Land, en Delftse Poort-West (bedrijventerrein).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Op Nieuwe Plantage 58, aan de noordrand van het centrum van Delft, op de hoek met de Vrijenbanselaan, staat de prachtig gerestaureerde, rijksmonumentale villa Vrijenban, voormalig raadhuis van de gelijknamige gemeente en oud-burgemeesterswoning van Delft. Het pand uit 1878 staat aan het begin van de oprit van de Reineveldbrug over de Schie richting de Brasserskade. Het is gebouwd naar een ontwerp van architect Bastiaan Schelling. Sinds 2011 is het pand in gebruik als bedrijfspand van een ICT-bedrijf. "De stijl van het gebouw is een voorbeeld van Eclecticisme, waarin invloeden van de Hollandse Renaissance aanwijsbaar zijn. De bouwstijl is herkenbaar aan de op schilderachtige effecten gerichte vormentaal. Hierbij is gebruik gemaakt van ten opzichte van elkaar verspringende bouwvolumes, een toren-element, kleurig siermetselwerk en pleisterwerk. Na de opheffing van de gemeente Vrijenban in 1921 kreeg het pand de bestemming van ambtswoning van de burgemeester van Delft. Het interieur is in een aantal verbouwingen, waarvan de laatste in 1997, aangepast aan een kantoorfunktie, waarbij vrijwel alle originele decoraties zijn verdwenen. Ook de tuin is verloren gegaan. Het pand maakt deel uit van het beschermde stadsgezicht van Delft.

Omschrijving. Het vrijstaande pand is direct aan de oostzijde van de vroegere Vrijenbanselaan (thans Nieuwe Plantage) gesitueerd. Het gebouw is verticaal opgebouwd uit een kelder, begane grond, verdieping en kaplaag onder een afgeplat samengesteld schilddak, met een steil, afgeplat schilddak boven het torenvolume. Het steile schilddak is gedekt met leien in Maasdekking en wordt bekroond door een gietijzeren hekwerk met vlaggenstok. Op de daken bevinden zich meerdere dakkapellen. De samengestelde plattegrond heeft in hoofdopzet een rechthoekige vorm, met aan alle vier gevels risalerende delen. De gevels zijn opgetrokken uit rode baksteen in kruisverband. Gele bakstenen zijn als horizontale banden over de gevels aangebracht en tevens met de rode bakstenen verwerkt in het bloktandpatroon ter hoogte van de begane grond en de verdieping. De gevels hebben een hardstenen plint. Pleisterwerk is op de gevels toegepast bij de waterlijst, de lekdorpels met consoles, in rondbogen met decoratieve sluitstenen boven de vensters en de entree, alsmede in fries, kroonlijst en attiek.

De vensters op de begane grond zijn voorzien van een rondboogvormig bovenlicht, de vensters op de verdieping daarentegen met een segmentboogvormig bovenlicht. Dit onderscheid geldt echter alleen de representatieve geveldelen. De overige vensters zijn segmentboogvormig. Vrijwel alle vensters hebben kruisramen onder een tweeruits bovenlicht. De nadruk ligt op de voorgevel (westzijde) van het pand. De asymmetrische voorgevel bezit twee risalieten: de linker risaliet met afgeschuinde zijkanten, de rechter risaliet in de vorm van een rechthoekige toren. Centraal in de gevelwand, tussen de twee risalieten, bevindt zich een tweelaagse loggia met gietijzeren en houten detailleringen. In de linker hoekrisaliet zijn in beide bouwlagen vier gevelopeningen opgenomen, de afgeschuinde zijden meegeteld. Dubbele openslaande deuren, in de afgeschuinde zijde en in de teruggelegen gevel, geven toegang tot de dubbele loggia, die opgebouwd is uit een stapeling van drie rondbogen met daarboven een Serliana-motief. Hoekpilasters benadrukken de rechthoekige vormen van de rechter risaliet. In de eerste bouwlaag is de entree ondergebracht. Deze is bereikbaar middels een hardstenen trap, die aan weerszijden door muurtjes is omlijst. In de tweede bouwlaag bevindt zich, boven een decoratief paneel, een venster met segmentboog en een binnenwerk in de vorm van een Serliana-motief.

Het rechter deel van de asymmetrische achtergevel vormt een twee bouwlagen tellende risaliet. Voor het linker deel van de achtergevel is een (keuken-)uitbouw geplaatst, bestaande uit een kelder en één bouwlaag onder een schilddak. Tussen de twee risalieten bevindt zich een smalle trap, die toegang geeft tot de achterdeur. De asymmetrische linker zijgevel is onderverdeeld in drie blokken, waarvan het middelste blok is teruggelegen. In dat middendeel en in het blok links daarvan staan twee vensters in beide bouwlagen. In de topgevel boven het linker blok bevindt zich een klein tweelichts venster. Het rechter blok is gesloten, met uitzondering van de afgeschuinde zijde, die echter reeds als onderdeel van de voorgevel is benoemd. De asymmetrische rechter zijgevel is opgebouwd vanuit het vrijwel gesloten gevelvlak van het torenelement geheel links en een breder gevelvlak, dat opgedeeld is in vijf traveeën, met in elke travee vensters in beide bouwlagen.

Waardering. Het voormalige raadhuis is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische, de architectuurhistorische en de stedenbouwkundige waarde. Het raadhuis is van cultuurhistorische waarde als een bijzondere uitdrukking van een specifieke functie, namelijk als representatief raadhuis gecombineerd met een ambtswoning, van de inmiddels opgeheven gemeente Vrijenban. Het raadhuis is van architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een Eclectische bouwstijl, vanwege de plaats die het inneemt in het oeuvre van de architect Schelling en vanwege de karakteristieke hoofdvorm, het materiaalgebruik en de detaillering van het exterieur. Het raadhuis is tevens van belang vanwege de redelijke mate van gaafheid. Het raadhuis heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de bijzondere ligging aan de noordwestelijke rand van de stad Delft." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Actualiteiten uit wijk Vrijenban op Twitter.

Reacties

(3)

Omdat mijn overgrootvader Johannes van Geest, zoon van Arie van Geest en Petronella Wolffers, op 22 februari 1853 in Vrijenban is geboren, zou ik zijn preciezere geboorteplaats willen vernemen.
Te meer, omdat Vrijenban is gesplitst in Delfgauw, Koningsveld en Biesland.
De ambtenaar van de burgerlijke stand gaf op 15 januari 1900 een geboorteuittreksel nr. 8 af van de gemeente.
Graag verneem ik

Het is inderdaad jammer/lastig dat bij geboorten vaak alleen de gemeentenaam wordt opgegeven en niet (ook) de plaatsnaam, wat je zoals in uw geval toch ook graag zou willen weten. Hopelijk staat in de archieven nog vermeld waar de genoemde ouders op dat moment woonden. Het lijkt ons dat hetzij het gemeentearchief van Delft hetzij de heemkundekring van Delft u daarmee op weg kunnen helpen waar u dat zou moeten kunnen vinden. Hun sites vindt u onder het kopje Geschiedenis van onze pagina over Delft: https://www.plaatsengids.nl/delft#geschiedenis Succes gewenst.

Is de gedenksteen van het gemeentehuis nog ooit teruggevonden? Er zat een gedenksteen in de voorgevel van het voormalige gemeentehuis. Die was op een bepaald moment verdwenen, eruit gehaald. Ik dacht, vrij kort voor de restauratie. Het zag er toen verschrikkelijk uit, ik heb er nog binnen rondgelopen. Er was toen een keer brand in gesticht.

Reactie toevoegen