Status

- Brongergea is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Heerenveen.

- De buurtschap Brongergea valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Oranjewoud.

Naam

In het Nederlands
Brongerga. Maar op de plaatsnaamborden staat (alleen) de Friese spelling dus conformeren wij ons daaraan.

Ligging

De buurtschap Brongergea ligt O van Oranjewoud, nabij de bocht van de Marijkemuoiwei, waar de weg 'kruist' met de zijweggetjes Brandeleane en De Fuotpaden.

Geschiedenis

Brongergea is eeuwen ouder dan het dorp Oranjewoud en heeft een interessante geschiedenis. De nederzetting paste mooi in de lange rij dorpen van Schoterland, die begon bij het Tjeukemeer en liep tot aan Hoornsterzwaag. Deze dorpen hadden hun grens tot de Tjonger (of Kuinder) in het zuiden en voor een groot deel het hoogveen in het noorden. De boerderijen en huizen stonden op de hoge zandrug en de weilanden liepen tot aan de Tjonger. Het veen werd vaak gebruikt om turf voor eigen gebruik te steken. Het dorpsgebied van Brongergea liep van de Tjonger, waar nu Mildam ligt tot aan het hoogveen, waar nu De Knipe is gelegen. Een groot gebied dus.

Brongergea wordt voor het eerst genoemd in 1315, in een lijst met kerken van deze omgeving: "Schote cum duabus capellis". Wat wil zeggen Oudeschoot en de kapellen van Nieuweschoot en Brongergea. Hoe de kerk eruit heeft gezien weten we niet. Er is wel een tekening van de ruïne van de kerk, die in 1722 door Jacob Stellingwerf is geschilderd. Maar het dorp heeft waarschijnlijk al rond 1100 bestaan en misschien nog wel eerder.

Tijdens de aanleg van de grafkelder van Mr. H.W. de Blocq van Scheltinga, rond 1855, kwamen er 'rode' (bont) zandstenen sarcofagen te voorschijn. Deze kisten zijn in de 12e eeuw als begraafwijze door de toenmalige elite gebruikt. De kisten zijn, na de aanleg van de grafkelder, verspreid onder de boeren die pachters waren van de Blocq van Scheltinga en door hen gebruikt als drinkbak voor het vee...

Later zijn op het grondgebied van Brongergea de 'uitbuuren' Mildam (bij de Tjonger) en Knijpe (bij de Compagnonsvaart) ontstaan. Dat het een groot dorp was, blijkt uit een boete die het dorp in 1413 aan bisschop Freerk van Blankenham moest betalen. Brongergea moest 50 oude Schilden, van 33 Vlaamse Grooten, betalen, totaal 1.650 Vlaamse Grooten. Elke huishouding moest er daar 4 van betalen. Dat houdt dus in dat er toen ongeveer 400 gezinnen in het dorp woonden. Zo'n groot dorp moet toen al jaren bestaan hebben. Maar toch wordt het in een geschrift uit 1315 niet genoemd als dorp, wel dat er een kapel stond, die toebehoorde aan de Johannieter Orde, die gewijd was aan de heilige Agatha. Een oorzaak zou kunnen zijn dat er niet een echte dorpskern was, maar dat de boerderijen en huizen verspreid lagen in het woongebied. De kerk was vaak de kern, waar men tijdens gelegenheden samenkwam.

Hier is dus al eeuwenlang bewoning, niet alleen van nomaden, boeren, herders en wevers, maar dit was het gebied waar de Friese adel hun buitens had. Grietmannen, officieren en dienaren van de Friese Oranjes. Al ver voordat Albertine Agnes zich in deze omgeving vestigde. Zij woonden op Oenemastate, later Pauwenburg en Klemburg. En Boldewijn Tamminga, opperstalmeester van de Oranjes, had hier zijn buiten. Later werd dit Carolinenburg. Het is heel aannemelijk dat Albertine Agnes hierdoor Schoterwoud bij Brongergea heeft uitgezocht om haar buiten te bouwen. Waarschijnlijk had ze hier al meerdere malen een paar dagen doorgebracht op een van de 'staten' en was het haar goed bevallen. (bron)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze buurtschap, kun je terecht bij het in 2012 verschenen naslagwerk 't Gea van Brongergea (368 pagina’s met meer dan 680 foto’s en met kaarten en prenten). Het boek is inmiddels uitverkocht, maar via de link nog wel in pdf-vorm te bestellen. In het boek worden ontstaan en ontwikkeling van het voormalige dorp en de huidige buurtschap uitvoerig beschreven. Sowieso is natuurlijk alles tot een logisch samenhangend geheel geordend van wat hier en daar al in fragmenten bekend was, maar er zijn door onderzoek ook veel nieuwe feiten boven water gekomen. Zo heeft men eindelijk ontdekt wie of wat die Bronger nu eigenlijk was.

In eerdere jaren zijn in De Knipe, Katlijk en Mildam reeds boeken uitgegeven over de geschiedenis van die dorpen. Daarnaast beschrijft 'Geschiedenis van Oranjewoud' de historie van de adel in Oranjewoud en deels Brongergea. Die delen van de geschiedenis heeft men in het boek niet opnieuw beschreven, al zijn er hier en daar natuurlijk wel raakvlakken. Het gebied dat men met het boek bestrijkt ligt tussen Oranjewoud, De Knipe, Katlijk en Mildam. Het is echter wel de oudste historische kern van Brongergea.

Bezienswaardigheden

- Begraafplaats met klokkenstoel. In 2017 is een mooie nieuwe windvaan op de klokkentoren geplaatst. Op 22 april 2017 is hij feestelijk onthuld. Dat vergde nog een acrobatische toer, omdat de onthuller met een ladder tegen de klokkenstoel op moest klimmen om het doek over de windvaan te kunnen verwijderen. Vroeger heeft er ook een windvaan op de klokkenstoel gestaan, en Stichting Brongergea op de Kaart heeft ervoor gezorgd dat het 'puntje op de i', de 'kers op de taart', oftewel de windvaan op de klokkenstoel, nu weer in volle glorie pronkt.

- Prinses Maria Louise, voor de Friezen Marijkemuoi, verbleef ’s zomers geregeld op het buitenverblijf Landgoed Oranjewoud. Dit landgoed werd gebouwd in het dorpsgebied van Brongergea. Dit was voor de inwoners reden om, in het kader van het Maria Louise Jaar 2015, stil te staan bij de relatie die Brongergea heeft met haar en het huis van Oranje. In het ‘Marijkemuoi jier’, aan de Marijkemuoiwei, moest iets gedaan worden wat de relatie van het dorp met de Oranjes weer zou geven, vonden de inwoners.

Die relatie met de Oranjes hebben de inwoners niet alleen via het Landgoed Oranjewoud, maar ook via andere hooggeplaatste inwoners. Zo had prinses Carolina Wilhelmina van Oranje Nassau hier haar kasteeltje ‘Carolinenburg’. Woonde Colonel Jacques van Oenema op ‘Pauwenburg’, evenals o.a. ritmeester Willem van Haren en grietman Menno Coehoorn van Scheltinga. De laatste drie waren in dienst van de Oranjes. Op initiatief van Stichting Brongergea op de Kaert is op 19 september 2015 een blijvend aandenken, in de vorm van het fraaie gestileerde kunstwerk 'Pauw met kroon', geplaatst in het oude dorp. Het kunstwerk, dat symbool staat voor de relatie van Brongerea met de Oranjes, is vervaardigd door de plaatselijke kunstenaar Rokus Greebe. Zie ook de fotoreportage van de onthulling van het kunstwerk 'Pauw met kroon'.

- In april 2018 is in de buurtschap het kunstwerk De Bolle onthuld, ter ere van KI-vereniging* Knijpe e.o., die hier van 1954 tot 1979 met haar KI-station aan de Bieruma Oostingweg in bedrijf is geweest. Het kunstwerk van cortenstaal is ontworpen door de lokale kunstenaar Rokus Greebe en staat op de plek waar het KI-station in 2007 is afgebroken en plaats heeft gemaakt voor een lanhuis. Het is een initiatief van Stichting Brongergea op de Kaart. Hier werden stieren gehouden voor de winning van sperma, dat vervolgens kunstmatig geïnsemineerd werd in de veestapel van de ca. 500 leden van de vereniging. Het was destijds - met een chef, vijf inseminatoren, een stierverzorger en een administratieve kracht - de grootste werkgever in deze kleine buurtschap.

Bijzonder is dat deze organisatie de allereerste 'kunstkoe' in Nederland had. Bijzonder is ook dat hun stieren van topkwaliteit waren. Hun stier Adema 11 van de Gelder bijvoorbeeld voerde al rap de ranglijsten aan. Als eerste Friese fokstier overschreed hij de mijlpaal van 10.000 inseminaties. In 1975 waren dat er al 17.000. Ook landelijk was dat een topprestatie. Bijna 78.000 nakomelingen heeft hij op zijn naam gezet. "De stier van De Knijpe heeft aan de productieverhoging van het Friese vee een stevig steentje bijgedragen", stelde de secretaris van Stichting Brongergea op de Kaart, Alt Liemburg, bij de onthulling van het kunstwerk.

De schaalvergroting in de rundveeverbetering betekende uiteindelijk het definitieve einde voor KI Knijpe e.o. Alle stieren waren in de jaren ervoor al verhuisd naar Gytsjerk. In 1979 sloot KI Knijpe e.o. zich namelijk als laatste aan bij het Fries Rundvee Syndicaat, een grote fusie tussen stamboek-, ki- en melkcontroleverenigingen, dat gebruik maakte van een centraal stierenstation in Gytsjerk en een opfokstation in Terwispel. Het opfokstation is recentelijk overgegaan in de nieuwe embryostal van CRV bij Wirdum. (bronnen en voor nadere informatie zie: LC, 21-4-2018 en en Fryslân1, 19-4-2018. Zie ook de fotoreportage van de onthulling van kunstwerk De Bolle in Brongergea)
* Dat betekent 'kunstmatige inseminatie'.

Landschap, natuur en recreatie

- De buurtschap Brongergea ligt in het Landschapspark Oranjewoud. Een mooie, rustige bosrijke omgeving, waar het goed toeven is en waar je fantastisch kunt wandelen.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Brongergea (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Nieuws over Brongergea op Facebook.

- Belangenvereniging: - De in 2010 opgerichte Stichting Brongergea op de Kaert bestudeert de geschiedenis van deze buurtschap, publiceert daarover, en initieert en ondersteunt projecten die de buurtschap meer bekendheid geven en de leefbaarheid bevorderen. Aanleiding waren de projecten die hieraan voorafgaande reeds waren gerealiseerd, zijnde: het plaatsen van het buurtschapsbord in 2004; het plaatsen van het informatiebord over de buurtschap bij het oude kerkhof in 2005; het schrijven (en in 2012 uitgeven) van het 't Gea fan Brongergea; en het samenstellen van een wandeling door de buurtschap, langs de plaatsen die in het boek worden beschreven.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Brongergea.