Status

- Broeksittard is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Westelijke Mijnstreek, gemeente Sittard-Geleen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30 september 1942. Per 1 oktober 1942 is de gemeente opgeheven en opgegaan in de gemeente Sittard met 210 hectare en 992 inwoners. In 2001 over naar gemeente Sittard-Geleen.

- Wapen van de voormalige gemeente Broeksittard.

- Het dorp Broeksittard heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Sittard. Het dorp heeft, hoewel het inmiddels is vastgegroeid aan de stad Sittard, nog wel een eigen bebouwde kom met dienovereenkomstige blauwe plaatsnaamborden (komborden).

Naam

In het Limburgs
Broukzittert.

Ligging

Het dorp Broeksittard ligt in het O van de stad Sittard en ligt ZZO van het dorp Nieuwstadt en de plaats Millen in Duitsland, Z van de plaats Tüddern in Duitsland, W van de plaatsen Wehr en Süsterseel in Duitsland, NW van de plaats Hillensberg in Duitsland en het dorp Bingelrade, N van het dorp Doenrade en NO van het dorp Munstergeleen en de stad Geleen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Broeksittard 102 huizen met 664 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 97/607 (= huizen/inwoners) en Het Heiligenhuisje 2/21, Lahr 2/22 en Haagsittard 1/14. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 700 huizen met ca. 1.800 inwoners.

Geschiedenis

De parochie (en het dorp) Broeksittard bestaat al minstens duizend jaar. Een eerste schriftelijke vermelding vinden we in een akte uit het jaar 1044. Het oude kerkje, dat in 1934 is afgebroken, was een zogenaamd zadeldak kerkje in de Romaanse stijl en stamde volgens deskundigen uit de 10e of 11e eeuw. Na het gereedkomen van de huidige kerk in 1934 is het oude kerkje afgebroken. Een niet meer goed te maken vergissing, want het kerkje was uniek in zijn soort in Nederland (aldus de website van de parochie).

Schutterij
"De broederschap van Sint Lambertus Broeksittard bezit een zeer oude en roemrijke historie. Wanneer we mogen afgaan op de oudst aanwezige zilveren koningsplaat, dan zou deze schutterij reeds in 1087 hebben bestaan. Er zijn echter geen bewijsstukken meer die dit kunnen staven. Een overlevering wil dat bij een brand vele bezittingen en papieren van de schutterij verloren zijn gegaan. De hierna in ouderdom eerstvolgende koningsplaat dateert uit 1748. De zilveren koningsvogel is eveneens uit 1748. Bij een vluchtige beschouwing zou men geneigd zijn uit dit gegeven alsmede uit de toevoeging 'eerste konink' op de koningsplaat te concluderen dat dit het oprichtingsjaar van de schutterij zou zijn geweest. Hiermee komen we echter in conflict met het gestelde op de koningsplaat van 1087. Voorts liggen er een aantal historische feitelijkheden die bewijzen aandragen dat de schutterij ouder moet zijn dan uit 1748. Men houdt dit jaar dan ook voor een heroprichting.

Zo is er op de eerste plaats het gegeven van 'de Sjlaag in de Kemperkoel'. We kunnen ons maar moeilijk voorstellen, dat in deze woelige periode de Broeksittardenaren maar lijdelijk hebben toegezien hoe hun dorp op Paaszaterdag 24 maart 1543 door de vijandelijke troepen wordt platgebrand. Bij deze bloedige strijd, die op grondgebied van Broeksittard gebied wordt uitgevochten, vallen zeker 3.000 doden te betreuren, die daags daarna, op Paaszondag, onder dwang door de inwoners op hun akkers moeten worden begraven.

Daarnaast bezat de parochiekerk van Broeksittard tot voor kort een St. Lambertusbeeld, de schutspatroon van het gilde, dat door prof. J.J.M. Timmers uit Maastricht is gedateerd als stammend van voor 1675. De voorgestelde heilige draagt op zijn linkerhand een kerkje, waarin een verkleinde uitgave van de oude parochiekerk van vóór de verbouwing van 1647 wordt gezien. Deze monumentale kerk van uitzonderlijke historische en bouwkundige waarde, die zonder enige twijfel meer dan 100 jaar oud was, is helaas in 1934 gesloopt. Ze was een unicum in Nederland vanwege haar metselwerk in opus spicatum, ofwel bestaande uit minder regelmatige stenen die volgens een visgraat- of korenaarpatroon gelegd zijn.

Voorts is in 1609 de dorpen die behoorden tot het gerecht Sittard verzocht enige 'schutten' binnen de stadsmuren van Sittard te leggen. Onder het gerecht Sittard vallen in die tijd: Broeksittard, Wehr, Süsterseel, Hillensberg, Tudderen en Munstergeleen. Met deze 'schutten' zijn onzes inziens geen gewone burgers bedoeld. Afgaande op de ouderdom van de schutterijen in de genoemde plaatsen, worden hier wel degelijk afvaardigingen van schutterijen gevraagd, die vervolgens een bewakingsopdracht binnen de Sittardse wallen krijgen toebedeeld.

De heroprichting van de schutterij in 1748 zou onzes inziens wel eens een uitvloeisel kunnen zijn van die omstandigheden. We bevinden ons dan nl. in de tijd waarin onze streken door sociale onrust onder de bevolking worden geteisterd, en wel in de periode, die in de geschiedenis bekend is als het optreden van de Bokkerijdersbenden. Ook Broeksittard heeft met deze lieden te maken gehad. Het is daarom begrijpelijk dat de inwoners in die tijd onderling bescherming zoeken op een punt waar de overheid dit klaarblijkelijk niet kan of wil geven. Zo zou de heroprichting in 1748 dan uit particulier initiatief zijn geboren", aldus Schutterij St. Lambertus op haar site.

- In april 2019 is het boek '1817-2017 Broeksittard 200 jaar bij het Koninkrijk der Nederlanden' verschenen. Het 118 pagina’s tellende boek verhaalt over de geschiedenis van een dorp dat na de val van Napoleon door een in het grenstraktaat van Aken (1816) vastgestelde grens niet langer op Duits (Pruisisch) maar op Nederlands grondgebied kwam te liggen. Het is geschreven door Frans Walraven en Frank Maassen. Van de oplage van 300 stuks was ruim de helft al bij voorintekening gereserveerd. De resterende exemplaren zijn zolang de voorraad strekt te koop in de lokale boekhandel. Het boek kost €18,50.

Bezienswaardigheden

- De RK kerk van de Parochie Onze Lieve Vrouw Geboorte in Broeksittard is in 1934 gebouwd naar een ontwerp van de bekende architect J. Wielders, als vervanger van het te klein geworden vroeg-Romaans kerkje (zie voor dat kerkje verder bij Geschiedenis). Bijzonder aan de kerk is het dak, dat is belegd met gekleurde pannen volgens een uitgekiend patroon. Omdat de kerk als een typisch voorbeeld van een Wielders-ontwerp wordt beschouwd, heeft de kerk in 2000 de status van rijksmonument gekregen.

In de loop der jaren is de torenspits vernieuwd (na blikseminslag), de verwarmingsinstallatie vernieuwd, de sacristie gerenoveerd en de absis schildering gerestaureerd. In 2005 heeft een grootschalige renovatie plaatsgevonden. De dakconstructie bleek gebreken te vertonen en de dakpannen waren aan vervanging toe. Bij die gelegenheid is ook de elektrische bedrading van de kerk geheel vernieuwd en de verlichting aangepast. De renovatie heeft €300.000 gekost, waarvan de parochie zelf €60.000 moest opbrengen (ter vergelijking: in 1934 is de complete kerk gebouwd voor 56.000 gulden).

- In december 2018 is deel 24 verschenen in de serie Monografieën uit het Land van Sittard, geschreven door René Lauwers, getiteld 'Lahrhof, geschiedenis van een pachtboerderij'. Het betreft een grote dubbelhoeve aan de Lahrweg, van oudsher behorend tot Broeksittard, tegenwoordig omgeven door nieuwbouwwijken van Sittard. "Op de gevel van het westelijk deel staat het jaartal 1760, maar het goed is zeer veel ouder, hoe oud weten we niet. Het was een leengoed afhankelijk van de heer van Born en stamt waarschijnlijk uit de middeleeuwen. De oudste vermelding die we thans nog kennen is van 1460. De administratie van de Bornse leengoederen is in de loop der geschiedenis verloren gegaan, zodat we nooit meer de oorsprong zullen kennen.

Na een reeks van opeenvolgende eigenaren wordt het complex in 1889 verkocht aan Charles de Limpens van kasteel Doenrade. Hij vermaakt Lahrhof in 1893 per testament aan de Weldadige Stichting Jan de Limpens, die nog altijd eigenaar is van het complex. Over Lahrhof is nog een heus grensconflict uitgevochten tussen de toenmalige gemeenten Broeksittard en Sittard, waaraan in 1820 zelfs koning Willem I te pas moet komen om het op te lossen (overigens in het voordeel van Broeksittard, wat historisch gezien terecht was). De beide helften zijn altijd verpacht geweest. Ook over de pachtersfamilies (bijvoorbeeld Kamps, Ruers, Reubsaet, Banens, Frijns, Damoiseaux, Eussen, Renckens, Giesen, Schiffeleers, en sinds 1869 tot op heden de familie Vroemen) is uiteraard het nodige beschreven in het boek." Het boek is ruim 200 pagina’s dik, is rijk geïllustreerd en kost € 24,-. Het is verkrijgbaar via Stichting Monografieën uit het Land van Sittard.

- In 1989 is deel 4 verschenen in de serie 'Monografieën uit het Land van Sittard', geschreven door René Lauwers, getiteld 'De hoeve te Haagsittard'. Het boek is rijk geïllustreerd met foto's en kopieën. Ook deze hoeve behoort van oudsher tot Broeksittard, en is tegenwoordig omgeven door nieuwbouwwijken van Sittard. In 1989 lag de hoeve nog ver buiten de bebouwing; thans er midden in. Bij het verschijnen van het boek was ook de opgraving begin jaren negentig naar het dorpje Haagsittard nog niet geweest. Haagsittard wordt voor het eerst vermeld in 1144, en was in de middeleeuwen een dorpje, later een enkele boerderij. Deze gaat minstens terug tot 1270 toen de vrouwe van Sittard, Jutta van Ravensberg, haar eigendom aldaar schonk aan het Domkapittel van Aken. Dit kapittel had de hoeve in eigendom tot de franse tijd, en verpachtte de hoeve.

Het boek vermeldt de pachters sinds 1317. Vanaf 1366 zijn de rekeningen van het Domkapittel bewaard en deze leverden een schat aan gegevens op over het leven op Haagsittard met veel details over pacht, misoogst, krijgsverrichtingen, verbouwingen enz. Na de franse tijd komt de hoeve in particuliere handen: Philip Ohlenforst uit Saeffelen koopt de hoeve en zijn afstammelingen, de familie Zelis, blijven er tot in 1929. Dan koopt de heer Maase uit Spaubeek de hoeve, en diens afstammelingen, de familie Hennen, blijven eigenaars tot in 1973 de gemeente de hoeve koopt. In 1995 is de hoeve verbouwd tot een beschermde woonvorm. Over alle eigenaars en pachters zijn vele gegevens vermeld, ook veel genealogische gegevens. Het boek is uitverkocht.

Evenementen

- In 2017 heeft Broeksittard gevierd dat ze in dat jaar 200 jaar bij het Koninkrijk der Nederlanden horen, of zoals ze dat zelf noemden "200 jaar Broukzitterd bie 't Holles". In dat kader is in september 2017 ook een kunstwerk in het dorp onthuld, dat hieraan herinnert.

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Mechelkes is opgericht in 2006. - Mansluuj-Stehung Broukzittert.

- Tijdens de Wijkontmoetingsdag (3e zondag van mei) vinden er diverse activiteiten plaats en kunnen verenigingen in Broeksittard zich profileren. Het centrale punt van deze dag is de garageverkoop. Inwoners van de oude dorpskern ruimen hun zolders en garages op en bieden die spullen te koop aan. Jaarlijks zijn er zo’n 100 deelnemers. Voor Broeksittardenaren die niet in de kern wonen worden er verkoopplaatsen ingericht op het kermisterrein en bij het gemeenschapshuis. Daarnaast is er op het grasveld langs Aan het broek een braderie voor een hapje en een drankje. Enkele attracties, demonstraties en levende muziek maken de dag compleet.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Broeksittard (online te bestellen).

Links

- Belangenvereniging: - "Wijkplatform Broeksittard heeft als doel de leefbaarheid in het dorp te behouden en waar mogelijk te bevorderen in het kader van burgerparticipatie in de gemeente. Daartoe zal het Wijkplatform alle mogelijke acties verrichten die met het behoud en bevorderen van de leefbaarheid verband houden, in de ruimste zin van het woord."

- Dorpshuis: - Gemeenschapshuis Broeksittard is geschikt als feestzaal of partycentrum voor feesten, maar ook voor koffietafels, verenigingen, trainingen, workshops, etc. Het gebouw beschikt over twee grote zalen en een kleinere zaal. In het gehele gebouw is draadloos internet aanwezig (WiFi). Tevens is er een besloten buitenterrein en ruime parkeergelegenheid met een afsluitbare fietsenstalling.

Twee keer per maand op woensdag van 11.00 tot 14.00 uur wordt in het Gemeenschapshuis een gratis lunch aangeboden aan de inwoners van het dorp en omliggende wijken. De lunch is een initiatief van Wijkplatform Broeksittard, in samenwerking met de gemeente Sittard-Geleen, het Gemeenschapshuis en de LEVANTOgroep, met als doel verbinding en ontmoeting in de buurt te stimuleren. Tijdens de lunchmiddagen kunnen buurtgenoten elkaar leren kennen, een praatje met elkaar maken, spellen spelen en andere activiteiten doen. Cliënten van de LEVANTOgroep dragen hun steentje bij aan deze lunchmiddagen door te helpen met boodschappen doen, het bereiden van de soep, het smeren van de broodjes, de bediening en andere voorkomende werkzaamheden. Daarnaast onderneemt een groep cliënten, onder begeleiding van een professional, er creatieve activiteiten zoals schilderen en handwerken. Ook de buurtbewoners zijn van harte welkom om hieraan deel te nemen. Een andere groep cliënten verricht tuinonderhoud rondom het Gemeenschapshuis en de kerk. Zij komen in hun pauze meegenieten van de lunch.

- Onderwijs: - Basisschool De Tovertuin in Broeksittard wil een school zijn voor kinderen uit de buurt. Een plek waar zij zich goed voelen en waar de kinderen bagage krijgen waardoor zijn zich kunnen ontwikkelen tot een evenwichtig en gelukkig persoon. De school leert de kinderen bewust te worden van zichzelf, opdat zij beseffen dat zij zelf keuzes moeten maken en invloed uit kunnen oefenen op het verloop van hun leven. In een leeromgeving waarin kinderen uitgedaagd worden, leren van en met elkaar en leren in een passende zelfstandigheid te werken. De school leert de kinderen dat elke samenleving behoort te zorgen voor een leefbare wereld en welzijn voor iedereen. Ook willen zij de kinderen leren kritisch te zijn ten opzichte van de samenleving en hen leren functioneren in een internationale gemeenschap. Dat betekent ook dat de school een bijdrage levert aan de acceptatie van andere culturen naast de Nederlandse cultuur.

- Muziek: - Fanfare St. Caecilia Broeksittard is opgericht in 1913. In 1955 is de drumband eraan toegevoegd.

- Sport: - D.C. Oos Cafeke is een clubje van liefhebbers van de dartsport die zich bij elkaar gepakt hebben om wekelijks een pijltje te gaan gooien.

- Overige verenigingen: - De broederschap van Schutterij Sint Lambertus Broeksittard bezit een zeer oude en roemrijke historie. De details daarvan kun je hierboven vinden in het hoofdstuk Geschiedenis.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Broeksittard.