Status

- Bommenede is een voormalig dorp, voormalige heerlijkheid en voormalige gemeente in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 3-4-1866. Per 4-4-1866 over naar gemeente Zonnemaire, in 1961 over naar gemeente Brouwershaven, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.

- Hoewel Bommenede omringd werd door Zeeuwse eilanden, behoorde het lange tijd tot Holland (en daarbinnen tot de heerlijkheid Voorne), aangezien de Sonnemere, de stroom die het eiland scheidde van de overige eilanden, werd beschouwd als de grens tussen Holland en Zeeland. Het was dus een Hollandse enclave in Zeeland. Pas in 1687 is dit gebied aan Zeeland overgedragen. Zie verder het hoofdstuk Geschiedenis.

- Onder het dorp Bommenede viel ook de buurtschap Bloois.

- Het grondgebied van Bommenede valt tegenwoordig onder het dorp Zonnemaire.

Naam

Alternatieve naam
De gemeente werd ook wel 'Bommenede en Bloois' genoemd (en die laatste naam dan in diverse spellingen, zie daarvoor de homepage van Bloois).

Oudere vermeldingen
De naam komt in 1165 voor het eerst voor als insula Bomne, 'het eiland van Bomne'.

Ligging

Bommenede lag N van Zonnemaire, O van Brouwershaven.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Bommenede 72 huizen met 510 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 62/465 (= huizen/inwoners) en buurtschap Bloois 10/45.

Geschiedenis

Oorspronkelijk was dit een van de vier eilanden waar het latere eiland Schouwen-Duiveland uit is ontstaan. De nederzetting is begin 12e eeuw gesticht door monniken van de abdij Ten Duinen. In de 14e eeuw gaat het dorp door overstroming verloren. In 1412 wordt het gebied opnieuw bedijkt. Ook het water de Sonnemere is dan inmiddels ingedijkt (= de huidige polders Oud-Bommenede, Nieuw-Bommenede en Nataarspolder), waardoor het eiland aan Schouwen vast komt te zitten. Het blijft echter vooralsnog een Hollandse enclave in Zeeland.

Het nieuwe Bommenede wordt een welvarend havenplaatsje. Het ziet eruit als een klein stadje, ongeveer als Brouwershaven, met huisjes om de haven en de spuikom en een forse kerk. Waarschijnlijk heeft het plaatsje nooit stadsrechten gehad. In 1571 wordt het een hoge heerlijkheid met een eigen bestuur. Het ligt erg gunstig op een vooruitstekende punt in de Grevelingen, vlak bij een belangrijke vaarweg. Dit maakt de ligging echter ook kwetsbaar. Bij de Allerheiligenvloed van 1570 overstroomt het dorp en een jaar later komt het weer droog te liggen. In 1573 worden er wallen en bastions aangelegd, want inmiddels is er een opstand tegen Spanje. Als de Spaanse bevelhebber Mondragon in 1575 tijdens zijn befaamde voettocht door het Zijpe op Schouwen aan komt, valt hij het dorp meteen aan. Dit is bekend geworden als het Beleg van Bommenede. Na 20 dagen hevige strijd weet hij het te veroveren. De schade wordt hersteld, maar de welvaart komt niet meer terug.

In 1682 wordt het dorp tijdens een stormvloed met kerk en al door het water verzwolgen. De Staten van Holland vinden het niet verantwoord om nog langer in dit regelmatig door het water geteisterde dorp te investeren. In 1684 ontruimen ze wat er nog van de plaats over is en dragen het in 1687 over aan Zeeland. In 1701 wordt een deel van het voormalige eiland herdijkt. Het deel waar het dorp heeft gelegen, blijft buiten deze bedijking. De overgebleven bewoners vestigen zich op de Dijk van Bommenede in het veiligste, zuidelijkste deel van de herdijkte polder en zo ontstaat de buurtschap Nieuw Bommenede, die van de Franse Tijd (begin 19e eeuw) t/m 3-4-1866 een zelfstandige gemeente is. De Bommeneders zijn nog vele generaties lang een aparte groep gebleven binnen de dorpsgemeenschap van Zonnemaire.

De resten van de oude nederzetting moeten nog altijd op de bodem van de Grevelingen liggen, maar omdat daar een diepe vaargeul is ontstaan, is dat niet meer terug te vinden. Bij een duikonderzoek zijn alleen wat resten van een van de havenhoofden opgespoord. Tegenwoordig resteren van dit voormalige dorp als herinnering nog slechts de benamingen hoeve Oud-Bommenede (1 km O van Brouwershaven, aan de Kijkuitsedijk), polder Bloois en Oud-Bommenede Z ervan, de Nieuw-Bommenedepolder O ervan, de Dijk van Bommenede aan de N dorpsrand van Zonnemaire, en de Werkhaven Bommenede NO van Zonnemaire aan de Grevelingen.

- Inventaris van de archieven van het Waterschap Bloois en Oud-Bommenede (1794-1958). Dit waterschap is in 1959 opgegaan in Waterschap Schouwen-Duiveland. Een citaat hieruit: "Het in 1412 aan Jan van IJsselstein ter bedijking uitgegeven Bommenede was een leen van de heren van Voorne, zelf leenmannen van Holland. Deze omstandigheid vormde de oorzaak van het tot ver in de 17e eeuw onder Holland ressorteren van de Bommenedepolders, waartoe naast Borrenbrood, Kijkuit, Nataars en Bommenede ook het in 1425 bedijkte Bloois behoorde. Laatstgenoemde viel dan ook onder de hoge heerlijkheid Bommenede, wat inhield dat baljuw en schepenen de hoge jurisdictie uitoefenden, terwijl er een eigen lagere rechtbank was, aangesteld door de ambachtsheer. Deze heerlijkheid bleef na 1686 - het jaar van overgeven van het gebied aan Zeeland - leenroerig aan Holland.

Rond 1750 was de Delftse regent Nicolaas Adriaan Boogerd ambachtsheer, in 1840 Adriaan Moens te Zierikzee en in 1950 ds. J. Matzer te Groningen. Wanneer de dijk tussen Oud- en Nieuw-Bommenede gelegd is, is niet bekend. Vermoedelijk dateert deze - en mitsdien het waterschap Bloois en Oud-Bommenede - van vóór 1530, omdat bij de vloed in dat jaar Oud- niet en Nieuw- wel werd overstroomd. Sindsdien is deze polder tweemaal overstroomd: in 1682 door het breken van de dijk ten noorden van het huidige gehucht Nieuw-Bommenede (het wiel resteert daarvan); in 1953 door een bres in de dijk met de Groot-St. Jacobspolder en overstort over de Schenkeldijk. De polder waterde af via Zuidernieuwland bij Brouwershaven op Schouwen. Het waterschap werd bestuurd door een dijkgraaf en twee gezworenen. Het archief meet 1.35 strekkende meter."

Landschap, natuur en recreatie

- "De Slikken van Bommenede staan bekend als de vogelkraamkamer van de Grevelingen. In dit gevarieerde buitendijkse gebied broeden tientallen vogels waarvan er veel bedreigd of zeldzaam zijn. Van ransuil tot kiekendief en van nachtegaal tot Noordse stern. Bij elkaar opgeteld ruim vierhonderd paartjes! Het zoute water heeft ook in dit gebied zijn invloed laten gelden en hieraan heeft het natuurgebied haar vogelrijkdom te danken. Dichtbij de dijk is het 90 hectare grote natuurgebied redelijk begroeid. Er staan onder andere duindoorns, wilgen en andere struiken. In het voorjaar zie en hoor je hier de roodborst en de koekoek.

Omdat de Grevelingen zout is zijn de slikken ook hier begroeid met zeekraal en schorrenkruid. Op de hoge plekken staat parnassia en moeraswespenorchis. De kiekendief maakt gebruik van het aanwezige riet door zijn nest hierin goed verborgen te bouwen. Het eilandje vóór het slikkengebied is de belangrijkste plaats voor de vogels en dan met name voor de zeldzame. Het is er kaal en onbereikbaar voor rovers zoals ratten en vossen. Dit maakt het een ideale plek om de jongen groot te brengen. De dwergstern, de kluut en de visdief maken onder meer gebruik van deze plaats. Om te voorkomen dat de slikken dichtgroeien grazen er in de zomermaanden koeien. Toch is dit niet afdoende zodat Staatsbosbeheer met regelmaat zelf maait. Dichtbij de Dijk word de begroeiing af en toe te veel en daar wordt ook door de beheersorganisatie gesnoeid en gezaagd. Vanaf de Zonnemairsedijk en de weg die rechts langs de haven loopt kun je genieten van de Slikken Van Bommenede. In verband met de rust voor de vogels is het natuurgebied niet toegankelijk." (bron: Dorpsraad Zonnemaire) Aan de noordkant van het gebied ligt een recreatieterreintje. In de zomermaanden grazen hier koeien.

- Overzicht van waargenomen dier- en/of plantensoorten in Polder Nieuw-Bommenede (tip: als je onder de tab 'Waarnemingen' weinig of geen resultaten ziet, leg de datum dan een stuk, bijvoorbeeld een jaar, terug).