Bolsward

Plaats
Stad
Súdwest-Fryslân
Fryslân

gemeente_bolsward_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Bolsward anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Bolsward anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Bolsward stempel Bolswaard [640x480].jpg

Bolsward heeft veel verschillende schrijfwijzen gekend. Zo heeft het, althans in de stempels van het postkantoor, van 1850 tot 1864 Bolswaard geheten.

Bolsward heeft veel verschillende schrijfwijzen gekend. Zo heeft het, althans in de stempels van het postkantoor, van 1850 tot 1864 Bolswaard geheten.

Bolsward

Terug naar boven

Status

- Bolsward is een stad in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2010.

- De gemeente Bolsward omvatte alleen de gelijknamige stad met daaromheen slechts een smalle strook buitengebied. De gemeente omvatte naast de stad zelf slechts één buurtschap, en wel de buurtschap Zaad, sinds de jaren zeventig van de 20e eeuw met de Wolsumer buur-buurtschap Laad samengevoegd tot Laad en Zaad. Wel valt een deel van deze buurtschap, namelijk het W deel met de gelijknamige straatnaam (dat is de oorspronkelijke buurtschap Zaad), nog altijd onder de stad.

- Wapen van de voormalige gemeente Bolsward.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
- Er zijn twee verschillende Friese schrijfwijzen te onderscheiden; Bolswert en Boalsert. Bolswert is op zich een natuurlijke, toegankelijke schrijfwijze. De letter w in de spelling Bolswert wordt niet uitgesproken; historisch gezien wordt de w gespeld in stadsnamen. Deze letter spreken we sinds de 19e eeuw niet meer uit. De spelling Boalsert hanteren we ruim een halve eeuw en de spelling kent diepe wortels in de cultuur van de Friese taal. Gysbert Japiks is de bekendste Friese renaissanceschrijver en historisch gezien een belangrijk persoon voor de Friese taal. Hij heeft ervoor gezorgd dat de Friese taal een plaats heeft gekregen. De taal en spelling van Japiks' werk vormen de basis van de hedendaagse Friese schrijftaal, zoals die zich in de 19e en 20e eeuw heeft ontwikkeld. Ook Dr. Joost Halbertsma is voor de Friese literatuur een invloedrijk persoon geweest. Het college heeft besloten de Friese spelling Boalsert derhalve te handhaven. Als eerbetoon aan Dr. Joost Halbertsma en Gysbert Japiks is de Friese spelling Boalsert historisch gezien op zijn plaats. (bron: nieuwsbericht gemeente Bolsward, 14-5-2009)
- Om het nog ingewikkelder te maken is er ook nog een lokale schrijfwijze (Stadsfries?) Bolsert.

Oudere vermeldingen
Bolsward heeft in de loop der eeuwen vele schrijfwijzen gekend. Zo zijn er: 11e eeuw Bodliswert, 1275 Bodleswerth, 1290 Bodelswaert, 1313 Bodeleswarth, 1328 Beudelswaerde, 1356 Vodilswerdensem (waarbij voor de V een B gelezen moet worden) en 1398 Boelswaer (waarbij de t vergeten is). (1) Op een poststuk uit 1650 komt de geschreven aanduiding 'port van Boolswaard' voor, en van 1850 tot 1864 staat in de stempels van het postkantoor 'Bolswaard' (zie afbeelding onderaan deze pagina). (2)

Naamsverklaring
Met betrekking tot de verklaring van de naam zijn er verschillende verkeerde interpretaties geweest. 1) Zo is er een Bedelaarsvaart bij Kimswerd die eigenlijk Bolswardervaart zou moeten heten. Dat komt omdat men destijds de oude spelling met de d erin niet begreep en het verbasterde tot bedelaar. 2) In de 19e eeuw interpreteerde men het eerste deel als bodelen = handelen. 3) En een in 1622 vermeld volksverhaal stelt dat de stad naar Bolswina, de dochter van Redbad zou zijn vernoemd. Echter nederzettingen werden vroeger nooit naar vrouwen vernoemd en of die Bolswina echt heeft bestaan is ook nog maar de vraag, want de enige vermelding van deze persoon is in het genoemde verhaal.
Het eerste element van de naam Bolsward heeft waarschijnlijk betrekking op de persoonsnaam Bodele, in het Nieuwfries Boele, kernbetekenis 'strijd'. Het tweede element is werth, wat staat voor erfafscheidingen van in elkaar gewonden takken en twijgen.
(dit is slechts een summiere samenvatting uit (3), waar je uitvoeriger informatie vindt over de oudere schrijfwijzen en de diverse naamsverklaringen van Bolsward en de meer dan 1.200 andere huidige en verdwenen Friese plaatsen)

Terug naar boven

Ligging

Bolsward ligt NW van Sneek, ZO van Harlingen en grenst in het Z aan de A7.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Bolsward 703 huizen met 4.450 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 625/3.899 (= huizen/inwoners) en de Buitenbuurt 78/551. Tegenwoordig heeft de stad ca. 4.000 huizen met ca. 10.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Bolsward, kun je terecht bij de volgende instanties:

- "Het voornaamste doel van Stichting Bolswards Historie (SBH) was in 1952 het opzetten van een Oudheidkamer in het Stadhuis van Bolsward. Door een zorgvuldig aankoopbeleid is het bestuur van SBH er toendertijd in geslaagd een aanzet te geven tot de totstandkoming van een waardevolle collectie van historisch verantwoorde voorwerpen en attributen betreffende de stad. De Oudheidkamer is er nog steeds, maar is om praktische redenen overgedragen aan de gemeente. In 1973 is de doelstelling van SBH aangepast en is het bestuur zich meer gaan toeleggen op het behoud van waardevolle historische objecten in de stad. Vanaf 1983 heeft SBH getracht oude panden, die de woonfunctie hadden verloren, aan te kopen en te restaureren tot woonhuis.

Om financieel/juridische redenen is hiervoor een aparte stichting opgericht, “SBH, afd. Restauratie Historische Panden (SBH-restauratie)”. SBH-restauratie koopt momenteel niet zelf meer panden aan en financiert ook geen restauraties meer; dit komt vooral door wijziging van het subsidiebeleid van de overheid. Zij beperkt haar taak uitsluitend nog tot advisering bij restauratie en renovatie. Verder reikt SBH sinds 1985, in principe eens per jaar, een waarderingstegel uit aan een particulier die, naar het oordeel van het bestuur, in dat jaar de best geslaagde particuliere restauratie of renovatie tot stand heeft gebracht aan zijn of haar pand en daarmee het historisch stadsbeeld van Bolsward heeft verfraaid."

- Sinds 1955 is de Oudheidkamer Bolsward gevestigd in de ruimte boven de “vierschaar “ van het tussen 1614 en 1617 gebouwde stadhuis. De lokale historie wordt hier zichtbaar gemaakt. Bijzonder zijn onder andere: zilveren voorwerpen van Bolswarder zilversmeden; lokaal geslagen munten; 18e-eeuws aardewerk geproduceerd in de tussen 1737 en circa 1800 werkzame gleibakkerij. De representatieve ruimten van dit voormalige stadhuis (o.a. burgemeesterskamer; vierschaar en raadszaal) zijn te bezichtigen. Sinds de herindelingen van 2011 heeft het gebouw zijn functie als bestuurscentrum verloren. Geopend van mei t/m oktober. Voor dagen en tijden zie de link. De toegang is gratis, maar een gift wordt wel op prijs gesteld.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Bolsward heeft 79 rijksmonumenten.

- Bolsward heeft 75 gemeentelijke monumenten.

- De Broerekerk (Broereplein 10) behoorde tot een omstreeks 1270 in Bolsward gesticht klooster. In 1503 brak er een brand uit die het klooster grotendeels in de as legde. Alleen de kerk bleef gespaard. In 1578 kwam de kerk in gereformeerde handen en zijn de kloostergebouwen afgebroken. In 1829 wilden de katholieken de kerk kopen maar de gevraagde prijs was te hoog. In 1870 werden er geen diensten meer gehouden. Sindsdien werd het gebouw gebruikt als tentoonstellingsruimte voor landbouwwerktuigen of opstelplaats voor de brandspuit. Van 1903 tot 1907 heeft men de kerk grondig hersteld en weer in gebruik genomen. In 1970 is de kerk weer aan de eredienst onttrokken. Op 8 mei 1980 brak brand uit in de hervormde Broerekerk. Na de brand is geprobeerd de ruïne te consolideren en te behouden. Maar ons winterse weer was niet bepaald gunstig voor de stenen van de ruïne. In 2006 heeft de ruïne darom een glazen dak gekregen, waardoor het nu beschermd is en voor verschillende doelen kan worden gebruikt. Het ontwerp van het glazen dak is van architect Jelle de Jong uit Lemmer.

- De Martinikerk van Bolsward (Groot Kerkhof 24), een van oorsprong RK kerk, was in de middeleeuwen een decanaatskerk in Westergo. In de 15e eeuw is de kerk vernieuwd en uitgebreid. Iets eerder in de 15e eeuw was de toren al gebouwd. De kerk wordt een pseudobasiliek genoemd vanwege de relatief lage lichtbeuken. In de kerk zijn in de noordbeuk schilderingen bewaard gebleven uit de tweede helft van de 15e eeuw. Het betreft diverse Bijbelse voorstellingen, waaronder de geboorte van Christus. Onder de grafzerken vallen op de in 1620 door Hans Schuuneman gemaakte portretzerk voor Godschalk van Heerma en diens tweede vrouw Sits van Cammingh en de renaissancezerken gemaakt door Benedictis Gerbrandtsz. Een aantal grafzerken is afkomstig uit de in 1950 afgebroken Eilandskerk in Amsterdam. Twee gedenkramen van Louis Boermeester herinneren de kerkgangers aan de Tweede Wereldoorlog. Het imposante orgel, met 42 registers en 3186 pijpen, dateert uit 1781 en is gebouwd door orgelbouwer Albertus Antoni Hinsz.

- Molen Lonjé of Tadema's Molen (Oude Rijksweg 7) dateert uit 1824 en is genoemd naar een van de molenaars. De windmolen is een achtkante grondzeiler en de functie is poldermolen. Naast de molen staat de molenaarswoning. Eigenaar is Wetterskip Fryslân. De molen wordt nog altijd voor de polderbemaling gebruikt. De vijzel kan zowel elektrisch als met windkracht worden aangedreven.

- Molen De (Greate) Klaver (Marneweg 15) is een spinnenkopmolen, gelegen aan de Witmarsumervaart. Hij is in 1802 gebouwd voor de bemaling van de Weeshuispolder. Deze omvatte ca. 108 ha land, waarvan ruim 18 ha eigendom was van het weeshuis van Bolsward. De molen was in bedrijf tot 1966. Toen is een voorziening aangebracht waarmee de vijzel ook door een trekker kon worden aangedreven. In 1972 verloor de molen zijn functie, waarna hij in verval raakte. In 1980 werd De Klaver eigendom van Stichting De Fryske Mole, die hem in 1980/1981 liet restaureren, wat gezien de bouwvallige staat waarin hij inmiddels verkeerde feitelijk neerkwam op het geheel herbouwen van de molen. Sindsdien is de molen weer maalvaardig. Hij kan op afspraak worden bezichtigd. In 2006 is de molen door Wetterskip Fryslân aangewezen als reservegemaal tijdens wateroverlast.

- Paaltjasker (Floridus Campuslaan 1).

- De ontwerper en bouwmeester van het tegenwoordig voormalige Stadhuis van Bolsward (Jongemastraat 2) is Jacob Gysbert, de vader van de Friese dichter Gysbert Japicx. Het raadhuis is gebouwd in de jaren 1614-1617 in de stijl van het Fries maniërisme. Het verving een gebouw uit 1474. Boven het trapbordes, dat in 1768 is vernieuwd, bevinden zich boven de hoofdingang drie beelden met gouden voorwerpen: een weegschaal, een anker en een boek. Daarboven bevinden zich nog een beeld en een zonnewijzer. Het gebouw heeft aan de bovenzijde van de voorgevel een fries met rolwerk: een zogeheten rolwerkgevel. Het stadhuis heeft een achtkante toren met een luidklok (1619) van Hans Falck, een klok (1680) van Petrus Overney en een beiaard uit 1955. In het souterrain bevond zich ook een waag en was daardoor een van de waaggebouwen in Friesland die in een stadhuis was gevestigd. Er hangt nog een grote weegschaal. De gevangenpoort leidde naar de gevangenis boven in het gebouw. Onder de zolder van de toren bevindt zich de Oudheidkamer.

Het Stadhuis staat sinds de herindeling van 2011 nagenoeg leeg. Sindsdien zijn verschillende plannen ontwikkeld voor een passende nieuwe invulling van het 400 jaar oude rijksmonument. In 2016 heeft de gemeente besloten dat het pand een ideale plek is voor een cultuurhistorisch centrum, dat eenzelfde functie moet krijgen als het Historisch Centrum Leeuwarden. Het heet historisch centrum De Tiid, en gaat onderdak bieden aan het Gysbert Japicxhûs, het Titus Brandsma Museum, de Oudheidkamer Bolsward, het gemeentearchief, een gemeenteloket, de Bibliotheek en een Grand Café. Daarvoor is het pand nog wel flink gerestaureerd en verbouwd. De verbouwing is in 2017 gestart, de verbouwing is medio 2021 gereedgekomen. Koning Willem-Alexander heeft op 7 september 2021 cultuurhistorisch centrum De Tiid in Bolsward geopend. Het voormalige stadhuis moest het sinds september 2018 zonder toren doen. Die bleek instabiel doordat het hout was aangetast door de bonte knaagkever. De restauratie kost ca. 3,3 miljoen euro. Dat geld is niet alleen voor de torenspits, want ook balken in de rest van het pand zijn aangetast. Ook deze restauratie komt medio 2021 gereed. De torenspits is in juni 2021 herplaatst.

- Watertoren uit 1929.

- It Gysbert Japicxhûs is het geboortehuis van dichter Gysbert Japicx (1603-1666). Dit huis is in 1979 aangekocht door de familie Holkema met het doel om van het huis een museum te maken. In de loop der jaren heeft het huis meerdere functies gekregen, namelijk: Museum, Friese tekstwinkel, Friese souvenir winkel, VVV-agentschap en OV-oplaadpunt. In 2015 ontving het Gysbert Japicxhûs de "Fear yn 'e broek" van de Ried fan de Fryske Beweging. De tekstwinkel en het museum maken volop gebruik van het Fries en maken daarmee duidelijk dat deze taal welkom is. Met de toekenning van de 'fear' wil de Ried de zichtbaarheid van het Fries in het dagelijks leven bevorderen. Het Gysbert Japicxhûs verzorgt de Fryske Spreukekalinder, geeft boeken uit, verzorgt Friese lessen en maakte een Frysk Fersepaad.

- Het Titus Brandsma Museum presenteert in een vaste expositie het veelzijdige en veelbewogen leven van Titus Brandsma door middel van brieven, ansichtkaarten, boeken, artikelen, foto’s, schilderijen en diorama’s. De veelheid aan activiteiten van Titus Brandsma (o.a. als journalist, uitgever, hoogleraar, weldoener, organisator, scholenoprichter en verzetsheld) wordt nader toegelicht. Bovendien organiseert het museum jaarlijks nieuwe wisseltentoonstellingen die op de vaste expositie aansluiten en deze ook aanvulling geven. In de ontvangstruimte van het museum zijn een museumcafé en -winkel gevestigd. Het museum is voorzien van een traplift.

- Een Elfstedentocht over het ijs is een steeds grotere zeldzaamheid geworden: de schaatstocht van ca. 200 km over natuurijs is voor het laatst in 1997 gereden. Praktisch als de Friezen zijn, maken ze dan gewoon een nieuwe Elfstedentocht. Je kunt hem tegenwoordig ook wandelen of rijden met een motor, auto, trike, Solex, step of fiets. En sinds 2018 zijn er in het kader van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018 ook de 11 fonteinen, gemaakt door internationale topkunstenaars uit 11 verschillende landen. Bij de VVV's en TIP's kun je voor 2 euro een routekaartje ervan kopen. In Bolsward staat fontein 'De Vleermuis' van de Belgische kunstenaar Johan Creten.

- Gevelstenen in Bolsward.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Al sinds 1912 is er op pinkstermaandag de Fietselfstedentocht, die tegenwoordig ca. 15.000 deelnemers trekt. De route van deze 235 kilometer lange tocht start en finisht in Bolsward. Deelnemers starten in 23 verschillende groepen, 's morgens tussen 05.00 en 08.00 uur. Iedere 8 minuten start er een groep met ongeveer 650 deelnemers. Een lotingssysteem zorgt voor de indeling van de verschillende groepen. Om de tocht te volbrengen moeten de deelnemers alle stempels bij de verschillende posten hebben gehaald en uiterlijk om 24.00 uur bij de laatste finishcontrole zijn.

- "Vroeger, nadat het laatste hooi door de boeren aan het eind van de maand juni werd binnengehaald, vierden ze dit met een feestelijke maaltijd. Deze hooimaaltijd, in het Fries heamiel, werd een traditie en groeide steeds verder. Inmiddels is deze enkele maaltijd in Bolsward uitgegroeid tot het vierdaagse Heamiel Festival en een begrip in heel Fryslân. Mensen komen van heinde en verre om te kijken naar de festiviteiten waaronder Friese ringrijderij, markt, kermis, wielerronde, Sterkste Man, voetbalclinic, Night of the Heamiel, het Internationaal Folkloristisch Dansfestival, het Bolstjurrich Straatfestival, de Heamiel Slotavond en natuurlijk het begin met de intocht met praalwagens en de Heamielmaaltijd waar het dus allemaal mee is begonnen. Naast deze vaste onderdelen heeft ieder jaar ook een uniek thema waarbij passende evenementen worden georganiseerd."

- De Meerslag om Bolsward is 3 dagen wandelen om de stad (eind juli), iedere dag in een andere richting. Je kunt kiezen uit 25 of 40 km per dag. - Filmpje met verslag van de Meerslag editie 2010.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Bolsward, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Op TV Bolsward kun je filmpjes bekijken van actuele gebeurtenissen in de stad.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en tweedehands boeken over Bolsward (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws van het Bolswards Nieuwsblad op Facebook.

- Muziek: - "Om in Bolsward de feestdagen van het Koninklijk Huis luister bij te zetten, is in 1937 Chr. Muziekvereniging (CMV) Oranje opgericht. In 1945 begon de drumband met enkele tamboers, die uitsluitend meewerkten aan de marsen van het fanfarekorps. De groep breidde zich uit, in 1973 is een majorettepeloton toegevoegd en sindsdien werd er steeds meer zelfstandig opgetreden. Sinds 1985 heeft de band een malletband bezetting bestaande uit: marimba’s, xylofoons, marching bells, lyra’s en een uitgebreide slagwerksectie. Tijdens het jubileumjaar 2012, waarin CMV Oranje haar 75 jarig bestaan vierde, is de malletband in een geheel nieuw uniform gestoken."

- "Muziek en Showband Hollandia bestaat sinds 1903 en dankt haar naam aan de oprichters uit die tijd, de arbeiders van zuivelfabriek Hollandia (nu bekend als Hochwald) uit Bolsward. In 1962 is de vereniging opgesplitst in een fanfare en een drumband. In 1982 is aan de drumband een vlaggenpeloton (color guard) toegevoegd. Dit resulteerde erin dat de drumband en color guards samen een showband konden vormen. De color guard van Showband Hollandia geeft ondersteuning aan de band tijdens de show- en straatoptredens. Tijdens deze optredens wordt gebruik gemaakt van vele materialen om de muziek uit te beelden, zoals; vlaggen, rifles, sabres, spinners en pompons. Door de jaren heen behaalde Showband Hollandia vele prijzen en zet elk jaar weer vernieuwende en verrassende shows neer. Zowel in binnen- als buitenland is de showband een graag geziene gast op festivals, taptoes en dergelijke."

- "Het Majelkoor is een popkoor dat met veel plezier liedjes uit de jaren zestig tot hedendaagse songs ten gehore brengt."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Bolsward.

Reactie toevoegen