De Bisselt

Plaats
Buurtschap
Mook en Middelaar
Noord-Limburg
Limburg

de_bisselt_plaatsnaambord.jpg

De Bisselt is een buurtschap in de provincie Limburg, gemeente Mook en Middelaar. De buurtschap valt onder het dorp Mook. De buurtschap is alleen komend vanuit Mook voorzien van een wit plaatsnaambordje. Komend vanuit Groesbeek moet het dat ontberen.

De Bisselt is een buurtschap in de provincie Limburg, gemeente Mook en Middelaar. De buurtschap valt onder het dorp Mook. De buurtschap is alleen komend vanuit Mook voorzien van een wit plaatsnaambordje. Komend vanuit Groesbeek moet het dat ontberen.

de_bisselt_op_kaart_openstreetmap.jpg

Buurtschap De Bisselt wordt in het N begrensd door de Groesbeekseweg, in het W door de Hendrik van Nassaulaan, in het Z door de Mendozaweg en in het O door de Bisseltsebaan, tevens de grens met de provincie Gelderland. (© www.openstreetmap.org)

Buurtschap De Bisselt wordt in het N begrensd door de Groesbeekseweg, in het W door de Hendrik van Nassaulaan, in het Z door de Mendozaweg en in het O door de Bisseltsebaan, tevens de grens met de provincie Gelderland. (© www.openstreetmap.org)

de_bisselt_huis_en_fam._hendriks_1940.jpg

Gelukkig interviewen steeds meer kernen hun oudere inwoners over vroeger, opdat dat voor het nageslacht kan worden vastgelegd. Lees bijv. het mooie verhaal van Mientje van Doornik-Hendriks (1928), wier ouders vroeger limonade en Kwatta aan huis verkochten

Gelukkig interviewen steeds meer kernen hun oudere inwoners over vroeger, opdat dat voor het nageslacht kan worden vastgelegd. Lees bijv. het mooie verhaal van Mientje van Doornik-Hendriks (1928), wier ouders vroeger limonade en Kwatta aan huis verkochten

de_bisselt_kapelletje_t-m_okt_2014.jpg

De Bisselt, het eenvoudige nisje met Mariabeeldje zoals dat van 1954 tot 2014 aan de Bisseltsebaan heeft gestaan. In 2014 is dit vervangen door de nieuw gebouwde Boskapel De Biesselt.

De Bisselt, het eenvoudige nisje met Mariabeeldje zoals dat van 1954 tot 2014 aan de Bisseltsebaan heeft gestaan. In 2014 is dit vervangen door de nieuw gebouwde Boskapel De Biesselt.

de_bisselt_boskapel_de_biesselt_kopie.jpg

De Bisselt, de in 2014 nieuw gebouwde Boskapel De Biesselt

De Bisselt, de in 2014 nieuw gebouwde Boskapel De Biesselt

de_bisselt_kinderwandeltocht_kopie.jpg

Heb je kinderen van 5 tot 10 jaar? Voor hen heeft Herberg Restaurant 't Zwaantje in De Bisselt 'De avontuurlijke wandelroute van Dirk Das' gemaakt. Met spelletjes en vragen voor onderweg. Zie verder het hoofdstuk Landschap etc.

Heb je kinderen van 5 tot 10 jaar? Voor hen heeft Herberg Restaurant 't Zwaantje in De Bisselt 'De avontuurlijke wandelroute van Dirk Das' gemaakt. Met spelletjes en vragen voor onderweg. Zie verder het hoofdstuk Landschap etc.

De Bisselt

Terug naar boven

Status

- De Bisselt is een buurtschap in de provincie Limburg, gemeente Mook en Middelaar.

- Buurtschap De Bisselt valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Mook.

- In 2013 is in een enquete die in de buurtschap is gehouden de wens geuit voor plaatsnaamborden. Op dat moment was er nog een 60-km-zone op de Groesbeekseweg tussen de dorpskern van Mook en de grens met het dorpsgebied van Groesbeek (bij 't Zwaantje). Tegenwoordig begint vanuit Groesbeek gezien de bebouwde kom van Mook al bij 't Zwaantje, en staan daar dus blauwe plaatsnaamborden (komborden) genaamd Mook, met borden erbij ter aanduiding van de 50-km-zone. Een plaatsnaambordje voor buurtschap De Bisselt staat er helaas alleen komend vanuit Mook, ter hoogte van de Hendrik van Nassaulaan (in ieder geval al sinds 2017, wellicht al eerder). Hint: het zou ons wel zo logisch lijken ook een wit bordje met de naam van de buurtschap onder de komborden van Mook bij 't Zwaantje te plaatsen (bijvoorbeeld op de plek van zo'n rood-wit geblokt bord), ten teken dat je binnen de bebouwde kom van Mook deze buurtschap binnenkomt, en dan ter hoogte van de Hendrik van Nassaulaan een bordje met de plaatsnaam met een schuine streep erdoor, ten teken dat je de buurtschap weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
De Bieselt (volgens Veldeke). De vrienden van de Boskapel - zie verder bij Bezienswaardigheden - spellen het met dubbel s, want die hebben de 'Stichting Cultuur-Historisch en Natuurlijk Erfgoed de Biesselt' opgericht). En ook het schuttersgilde - zie Links) spelt het met dubbel s, maar dan weer zonder lidwoord...

Oudere vermeldingen
Op een kaart uit 1570 worden de - nog altijd bestaande - poel en leemkuil genaamd Biessael vermeld. Op een kaart uit ca. 1800 is sprake van de 'Biesveldsche Molen'. 1835 Bissels, 1840 Bisselt, 1842 Biesselt, 1867 Bisselt.

Naamsverklaring
- Mogelijk ontstaan uit biesveld 'met bies begroeid veld'.(1)

- (2) stelt op grond van de oudste vermelding van de leemkuil: "Sael = woonplek; dus letterlijk: woonplek, omgeven door biezen."

Terug naar boven

Ligging

Buurtschap De Bisselt ligt NO van Mook, als verspreide bebouwing op de bosrijke Mookerheide, in de 'oksel' van de Groesbeekseweg met de O daarvan lopende Bisseltsebaan. In het N en O grenst de buurtschap aan het buitengebied van het Gelderse Groesbeek (de grens loopt door de Bisseltsebaan en de in het Z verlengde daarvan lopende Zevendalseweg).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap De Bisselt 8 huizen met 31 inwoners. In 1940 staan er 13 woningen. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 130 huizen met ca. 250 inwoners. Een deel van deze panden betreft oorspronkelijk recreatiewoningen, die echter wel legaal permanent bewoond - mogen - worden. - In 2012 is dat nog eens door de Raad van State bekrachtigd. Voor de ruimtelijke ordening blijven het deels wel recreatiewoningen, als 'bestemming'. In / n.a.v. het Bestemmingsplan (zie verder bij Recente ontwikkelingen) wordt dat nader uitgewerkt.

Terug naar boven

Geschiedenis

Stad op De Bisselt? Toch maar niet...
In vroeger eeuwen dacht men heel anders over natuur en natuurbescherming. In de 18e en 19e eeuw worden verschillende kleinere en grotere plannen ontwikkeld voor de ontginning van heidegebieden. Men vindt het maar niets dat deze 'woeste' gronden 'nutteloos' niks liggen te doen en ontgint ze liever tot nuttige landbouwgronden en om er nederzettingen te stichten. De Bisselt is een voorbeeld van zo'n 'kolonie' waarbij bovendien het particulier initiatief een grote rol heeft gespeeld.

Het grootste deel van de stuwwal bij Mook is te droog voor gebruik als bouw- of weiland. Maar bovenop de stuwwal ligt een relatief vlak en vochtig gebied dat wel mogelijkheden voor landbouw biedt. In 1771 zijn er plannen om hier 30 boerenfamilies uit 's-Hertogenbosch te vestigen. Dat gaat niet door. Later in dat jaar komt Anton Peter Witzen, tolontvanger te Helmond, met het idee om tussen Goch en Gennep een 'stad' te bouwen voor 500, later terug gebracht tot 200 "Hollandse emigrantengezinnen". Het destijds Pruisische bestuur vindt dit een goed plan wijst ca. 255 ha op de Mookerheide aan als geschikt gebied, tegen de grens met Groesbeek, op de top van de stuwwal (het grondgebied van de huidige buurtschap De Bisselt). Zo blijft de helling van de stuwwal en daarmee de heide toegankelijk voor bewoners van Mook en Middelaar om vee te laten grazen en plaggen te steken.

In 1773 en 1774 wordt de grond uitgemeten. Percelen met wallen, greppels en wegen worden uitgezet. De Heer van Mook krijgt een deel als schadeloosstelling. Maar plotseling verdwijnt initiatiefnemer Witzen, met achterlating van schulden. De autoriteit in Kleef besluit daarop de grond te verkopen en te verdelen in 30 percelen van ca. 8,5 ha. Kopers verplichten zich de grond binnen 2 jaar in cultuur te brengen (waaronder ook bebossing wordt verstaan) en mag er een of meer huizen op zetten.

In 1774 begint rentmeester Motmans met de voorbereiding voor de bouw van 10 huizen en een molen. Schepen Hendrik Verhoeven bouwt er 6 hoven, ommuurde percelen met binnen de muur een aantal bouwsels met stenen wanden. Ook komt er een brandewijnstokerij. Kort daarna stagneert de ontwikkeling van de 'kolonie'. Wel neemt de oppervlakte bos verder toe. Maar bouwland of huizen komen er niet meer bij. De molen van de Bisselt is in 1830 verkocht en afgebroken. (bron: Landschappen van Maas en Peel. Kenmerken en waarden van het cultuurlandschap van Noord- en Midden-Limburg)

20e eeuw
Dat het gebied van De Bisselt zo bosrijk is, is nog maar betrekkelijk korte tijd het geval. Vóór de Tweede Wereldoorlog zag het er hier nog heel anders uit. Inwoonster Mientje van Doornik-Hendriks (1928) vertelt daarover uit haar kindertijd in de buurtschap: "De Mookerhei was mijn prairie. Toen waren er aan de zuidkant van de Groesbeekseweg nog geen bossen, maar een open akkerlandschap vol met bloemen, hagedissen en vogels. In de bossen aan de noordkant van de weg zochten we dennenappels voor in de kachel. Ons huis verstrekte limonade en Kwatta aan de werkers van de steenfabriek in de buurt."

Artikel
Een uitvoerig artikel over de geschiedenis van buurtschap De Bisselt vind je in het Groesbeeks Milieu Journaal nr. 151 (2013) (pag. 32-35) van de toen nog Werkgroep Milieubeheer Groesbeek (tegenwoordig Werkgroep Milieubeheer Berg en Dal).

Boeken
In juni 2021 hebben Anasuya Koopmans en Jacques Jacobs 'Het Bi(e)sselt Duo Boek' gepubliceerd. Eigenlijk zijn het twee aparte boeken, die samen een bundel vormen. Draai je het werk 180 graden om, dan kun je kun meteen aan het andere boek beginnen. Hoe is dat zo gekomen? Medio 2019 bracht Bergenaar Jacobs een bezoek aan de buurtschap waar hij in de jaren '50 en '60 zijn jeugd doorbracht: "In restaurant ’t Zwaantje las eigenaar Richard Meeussen me een prachtig gedicht over De Bisselt voor. Ik was zó onder de indruk, dat ik besloot er een boek over te gaan maken." Jacobs las de geschiedenisboeken die er al waren, zette in anekdotes tal van herinneringen op schrift en sprak een aantal iconische bewoners die hij nog uit zijn jeugd kende.

En men vertelde hem dat iemand anders ook al interviews voor een boek aan het houden was. Dat was inwoner Anasuya Koopmans. Die was een belofte aan het inlossen die ze aan het sterfbed van haar overbuurvrouw Wilma Melis had gedaan. "Met haar was aan de maandelijkse stamtafel van De Bisselt in ’t Zwaantje al ooit het idee geboren buurtbewoners van alle generaties te interviewen voor een boek. Zodat mensen elkaar nog wat beter zouden leren kennen en zouden kunnen lezen hoe ze hier zijn gekomen. Dát had ze nog willen doen, vertelde ze me voordat ze overleed. Ik beloofde dat ik dat alsnog zou doen", aldus Anasuya Koopmans.

Toen Jacobs, kleinzoon van een boer uit de buurtschap, belde, viel een puzzelstukje op zijn plaats. Want hij kon mooi het stukje historie aan het boek toevoegen dat Koopmans nog zocht. Dat werd dus niet alleen een hoofdstukje over een handjevol keuterboeren die in vroeger eeuwen ploeterden op de arme grond van De Bisselt - tot in de jaren 50 van vorige eeuw zelfs zonder schoon water - en over het welgestelde ‘Wassenaar van Limburg’ met 130 huizen dat het na de oorlog langzaamaan werd. Geïnteresseerden kunnen voor 19,50 euro een exemplaar van het boek bestellen door een e-mail te sturen aan anasuyakoopmans@gmail.com.

Andere boeken over De Bisselt zijn: 'Toen was den tied moi...' (Piet Meussens) en ' 't Zwaantje en de Biesselt - Een herberg en een buurtschap op de Mookerheide' (Frans van Kuppeveld, 2007). Beide boeken zijn te koop bij Herberg-restaurant 't Zwaantje.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Bestemmingsplan
Het geldende Bestemmingsplan De Bisselt is in 2012 definitief vastgesteld.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Kapel
In 1954 heeft de toenmalige bisschop van Roermond, Mgr. Lemmens, buurtschap De Bisselt bezocht. De bisschop wilde nl. alle parochies van zijn bisdom bezoeken, en deze buurtschap had dan wel geen kerk, maar de inwoners droomden wel van hun ideaal van een eigen kerk, en toen de bisschop daarvan hoorde, heeft hij de buurtschap tóch bezocht. Na het bezoek van de bisschop werd op die plek een eenvoudige nis met Mariabeeldje geplaatst. In oktober 2014 is deze vervangen door de dankzij veel zelfwerkzaamheid en vele sponsors - deels met materiaal en arbeid - gebouwde Boskapel De Biesselt. De kapel staat aan het O deel van de Bisseltsebaan, O van de Groesbeekseweg dus, aan de N kant van de weg, dus nét op grondgebied van Groesbeek (de provincie- en gemeentegrens loopt hier door het midden van de weg).

Waterput
Waterput nabij 't Zwaantje op de grens van de provincies Limburg en Gelderland. De eerste plannen voor het graven van de waterput dateren al vanaf 1887. Na jaren van overleg is de waterput (de Alde Put) in 1913 gebouwd in opdracht van het gemeentebestuur van Mook en Middelaar. Een deel van de bouwkosten is gedragen door de inwoners van De Bisselt, Mook en Groesbeek. Tot 1945 is dit de enige drinkwatervoorziening voor de inwoners van de buurtschap. De 57 meter diepe waterput is niet meer in gebruik. Voor nadere informatie en foto's zie de site Schumulder.nl.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

Bisseltdag
Jaarlijks is er in juni de Bisseltdag, waarbij de inwoners van buurtschap De Bisselt activiteiten met elkaar ondernemen, met jaarlijks een wisselend thema. Zo zijn ze in 2014 op zoek geweest naar de schat van Kiste Trui (welk verhaal je kunt lezen op de pagina van Mook).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Wandelen
- Hij woont in het bos, in de buurt van Herberg Restaurant 't Zwaantje: Dirk Das. Zijn grote hobby? Rondstruinen door het bos en kinderen laten zien hoe leuk dat is. Dirk heeft zijn eigen avontuurlijke wandelroute. Te vinden in het bos bij 't Zwaantje (Groesbeekseweg 106). De routekaart van De avontuurlijke wandeltocht van Dirk Das is tegen een kleine vergoeding verkrijgbaar in de herberg en heeft een lengte van ongeveer 2,5 kilometer. Inderdaad: goed te doen voor korte beentjes, want daar is het Dirk Das om begonnen. Kinderen kunnen de routekaart zelf lezen en krijgen opdrachten, spelletjes en verhaaltjes voor onderweg. Bovendien laat de route verschillende gezichten van het bos zien. Het Dirk Das pad is bedoeld voor (ouders met hun) kinderen van 5 tot 10 jaar.

- Wandelroute Rondje Biessael komt langs de hierna beschreven poel en leemkuil.

Poel en leemkuil De Biessael
Aan het W deel van de Bisseltsebaan in buurtschap De Bisselt, W van de Groesbeekseweg dus, liggen 2 piepkleine maar cultuurhistorisch gezien wel heel bijzondere landschappelijke monumentjes, nl. een poel en een leemkuil, gezamenlijk genaamd De Biessael. De poel ligt aan de Z kant, op grondgebied van Limburg / Mook / Natuurmonumenten, de leemkuil ligt aan de N kant, op grondgebied van Gelderland / Groesbeek / Staatsbosbeheer. Er is weinig bekend over het ontstaan van de poel en de kuil. Mogelijk hebben ze ooit samen één geheel gevormd als een leemgroeve, die in de Romeinse tijd ontstaan zou kunnen zijn. De leem die er gewonnen werd zal door de lokale bevolking gebruikt zijn voor het bakken van aardewerk, stenen en dakpannen - misschien ook voor de bouw van de Romeinse villa in Plasmolen, wie zal het zeggen. Ook zal de leem wellicht gebruikt zijn voor het opknappen van wegen in de omgeving.

Toen de groeve buiten gebruik raakte is ter plaatse door weersinvloeden een poel ontstaan, die als drinkplaats voor het vee van Mookse en Groesbeekse boeren gebruikt kon worden. Bij de gemeenschappelijke graslanden en heidegronden - op een hoogte van wel 70 meter boven NAP - moet zo’n poel een kostbare voorziening voor de boeren zijn geweest. Op grond van oude kaarten vermoedt men dat De Biessael door een verlegging van de Biesseltsebaan in tweeën is gedeeld, om zo conflicten tussen de Mookse en Groesbeekse boeren over het gemeenschappelijk gebruik als drinkpoel te beslechten. In 2013 is De Biessael heringericht. De poel is opgeschoond en uitgediept, en de kuil is ontdaan van woekerend groen en overhellende bomen. Zie verder het Herinrichtingsplan De Biessael.

Grafheuvels
In een bosperceel op de stuwwal bij De Bisselt heeft de stichting IKL in 2013 twee grafheuvels uit de Vroege IJzertijd hersteld. De grafheuvels hebben een diameter van 11 tot 14 meter. Ter verhoging van de ecologische waarden is het 1,8 hectare grote terrein vrijgemaakt van alle exoten zoals de Amerikaanse eik, Amerikaanse vogelkers, acacia en Noorse esdoorn. Een beschadigde, deels vergraven grafheuvel is hersteld door het aanbrengen van zand. Naast het behoud van de in de bodem aanwezige archeologische waarden, neemt de zicht- en beleefbaarheid van deze markante resten uit het dodenlandschap enorm toe. Door het omzagen en wegnemen van de directe bedreigingen en het herstel van de heuvels zijn de meer dan 2500 jaar relicten van deze oude begraafplaats weer afleesbaar in het terrein. Door het gebied loopt een wandelpad.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over buurtschap De Bisselt.

- Belangenorganisatie: - Statistisch, bijv. voor het CBS, zal deze buurtschap allicht een 'wijk' van Mook zijn, omdat gemeenten statistisch 'gemakshalve' vaak in 'wijken' worden ingedeeld (ook al betreft het in werkelijkheid deels dorpen en buurtschappen), maar geografisch en maatschappelijk gezien is het toch echt een buurtschap, omdat het immers buiten de dorpskern van het dorp Mook ligt, en een wijk geografisch gezien een onderdeel van de dorpskern van een dorp of stad is. In dat licht bezien is de naam van Wijkraad De Bisselt wat curieus (en zouden wij het dus Buurtschapsraad hebben genoemd).

- Schuttersgilde: - Schuttersgilde St. Antonius Abt is de oudste vereniging van Mook en is nog altijd springlevend. "Het schuttersgilde is heropgericht in 1649. Dit is terug te vinden in het in die tijd geschreven 'Memoryboeck' wat sinds een aantal jaren in het bezit van het gilde is. Dit betekent ook dat het schuttersgilde in Mook al voor dat jaartal actief moet zijn geweest. Vermoedelijk is het Mookse gilde al ontstaan rond 1450, nadat in Kleef (Duitsland) de St. Antonius broederschap werd opgericht. Over deze periode is helaas niets bekend Het gilde had in die tijd al een verbintenis met de katholieke kerk. Vermoedelijk is dit stuk historie door oorlogen of bijvoorbeeld brand en natuurgeweld verloren gegaan. Van de heroprichting getuigen een tiental artikelen in het bovengenoemde boek. Hierin staat onder andere dat ook vrouwen worden toegelaten, wat voor die tijd al uniek was. Eveneens uniek in die tijd was dat het het gilde open stond voor iedereen. In 1650 is bijvoorbeeld ene Willem Jansen van Wassenburg lid geworden en hij was geen katholiek maar gereformeerde religie. Ook wordt er geen onderscheid gemaakt in arme of rijke afkomst. Molenaar of landheer, iedereen staat binnen het gilde op gelijke voet", aldus de site van het schuttersgilde. De vereniging is gevestigd aan de Groesbeekseweg in buurtschap De Bisselt.

Reacties

(2)

De Bisselt blijkt volgens Street View al sinds augustus 2017, misschien zelfs al eerder, bebord te zijn

(bramfietst.nl/nederland/limburg/mook-en-middelaar/de-bisselt)

Dank voor de tip! Die had ik nog niet gespot. Ik heb de teksten en afbeeldingen er op aangepast, en zal het ook melden aan de beheerder van de plaatsnaambordensite.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen