Status

- Reeuwijk is een voormalige gemeente in de provincie Zuid-Holland, in de streek Groene Hart, thans deel uitmakend van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2010.

- Per 1-4-1817 is Stein afgesplitst van de gemeente Reeuwijk (nadat Stein eerst in 1812 aan die gemeente was toegevoegd). Eveneens per 1-4-1817 is Vrijhoef en Kalverbroek van de gemeente afgesplitst. In 1827 is die gemeente opgegaan in de gemeente Stein.

- De gemeente is per 1-9-1855 vergroot met de gemeente Middelburg (nadat die eerst in 1812 was toegevoegd aan de gemeente Boskoop en per 1-4-1817 weer was afgesplitst van Boskoop), per 1-7-1870 met de gemeenten Sluipwijk en Stein, per 1-2-1964 met een deel van de gemeente Hekendorp (zijnde de buurtschap Oukoop) en in 1989 met een deel van de gemeente Driebruggen (zijnde de dorpen Driebruggen en Waarder, de buurtschap Langeweide en een deel van de buurtschap Hogebrug). Verder heeft in de loop der jaren nog een reeks kleinere grenscorrecties met omliggende gemeenten plaatsgevonden.

- De gemeente omvatte - na de hierboven beschreven herindelingen en grenscorrecties - de dorpen Driebruggen, Reeuwijk-Brug, -Dorp, Sluipwijk en Waarder, en de buurtschappen Abessinië, Hogebrug, Lange Weide, Middelburg (deels), Oud-Reeuwijk, Oukoop, Platteweg (vanaf 1991 grotendeels), Randenburg, Tempel en Twaalfmorgen. Op sommige kaarten wordt ook de bebouwing aan de Oudeweg als gelijknamige buurtschap vermeld. Wij hebben echter zowel in oude als recente bronnen tot op heden niets kunnen vinden wat erop duidt dat de panden aan deze weg een identiteit als buurtschap hebben (gehad). In bijvoorbeeld (1) wordt er niets over vermeld.

- De gemeente van vóór de herindeling van 1989 kende maar 1 postcode (2811) en dat grondgebied is daarom ook maar 1 formele postcodeboek- en BAG-woonplaatsnaam; Reeuwijk. Die gemeente heeft destijds - in de jaren zeventig - dus verzuimd om eigen postcodes en postale plaatsnamen aan te vragen voor de 3 dorpen in de toenmalige gemeente, zijnde Reeuwijk-Brug, -Dorp en Sluipwijk. In de praktijk (zowel zoals men dat gevoelsmatig ter plekke ervaart, als qua plaatsnaamborden) bestaat de 'woonplaats' Reeuwijk dus helemaal niet, maar omvat deze in de cutuurhistorische, geografische en maatschappelijke werkelijkheid de hiervoor genoemde 3 dorpen.

- Wapen van de voormalige gemeente Reeuwijk.

Naam

Oudere vermeldingen
Reewijk, 1280-1287 Rewike, 1306 Rewyc, 1333 Rewic, 1387 Reewyc, 1389 en 1390 (sic) Rielwyc, 1391 en 1392 Rewyk, 1509 Reedwijck, 1615 Rewijck.

Naamsverklaring
Betekent het Middelnederlandse ree 'rooilijn, grenslijn, grenssloot' en wijk 'hoeve, nederzetting, dorp' of wijk 'inham, zijsloot'. Zie ook Oud-Reeuwijk.(2)

Ligging

Het grondgebied van de voormalige gemeente Reeuwijk wordt globaal begrensd door de omliggende plaatsen (met de klok mee) Woerden, Hekendorp, Haastrecht, Gouda, Waddinxveen, Boskoop, Zwammerdam en Bodegraven.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente 143 huizen met 1.032 inwoners, verdeeld in dorp Reeuwijk (= het huidige -Dorp) met buurtschap Tempel 11/78 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Randenburg 30/224, Oud-Reeuwijk 18/126, Reeuwijk-Brug 60/436 en Vogelzang en 's-Gravenbroek samen 24/168. Kort voor haar opheffing per 1-1-2011 heeft de gemeente ca. 5.000 huizen met ca. 13.000 inwoners.

Geschiedenis

In den beginne
Deze plaats wordt voor het eerst vermeld in 1248 - relatief laat, want andere kernen in het gebied waren al eerder ontstaan - als een landmeter van de graaf van Holland de grens vastlegt tussen de gebieden Middelburg en Voshol. Het oude dorp Reeuwijk is een van de vele middeleeuwse ontginningen in het oosten van Holland. Al vrij snel, in de 17e eeuw, verplaatste de administratieve kern van het dorp zich naar het gebied langs de Breevaart naar Gouda, waar de kern Reeuwijk-Brug ontstond; de kerken bleven echter in -Dorp.

Turfwinning > Reeuwijkse Plassen
"De Romeinen brachten in het begin van onze jaartelling veel vernieuwingen en kennis naar ons land, ook met betrekking tot turf. Maar in de vroege middeleeuwen gebruikte men hoofdzakelijk hout als brandstof. Men kookte op hout en verwarmde zich door hout te stoken. In de Gouden Eeuw ging het Holland economisch voor de wind. De steden groeiden en de bedrijvigheid nam toe. Dat vroeg veel bouw- en brandstoffen. De houtvoorraad van Holland (= houtland) raakte op, maar een energiecrisis maakt vindingrijk. De uitgebreide veengebieden van Holland gingen turf leveren, wat een prima brandstof was. Pas vanaf 1675 gingen turfmakers ook op grondgebied van Reeuwijk op grote schaal aan de slag. In de 18e eeuw bereikte de vervening rond Sluipwijk haar hoogtepunt. Honderden baggermannen, veenmeiden en andere seizoenarbeiders deden hier hun zware werk. De turfschippers vervoerden uiteindelijk vele miljoenen turven naar Gouda en andere Hollandse steden. Daar werden ze gebruikt als energiebron voor de bierbrouwerijen, blekerijen en pijpenfabrieken. Door al dat zwoegen zijn uiteindelijk 13 Reeuwijkse Plassen ontstaan." (bron: Streekmuseum)

Archieven
Archieven van de gemeenten die op enig moment in de gemeente Reeuwijk zijn opgegaan.

Streekmuseum
"Het ontstaan van de Reeuwijkse plassen door turfwinning, met name rond het oude dorpje Sluipwijk, is de ruggengraat van de vaste collectie van Streekmuseum Reeuwijk. Door het ontstaan van de plassen ontwikkelde zich de visserij en de jacht op en aan het water, met botenbouw als neveneffect. In het veenweidegebied rond de plassen bleef de veeteelt bestaan, grotendeels rundveehouderij met daarbij de bereiding van boerenboter en de bekende Goudse boerenkaas. Dit alles zie je eveneens terug in de vaste collectie. Naast het leven op en aan de plassen geeft het museum een uitgebreid beeld van het dagelijks leven op het platteland in 'Grootmoeders tijd', ongeveer het eerste kwart van de 20e eeuw. Ook het museumgebouw zelf, een boerderij uit 1907, is in feite onderdeel van de collectie.

Onze entree. Bij de receptie van Streekmuseum Reeuwijk vind je het verkooppunt van diverse boekjes, ansichtkaarten en Oudhollands snoepgoed als duimdrop, kaneelstokken, wijnballen en zoethout. In de hal zie je een ouderwets dorpsschooltje en kun je gezellig een kopje koffie of thee drinken. In de filmzaal kun je kijken naar onze informatieve diaserie over het vervenen van het Reeuwijkse Land. De stal. De palen waartussen de koeien de winter over vast stonden, de voergoten links en rechts van de deel en de drinkbakken zijn deels nog aanwezig. De stal is expositieruimte, met als onderwerpen de turfwinning, het dagelijks leven op en rond de plassen, de brandweer, de veehouderij, het turfstekerhuisje en attributen voor de jacht en visserij. Achterin hebben we het nachtverblijf voor de knecht of de meid opnieuw aangebracht. De woonkeuken. Deze ruimte is ingericht als boerenwoonkeuken. Je ziet onder meer een mooie vitrinekast met een 110 jaar oud servies, een kachel met turfkit en een granieten aanrecht met een waterpomp een spiegelkast. Daarmee krijg je een aardig beeld van hoe de woonkeuken er in vroeger tijden uitzag.

Het stoephok. Het stoep- of boenhok is een houten uitbouw tot iets over de sloot, waarin het ooit heldere slootwater dienst deed als spoelwater. De stoep is nu expositieruimte, met als hoofdonderwerp 'de was'. Een enkel detail herinnert nog aan de rosmolen of paardenmolen die ook deze boerderij ooit rijk was. De kelder. Zoals in vele Zuid-Hollandse boerderijen is ook hier de kelder slechts gedeeltelijk ondergronds, vanwege de opwaartse druk van het grondwater. De authentieke pekelbak voor het pekelen van de zelfgemaakte kaas is nog aanwezig. De expositie hier is uiteraard gewijd aan hetzelfde zuivelproduct. Op de schappen bovenaan de trap staan enkele resultaten van de vroegere wijze van conservering van groenten en fruit, het zogeheten 'wecken'. De opkamer. Gebouwd óp de kelder (vandaar de naam) en bereikbaar via een trapje van drie treden. Deze kamer is nu ingericht als slaapkamer, met een commode, een wieg, een zogeheten twijfelaar en een stilletje.

De voorkamer of zitkamer. De zitkamer ligt aan de voorzijde van de boerderij. Deze was vaak alleen ’s zondags in gebruik. De schoorsteenmantel van vroeger is er nog. Wij hebben er opnieuw een kolenkachel voor gezet, met de bijbehorende attributen zoals een kolenkit en een sinteltang. Verder vind je in deze kamer een aantal vitrines waar we je mooie, oude serviezen laten zien. De pronkkamer. Werd voornamelijk gebruikt voor de ontvangst van notabelen, zoals de dominee, de dokter en de notaris. Vader - en soms moeder - scheidden zich hier af van de kinderen, voor de gesprekken die het bezoek van de notabel noodzakelijk maakten. Hier tonen wij je de dingen die te maken hebben met de huishoudelijke bewerking van de kleding. In de linnenkast vind je onder meer ondergoed uit 'grootmoeders tijd', in de 'glazen kast' enkele kanten mutsen zoals de vrouwen toen vaak droegen.

De zolder. Hier kom je via een redelijk steile trap. De zolder is tweedelig en thans volledig ingericht als expositieruimte. De voorzolder, eens extra slaapruimte boven het woonhuis, heeft nog een originele rookkast waarin eigen slachtproducten als hammen, zijden spek en worsten hun conserverende behandeling ondergingen in de rook van de kachel beneden. Verder vind je hier de thema’s textiel, scheepswerf, rietdekkerij en kruidenierswinkel. De achterzolder. Deze ruimte boven de stal, die ooit als hooizolder dienst deed en voorheen onze ontvangstruimte voor groepen was, is nu voor een groot deel ingericht voor de Genealogie, de Beeldcollectie, de Bibliotheek en het huisarchief van Streekmuseum Reeuwijk. In onze bibliotheek is een fraaie verzameling boeken aanwezig over de geschiedenis, het vervenen en de flora en fauna van het bijzondere Zuid-Hollandse plassengebied. Verder hebben we oude en jonge boeken over diverse historische onderwerpen. Sommige ervan zijn tamelijk uniek." - Nieuws van het Streekmuseum op Facebook.

Bezienswaardigheden

- Reeuwijk (= de dorpen -Brug en -Dorp en de buurtschappen Middelburg en Oukoop) heeft 12 gemeentelijke monumenten.

- Gevelstenen in Reeuwijk.

Landschap, natuur en recreatie

- Hoogheemraadschap Rijnland heeft in 2015 natuurvriendelijke oevers in de Reeuwijkse Plassen aangelegd en gerenoveerd.

- Fietsroutes, wandelroutes en kanoroutes door de kernen van de voormalige gemeente Reeuwijk.

- In de Reeuwijkse Hout vind je Infocentrum De Hartloper, gezien de ligging aan een knooppunt van fiets-, wandel- en vaarroutes een ideaal startpunt voor je tochten door het Groene Hart.

- Broekvelden, Vettenbroek en Polder Stein vormen samen met de Reeuwijkse Plassen een fraai gebied met hoge landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Het heeft een grote biodiversiteit en is in trek bij recreanten. De natuur is er bijzonder, vooral vanwege de vele overwinterende watervogels: smient, slobeend, krakeend en kleine zwaan. Om deze bijzondere natuur te beschermen heeft de Provincie Zuid-Holland samen met diverse overheden en maatschappelijke partijen een beheerplan opgesteld. In Beheerplan Broekvelden, Vettenbroek en Polder Stein 2018-2023 (de opvolger van het vorige plan uit 2012) staat onder andere welke activiteiten er in en rond het gebied mogen plaatsvinden.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Reeuwijk, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude foto's en ansichtkaarten van de kernen in de voormalige gemeente Reeuwijk.

- Oude foto's en ansichtkaarten van de kernen in deze voormalige gemeente op de site van Wim Hoogerdijk.

- "In de zomer van 2020 is het Streekmuseum door de lokale Jumbo benaderd met het verzoek mee te werken aan het tot stand komen van een historisch plaatjesalbum. De Jumbo heeft haar vestiging in oktober 2020 verbouwd en was in dat kader twee weken gesloten. Bij de heropening op 21 oktober 2020 is aan alle klanten een album aangeboden met verhalen over Reeuwijk, Driebruggen en Waarder. Bij al deze verhalen kunnen plaatjes worden geplakt, die gespaard kunnen worden bij de boodschappen.

Wij zagen hierin een grote kans om het Streekmuseum meer bekendheid te geven en besloten hieraan mee te werken. Het is een uitgave geworden met 26 interessante thema’s waarin vele aspecten van de geschiedenis en het leven in de diverse kernen wordt weergegeven. De verhalen over bijv. wonen, werken en recreatie worden geïllustreerd met 256 plaatjes uit de uitgebreide fotocollectie van het museum. In de inleiding wordt ook de geschiedenis van de Jumbo-vestiging in Reeuwijk-Brug verteld. Naast een bijdrage aan het Streekmuseum is ook de opbrengst van de Jumbo statiegeldactie tot het einde van 2020 voor het museum. Er wordt nog nagedacht over verdere samenwerking en vervolgacties. Te denken valt aan een plaatjesruilbeurs en een presentatie van alle albumfoto’s in de filmzaal." (bron: Streekmuseum)

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Reeuwijk (online te bestellen).

• 1. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)