Het kleine, maar destijds wel letterlijk en figuurlijk zeer bedrijvige buurtschapje Bonnermond had een hulppostkantoor met die naam van 1905 tot 1915 en is toen hernoemd in Stadskanaal-Pekelderweg. Ook het plaatsje is toen zo gaan heten.
In juni 1915 wordt de naam van het hulppostkantoor Bonnermond gewijzigd in Stadskanaal-Pekelderweg, wat uiteraard ook in de afstempelingen tot uitdrukking komt. Voor de verdere lotgevallen van dit kantoortje, zie de tekst in de afbeelding.
Een ansichtkaart van de buurtschap Bonnermond bij Stadskanaal, ca. 1910, waarover heel veel te vertellen valt. Zie het kopje Geschiedenis.
Het haltegebouw - anno 1915 - van de halte Boerveenschemond in Bonnermond, voorheen Nieuw-Stadskanaal, in 1916 hernoemd in Stadskanaal-Pekelderweg. Deze vier namen hebben dus allemaal betrekking op hetzelfde buurtje NW van de huidige kern van Stadskanaal!
Het haltegebouw van de halte Stadskanaal-Pekelderweg aan de spoorlijn Stadskanaal-Zuidbroek, anno 1960, dus enkele jaren na de sluiting van de spoorlijn. Het haltegebouw is sindsdien een woonhuis geweest en helaas in 1971 afgebroken.
Gemeente Wildervank in ca. 1870, kaart J. Kuijper. De uitstulping rechtsonderin was de buurtschap Bonnermond, die bij de herindeling van 1969 d.m.v. grenscorrectie naar de gemeente Stadskanaal is overgegaan.
- Bonnermond is een voormalige buurtschap* in de provincie Groningen, in de huidige gemeente Stadskanaal. T/m 1968 gemeente Wildervank.
* D.w.z. de bebouwing is er nog wel, maar wordt tegenwoordig als integraal onderdeel van de plaats Stadskanaal beschouwd en niet meer als aparte buurtschap/plaatsnaam.
- Bonnermond viel onder de kern die in de 19e eeuw tot begin 20e eeuw doorgaans Nieuw-Stadskanaal werd genoemd. Dat was het NW gedeelte van Stadskanaal, NW van de huidige N378 (Gasselte-Stadskanaal), dat t/m 1968 onder de gemeente Wildervank viel.
In 1969 is deze langgerekte ZO hoek van de gemeente Wildervank (ca. 5 km lang en ca. 2 km breed, zie de oude plattegrond op deze pagina) overgegaan naar de nieuwe gemeente Stadskanaal. Wildervank zelf met omgeving is toen overgegaan naar de gemeente Veendam. De eigenlijke kern Stadskanaal, ZO van de huidige N378, viel vanouds onder de gemeente Onstwedde. T/m 1968 lag deze buurtschap (die toen vermoedelijk al niet meer als zodanig beschouwd werd) dus in de plaats Stadskanaal, gemeente Wildervank.
Terug naar bovenNaamsverklaring
Haaks op het Stadskanaal lopen en liepen vele zijkanaaltjes om in de tijd van de veenontginningen, de turf te kunnen vervoeren. Dat zijn de zogeheten monden. De nederzettingen die langs die kanalen en kanaaltjes ontstonden, kregen de naam van een nabijgelegen dorp op de oude Drentse zandgronden in het W, met de toevoeging -mond. Vaak na een eerder ontstane nederzetting ertussenin die op -veen eindigde. Zo ontstonden in het geval van het oude dorp Bonnen de latere nederzettingen Bonnerveen en Bonnermond.
Naamgeving
- Het buurtje rond de Bonnermond en de haaks hierop ZO lopende, oorspronkelijk geheten Pekelderweg*, werd, gezien de naam van het hulppostkantoor ter plekke, tot 1915 Bonnermond genoemd, en daarna Stadskanaal-Pekelderweg (d.w.z. in juni 1915 is de naam van het hulppostkantoor en daarmee van het poststempel in die zin veranderd). In(1) komt de naam Bonnermond voor zonder aanduiding van de status, en Pekelderweg met de aanduiding buurtschap. Begin 20e eeuw waren dus kennelijk beide namen voor dit buurtje in gebruik.
* Niet te verwarren met de haaks dáárop, vanuit het Stadskanaal naar Nieuwe Pekela lopende Pekelderstraat, die in die tijd ook Pekelderweg heette.
- Opvallend is dat aan de in 1910 geopende spoorlijn Stadskanaal - Zuidbroek (zie verder bij Geschiedenis) in dat jaar een halte komt genaamd Boerveenschemond, kennelijk aan het N uiteinde van wat tegenwoordig de buurtschap Gasselterboerveenschemond is. Iets ten zuiden van de locatie Bonnermond dus. En dat de naam van die halte per 1-4-1916 eveneens wordt gewijzigd in Stadskanaal- Pekelderweg. Wij hebben nog niet in documentatie kunnen vinden waaróm de namen van het hulppostkantoor en de halte in 1915 resp. 1916 gewijzigd zijn. Maar wij kunnen ons voorstellen dat de namen Bonnermond resp. Boerveenschemond verwarring wekten, omdat alle plaatsen op -mond in Drenthe liggen en het kantoortje en de halte op Gronings grondgebied lagen, zijnde in het destijds Wildervankse deel van Stadskanaal. Vermoedelijk heeft men met de naamswijziging naar Stadskanaal-Pekelderweg explicieter willen aangeven dat het hulppostkantoor en de spoorhalte op Gronings grondgebied lagen. Ook heemkundige Jaap Meijering uit in zijn artikel in de Kanaalstreek over deze buurtschap d.d. 18-5-2017 deze veronderstelling.
- In 1953 is de Pekelderweg tussen Dalweg/Bonnermond en de weg naar Nieuwe Pekela, van naam veranderd in Scheepswerfstraat.
Terug naar bovenDe buurtschap Bonnermond/Pekelderweg lag NW van de kern Stadskanaal, rond het deel van de Pekelderweg dat sinds 1953 Scheepswerfstraat heet, en het weggetje Bonnermond, dat lag tussen de weg Nieuwediep en het Stadskanaal, in het verlengde van de Dalweg (dat is de weg die vanuit Wildervanksterdallen op het Stadskanaal uitkomt). De spoorlijn vormt van het N gelegen Bareveld tot aan dit punt de grens met de provincie Drenthe.
In tegenstelling tot wat je op grond van de naam zou denken (alle overige plaatsen op -mond in de regio liggen immers in Drenthe), viel dit buurtje dus onder de provincie Groningen. Slechts de laatste ca. 100 meter van het weggetje Bonnermond, van spoorlijn tot Nieuwediep, liggen op grondgebied van Drenthe. De Bonnermond als waterloop liep hierlangs verder door in Drenthe, maar alleen langs het deel tot Nieuwediep was sprake van een verharde (zand)weg. Op de afgebeelde kaart uit ca. 1870 staat Bonnermond aangegeven, O van de 1e E van Drenthe. De nederzetting betrof het deel tussen het 1e of Springersverlaat - genoemd naar de eerste sluismeester J.W. Springer - en Gasselterboerveenschemond.
Terug naar bovenBonnermond/Pekelderweg was een qua oppervlakte en inwoners kleine, maar wel bedrijvige nederzetting. Zo was er volgens(2) rond 1900 sprake van een aardappelmeelfabriek, een scheepswerf en een remise en halte aan de tram Zuidbroek-Ter Apel. Er liep zowel een paardentram vanuit Wildervank langs het Stadskanaal, als een stoomtram vanuit Nieuwe Pekela die hier op het Stadskanaal uitkwam. Deze bedrijvigheid rechtvaardigde blijkbaar de vestiging van een hulppostkantoor in 1905. Dit postkantoortje was oorspronkelijk gevestigd in wat nu Scheepswerfstraat 32 is, en is later verhuisd naar Scheepswerfstraat 46, tegenover de Bonnerbrug. Het buurtje had zelfs een eigen voetbalvereniging, waarin de toenmalige plaatsnaam tot uitdrukking kwam, genaamd S.P.W. (Stadskanaal Pekelder Weg).
Schuin tegenover de Bonnermond werd vanaf het Stadskanaal een doorgang gegraven die weer toegang gaf tot het zogeheten 1e Boerendiep, dat evenwijdig liep met het Stadskanaal. Op de oude ansichtkaart op deze pagina is naar links de ingang richting Boerendiep te zien die langs de Westerschool liep. De houten klapbrug zorgde er voor dat de paardentram, de omnibus en ander vervoer zijn weg tussen lange bomenrijen over de verharde zandweg door Stadskanaal kon vervolgen. Op het scheepsjagerspad konden twee paarden elkaar ruim passeren.
Over de brug links is de voorzijde van het 2e schoolgebouw in Stadskanaal uit 1843 nog juist zichtbaar. In 1938 is deze Westerschool vervangen door een nieuw gebouw. Tegenover de school wordt in 1860 een moutwijnfabriek gevestigd. In 1866 koopt de bekende fabrikant W.A. Scholten het complex en richt het in als aardappelmeelfabriek. In 1929 werken hier in de campagne nog 82 personen. Twee jaar later wordt de fabriek gesloten en later gesloopt. Op het vrijkomende land loopt later het vee van slager Dik en speelt de hiervoor reeds genoemde voetbalvereniging S.P.W. zijn eerste wedstrijd.
Dat het Stadskanaal voor de scheepvaart erg belangrijk was voor de afvoer van turf is bekend. Vele fabrieken en industrieën verrezen hier omdat deze brandstof volop aanwezig was. Ook de scheepsbouwers beleefden goede tijden. Zelfs zeer grote schepen – hier op de achtergrond van de ansichtkaart een tweemaster schoener – in aanbouw bij de werf van Willem Mulder, geeft een beeld van wat er in die periode langs het Stadskanaal tot stand kwam. Nu zijn de scheepswerven en vele fabrieken een verdwenen beeld. Vandaag de dag zijn het jachten en plezierboten die de toon aangeven in het Stadskanaal. (bron: Jaap Meijering in een artikel in de krant Kanaalstreek, 10-9-2015)
Spoorlijn Stadskanaal - Zuidbroek
In 1851 waren er nogal wat bezwaarmakers (namelijk 82) tegen het ontwerp van de spoorlijn Stadskanaal - Zuidbroek. In het kader van Bonnermond is relevant dat velen bezwaar maakten tegen een beoogde vaste brug over de Bonnermond en dat zij hier een draaibrug dan wel hogere brug wensten. Kennelijk was de brug anders onvoldoende hoog voor bepaalde schepen om er onderdoor te kunnen varen. En kennelijk heeft het nogal wat tijd nodig gehad voor alle bezwaarmakers tevreden waren gesteld/voldoende waren gecompenseerd, want de spoorlijn Stadskanaal - Zuidbroek wordt pas in 1910 daadwerkelijk gerealiseerd.
Er komt een halte Boerveenschemond, tegenover de tramremise. Het haltegebouw wordt gebouwd in 1909, en is ontworpen door Eduard Cuypers, een neef van de bekende architect Pierre Cuypers, die hem heeft opgeleid. Na de de doortrekking van de tramlijn Winschoten - Pekela's - Stadskanaal van de Stoomtramweg-Maatschappij Oldambt - Pekela met een brug over het Stadskanaal, eindigde de tramlijn bij dit station. Hier bouwde de stoomtrammaatschappij een emplacement voor de overslag van goederen. Het personenvervoer per stoomtram startte nog in 1910, het bestel- en stukgoederenvervoer een jaar later. Het stationsgebouw is vervolgens in 1915 uitgebreid met een grote uitbouw, in een andere stijl, en per 1-4-1916 wordt de naam van de halte gewijzigd in Stadskanaal-Pekelderweg (voor nadere toelichting zie hierboven onder Naam).
De spoorlijn wordt, voor personenvervoer, medio 1953 opgeheven. Voor goederenvervoer blijft de lijn nog tot eind 1956 in gebruik. Het haltegebouw wordt herbestemd tot woonhuis maar is helaas in 1971 alsnog afgebroken. De perrons en toegangsweg zijn tegenwoordig nog altijd herkenbaar.
Terug naar boven- De buurtschapsnamen Bonnermond en Pekelderweg zijn geleidelijk verdwenen (in atlassen en plaatsenlijsten van de laatste decennia komen de namen niet meer voor). De straatnaam Bonnermond bestaat ook niet meer (zo te zien is het weggetje ter plekke nu een fiets- of voetpad). En ook het kanaaltje Bonnermond is er niet meer. Het enige dat qua naam vandaag de dag nog aan de voormalige buurtschap herinnert, is de Bonnerbrug of brug Bonnermond (beide namen worden voor deze brug gebruikt) in het verlengde van de Zwarteweg. Deze draaibrug is recentelijk, met nog een aantal soortgelijke bruggen aan het kanaal, door de gemeente Stadskanaal overgenomen van Stadsbezittingen Groningen.
In 2007 is de brug ingestort, maar gelukkig ook weer geheel gerenoveerd. De eerstvolgende brug naar het noorden, nabij de 1e Verlaat en de voormalige Bonnermond, heet Noorderdiep. De Bonnerbrug of brug Bonnermond is in 2010 verbreed, samen met de brug Noorderdiep, om ze makkelijker toegankelijk en passeerbaar te maken voor grote landbouwvoertuigen. Tegelijkertijd zijn andere bruggen elders aan het kanaal versmald om grote voertuigen, die de leuningen van de bruggen veelvuldig kapotreden, te ontmoedigen dan wel onmogelijk te maken die bruggen te nemen. Dit heeft sindsdien tot beduidend minder schades en stremmingen geleid.
Reactie toevoegen