Barger-Compascuum

Plaats
Dorp
Emmen
Drenthe

Barger-Compascuum

Terug naar boven

Status

Barger-Compascuum is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Emmen.

Terug naar boven

Naam

In het Drents
't Aol Compas, Bargercompas of Barger-Compas. Een inwoner van dit dorp is een Compascumer.

Oudere vermeldingen
Gebied: 1867 Barger Compascuüm, 1899 Barger (of Oude) Compascum, 1936 Bargercompascuum.

Naamsverklaring
Barger is een bijvoeglijk naamwoord dat refereert aan de Emmense dorpen Noordbarge en Zuidbarge. Aanvankelijk een agrarische nederzetting (boekweitteelt) uit de tweede helft van de 19e eeuw. Op de topografische kaart van 1851-1855 is dit gebied nog leeg. Compascuum (van het Latijnse compascere 'samen weiden') duidt op grond bestemd ter gemeenschappelijke beweiding, in dit geval in het bijzonder de collectief beweide markgronden ter weerszijden van de Nederlands-Duitse grens. De compascua zijn afgeschaft, maar de naam leeft nog voort in deze plaatsnaam en in die van het N buurdorp Emmer-Compascuum.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Stiekelstad.

Terug naar boven

Ligging

Barger-Compascuum ligt ZO van Emmen, NO van Klazienaveen, N van Zwartemeer en grenst in het O aan Duitsland.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Barger-Compascuum heeft ca. 600 huizen met ca. 1.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

- In 1970 is de draaibrug afgebroken en is het kanaal gedicht met een dam. Ter gelegenheid van het verdwijnen van de draaibrug heeft een inwoner een mooi gedicht geschreven, dat je onder de link kunt lezen.

- De notariële akte d.d. 23-7-1866 betreffende het plan van aanleg Barger-Compascuum m.b.t. o.a. grond, inrichting, hoofdwijken, wegen, kadastrale percelen, bruggen, pompen, sloten en raaien, is via de link ook online te lezen.

- Onder deze link vind je de geschiedenis van 100 jaar Barger-Compascuum in een notendop.

- Het boek 'Barger-Compascuum' (door J.B. Berens, 2001, met div. latere edities) beschrijft de ontwikkeling van het dorp, met de nadruk op bewoners die zich vestigden in de periode 1861-1872. Naast informatie over de eerste bewoners, kun je er lezen over de ontwikkelingen op onderwijsgebied en vind je er informatie over de verschillende kerkelijke gezindten in het dorp. Via deze link is het boek ook online te lezen.

- "Mijn naam is Pauline Berens. Broer Berens (1916-2013) was mijn vader. Zijn hobbies waren regionale geschiedenis en stamboomonderzoek. Sinds zijn overlijden in 2013 ben ik bezig zijn hobbyspullen te catalogiseren. Het betreft vooral eigen en verzameld werk van mijn vader en van mijn eigen werk voor zover onze hobbies elkaar overlapten. Centraal thema is Barger-Compascuum, vooral bewoners en geschiedenis. Maar ook veel informatie over andere kernen in de gemeente Emmen en elders in Zuidoost-Drenthe. De Catalogus Collectie Broer Berens is via het internet beschikbaar, om informatie te delen met een groter publiek, als eerbetoon aan mijn vader en als hulpmiddel voor de verdeling ooit." Wij - de redactie van Plaatsengids.nl - hebben enkele steekproeven genomen en het is werkelijk een enorme schatkamer aan historische teksten, genealogische gegevens, oude foto's e.a. documenten, plattegronden, akten, ingescande oude boeken etc., dus zeer de moeite waard om eens goed voor te gaan zitten voor wie in de geschiedenis van Zuidoost-Drenthe geïnteresseerd is.

- Gerard Steenhuis uit Barger-Compascuum is fysiotherapeut én dorpshistoricus. Hij beheert de website 'Achter de Breede Sloot', over het grensgebied tussen de provincie Drenthe in Nederland en Kreis Emsland in Duitsland. Het beschrijft de historie, de toeristische recreatieve mogelijkheden en de natuur van dit overgangsgebied tussen de beide landen. Daarnaast beschrijft de auteur een deel van zijn familiegeschiedenis. De Breede Sloot is een anderhalve eeuw bestaande sloot, die loopt op ongeveer 675 meter afstand van de Nederlands-Duitse grens, van Zwartemeer tot Emmer-Compascuum. Oorspronkelijk heeft het een breedte van twee meter en een lengte van ruim zes en een halve kilometer. Het vormt de achterste grens van de tuinen die behoren bij de huizen aan de Limietweg. Soms is de sloot uit het landschap verdwenen, dan weer is het een iel greppeltje en hier en daar is het nog een duidelijke brede sloot.

Inmiddels heeft Gerard ook enkele boeken gepubliceerd. De eerste is het boek '145 jaar Barger-Compascuum’ (2011). Het beschrijft de vroegere bewoning aan de Runde, de Maatschappij, de Limietweg en het latere Verlengde Oosterdiep. Het centrum van het dorp verplaatst zich van de buurt bij het café van Jan Berend Wilken (later Engel Wilken) naar de Brug, nabij de kerk. Hier vestigen zich de cafés, kruideniers, bakkers en andere bedrijven. Na de Tweede Wereldoorlog ontstaat de kom van het dorp. Diverse onderwerpen passeren de revue, zoals de - inmiddels verdwenen - scholen bij de Springersbrug en aan de Limietweg-Zuid, ‘t Korhoen, de vele bakkers van het dorp, de dichtbevolkte Limietwegbuurt, de vervening en de veenkoloniale boeren, carnaval en het Veenmuseum. Via de link is het boek ook online te lezen.

Het tweede boek van Gerard Steenhuis is 'Land op de schop. Van De Doorsnee tot Krommewijk. Over vervening van Emmer-Compascuum (zuid), Barger-Compascuum en Klazienaveen-Noord' (2013). Het boek beschrijft de vervening van de genoemde dorpen in de periode 1900 tot 1965. Onderwerpen zijn o.a. De Doorsnee, de Viertorenbrug, de vele huisjes op het bovenveen ‘op het hoge’, Zwartenberg, de Bredesloot, de kom van het dorp Barger-Compascuum, de bewoning achter de Klaas de Langesluis, de Berkenrode, de Westra’s wiekie, Klazienaveen-Noord, de bewoning bij de De Weerdkerk, Sluis II en Norit.

In de loop der jaren is veel fotomateriaal over de feesten, vieringen en evenementen van Barger-Compascuum verzameld. Dat is de aanleiding geweest voor het derde boek van Gerard Steenhuis: ‘Barger-Compas 150 jaar op dreef’ (2016) (A4-formaat, gebonden, full colour, 200 pagina’s dik, meer dan 400 beelden). Het boek toont unieke foto’s die nog niet eerder zijn gepubliceerd. De geboren Barger-Compascuumse - en hierboven reeds beschreven - Pauline Berens is gastschrijver. Zij besteedt een hoofdstuk aan rond 1950 door pater Bernard van der Meer gemaakte foto's.

- De 'Ruimtelijke gebiedsanalyse en -visie Stedelijke Wateropgave Emmen, deel Barger-Compascuum en omgeving' (2012) schetst de ontwikkeling van het dorp vanaf het begin, vanuig historisch-geografisch perspectief, en bespreekt de mogelijkheden van het gebied in het kader van de 'wateropgaven' die er vandaag de dag liggen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Barger-Compascuum heeft 2 rijksmonumenten.

- Barger-Compascuum heeft 4 gemeentelijke monumenten.

- Lange tijd hoorden de parochianen uit het veengebied van Zuidoost-Drenthe bij de parochie van Nieuw-Amsterdam (Erica). Dhr. Vroom, geboren in 1825, was daar pastoor. Hij zag echter in dat de grote afstanden en de ’s winters onbegaanbare wegen een vervelende bijkomstigheid waren. Daarom heeft hij bij de aartsbisschop met succes gepleit voor een eigen parochie voor het Compascuum. Destijds heette de parochie Compascuum, maar St. Joseph was haar patroonheilige. De eerste H. Mis was in april 1873 in een houten schuurkerkje. Al een jaar later, in 1874, maakt deze kerk plaats voor een nieuwe, eveneens houten veenkerk, die met het bijbehorende kerkhof westelijker op het hoogveen was gelegen dan de huidige kerk. Parochianen uit vele dorpen in het veengebied van Zuidoost-Drenthe kerkten hier. Het duurt nog tot 1923, na de viering van het 50-jarig bestaan van de parochie, dat begonnen wordt met de voorbereidingen voor de bouw van een nieuwe kerk in Barger-Compascuum, de huidige RK St. Josephkerk (Verlengde Oosterdiep WZ 65), waar in juli 1924 de eerste H. Mis wordt opgedragen.

De in traditionalistische stijl gebouwde driebeukige kerk is een ontwerp van architect Jos Cuypers en zijn zoon Pierre Cuypers Jr. In 1932 vindt vervolgens de eerste steenlegging plaats van het St. Josephgebouw, het parochiehuis, tegenwoordig bekend als ‘De Collink’. In 1952 is de kerk met een travee en een toren uitgebreid, onder architectuur van Petrus Starmans. Het ontwerp van Starmans vertoont stilistische invloed van het werk van Kropholler. De kerk is van cultuur-, architectuurhistorisch en stedebouwkundig belang: als nucleus van Rooms Katholiek leven; vanwege de beeldbepalende ligging centraal in het dorp; vanwege de kwaliteit van het ontwerp; vanwege de gaafheid. In 2017 is de St. Josephparochie opgegaan in de nieuwe fusieparochie Maria Hertogin van Drenthe. (bron o.a. H. Feringa en M. Wehkamp, '125 jaar Sint-Josephparochie Barger-Compascuum', 1998)

- Bovenveenkerkhof.

- In het Veenpark in Barger-Compascuum kun je zien hoe de mensen van ongeveer 1850 tot 1950 leefden, woonden en werkten in de veenkoloniën. Er is een plaggenhuttendorp en een dorp van rond 1920 met een molen, een school, een klompenmakerij, een smederij en een aantal huisjes en bedrijfjes. Tevens is er een aardappelmeelfabriek en een harmoniummuseum. Met een treintje kun je over 120 hectare hoogveen rijden. Tijdens de rit krijg je een demonstratie turfsteken.

Het Veenpark krijgt een financiële injectie van een miljoen euro van de provincie Drenthe en de gemeente Emmen om de toekomst beter aan te kunnen. Het park wordt kleiner, maar tegelijkertijd uitgebreid met onder meer een science center. Dit blijkt uit het masterplan dat in maart 2021 is gepresenteerd. Het park kampt met dalende bezoekersaantallen en is zonder subsidies niet langer levensvatbaar is. Het wordt ‘kleiner, maar rijker ingericht’. Het Harmoniummuseum, het turfstrooiselfabriekje en de molen horen er straks niet meer bij, maar blijven voorlopig wel staan. In het Veenpark wordt de geschiedenis van de turfontginning in de laatste helft van de 19e eeuw tot ver in de 20e eeuw belicht. Dat is te breed, vindt bureau Perspekt Studio’s uit Haarlem, dat het masterplan maakte. Het Veenpark gaat zich in de nieuwe opzet richten op de jaren twintig van de vorige eeuw. Het park wordt compacter en het verhaal van het veen moet beter dan nu worden verteld, met technologische middelen en bruggetjes naar het heden. Zo komt er een filmvertoning en een science center, waarbij bezoekers spelend leren over turfwinning en energie in het algemeen. Ze krijgen ook vragen over hoe zij bijvoorbeeld de toekomst zien als het gaat om energie. "We willen aanzetten tot nadenken", aldus Marièlle Beek van Perspekt Studio’s.

Het bezoekersaantal moet door de herinrichting en herpositionering stijgen van zo’n 50.000 bezoekers nu naar straks 75.000 bezoekers per jaar. Het smalspoortreintje blijft. Wel zijn er plannen het station te verplaatsen. Ook de plaggenhutten, die in 1966 door inwoners van het dorp zijn gebouwd en waaruit het park is ontstaan, blijven. De eerste veranderingen moeten voor de zomer van 2022 in het park te zien zijn. Volgens directeur Keuter zijn de ruim honderd vrijwilligers van het park enthousiast. Hij stelt dat ook in de toekomst mensen nog steeds gebruik kunnen maken van het terras en de speeltuin, zonder een kaartje te hoeven kopen. Ook benadrukt hij dat het Harmoniummuseum niet wordt afgebroken, ook al hoort het straks niet meer bij het openluchtmuseum. Ook de molen blijft voorlopig staan. Keuter: "Maar het is goed mogelijk dat we over een paar jaar de wieken eraf moeten halen, omdat het onderhoud te duur is." (bron en voor nadere informatie zie DvhN, maart 2021)

- Korenmolen De Berk is afkomstig uit het Duitse Drantum en is in de jaren tachtig aangekocht door molenaar Hendrik Bökkers uit Olst, die hem wilde opbouwen ter vervanging van een andere molen. Dit plan is niet doorgegaan en de molen is uiteindelijk doorverkocht aan Stichting Veenpark 't Aole Compas, die hem als draaiende molen in het Veenpark in Barger-Compascuum heeft geplaatst. De molen is in 2006 gerestaureerd, maar sinds 2009 is hij vanwege de slechte staat van met name het staartwerk niet draaivaardig meer.

- Ook Harmonium Museum Nederland heeft onderdak gekregen op het Veenpark in Barger-Compascuum. Wat daaraan allemaal vooraf ging is een mooi verhaal dat we je niet willen onthouden. In 1953 kopen de ouders van Jan Vos een harmonium. Zo komt Jan voor het eerst in aanraking met een harmonium. Hoewel het de bedoeling is dat hij hierop leert spelen, gaat zijn interesse meer uit naar de mechaniek van het instrument. Vele jaren later, als de belangstelling voor het harmonium sterk is afgenomen, onder meer door de opkomst van het elektronisch instrument, ontfermt Jan zich over het exemplaar van zijn ouders en heeft het weer goed speelbaar gemaakt. Dit is het begin van het ontstaan van het Harmonium Museum. De interesse van Jan Vos gaat zo ver, dat als er ergens een harmonium wordt aangeboden, Jan al snel onderweg is om het op te halen, want vaak kon je de instrumenten gratis meenemen. In de winterperiode repareert hij de instrumenten.

Als in 1989 de Harmonium Vereniging Nederland wordt opgericht, meldt Jan zich direct aan als lid. Hij leert er veel van de leden, waaronder restaurateurs. De vereniging heeft plannen voor een museum in Elburg, maar dat loopt op niets uit. Inmiddels bezit Jan Vos zelf al 30 harmoniums, die onderhand ook wel een eigen museum verdienen. Na het mislukken van het museum in Elburg, gaat hij op zoek in zijn eigen woonomgeving. Het Veenpark in Barger-Compascuum heeft nog plek in het voormalig Turftheater, en zo gaat het museum daar in 2001 van start. In 2009 heeft het museum landelijke erkenning gekregen en is het ingeschreven in het Museumregister. In 2018 is het museum ook als Erkend Museum opgenomen in de Cultuurnota van de gemeente Emmen.

- De sluis in het Verlengde Oosterdiep (ter hoogte van huisnummer 167) is in 2010 gerestaureerd. Met de restauratie terug naar de oorspronkelijke staat is de sluis weer passend gemaakt in het veenkoloniale landschap. De oorspronkelijke functie in het waterbeheersingsysteem en in het sociale leven van de veenkoloniale dorpen gaat hiermee ook weer tot de verbeelding spreken. Bovendien is de restauratie van de sluis (samen met die van het nabijgelegen Klazienaveen-Noord, die tegelijkertijd is gerestaureerd) deel van een kwalitatieve opwaardering van dit deel van de grensstreek. Hierbij valt te denken aan de vaarverbinding Erica – Ter Apel en de reconstructies van de dorpscentra van Barger-Compascuum en Zwartemeer. De sluis fungeert tegenwoordig alleen nog als waterdoorlaat.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Tijdens Carnaval wordt Barger-Compascuum omgedoopt tot Stiekelstad en staat de hele carnavalsweek in het teken van prachtige praalwagens, vrolijke loopgroepen en gezellige dorpsfeesten. - De op 11-11-1965 opgerichte CV 't Stiekelzwien is de carnavalsvereniging van het dorp. Sinds jaar en dag organiseert de vereniging op de traditionele Rosenmontag de - naar eigen zeggen - mooiste carnavalsoptocht van Noord-Nederland. - Raad van Elf van 't Stiekelzwien.

- Winkeliersvereniging Ondernemend Compas organiseert jaarlijks op de 1e zondag van juli de Zomermarkt in het centrum van het dorp. Tussen 10.00 en 17.00 uur kun je er van alles vinden. Standhouders bieden een gevarieerd assortiment aan. De winnaars van de zomeractie worden die dag om 16.00 uur bekendgemaakt. Aansluitend is de prijsuitreiking. Er zijn cheques van 500, 250, 100 euro en nog eens drie cheques van 50 euro te winnen. Voor de kinderen zijn er leuke attracties; elk kind krijgt een 'echt zoethoudertje' door de ondernemersvereniging aangeboden. Muzikale ondersteuning is er in de vorm van een dj en livemuziek van Barger-Compascumer Hans Velema. Als je voor de volgende Zomermakt ook een kraam wilt, kun je bellen met tel. 0591-617569.

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de ijsbaan van Barger-Compascuum (die wordt aangelegd op een tennisbaan).

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Barger-Compascuum, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Barger-Compascuum (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Barger-Compascuum.

- Belangenvereniging: - Plaatselijk Belang Barger-Compascuum.

- Onderwijs: - Na 95 jaar heeft na afloop van schooljaar 2014-2015 prot. chr. Basisschool De Hille de deuren gesloten. De school kampte al jaren met een teruglopend leerlingenaantal. Het dorp heeft sindsdien nog één basisschool: de RK Sint Theresiaschool. De school is een transparante organisatie waar ouders, kinderen, leerkrachten en andere betrokkenen elkaar ontmoeten. Elk met hun eigen inbreng en verantwoordelijkheid. Ze verwachten wederzijds respect en dragen dit ook uit naar kinderen en hun ouders. Iedereen is welkom op deze school. Dat betekent dat kinderen met een andere levensovertuiging ook van harte welkom zijn. De school onderhoudt op verschillende terreinen relaties met externe instanties. Er is ook sprake van verbondenheid tussen de school, de kerk en de dorpsgemeenschap.

- Muziek: - Radio Pothoorn.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. SVBC.

- Handbalvereniging HVC bestaat sinds 1962 en omvat zowel seniorenteams - zowel vrouwen als mannen - als jeugdteams. De vereniging speelt zijn wedstrijden in Emmer-Compascuum, omdat er geen sporthal in het eigen dorp is.

- De leden van Zaalvoetbalteam FC Pananas zijn naar eigen zeggen besmet met het 'Pananisme'.

- GVC '87 is de gymvereniging van Barger-Compascuum. Naast gymnastiek wordt er ook zumba en streetdance gegeven.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Barger-Compascuum RK en - idem RK oud.

Reactie toevoegen