Boekelo

Plaats
Dorp
Enschede
Twente
Overijssel

Usselo Boekelo Broekheurne 1889 [1600x1200]_0.jpg

Boekelo op een kaart uit ca. 1890

Boekelo op een kaart uit ca. 1890

Boekelo

Terug naar boven

Status

- Boekelo is een dorp in de provincie Overijssel, in de streek Twente, gemeente Enschede. T/m 30-4-1934 gemeente Lonneker.

- Het dorp Boekelo heeft - evenals de andere Enschedese dorpen - in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Enschede. Globaal omvat het dorp postcodegebied 7548.

Terug naar boven

Naam

In het Nedersaksisch
Bokel.

Oudere vermeldingen
1381-1383 Boecler, ca. 1450 Boekele, Bokel, 1499 Boecklo, 1510 Bokeloe, 1601 Boekeloe.

Naamsverklaring
Als de identificatie van de oudste vorm correct is, dan oorspronkelijk een samenstelling van boek 'beuk' en laar 'bosweide, intensief benut bos'. De latere vormen gaan terug op lo 'bos', vergelijk Brammelo. (1)

Terug naar boven

Ligging

Boekelo ligt direct ZW van Enschede en grenst in het N aan de A35.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Boekelo 157 huizen met 852 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.000 huizen met ca. 2.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Zoutindustrie
Het oorspronkelijk overwegend agrarische dorp werd vooral bekend door de zoutindustrie (zoutwinning), die sinds 1919 ten zuiden van het dorp gevestigd was, met het daarbij behorende zoutwatergolfslagbad Bad Boekelo (dat in 1985 is gesloten). Door de komst van het Twentekanaal is de fabriek van de Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie verplaatst naar Hengelo (nu Akzo Nobel).

Textielindustrie
Ook de textielindustrie floreerde in Boekelo: De N.V. Boekelosche Stoomblekerij (in 1888 opgericht door de zonen van Gerrit Jan van Heek) werd in 1965 overgenomen door Unilever (die het bij P. Fentener van Vlissingen & Co's Katoenfabrieken N.V. voegde, later Texoprint). Op het oude fabrieksterrein is in 2008 een nieuwbouwplan gerealiseerd (De Bleekerij) waarbij delen van het industriële erfgoed zoals de oude gevels van textielgebouwen en de fabrieksschoorsteen bewaard zijn bleven.

Beschrijving Boekelo uit 1889
In een wandelgids uit 1889 vinden wij de volgende beschrijving:
"Vervolgt men van hier (de begraafplaats in Usselo, red.) zijn weg langs de heg van het kerkhof, dan komt men over een kerkpad in 10 minuten aan het Teesinksbosch. Zoowel de fraaie houtpartijen als de vele liefelijke plekjes, die men er vooral langs de sterk kronkelende Veldbeek aantreft, maken dit bosch tot een der schoonste van geheel Lonneker, en hoewel het ook van uit het station over een goeden weg (langs de school) in een paar minuten is te bereiken, wordt het door wandelaars te weinig bezocht.

Genoemd station is thans het centrum van verkeer van de buurtschap Boekelo geworden. Schuin tegenover hetzelve ziet men de in 1888 gebouwde stoombleekerij van de Heeren van Heek en Co met haar fraaien gevel, die voor de bewoners dezer buurt een nieuw middel van bestaan heeft geopend. Dicht bij deze fabriek heeft men eene vloeiweide van den Heer G. J. van Heek. Wie echter de inrichting der vloeiweiden wil bestudeeren, ga liever voorbij de uitspanning de Kwinkeler, over verschillende meestal met boomen beplante wegen naar diens, een half uur noordelijker gelegen ruim 31 HA groote vloeiweiden, die tusschen de Rutbeek en de Twekkeler beek liggen en bijna onmiddellijk aan het Hof te Boekelo grenzen.

In de geschiedenis van Overijsel en in 't bijzonder in die van Twente treft men zeer vaak den naam van dit dorp aan. De Heeren ‘tot Boekelo’ woonden op genoemd Hof. In de 16e eeuw was het eene bezitting van de Heeren Ripperda van Hengelo een aloud adellijk geslacht uit de Groninger Ommelanden afkomstig. Unica Ripperda, die in 1598 drost van Haaksbergen en van 1612-1623 drost van Twente was, was Heer tot Boeculoo en Hengelo. Later kwam het Hof te Boekelo in bezit van de familie van Mahony. In 1817 stond het Huis nog. Het was een ruim gebouw, met grachten omgeven, met een voorplein en twee ronde torens. Van binnen kwamen de vertrekken uit op eene groote vestibule. Eene prachtige eikenlaan en een groote vijver wijzen nog de plaats aan der vroegere havezathe, die onder het rechtsgebied (dingspil) van Enschede behoorde. Een klein half uur ten zuidwesten van het Hof stond vroeger het adellijk kasteel te Bekkum, op de plaats waar thans het met hooge eikeboomen omgeven boerenerf Altena ligt." (bron: Overijssel, plaatsbeschrijvingen 1880-1930, weblog van de Overijsselse Bibliotheek Dienst OBD)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de in 2003 opgerichte Historische Kring Boekelo Usselo Twekkelo. De stichting zet zich in voor het behoud van het cultuurhistorisch erfgoed in haar werkgebied. Zij doet dit door het verzamelen, toegankelijk maken en beschikbaar stellen van informatie, vooral uit het verleden, maar ook uit het heden. Naast het bestuur van de stichting zijn vele vrijwilligers bezig met het verzamelen en archiveren van krantenknipsels, foto's, (oude) ansichtkaarten etc. Daarnaast organiseert de stichting jaarlijks een filmavond, is zij aanwezig op de Pinkstermarkt, en geeft zij nieuwsbrieven en andere publicaties uit. Elke maandagavond van 19.30-22.00 uur is iedereen welkom in het Historisch Centrum, het voormalig portierhuisje van Texoprint aan het Bleekerijplein/Boekelosestraat. Tevens is er elke vrijdag een inloopmorgen van 10.00-12.00 uur voor iedereen die iets te melden heeft, vragen wil stellen, oude documenten heeft of gewoon uit belangstelling wil kennismaken of bijpraten.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Boekelo heeft 15 rijksmonumenten.

- RK Marcellinuskerk uit 1929 (Beckumerstraat 167) van architect J. Sluymer.

- De houten Hervormde kerk (Kwinkelerweg 5) uit 1965 is in functie geweest tot 2003. De Boekelose hervormden gaan tegenwoordig naar de hervormde kerk in Usselo. De Boekelose kerk zal gaan fungeren als gemeenschapscentrum.

- In het Twentse coulisselandschap van en rond het dorp liggen historische landgoederen waaronder het Hof te Boekelo (een oorspronkelijke havezate uit 1570), De Weele, Zonnebeek en 't Stroot.

Het huis van buitenplaats Zonnebeek (Zonnebeekweg 110) is in 1907 gebouwd naar ontwerp van A.G. Beltman voor J.B. van Heek en diens Amerikaanse echtgenote Edwina van Heek - Burr Ewing. Het symmetrische neoclassicistische pand onder een schilddak zou ontworpen zijn naar voorbeeld van een landhuis in Nashville (in de staat Tennessee in de Verenigde Staten van Amerika) waar Burr Ewing vandaan kwam. Enkele elementen uit het ontwerp, zoals het fronton en de portiek, zijn regelmatig terugkerende elementen geworden in de (neo)classicistische ontwerpstijl van bureau Beltman. Het huis heeft een middenrisaliet met een balkon gedragen door zuilen dat erg lijkt op Amerikaanse planterswoningen. In 1911 is het balkon in de westgevel dichtgezet en is een serre aangebouwd. Op de zolderverdieping is een appartement gebouwd voor de huidige beheerder. Verder staan op het terrein een koetshuis annex dienstwoning en logeerhuis (huisnummer 112-114) uit 1906 en een theekoepel.

De parkaanleg komt van P.H. Wattez en is in landschapsstijl, eveneens op Amerikaanse voorbeelden geïnspireerd. Daarbinnen is rond 1908 een boomgaard/moestuin/bloementuin aangelegd, door muren en hagen afgesloten. In 1972 is de tuin hersteld (voornamelijk het inboeten van bomen) volgens een plan van architectenbureau T.H. Koning. Het landgoed wordt tegenwoordig beheerd door Stichting Edwina van Heek. De villa is niet te bezichtigen. Het landgoed is wel publiek toegankelijk, behalve het park rondom de villa.

- Architect Nico Zantinge (1928-1983) ontwierp in de jaren zestig een bouwplan voor Boekelo met 69 lage baksteenwoningen in een bos dat toebehoorde aan de textielfamilie Van Heek. De bungalowwijk in het groen, voor een deel geschakelde woningen en deels gegroepeerde woningen rond drie pleintjes aan de Bastinglaan en Henry Dunantlaan, is gebouwd in 1968 en kreeg de naam Teesinkbos. Typerend voor de huizen is dat zij aan de voorkant heel gesloten zijn, maar aan de achterkant juist heel open. Zantinge zou zich hebben laten inspireren door een wijk in de Deense stad Helsingør. Erfgoedvereniging Heemschut, Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker en het Cuypersgenootschap hebben in 2018 een monumentenstatus aangevraagd voor het Teesinkbos. Daarom loopt er anno 2019 een procedure om de wijk aan te wijzen als beschermd stads- en dorpsgezicht. In een buurt met die status mogen eigenaren geen ingrijpende aanpassingen doen aan hun woning zonder het doorlopen van een uitgebreide vergunningprocedure en een positief advies van de monumentencommissie. Om te voorkomen dat er tijdens de procedure aanpassingen worden gedaan aan de bungalows, wil het college het Teesinkbos 'voorbescherming' opleggen. Dat houdt in dat met oog op de beschermde status alsnog een vergunning nodig is voor ingrijpende veranderingen aan de panden. (bron: Heemschut) - Sommige bewoners vrezen voor de beperkingen die het voor hen met zich meebrengt en overwegen er bezwaar tegen aan te tekenen.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - CV Soaltkloet'ns heeft ca. 350 leden. Naast de gebruikelijke carnavalsactiviteiten organiseren ze jaarlijks ook de Boekelo avonden (eind januari); een avond vol vertier, sketches, cabaret, tranen van het lachen maar ook diepgang met een slik. Al jaren is dit een groot succes, met drie avonden op rij uitverkochte zalen.

- Paasvuur.

- Op 2e pinksterdag is er in Boekelo het Pinksterfestival (11-17 uur), georganiseerd door de Boekelose Ondernemers Vereniging, met een mix van bekende en nieuwe attracties. Met straattheater, kramen van ondernemers, muziek en een rommelmarkt. - Videoreportage Pinksterfestival 2016.

- Amsterdam heeft eind augustus zijn bekende UIT-markt, ter introductie van het nieuwe thearerseizoen, en ook Boekelo heeft sinds enkele jaren zijn eigen versie hiervan, nl. het Cabarestival (op een zaterdag eind augustus), georganiseerd door 't Verborgen Theater. Dit is hun interpretatie van de UIT-markt, met optredens op merkwaardige locaties, zoals bijv. een smederij, een kapsalon, een vrachtwagen, een treinwagon en een zouttoren.

- "Een van de grootste paarden topsportevenementen van Nederland is terug op de plek waar de wedstrijd in de jaren zeventig ook werd verreden. Military Boekelo-Enschede (oktober) behoort tot de beste paardensportevenementen van de wereld. Dat is ook de reden dat iedere internationale topruiter hier bij wil zijn. Ieder jaar kent het startveld een aantal Olympisch medaillewinnaars en internationale kampioenen. De voornaamste redenen voor de wereldtop om hier naartoe af te reizen zijn; het technisch hoogstaande parcours, ontworpen door Olympisch designer Sue Benson; de Oer Twentse gezellige informele sfeer en de kampioenschaps ambiance met tienduizenden toeschouwers in de Crosscountry; en onze prachtige all-weather bodem die de kwaliteit van de hoofdring onder alle weersomstandigheden garandeert.

Niet alleen de wedstrijd blijkt jaarlijks weer de grote trekpleister. Struinen door prachtige natuur, slechts een keer per jaar opengesteld voor publiek. Leuke aankopen doen en nieuwe fashion en lifestyle trends ontdekken op de zeer uitgestrekte Military Herfst-Fair. Twee belangrijke redenen waarom ieder jaar ook veel bezoekers naar Boekelo komen. Meer dan honderd standhouders trakteren de bezoeker op exclusieve sieraden, auto’s, kunst, wellness etc. Dit alles natuurlijk onder het genot van verleidelijke bieren, prachtige wijnen en heerlijk eten, van finger food tot a la carte.

Wat begon als een hippisch evenement is uitgegroeid tot een van de grootste outdoor business-to-business events van Nederland. Ondernemers en bestuurders hebben ontdekt dat het evenement zich bij uitstek leent om relaties uit binnen- en buitenland uit te nodigen. Geen lange zit aan tafel of box maar gasten ontvangen in een informele, outdoor lifestyle ambiance. Een sfeer waarbij de zakenrelatie zich met veel plezier laat uitnodigen en vaak met partner en soms met het hele gezin afreist naar de prachtige Twentse Dreven in Boekelo. De combinatie van al deze facetten maken de Military tot een uniek evenement." Amazone Alice Naber-Lozeman liet voor haar manche op Military 2016 een camera op haar helm monteren. Het resultaat: Naber-Lozeman neemt je mee op de rug van haar paard en dat levert spectaculaire beelden op. Let ook op de flinke snelheden die worden behaald.

- Oude Voertuigen Dag met Braderie (op een zondag in oktober), georganiseerd door Tweewielers Ten Brincke (Windmolenweg 48).

- Sinterklaas.

- De Boekelopers organiseren jaarlijks op 2e kerstdag de Kerstcrossloop. Volwassenen kunnen kiezen uit de afstanden 5 en 10 km. Voor kinderen van 4-12 jaar is er een 800 meter-loop.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De Museum Buurt Spoorweg rijdt op een historische museumspoorbaan met gerestaureerde stoomlocomotieven en wagons op het traject Boekelo-Haaksbergen v.v. Het station is gelegen aan de door de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij (GOLS) aangelegde en in 1884 geopende spoorlijn Winterswijk-Hengelo. In 1885 komt de lijn van Boekelo naar Enschede gereed. Het station (van het type GOLS-klein) dateert uit 1883 en is in 1906 en 1911 vergroot. De Boekelosche Stoombleekerij had een eigen spooraansluiting. Het station is in 1937 gesloten voor reizigersvervoer en in 1972 voor goederenvervoer. Daarna is het door de MBS in gebruik genomen.

Het Lokaalspoor of de oud-Nederlandse term ‘Buurtspoorweg’ is in 1878 ontstaan door de aanname van de wet ‘Regeling van de dienst en het gebruik der Lokaalspoorwegen’. In die tijd bestond het spoorwegnet uit hoofdspoorlijnen die waren aangelegd tussen steden en streken waar voldoende vervoer van goederen en personen werd verwacht. De wet van 1878 maakte een goedkopere aanleg van spoorwegen mogelijk doordat een aantal bepalingen van toepassing waren. Zo mocht de snelheid niet hoger zijn dan 30 km per uur en kon de spoorconstructie lichter worden uitgevoerd. In de regio Twente en Achterhoek is op initiatief van textielbaron Jan Willink de aanleg van de lokaalspoorwegen tot stand gekomen, waardoor de regio zich sterk heeft kunnen ontwikkelen. Museum Buurtspoorweg Boekelo-Haaksbergen schetst een beeld van hoe dergelijke lokaalspoorwegen in deze grensregio eruit zagen en wat de aanwezigheid ervan heeft betekend voor de sociale en economische ontwikkeling van de regio. Een museum dus met een rijke historie waar jong en ouder letterlijk een reis door de geschiedenis kunnen beleven. Zie ook de videoreportage van de Najaarsstoomdag 2019.

Kunsthistoricus Gemma Boon (1982) uit Enschede is sinds 2020 de eerste directeur van Museum Buurtspoorweg Boekelo-Haaksbergen. De jonge directeur heeft een uitgesproken mening over wat een museum moet zijn en vooral over wat het haar bezoekers, volwassenen én kinderen, moet bieden. Een museum is een geluksbrenger, is een van haar credo's. "Dit is het grootste museum van Oost-Nederland. Met 7 kilometer spoor en eigen grond. Alle rails en wissels en hekken worden door vrijwilligers onderhouden. Er is contact met bijna alle omwonenden. Het is een enorm bedrijf. In zekere zin staat techniek ver van mij af ja, maar dat is ook juist de reden waarom ik dit wil doen. Dit museum heeft een lage drempel. Er komen veel gezinnen en er is de groep liefhebbers die MBS draaiende houden. Dat raakt me en vind ik prachtig. Ik ben er voor de vertaalslag naar fondsen, gemeenten, investeringen en nieuwe bezoekers." Gemma Boon is zich enorm bewust van de kennis, het potentieel en de passie van de mensen die de organisatie draaiende houden. Ze zet in op een vorm van Deep Democracy, waarbij echt alle lagen van de organisatie een stem hebben en gehoord worden. "Ik zeg: 'Als jullie niet kunnen kiezen of een locomotief rood of groen moet worden, kies ik en dan wordt 'ie paars. En dat wil je niet. Dus zet 'm op'."

- In 't Verborgen Theater is elke 2e dinsdag van de maand een cabaretvoorstelling.

- Het Landinrichtingsplan Enschede-Zuid heeft betrekking op de landschappelijke ontwikkelingen in de komende jaren m.b.t. (het buitengebied van) de kernen Broekheurne, Usselo, Boekelo en Twekkelo. O.a. vier beken in Boekelo en Twekkelo krijgen als onderdeel van dit plan natuurstroken met een gezamenlijke lengte van circa zes kilometer.

- Landgoed Hof te Boekelo, gelegen NW van het dorp, is een karakteristiek Twents landgoed en telt ca. 130 hectare aan landbouwgronden, akkers en bossen. Het landgoed kent een lange geschiedenis en wordt al genoemd rond 1450 samen met het Erve Vogelsang. De havezate wordt in 1570 gebouwd door Herman Ripperda. De familie Ripperda blijft lang eigenaar van het Hof, tot Willem Ripperda in 1669 overlijdt en de nalatenschap met vele schulden bezwaard blijkt te zijn; de havezate en omliggende landerijen worden verkocht. Tot 1818 blijft het Hof in eigendom van verschillende adellijke families en wordt dan opgekocht door derden waarna de havezate in 1820 wordt afgebroken. Het Hof wordt al sinds 1822 door de familie van Heek beheerd en de huidige generatie heeft zich ten doel gesteld de bijzondere cultuurhistorie van het landgoed weer zichtbaar te maken, te versterken en voor de toekomst te behouden.

Op de plek van de havezate staat nu de recentelijk geheel gerestaureerde boerderij 'n Plas. De boerderij wordt nu verhuurd voor vergaderingen, recepties, diners en is ook een trouwlocatie.

Het landgoed bevindt zich op dit moment in een fase van transformatie. De intensieve agrarische activiteiten zijn grotendeels gestaakt en de landbouwgronden worden nu biologisch bewerkt. Er is de eigen kudde Traditional Herefords die een groot deel van de beweiding voor hun rekening nemen, en er is een biologisch melkveebedrijf dat de rest van de weilanden en akkers gebruikt.

De oude eiken en beuken van de toegangslaan naar de vroegere havezate begonnen door de hoge leeftijd gevaarlijk te worden; bij iedere storm sneuvelden grote takken en halve bomen. In november 2012 is de laan gekapt en in het voorjaar van 2013 opnieuw ingeplant met jonge eiken. Op het landgoed bevindt zich een houtwaterplaats die enkele jaren geleden is gerestaureerd. Dit bijzondere cultuurhistorische object wordt nu weer als vanouds gebruikt om hout te wateren en te verduurzamen voor verwerking in bouw- en hekwerken. Een deel van het gewaterde hout is gebruikt om 'n Plas te restaureren.

Op het Hof te Boekelo ligt nog altijd een vloeiweidensysteem dat vanaf 1880 in gebruik was. In die tijd had men de intentie om middels het vloeiweidensysteem Twente verder te ontginnen. Dit systeem werd al vanaf de middeleeuwen door boeren gebruikt om het land te bemesten. De weilanden worden dan in de winter bevloeid met kalkrijk water, wat er heel langzaam overheen stroomt zodat de natuurlijke meststoffen dan kunnen bezinken. Het vloeiweidensysteem is geheel gerestaureerd en functioneert weer als voorheen. Het Hof is een heerlijk landgoed om te wandelen en te fietsen en tot rust te komen.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Boekelo, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Boekelo (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Boekelo.

- Nieuws: - De maandelijkse dorpskrant Boeke-loos, een uitgave van de Dorpsraad, is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers en jaargangen).

- Belangenvereniging: - Dorpsraad Boekelo is opgericht in 1955

- Onderwijs en kinderopvang: Basisschool Marcellinus. - Basisschool Molenbeek heeft ook een vestiging in buurdorp Usselo. - SKE kinderdagverblijf / peuterspeelzaal / BSO.

- Muziek: - Muziekvereniging Unisson is opgericht in 1895 en nog altijd een actieve vereniging met diverse optredens per jaar. Je kunt er muzieklessen krijgen op een muziekinstrument naar keuze, en samenspelen in de blokfluitgroep, het leerlingenorkest, het harmonieorkest en/of de drumband. - Dameskoor Inspiration is opgericht in 2004 en heeft ca. 30 leden. Ze zingen ballads, musicals en vlotte popsongs van toen en nu.

- Sport: - De Boekelose Tennis Club (BTC) is opgericht in 1968. Ze beschikken over een uniek clubhuis met hooggelegen terras waardoor er een prachtig zicht is op alle 6 gravelbanen. Het tennisseizoen loopt van april tot oktober. Behalve met slecht weer kan er iedere dag gespeeld worden. - Bij GV Unisson kun je terecht voor gymnastiek, turnen, rohnradturnen, dansen en volleybal.

- Bedrijfsleven / ondernemen: - Boekelose Ondernemers Vereniging (BOV).

Reactie toevoegen