Beekbergen

Plaats
Dorp
Apeldoorn
Veluwe
Gelderland

gemeente_beekbergen_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Beekbergen, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Beekbergen, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Beekbergen

Terug naar boven

Status

- Beekbergen is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Apeldoorn. Het was een zelfstandige gemeente van 1812 t/m 1817.

- Onder de gemeente Beekbergen vielen naast het gelijknamige dorp verder nog de dorpen Ugchelen, Hoenderloo, Loenen, Lieren en Oosterhuizen en de buurtschappen Hoog Buurlo, Engeland, Woeste Hoeve en Zilven.

- Onder het dorp Beekbergen valt ook de buurtschap Engeland en een klein deel van de buurtschap Woeste Hoeve.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1243 Bekberge, 1294-1295 Becberg, 1343-1344 Bicberghen, 1353-1354 Begberghen, 1410 Begbergen, 1573 Beeckberghe, 1665 Beeckbergen, 1773 Beekbergen.

Naamsverklaring
Samenstelling van beek 'natuurlijke waterloop' en berg 'terreinverheffing, heuvel'. Het dorp is gelegen in heuvelachtig terrein nabij de Oude Beek.(1)

Terug naar boven

Ligging

Beekbergen ligt direct Z van Apeldoorn en grenst in het N aan de A1. Direct O van het dorp ligt het kleinere dorp Lieren. Deze twee dorpen werken op veel gebieden samen. Zo is er een gezamenlijke Dorpsraad. ZO van Lieren ligt het dorp Oosterhuizen, dat voor de postadressen weliswaar onder Lieren valt, maar verder als apart dorp wordt beschouwd met een eigen Dorpsraad e.d.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Beekbergen 67 huizen met 565 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 5.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Beekbergen dankt zijn bestaan aan een beek. De Oude Beek heette hij officieel. Er zijn veel beken op de Oost Veluwe, maar die zijn vrijwel allemaal gegraven. Die noemen we dan ook geen beken, maar sprengen: een spreng is een gegraven beek. Het water van zo’n spreng is afkomstig van het hoge gedeelte van de Veluwe. Stel je de Veluwe eens voor als een grote heuvel. Al het regenwater dat er op valt, sijpelt door de grond heen weg. Maar aan de voet van die heuvel komt het weer tevoorschijn als kwelwater. Meestal bestaat een dergelijke kwelplek uit een grote oppervlakte, waardoor het niet zo erg opvalt. Hoogstens kun je zeggen dat het er wat natter is en dat er in het voorjaar wat langer water blijft staan. Op die plekken werd (al vanaf de 11e eeuw!) een diepe sloot gegraven: een sprengenkop. Vooral in de buurt van een leemlaag kon een dergelijke sprengenkop veel water leveren. Meestal werden er meerdere sprengenkoppen aangelegd en met elkaar verbonden, waardoor dus een redelijk snel stromende spreng ontstond. Dat stromende water werd gebruikt om watermolens aan te drijven, waardoor in deze omgeving al in de middeleeuwen een bloeiende papierindustrie kon ontstaan.

De beek van Beekbergen is echter anders. Het is namelijk de enige natuurlijke beek van de hele Oost Veluwe. Dat betekent dat deze beek al sinds de laatste ijstijd, zo’n 12.000 jaar geleden, het water van dit deel van de Veluwe afvoert. Water was in het grijze verleden de belangrijkste voorwaarde voor menselijke bewoning en inderdaad gaan de oudste sporen van bewoning in ieder geval terug tot in de bronstijd: 1700 tot 1800 voor Christus. De grafheuvels zijn zonder veel moeite terug te vinden in de bossen aan de noordwestzijde van het dorp, op landgoed Bruggelen.

Omstreeks de tijd van Karel de Grote was Beekbergen al een bloeiend dorp. Het lag aan de ‘grote weg’ van Dieren naar Harderwijk, een zogeheten ‘Hessenweg’, een oude handelsweg door Noord Duitsland en Oost Nederland richting Utrecht. Die weg liep nagenoeg kaarsrecht over de Veluwe en deed het dorp aan vanwege het water van de beek. Het huidige Chinese restaurant in het dorp is in feite een oeroud logement, dat teruggaat tot minstens in de vroege middeleeuwen. Zo omstreeks de 12e eeuw is de Oude Beek vergraven tot spreng. Er werden liefst vier watermolens op aangelegd: twee in het dorp, één in het O buurdorp Lieren en één in Klarenbeek. Achter het huidige hotel Het Zwaantje zijn verschillende sprengenkoppen te bewonderen. Door de omvorming tot spreng kon de beek veel meer water leveren dan voorheen, maar om watermolens aan te drijven moest toch nog een trucje worden toegepast. Er zijn namelijk drie soorten watermolens; die waar het water van boven op het rad valt (bovenslagmolens), die waar het stromende water van de beek het rad direct aan kon drijven (onderslagmolens) en middenslagmolens.

Om voldoende verval te krijgen was het nodig om de Oude Beek ‘op te leiden’, d.w.z. geleidelijk aan hoogte te laten winnen ten opzichte van het omringende land, pas dan kon de beek een waterrad aandrijven. Dat betekende dat de bedding werd verlegd naar de hogere zijkanten van het oorspronkelijke beekdal, net zo ver dat hij hoogte genoeg had om via een kustmatige waterval de bovenslagmolen aan te drijven. De oude bedding werd dus verlegd, er werd een nieuwe bedding gegraven: de Nieuwe Beek. Deze naam is geheel verloren gegaan; we spreken nu nog slechts over de Oude Beek of Beekbergense Beek. (bron: site van de Ruitersmolen)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Beekbergen, kun je terecht bij Oudheidkundige Vereniging De Marke.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De Structuurvisie Beekbergen en Lieren schetst de wenselijke ontwikkelingen voor deze dorpen voor de komende jaren.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Beekbergen heeft 9 rijksmonumenten.

- Beekbergen heeft 25 gemeentelijke monumenten.

- De huidige Hervormde kerk van Beekbergen (Kerkweg 35) is in de 15e eeuw gebouwd als vervanging van een kerk uit de 11e eeuw. Het oorspronkelijke bouwmateriaal, tufsteen uit de Eifel, is hierbij hergebruikt. Het koor is begin 16e eeuw toegevoegd. Het onderste deel van de toren dateert uit de 13e eeuw. Aan het eind van de 15e eeuw is de toren verhoogd met een bakstenen gedeelte. De huidige spits is geplaatst in 1867. De kerk heeft een orgel uit 1779, dat is ontworpen door Johan Gustav Schilling. Het orgel stond oorspronkelijk in de Oude Kerk in Apeldoorn. Toen die kerk in 1842 werd gesloopt, is het orgel aan de Beekbergse kerk geschonken.

- De Ruitersmolen is een watermolen op de Beekbergse Beek. In 1606 sticht Marten Orges de voorganger van de huidige molen. Dit is een papiermolen. Later wordt ook op de andere oever een papiermolen gebouwd. De molens staan samen bekend als de Ruitersmolens. De eigenaar van de eerste molen laat hem in 1843 verbouwen tot korenmolen met twee raderen. De papiermolen brandt in 1864 af. In 1954 komt de Ruitersmolen tot stilstand. Hij raakt langzaam in verval, totdat de stichtingen Hoogeland en Hullenoord de molen van de gemeente kopen en het tot restauratie komt. In 1985 is de restauratie voltooid. Op de eerste verdieping van de molen worden demonstraties papierscheppen verzorgd, terwijl op de begane grond op vrijwillige basis graan wordt gemalen. Er zijn twee koppels stenen aanwezig. De molen heeft de status gemeentelijk monument.

De Ruitersmolen is een aantal dagen in de week open voor publiek. De molen en het Papiermuseum zijn dan te bezichtigen. Op aanvraag worden voor groepen papierschep-demonstraties gegeven. Er is uitleg over de industriële papiergeschiedenis van Apeldoorn. De watermolen wordt met regelmaat in werking gezet voor toeristen, personeelsverenigingen, families en andere belangstellenden. Er wordt geen entree geheven. Tijdens rondleidingen in en om de molen wordt aandacht besteed aan het ontstaan van beken en sprengen op de Veluwe, en de cultuurhistorische en ecologische waarden van het gebied. Tijdens een wandeling langs de Oude Beek met al zijn landschapselementen wordt uitleg gegeven over het altijd stromende water, waardoor reeds sinds de middeleeuwen op deze plek papier is gemaakt.

- Gevelstenen in Beekbergen.

- "Oorlogsmuseum Collectie '40-'45 in Beekbergen vindt zijn oorsprong in 1996 als de toendertijd 7-jarige Sebastiaan een helm vindt op de zolder bij zijn opa en oma. De helm blijkt uit een oude verzameling te komen die zijn vader als kind begonnen is en dit is het begin van een gezamenlijke hobby. Vader en zoon beginnen vele militariabeurzen, vlooienmarkten en musea af te lopen. In een rap tempo volgt het ene het andere op: een boek, een jas, een helm, een kist, een huls, een riem, een tas... Ieder voorwerp staat voor 'iets', met indien mogelijk het verhaal er achter'. Die ene helm, die ene schep, die ene medaille, die ene jas, die ene kogel, die ene schoen. Wie gebruikte dat, wie droeg dat? Waar ‘stond’ hij of zij voor? Al snel wordt de ruimte in huis te klein en na de verhuizing beginnen ze hun collectie tentoon te stellen in een monumentale schuur naast het woonhuis. In 2011 wordt de collectie ondergebracht in de helft van het woonhuis. De monumentale schuur blijft onderdeel van het geheel. Hier vind je de contactgegevens en de openingstijden. Vanuit de overtuiging dat het belangrijk is om dit nabije verleden te gedenken heeft Stichting Collectie '40-'45 besloten geen entree te vragen. Een vrijwillige bijdrage wordt wel op prijs gesteld."

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- PrimeVal Paardenspektakel (internationale menwedstrijd) (weekend eind juni).

- "Het jaarlijkse Straatvolleybaltoernooi Beekbergen (juli, in 2019 voor de 44e keer) wordt georganiseerd door Stichting Straatvolleybal. De stichting is voortgekomen uit een spontane actie van enkele mensen in 1976 om met verschillende buurten een toernooitje volleybal te spelen. Het eerste jaar waren er 7 enthousiaste straten die de spits afbeten. Na een paar jaar werd de organisatie groter en werd deze door Rinus Konink en John Keus samen met enkele fanatieke vrijwilligers overgenomen. In 1990 is Stichting Straatvolleybal opgericht. Hierin zijn 5 personen vertegenwoordigd uit diverse sportdisciplines van de BSV, te weten gymnastiek, basketbal en natuurlijk volleybal. Het hoofddoel van de stichting is natuurlijk het organiseren van het jaarlijkse volleybaltoernooi. Daarnaast hebben ze zich ten doel gesteld de totale sport en bewegingsactiviteiten in het dorp te promoten. Aan het toernooi doen jaarlijks ca. 60 seniorenteams en ongeveer 35 jeugdteams mee uit het dorp en de buurdorpen Lieren en Oosterhuizen. Waar voor sommige straten zelfs meerdere teams uitkomen."

- Beekbergens Darpsfeest (weekend begin september).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Iedereen doet het op z’n tijd... een ommetje maken. Lekker een frisse neus halen met (klein)kinderen, de hond of gezellig bijkletsen met kennissen. Wandelen in het groen ontspant en is goed voor lijf en leden. IVN Apeldoorn deelt graag leuke en leerzame natuurweetjes. Wandel het Ommetje Ruitersmolen (2 km) en ontdek het gebied rond de Oude Beek. De gerestaureerde Ruitersmolen te Beekbergen vormt met het omringende landschap, de beekloop en de rozen- en kruidentuin een uniek voorbeeld van de rijke watermolengeschiedenis van Apeldoorn. De wandeling geeft een goed beeld van hoe vanaf de middeleeuwen waterkracht is opgewekt en gebruikt. Men heeft daarvoor destijds, evenwijdig aan de oorspronkelijke beek, een nieuwe beekloop gegraven in de hoger gelegen beekwal. Door de beek op deze wijze over ca. 300 m op te leiden, werd een verval van ongeveer 3 m verkregen; genoeg om het rad van een bovenslagmolen aan te drijven. Hoe dit werkt is ter plaatse te zien. Rond de watermolen is een eeuwenoud landschap in stand gehouden. De wandeling voert hier doorheen. Ook passeer je de modeltuinen van Stichting Het Hoogeland.

- De in 1975 opgerichte Veluwsche Stoomtrein Maatschappij rijdt tussen Apeldoorn en Dieren. De VSM beschikt in Beekbergen over een collectie van tientallen rijdende stoomlocomotieven, diesellocomotieven, historische personenrijtuigen en goederenwagons.

- "De Boerderij Beekbergen heeft in 1971 haar deuren voor het eerst geopend en heeft daarom in 2021 haar 50-jarig jubileum gevierd. Al deze tijd draait de vereniging op geweldige vrijwilligers. Ook zijn er al die jaren fantastische bezoekers langsgekomen. “Vrögger” speelden er bands zoals Normaal en Rowwen Hèze bij de gezelligste discotheek van het dorp. Tegenwoordig loopt het niet alleen storm bij de boerenrockbands van deze tijd, zoals Bökkers en de Kisjeskearls. Ook een Ladies Night of Oud en Nieuw feest is binnen een mum van tijd uitverkocht. Een sfeervol Paasvuur, een altijd gezellige Koningsdag inclusief vogelschieten en een Avond4daagse waar ontzettend veel aanmeldingen voor zijn. Ons motto is daarom nog steeds: Wi’j doet ‘t samen! Hoewel de vereniging anno voorjaar 2021 door de coronacrisis al een jaar lang haar deuren gesloten moest houden, mocht het 50-jarig bestaan natuurlijk niet onopgemerkt aan iedereen voorbijgaan. In april 2021 zijn daarom verschillende feestelijke acties opgezet via de Facebook- en Instagrampagina van De Boerderij. Er wordt uitgekeken naar april 2022, wanneer er feest kan worden gevierd ín De Boerderij, met elkaar: het 50+1 jarig bestaan. Proost!"

- Het Beekbergerwoud valt niet onder het dorp Beekbergen*, zoals de naam wel suggereert, maar onder het dorpsgebied van bijna-buurdorp Klarenbeek (alleen het dorp Lieren zit nog tussen de beide dorpen), en wordt daarom aldaar beschreven. * Oorspronkelijk was dat overigens wel zo, vandaar de naam van het 'woud'. Het dorp Klarenbeek is namelijk pas recent, in de 20e eeuw, ontstaan.

- De Stichting Behoud Natuurwaarden Enken Beekbergen (SBNE) zet zich in voor het behoud en het bevorderen van de natuurwaarden in het gebied van de enken waar de Konijnenkamp, Engeland, Spelderholt en Engelanderholt doorheen lopen en in het aangrenzende bosgebied, volgt kritisch de bouwplannen in dit gebied en spant zich waar nodig in voor alternatieven die recht doen aan natuur en landschap.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Beekbergen, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Beekbergen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - Dorpsraad Beekbergen en Lieren overlegt regelmatig met andere organisaties die ook belangbbend zijn bij de uitvoering van het gemeentelijk beleid in het werkgebied, zoals Ondernemingsvereniging Bemivo, scholen, verenigingen, kerken, zorginstellingen, recreatieve en toeristische organisaties en de raadsfracties van politieke partijen. De verantwoordelijkheden van de Dorpsraad kunnen kort worden samengevat in de volgende punten: gevraagd en ongevraagd advies uitbrengen over beleidsvoornemens van de gemeente Apeldoorn, die het algemeen belang in het dorp beïnvloeden; communicatieve taken als intermediair naar de inwoners in het werkgebied; betrokkenheid bij ontwikkelingen in het werkgebied en bij de uitvoering van beleidsprocessen van de gemeente Apeldoorn in het werkgebied; betrokkenheid bij de Stadsdeelaanpak.

- Onderwijs: - "Openbare Basisschool Beekbergen is een moderne basisschool in een modern, multifunctioneel gebouw. In dit gebouw zit ook een peuterzaal, de buitenschoolse opvang en het Dorpshuis. De school vormt letterlijk het middelpunt van het dorp. Veel dorpsactiviteiten vinden ook plaats in samenwerking met de school. Wij geven onze leerlingen zelfstandigheid en goede sociale vaardigheden mee, zodat zij vol vertrouwen hun talenten kunnen inzetten voor onze maatschappij. In schooljaar 2015-2016 zijn we gestart met “The leader in me”, waarbij de 7 gewoonten van effectief leiderschap van Stephen Covey een rol spelen in de ontwikkeling van kinderen. Deze 7 gewoonten ontwikkelen persoonlijk leiderschap bij kinderen. Het gaat dan om leidinggeven aan jezelf, inzicht in jezelf en je relatie met de ander. Muziek en sport zijn ook belangrijk op onze school. Sinds april 2019 zijn wij een Gezonde School door het behalen van het vignet Gezonde School met het thema certificaat Sport en Bewegen."

- Muziek: - "Harmonieorkest Prinses Juliana Beekbergen, in de volksmond ook wel PJB genoemd, kent een zeer rijke historie. Wij zijn een levendige vereniging waarbij het mogelijk is om op verschillende manieren en niveaus samen muziek te maken. Behalve het harmonieorkest beschikken wij over een opleidingsorkest, opstaporkest, Pietenorkest, een PJB klein orkest, houtgroep en een kopergroep. Samen in een prettige sfeer en op een goed niveau musiceren staan bij ons voorop, waarbij wij ook het sociale karakter niet uit het oog verliezen. Zin om mee te spelen, een kijkje te nemen en/of sfeer te proeven? Kom dan geheel vrijblijvend eens naar een repetitie in gebouw het Hoogepad (Papenberg 5). Wij repeteren iedere woensdagavond van 18.30-19.30 uur met het opleidingsorkest en van 19.45-22.00 uur met het harmonieorkest. De jeugd vinden wij belangrijk in onze vereniging. Wij bieden hen daarom de mogelijkheid om binnen PJB muzieklessen te volgen. Dat begint op de basisscholen waar PJB, nauw betrokken bij het project IMPULS muziekonderwijs, muzieklessen mede mogelijk maakt. Daarna is er de mogelijkheid een instrument te kiezen waarin men dan les krijgt, om vervolgens via het opstaporkest en het opleidingsorkest te kunnen doorstromen naar het harmonieorkest."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Beekbergen.

- Tennisvereniging TV Beekbergen heeft ca. 250 leden. Het tennispark heeft vier Easiclay banen en twee kunstgrasbanen. Alle banen zijn voorzien van verlichting. Easiclay is een onderhoudsarme baansoort, die de eigenschappen van gravel heeft. Door deze ondergrond kan er op alle banen het gehele jaar door van 9.00-23.00 uur worden getennist. Centraal op het park ligt het clubhuis met een gezellige bar. Vanaf de terrassen heb je een prima uitzicht op de banen.

- Zorg: - Zorgboerderij De Poedelick.

- Bedrijfsleven/ondernemen: - "Na het jaar 1945 hebben de gezamenlijke winkeliers van Beekbergen, Lieren en Oosterhuizen besloten elk jaar Sint Nicolaas in november binnen te halen. Dat ging in het begin wel wat provisorisch; op het toneeltje van Café Ruysch werden Sinterklaas en zijn Pieten aangekleed en op kleur gebracht. Enkele keren is de Sint met een bootje via het kanaal daar aangekomen en onder begeleiding van muziekvereniging Prinses Juliana ging de hele stoet lopend van Lieren naar Beekbergen. In de Smittenberg werd er vervolgens gezongen en gestrooid. Toen al een groot feest, nu een steeds groter wordend feest! Iets later volgde de Paaseierzoekwedstrijd en in de jaren ’70 ontstond de Wielerronde. Weer iets later ontstonden de Eindejaarsactie en de Kerstmarkt. Ondernemersvereniging Bemivo telt momenteel 57 leden."

Reactie toevoegen