Status

- Breeveld is een buurtschap in de provincie Utrecht, gemeente Woerden. T/m 1988 in de provincie Zuid-Holland.

- De buurtschap Breeveld valt, ook voor de postadressen, onder de stad Woerden.

- De buurtschap Breeveld heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
1296-1307 en 1333 Bredevelt, 1425 Bredenvelt, 1602 Brevelt.

Naamsverklaring
De buurtschap is genoemd naar de ligging in de gelijknamige polder. De naam is een samenstelling van breed, wel naar de vorm, en veld, hier 'ontwateringseenheid'.(1)

Familienaam
Er zijn ook families met de achternaam Breeveld. In 1947 woonden veruit de meeste personen met deze achternaam nog in de provincie Zuid-Holland, zoals je onder de link kunt zien. Het lijkt daarom aannemelijk dat de voorouders van deze mensen uit deze buurtschap afkomstig zijn.

Ligging

De buurtschap Breeveld ligt rond de gelijknamige weg, aan de Z oever van de rivier de Oude Rijn, direct NO van de stad Woerden, NW van het dorp Harmelen, ZO van de dorpen Kamerik en Kanis en ZW van het dorp Kockengen. De buurtschap loopt langs de N rand van de gelijknamige polder. Het onderscheid tussen die polder en de ZO hiervan gelegen polder en buurtschap Haanwijk is op kaarten goed te zien, omdat de buurtschap taartpuntvormige kavels heeft, en Haanwijk rechthoekige kavels. W van de buurtschap ligt in het O van de kern Woerden het gelijknamige bedrijventerrein.

Statistische gegevens

De buurtschap Breeveld omvat ca. 50 huizen met ca. 125 inwoners.

Geschiedenis

Archeologie
"Archeologisch onderzoek op de locatie Woerden - Breeveld heeft het tracé van de Romeinse weg aan het licht kunnen brengen. Het onderzoek was opgezet vanwege de geplande nieuwbouw van een woning in opdracht van dhr. P. Bol. Voorafgaand aan het voorliggende onderzoek was een vooronderzoek uitgevoerd. Dit vooronderzoek, een bureau- en booronderzoek, had reeds uitgewezen dat op de onderzoekslocatie nog resten van de Romeinse weg aanwezig zouden kunnen zijn.Tijdens het veldonderzoek is één werkput aangelegd met een beperkte omvang. In de werkput zijn ophogingslagen en een dun restant van een grindpakket aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van de Romeinse weg. Net onder de bouwvoor was nog deels een dunne grindlaag aanwezig. Onder de grindlaag bevond zich een dunne humeuze laag, mogelijk van rieten matten die het verzakken van het grind moesten voorkomen. Zowel het grindpakket als het onderliggende humeuze bandje lagen op een ophogingspakket. De resten van de Romeinse weg werden doorsneden door latere ontginningsgreppels uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd.

De Romeinse weg alhier kan worden gekenmerkt als een eenvoudige, licht verhoogde opbouw van een weglichaam. Deze waren soms aan weerszijden voorzien van greppels om het tracé te ontwateren en overtollig regenwater af te voeren. De eenvoudige constructie van de weg is vergelijkbaar met voorbeelden uit Woerden-Barwoutswaarder, Alphen a/d Rijn en Vleuten-De Meern. De Romeinse weg maakte onderdeel uit van de Limesweg die liep van Harmelen naar Woerden. De Oude Rijn maakte destijds ter plaatse vermoedelijk een noordelijke bocht, waarbij de weg de bocht afsneed en door het lager gelegen en drassiger achterland liep." Aldus de samenvatting van het - via de link ook online te lezen - rapport 'Romeinse weg te Woerden - Breeveld / Een archeologische opgraving' (2009).

Polder / molen / gemaal
De vanouds Zuid-Hollandse polder Breeveld, die in 1958 waterstaatkundig is samengevoegd met het O hiervan gelegen Utrechtse waterschap Haanwijk, was een van de oudste polders van het vroegere Groot-Waterschap van Woerden. De polder ligt Z van de Oude Rijn en wordt in het W begrensd door de Cattenbroekerdijk, in het Z door de Potterskade en in het O door de polder Haanwijk. De polder ligt in zijn geheel in de gemeente Woerden en heeft een oppervlakte van ca. 310 ha.

Breeveld wordt al in 1217 in een akte genoemd en zal in de 12e of wellicht al in de 11e eeuw ontstaan zijn als cope-ontginning. Op de kleigrond vlak langs de Rijn kunnen al eerder mensen gewoond en gewerkt hebben, maar verder naar het zuiden was het land drassig en niet voor landbouw geschikt. De bisschop van Utrecht, die tot 1281 landsheer was over het land van Woerden, waar ook dit gebied bij hoorde, gaf die stukken veenwildernis ter ontginning uit aan kolonisten. Ze moesten het land droogleggen en het in cultuur brengen. Het ontginningsgebied of 'cope' werd ingedijkt en het overtollig polderwater werd via gegraven sloten afgevoerd naar een grotere rivier, in dit geval de Oude Rijn. Dat gaat een paar eeuwen goed, maar gedurende die periode begint het land in te klinken en komt het lager te liggen dan de Rijn, waardoor het water niet meer vanzelf naar beneden loopt. De oplossing wordt gevonden in het bouwen van een windmolen.

Wanneer Breeveld zijn eerste molen krijgt, is niet bekend. Vermoedelijk, zoals de meeste andere polders in de streek, in de 15e eeuw. Op een kaart uit 1615 staat er in elk geval een 'Breevelts mole', die in 1672 of 1673 door het Franse leger is platgebrand. Er wordt een nieuwe molen gebouwd, waarvoor de grondeigenaars van de polder 5000 gulden moeten lenen.

Het bestuur van Polder Breeveld bestaat vanaf de 17e eeuw uit een schout en drie heemraden. Zij zorgen voor het beheer en onderhoud van de watermolen en molenvlieten en controleren of de landeigenaars en boeren hun deel van de dijken en sloten in goede staat en op diepte houden. Dat doen zij aan de hand van een schouwbrief of reglement, waarin staat op welke manier de polder bestuurd en de schouw of controle uitgevoerd moet worden. Die schouwbrief blijft gelden tot 1858. Halverwege de 19e eeuw worden overal in Zuid-Holland en Utrecht nieuwe reglementen vastgesteld voor hoogheemraadschappen en polders.

Ook Breeveld krijgt in 1858 een nieuw Bijzonder Reglement. Het dagelijks bestuur bestaat voortaan uit een voorzitter met de titel van schout en drie bestuursleden, die heemraden worden genoemd. De voorzitter is tevens secretaris van de polder, daarnaast was er nog een penningmeester. Zij voeren de administratie, geven vergunningen af en controleren, net als voorheen, de dijken, kades en sloten in de polder. Verder staan er nog een molenaar (na 1931 een machinist), een bode en een opzichter op de loonlijst van de polder.

Behalve in de organisatie van de polder komt er ook een verandering in de wijze van bemalen. De in 1691 gebouwde molen brandt in 1863 volledig af. Op de plaats waar die molen heeft gestaan komt in 1864 een nieuwe stenen achtkantige watermolen tot stand. Zijn voorgangers waren waarschijnlijk houten wipwatermolens. De nieuwe molen blijkt echter niet krachtig genoeg om de polder volledig droog te houden. In 1903 wordt daarom naast de molen een motorgemaaltje gebouwd om Breeveld overtollig water te helpen afvoeren. Het gemaal krijgt in de volksmond de bijnaam 'De Bruine Beer'.

Rond 1930 zijn zowel de windmolen als De Bruine Beer in technisch zeer slechte staat. Het bestuur van de polder staat voor de keuze om ze te repareren en op te kalefateren of over te gaan op volledige motorbemaling. Na enig rekenen en ondanks bezwaren van het provinciebestuur in Den Haag besluiten de ingelanden of grondeigenaars in 1931 tot het laatste. De molen wordt vervolgens omgebouwd tot gemaal: de bovenkant wordt afgebroken en in de onderbouw wordt de machinekamer met de motor ingericht. Op de onderbouw van de molen komt een nieuw dak te staan. Ook wordt De Bruine Beer afgebroken en wordt er voor de machinist een nieuwe woning naast het gemaal gebouwd.

Het nieuwe gemaal werkt uitstekend en lijkt zelfs in staat om het waterschap Haanwijk, dat in 1958 met Breeveld is samengevoegd, droog te kunnen houden. In de praktijk valt dat echter tegen; pas nadat enige jaren later een nieuwe dieselmotor is geplaatst, functioneert het gemaal weer naar behoren. Dat blijft zo tot het gemaal in 1997 buiten werking wordt gesteld. Het gebouw, inmiddels een rijksmonument, is in 2014 verkocht.

In 1958 is Breeveld waterstaatkundig samengevoegd met het naburige waterschap Haanwijk tot een nieuwe polder 'Breeveld en Haanwijk'. Dit loopt vooruit op nog verdergaande samenvoeging van polders en waterschappen. Veel kleine polders en waterschappen blijken in de jaren zestig niet meer voldoende in staat om hun taak naar behoren uit te voeren. Het aantal taken op het gebied van waterbeheer is inmiddels ook sterk toegenomen. Als gevolg daarvan worden nieuwe, grotere waterschappen en hoogheemraadschappen opgericht. In 1975 komt daardoor ook een eind aan het zelfstandig bestaan van deze polder. Met circa 30 andere polders en waterschappen gaat de polder op in het heringerichte Groot-Waterschap van Woerden. (bron: Regionaal Historisch Centrum RHC Rijnstreek en Lopikerwaard)

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan bedrijventerrein Breeveld.

- De betonnen Kleinjansbrug in het Z van de buurtschap overspant de Leidse Rijn N van de spoorlijn Utrecht-Woerden en is in 2002 gebouwd ter vervanging van de brug die vanwege de spoorverdubbeling moest wijken. De gesloopte Kleinjansbrug is na de Tweede Wereldoorlog gebouwd. In 1649 is er al sprake van een Cleijn Jans brugge. En vanuit die tijd is een bestek en aanbesteding bekend voor de bouw van een nieuwe brug ter vervanging van een nog oudere brug. Deze vormde toen ook al een verbinding tussen Breeveld en Geestdorp voor het bereikbaar maken van een hofstede, eigendom van de "coopman Jan Pieterszoon Delft genaemt Rijneveltsdam". Ook deze brug, die vermoedelijk in het spoortracé aan de zuidzijde van de huidige spoorlijn was gesitueerd, heeft in de 19e eeuw plaats moeten maken en is toen naar de noordzijde verplaatst. Over de oorsprong van de naam van deze brug bestaat geen duidelijkheid. (bron: Stichts-Hollandse Historische Vereniging)

Bezienswaardigheden

- De buurtschap Breeveld heeft 1 rijksmonument, zijnde de molenromp van de vroegere Breeveldse Molen bij huisnr. 6. Het is het restant van een achtkante bovenkruier, die in 1864 ter vervanging van een voorganger is gebouwd, als poldermolen voor de bemaling van Polder Breeveld. De molen is in 1931 onttakeld, waarbij het wiekenkruis, de kap, het houten achtkant en het gaande werk zijn verwijderd. Het molenrestant is ingericht als gemaal en voorzien van een dieselmotor met pomp. Het gemaal is inmiddels buiten regulier gebruik.

Het uit twee bouwlagen bestaande molenrestant bestaat uit de gemetselde bakstenen veldmuren en is voorzien van een steil puntdak met achtkantig grondvlak dat is gedekt met dakpannen. Voorts zijn de waterlopen nog aanwezig, evenals de lange omkade voorboezem die als uitwatering dient naar de Rijn. In het molenrestant zijn een dieselmotor en een pomp aanwezig. Het interieur is deels betegeld.

Het molenrestant is van algemeen belang: vanwege bouwtechnisch-historische waarden als herkenbaar en representatief relict van een houten achtkante poldermolen uit de tweede helft van de 19e eeuw die in de eerste helft van de 20e eeuw is omgebouwd tot motorgemaal; vanwege cultuurhistorische waarden als essentieel onderdeel van de ontginnings- en waterstaatkundige geschiedenis van Utrecht en de plaatselijke geschiedenis; vanwege situationele waarden betreffende de belendende waterlopen en overige infrastructuur, het open polderlandschap en de historische gaafheid van de omgeving. Daarbij moet met name worden genoemd de omkade lange voorboezem, een uitwateringsvorm die vanouds karakteristiek was voor de Rijnstreek.

Landschap, natuur en recreatie

- Lijkt het je wel wat om je eigen groenten, bloemen en/of fruit te kweken? De in 1973 opgerichte Vereniging van Volkstuinders te Woerden beheert 3 volkstuinen, waaronder volkstuin Breeveld op Veldwijk 2, direct Z van de spoorlijn, N van Natuurplas Breeveld, net buiten de kern van Woerden. Je eigen paradijsje aan de rand van de stad. Kom gerust eens 'proeven' of het iets voor je is. Iedereen vanaf 18 jaar kan lid worden.

Op de site van de volkstuinvereniging vinden we een enthousiaste 'recensie' van een van de leden, die wij graag 'voor zich laten spreken': "Als ik weer eens iemand tegenkom die net als ik helemaal enthousiast wordt over tuinen, en ik vertel dat ik een volkstuin heb, wordt er negen van de tien keer gevraagd op welk volkstuincomplex ik dan zit. Dan hoef ik alleen maar te zeggen bij Natuurplas Breeveld en dan is ook steevast het antwoord, o dat vind ik altijd zo mooi erbij liggen!

En dat vind ik nou ook, het is natuurlijk het enige antwoord dat mogelijk is in mijn ogen. Want naast het stukje grond dat de tuinders pachten, hebben we ook de zorg over het onderhoud van de hagen, paden en sloten en niet te vergeten het Praathuis. Daar hebben we allemaal commissies voor, waarin allemaal tuinders hun mannetje staan op het gebied van verfbeurten, grasmaaien, snoeiwerk en ja, ook poetsen van het Praathuis.

Naast dat het er inderdaad keurig bij ligt, geeft het een bron aan warmte en hartelijkheid. Dat wordt ook verzorgd door de tuinders zelf. Elke ochtend is er de mogelijkheid een kopje koffie met elkaar te drinken in het Praathuis en daar lopen veel tuinders binnen. Dit koffie drinken is een enorme lokker voor mij. Ik haal daar veel positieve energie vandaan!

Ons complex heeft een winkeltje waar zaden, stokken, tuinaarde en mest kan worden gekocht. Ook hebben we een tuinder die plantjes aanbiedt: sla, andijvie, tomaten, komkommer etc. Dat vindt ook gretig aftrek. Op zaterdagen staat ’s ochtends altijd het hek open dus mocht je belangstelling hebben voor een tuin, loop dan eens aan bij het Praathuis, de koffie staat klaar om half 10!"

- Natuurplas Breeveld, gelegen direct Z van het volkstuincomplex, is ontstaan als gevolg van de eerste fase van de ontzanding ZW van Woerden, die vanaf 1991 is begonnen en die een onderdeel vormde van de nieuwbouwplannen van de wijken Snel en Polanen. De ontzandingsplas die hierdoor is ontstaan is daarna ingericht als natuurplas. Tevens is toen het volkstuingebied als zodanig ingericht.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Breeveld, met laagsteprijsgarantie!

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)