Ballum

Plaats
Dorp
Ameland
Waddengebied
Fryslân

ballum_plaatsnaambord_kopie.jpg

Ballum is een dorp in de provincie Fryslân, in de regio Waddengebied, op het eiland en in de gemeente Ameland. Als je er aankomt, kun je gelijk een hapje en/of drankje doen in 't Krûûspunt.

Ballum is een dorp in de provincie Fryslân, in de regio Waddengebied, op het eiland en in de gemeente Ameland. Als je er aankomt, kun je gelijk een hapje en/of drankje doen in 't Krûûspunt.

Ballum

Terug naar boven

Status

Ballum is een dorp in de provincie Fryslân, in de regio Waddengebied, op het eiland en in de gemeente Ameland.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1473 jn balnera lees: balmera buren, 1485 Ballum, 1573 Balm, 1579 Ballem.

Naamsverklaring
"Naar de vorm heem 'woonplaats, woning' van de persoon Balle (ontstaan uit Baldo)."(1)

Terug naar boven

Ligging

Ballum ligt O van Hollum, W van Nes.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Ballum 59 huizen met 289 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 200 huizen met ca. 475 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kasteel Cammingha
Ballum is oorspronkelijk de belangrijkste plaats van Ameland. Begin 15e eeuw sticht Ritske van Jelmera, de stamvader van de latere Vrij- en Erfheren van Ameland, kasteel Jelmera State genoemd. Later gaat het kasteel Cammingha of Camminghaslot heten. Het kasteel was omringd door uitgestrekte bossen en tuinen en was eeuwenlang het voornaamste sieraad van Ameland. Begin 17e eeuw is het kasteel vervallen. Sicke van Cammingha en zijn vrouw Catharina van Herema vernieuwen het kasteel in 1604. Omdat de twee kloosters die Ameland kende, dan al verdwenen zijn - in 1580 zijn in heel Friesland de kloosters verboden verklaard en doorgaans kort daarna afgebroken - moeten voor de herbouw van het kasteel de stenen per tjalk over de Waddenzee worden aangevoerd worden. Dat alleen al kostte een vermogen.

In 1704 wordt het slot mét het hele eiland Ameland verkocht aan Johan Willem Friso van Oranje-Nassau (daarom voert koning Willem Alexander nog altijd de titel Vrijheer van Ameland). Na de Franse Revolutie van 1795 wordt dit bezit geconfisqeerd. Ameland wordt een gemeente, toen nog grietenij geheten. De burgemeester (destijds 'grietman') woont tot 1828 in het kasteel. In dat jaar wordt het kasteel onbewoonbaar verklaard en afgebroken. Het puin van het kasteel is verkocht aan Terschelling, ter versteviging van de dijk aldaar. Zie verder de pagina geschiedenis Camminghaslot. In Museum Sorgdrager te Hollum is de film 'Het slot van Ballum, het Camminghaslot als machtscentrum van een onafhankelijk eiland' te zien.

Veerdienst
Tot 1940 was er een veerdienst van de buurtschap Zwarte Haan op het vasteland naar Ballum. Sinds mei 1940 is die vervangen door de veerdienst Holwerd - Nes.

Vliegveld
Na een lange voorgeschiedenis (de KLM pleit al in 1929 voor een vliegveld op Ameland) gaat in 1957 Ameland Airport Ballum van start. Het vliegveld wordt vooral voor recreatieve vluchten gebruikt zoals rondvluchten, zweefvluchten en parachutevluchten. Er worden ook zakelijke en bedrijfsvluchten afgehandeld. En van april t/m oktober maakt Zweefvliegclub Ameland er gebruik van. Op het ZW deel van het vliegveld is in 2016 een zonnepark met 23.000 panelen aangelegd, met een vermogen van 6 megawatt. Daarmee kan Ameland de stroom voor al haar huishoudens, die voorheen van de wal kwam, zelf opwekken. Voor nadere informatie over het zonnepark zie het hoofdstuk Links > Duurzaamheid.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Ballum heeft 12 rijksmonumenten.

Hervormde kerk
De huidige Hervormde (PKN) kerk in Ballum (Van Camminghastraat 14) is niet het eerste kerkgebouw van het dorp. Eerder stond er aan de zuidkant, midden op de huidige begraafplaats, een kapel. De kapel was toegewijd aan St. Barbara en hoorde bij de nabijgelegen Camminghastate (op de plek van het huidige gemeentehuis) van de Heren van Cammingha. Het slot is vermoedelijk aan het begin van de 15 eeuw gebouwd. De kapel, die tevens dienst deed als dorpskerk, zal waarschijnlijk uit dezelfde tijd gedateerd hebben. Toen Wijtse van Cammingha in zijn testament verantwoording gaf van zijn beheer over het familievermogen, verklaarde hij ook grote sommen geld besteed te hebben ‘aan de opbouw van de kerk’. Waarschijnlijk doelde hij daarmee op een restauratie van de kapel. Na zijn dood in 1641 werd hij bijgezet in de grafkelder van de familie voor het altaar van de slotkapel. Deze grafkelder met zeer fraai bewerkte afdeksteen bevindt zich nog steeds, onder het baarhuisje, op de begraafplaats (sleutel op verzoek verkrijgbaar op het gemeentehuis).

In 1829 is het slot met de grond gelijk gemaakt en in 1832 is de kapel afgebroken. In datzelfde jaar is de huidige kerk in gebruik genomen. Kloostermoppen afkomstig uit de afbraak van het slot deden dienst als fundering. Verder zijn kansel, lambrisering, doophek en banken uit de oude kapel naar de nieuwe kerk overgebracht. Van dit alles rest na een rigoureuze restauratie in de jaren zestig van de 20e eeuw alleen nog de prachtig gebeeldhouwde kansel, het pronkstuk van de kerk. De preekstoel is in 1604 door Claes Jelles vervaardigd voor de Grote Kerk van Harlingen. Onderaan op het deurpaneel kun je het bewuste jaartal vinden met aan weerszijden de initialen C en J. Hiermee is de kansel van Ballum een van de oudste in ons land waar maker en jaartal van bekend zijn. In 1771, toen de Grote Kerk van Harlingen werd afgebroken, kocht substituut-baljuw Wetsens de kansel. De kerk valt onder de Hervormde (PKN) Gemeente Ameand.

Klokkentoren
Bij de Hervormde kerk staat de klokkentoren, in 1755 gebouwd in opdracht van de familie Schwartzenberg thoe Hohenlansberg. De vrijstaande vlakopgaande zadeldaktoren verving een houten toren en diende als luidtoren voor tijd en alarm. In 1870 is de klokkentoren met 2,5 meter verhoogd. Langs de kust deden de torens tevens dienst als baken t.b.v. plaatselijke vissers op zee. Soms werd er vroeger zelfs een vuur op gestookt om vissers in het donker de weg te wijzen. Zo stond er vermoedelijk bij het kerkje op de begraafplaats te Ballum ook een torentje. Het Camminghaslot had er zelf ook een. Beide zullen t.b.v. de scheepvaart hun nut hebben gehad.

De bekende Haagse steenhouwer Jan Oosthout leverde een mooie gevelsteen (wit Bremer hartsteen), met daarop het wapen van Prins Willem V. De Oranjes hadden destijds een stoeterij in het dorp. Er werden Friese paarden gefokt voor de koetsen. Tijdens de Franse overheersing, rond 1800, is landelijk alles wat aan de Oranjes deed denken door de Fransen uit het straatbeeld verwijderd. Zo verdween ook het wapen van Prins Willem V boven de deur van de Ballumer toren. Dat de gemeente (eigenaar van de toren) een aantal jaren geleden een bordje plaatste naast de torendeur met daarop de verklaring dat het ging om een wapen van de Cammingha's, berust dus op een misverstand.

Gemeentehuis
Alhoewel dit het kleinste dorp is van het eiland, staat hier wel het gemeentehuis. Dat komt omdat dit dorp al vanouds het bestuurlijk centrum van het eiland is. Vanouds werd het eiland bestuurd vanuit het hierboven beschreven kasteel. Na de afbraak van het kasteel is een gemeentehuis gebouwd in Nes. In 1961 is een nieuw gemeentehuis gebouwd in Ballum, op de plek waar vroeger het kasteel - het gemeentehuis 'avant la lettre' zou je kunnen zeggen - heeft gestaan.

Camminghaslot
Een bezienswaardigheid wórdt hopelijk weer het Camminghaslot. Voor de voorgeschiedenis hiervan zie het hoofdstuk Geschiedenis. Op de plaats van het vroegere slot staat nu het gemeentehuis van Ameland. Anno 2019 zijn er plannen om het slot met de bijbehorende tuinen te herbouwen. Het initiatief komt van Harry Nobel (van Nescafé) en Klaas Nagtegaal (van loonbedrijf Nagtegaal). Aanvankelijk wilde Harry het slot virtueel herbouwen, als project van Culturele Hoofdstad. Hij kwam op het idee door het boekje ‘Het slot van Ballum’, met achterin een dvd met een virtuele wandeling door de state en de tuinen. Klaas Nagtegaal opperde om dan ook maar meteen voor echte herbouw te gaan. Ze betrokken er nog enkele mannen bij en hebben gezamenlijk Stichting Camminghaslot Ameland opgericht.

De stichting acht dit een goed moment, omdat er geïnvesteerd moet worden in het gemeentehuis. Hun plan voorziet in de integratie van het gemeentehuis in het herbouwde slot (waardoor het bestaande gemeentehuis kan worden afgebroken). Het beoogt verder een gemeenschapshuis te worden, dat voorziet in winkeltjes, tentoonstellingsruimte, theeschenkerij en ruimtes die multifunctioneel kunnen worden gebruikt. Het slot beoogt een grote toeristische trekpleister te worden, een icoon voor het eiland, net als de katholieke kerk. Uiteraard vergt het uitwerken van de plannen nog veel tijd en energie en moet er financiering worden geworven. Al met al hopen de mannen dat het project rond 2023-2024 gerealiseerd kan zijn. Voor nadere informatie zie de video/animatie van Stichting Camminghaslot Ameland over de herbouwplannen. Zie ook dit artikel m.b.t. de herbouwplannen Camminghaslot.

Museum
Achter de vestiging van Fietsverhuur Nobel vind je Nobels Nostalgisch Museum, beide van eigenaar Tjeerd Nobel. Een leven lang heeft Tjeerd van alles verzameld. Wie verzamelt wil er vaak niet alleen van genieten. De fietsverhuurder had achter zijn zaak ruimte over. Een prachtige plaats om een groot deel van zijn verzameling ten toon te stellen. Nu staat daar in het centrum van Ballum aan de Camminghastraat een prachtig, bijna uniek museum, dat kan concurreren met de grotere historische musea in Nederland. Bezoeken van dit juweel moet je minstens eenmaal gedaan hebben als je op Ameland bent. In een soort miniatuurdorp met allerlei knusse winkeltjes zoals een kruidenier, apotheek, muziekhandel en fietsenmaker, gesitueerd rond een historisch pleintje gesitueerd, wordt een sfeervol beeld gegeven van het leven in het begin van de vorige eeuw. Je vindt er o.a. een prachtige collectie oldtimer automobielen en motoren, historische winkelinterieurs, mode, fietsen, muziekinstrumenten en huishoudelijke artikelen uit vervlogen tijden. Zie ook de videoreportage die je een indruk geeft van het museum. Entree: volwassenen €5,- / kinderen 8 t/m 11 jaar €3,50 / kinderen 0 t/m 7 jaar gratis.

Museumhaven
- O van Ballum, waar de kustlijn een bocht maakt, ligt de Ballumerbocht. Meer dan 100 jaar onderhield de familie Bruin hier beurtdiensten op Amsterdam, Harlingen en Leeuwarden. Bij laag water werden de passagiers en vracht met paard en wagen gelost. Op 15 mei 1979 maakte schipper Hans Bruin zijn laatste tocht. Door de opkomst van het gemotoriseerd wegvervoer en de verbetering van de veerverbinding was de beurtschipperij niet langer rendabel. In de zomer is hier nu Museumhaven Zeemanshoop. Enkele eilanders hebben antieke reddingsboten opgeknapt, opnieuw in de vaart gebracht en vertellen graag over hun schepen. Een tocht met een van de boten is ook mogelijk.

Gevelstenen
- Gevelstenen in Ballum.

Terug naar boven

Evenementen

- Op de Ambachtelijke Dag Ballum (op een donderdag eind juli) wordt ambachten uit vervlogen tijden nieuw leven ingeblazen. Veel bewoners van het dorp kleden zich deze dag in de dracht zoals die in de eerste helft van de vorige eeuw gebruikelijk was. Ook is er de nodige muzikale omlijsting. Voor de scharrelaars zijn bij de standhouders aan de ambachten gerelateerde producten verkrijgbaar.

- Rommelmarkt (op een dinsdag begin augustus) in/bij het dorpshuis.

- De Trekkertrek Ameland op Ballum (juli) is 1x in de 5 jaar. De eerstvolgende keer is in 2019. Er nemen ca. 180 trekkers aan deel, in verschillende gewichtsklassen, verdeeld over 5 hoofdklassen: Standaard, Sport, Old Stock, Hobbysport en Supersport.

- Dorpsfeest (weekend eind augustus).

- Tijdens de Kunstmaand Ameland (november) is ook op Ballum werk van kunstenaars in verschillende disciplines te bezichtigen (bijv. glas, keramiek, fotografie, beelden, sieraden, schilderijen, textiel).

- Jong en ouder kan meedoen aan het Kampioenschap Kerstboomwerpen (oudjaarsdag). Er is een wedstrijdbaan voor kinderen en een voor volwassenen. En er is een koek-en-zopie tent met oliebollen en warme chocolademelk.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Zandstrand en 'groen strand'
N van Ballum is door in de loop der jaren opgestoven en opgeslibd zand een 'groen strand' ontstaan. Inmiddels zijn er al 120 plantensoorten geteld, waaronder zeekraal en lamsoor, en broeden er diverse vogelsoorten. Maar de Ballumers willen toch óók wel, net als de 3 andere dorpen op het eiland, een badstrand. Daarom storten trekkers en shovels hier jaarlijks een paar honderd kuub zand en maken zij daar een mooi zandstrand van bij het strandpaviljoen.

Krûmeltjesspoor
Ari van Hardeveld en Olga Wouters hebben in het Ballumer Bos het Krûmeltjesspoor gerealiseerd. Het is een beleefpad voor kinderen. Het Ballumer Bos wordt bevolkt door spinnen en lieveheersbeestjes in reuzenformaat, libellen en kikkers, mieren en paddenstoelen. Het pad is elk seizoen anders. In het voorjaar geurt het fris en groen, in de zomer bloeien de bloemen en in het najaar staan er paddenstoelen en hangen de bessen aan de struiken. Kinderen worden op allerlei manieren uitgedaagd om opdrachten uit te voeren en zo op een speelse manier de natuur te beleven en te leren kennen en waarderen. Bij het pad is een 'spoorboekje' gemaakt met informatie en een plattegrond. Het Krûmeltjesspoorboekje is voor 50 cent te verkrijgen bij de Amelander Musea, de VVV-kantoren in Nes en Hollum en bij de balie van camping Roosdunen.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ballum, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Foto's en video's van Ballum.

- Oude foto's en ansichtkaarten van Ballum.

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelang Ballum heeft als taak om de belangen van de inwoners te behartigen met betrekking tot o.a. verkeersveiligheid, beschermd dorpsaanzicht, parkeerproblematiek en informatievoorziening voor toeristen. Dit doen zij door regelmatig overleg te voeren met de gemeente, andere dorpsbelangen en overige instanties. Daarnaast organiseren ze door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten, zoals het Dorpsfeest eind augustus, in de zomer 2x een stoelendans voor paarden en pony’s, in november wordt Sint Nicolaas op het eiland verwelkomd en in december is er het Kerstboom 'planten' in het dorpsplantsoen.

- Dorpshuis: - Dorpshuis 't Camminghahuus.

- Onderwijs: - Basisschool 't Ienster is de dorpsschool van Ballum en heeft ca. 50 leerlingen. 't Ienster is een Amelander verbastering van de Friese woorden 'Ien Skar'. Ien skar is eigenlijk een klein bedijkt stukje land, waarop enkele jongbeesten konden worden gehouden. Het stuk grond waar nu 't Ienster op staat, was zo’n stukje grond. In vroeger jaren was het onbebouwd en een geliefde speelplek voor de kinderen uit het dorp, wanneer er geen koeien liepen. De koeien mochten immers vrij in de Grie rondlopen. Na het bedijken van Ameland, waardoor de Grie dus ook bij hoog water niet meer overstroomde, verdween de noodzaak om bij het dorp vluchtplaatsen te handhaven zoals ’t Ienster wellicht ook was. Uiteindelijk zijn de meeste dijkjes rond het dorp geleidelijk aan verdwenen. Aan het eind van het erf van Anton Horn bevindt zich nog een origineel stuk, ook langs de opgang van Doeke Bakker naast de doopsgezinde kerk zit nog een restant van de oorspronkelijke waterkering.

't Ienster is een openbare school. Zij is toegankelijk voor iedereen, ongeacht afkomst, politieke overtuiging of godsdienst. Er wordt geen onderscheid gemaakt naar levensbeschouwing of maatschappelijke opvatting. De openbare school is een ontmoetingsplaats voor leerlingen en ouders met verschillende opvattingen, meningen en overtuigingen. Deze openheid wil het schoolteam tot uiting laten komen in een onderwijsklimaat, dat gebaseerd is op verdraagzaamheid en respect voor de ander.

- Duurzaamheid: - In 2016 is op Ameland het op dat moment grootste zonne-energiepark van Nederland gerealiseerd. De gemeente heeft gekozen voor een zonnepark in plaats van windmolens, omdat die het open landschap te zeer zouden verstoren. Om het 10 ha grote Zonnepark Ameland, met 23.000 zonnepanelen en een capaciteit van 6 megawatt, gelegen in een hoek van het vliegveld op Ballum, is een aarden wal aangelegd om hem aan het zicht te onttrekken.

Met de zonne-energie van het park kunnen alle inwoners van stroom worden voorzien. Als de zon niet schijnt, of wanneer het nacht is, schakelen 45 op het eiland geplaatste brandstofcellen in en maken ze heel efficiënt van aardgas elektriciteit. In de toekomst kan dat aardgas worden vervangen door met biomassa opgewekt groen gas. Over een aantal jaar vormen de centraal aangestuurde brandstofcellen een onderdeel van een slim netwerk ('smart grid') op het eiland, om de energiebehoefte van de bewoners en bedrijven automatisch te balanceren. De bestuursvoorzitter van de Japanse elektronicafabrikant Murata tekende na een bezoek een contract voor een investering en het exclusief testen van smart grid-technologie op het eiland om het later op grote schaal elders te kunnen uitrollen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ballum.

Reactie toevoegen