Status

- Balgoij is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Rijk van Nijmegen, gemeente Wijchen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-4-1923. Per 1-5-1923 over naar gemeente Overasselt, per 1-7-1980 over naar gemeente Wijchen.

Uniek is dat de bevolking via een referendum heeft gestemd over naar welke nieuwe gemeente men wilde gaan. Men kon kiezen voor de gemeente Heumen (waar de rest van de gemeente Overasselt naartoe is gegaan) of voor Wijchen. De meerderheid van de Balgoijers koos voor aansluiting bij de gemeente Wijchen.

- Onder de gemeente viel naast het gelijknamige dorp ook de buurtschap Keent. Daarom werd de gemeente ook wel 'Balgoij en Keent' genoemd. Keent is echter door het kanaliseren van de Maas ter plekke in 1938, aan de Brabantse kant van de Maas komen te liggen (op de oude gemeentekaart op deze pagina is de oude loop nog goed te zien). Keent is daarom in 1958 overgegaan van de Gelderse gemeente Overasselt naar de Brabantse gemeente Ravenstein. Bij de voormalige gemeente Herpt (en Bern) heeft zich overigens een vergelijkbare maar omgekeerde situatie voorgedaan: daar is door afsnijding van de Maas de buurtschap Bern aan de Gelderse kant komen te liggen, die is dan ook naar de provincie Gelderland overgegaan.

Naam

Lokale naamgeving
Ballegoy.

Spelling
De officiële spelling van deze plaatsnaam, dat wil zeggen op de plaatsnaamborden, in het postcodeboek en in de gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG), is Balgoij. Volgens de heemkundekring is dat een 'historische vergissing' en moet de spelling eigenlijk Balgoy zijn, en was dat ook de naam vóór de herindeling van 1980. Dat is dan ook de schrijfwijze zoals die op de lokale site (zie onderaan deze pagina bij Links) consequent, en door andere lokale instanties soms, gehanteerd wordt. In de provincie-atlas Gelderland (1) wordt de plaatsnaam - ten opzichte van de officiële spelling! - ten onrechte als Balgoy geschreven. Immers een lokale site mag in dit opzicht 'burgerlijk ongehoorzaam' zijn, een officiële atlas mag dat natuurlijk niet... Google Maps kan kennelijk niet kiezen en vermeldt beide spellingen...

Oudere vermeldingen
1172 Balgoie, 1371 Balgoyen, 1840 Balgoy, Balgooy, Balgojen, Balgoyen.

Naamsverklaring
Samenstelling van het Germaanse balg-* 'zwelling, lichte verhoging' en het Oudnederlandse ôi, ooi 'land aan een waterloop' (vergelijk Ooij). Een alternatieve verklaring gaat uit van een samenstelling van het Germaanse balwa*- 'slecht' en ga-agwjô-* 'groep landstukken aan water'.(2)
* Gereconstrueerde vorm.

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Moasland.

Ligging

Balgoij ligt direct Z van Wijchen en grenst in het Z aan de Maas, die hier de grens vormt met de provincie Noord-Brabant.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Balgoij 69 huizen met 406 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 29/171 (= huizen/inwoners) en de buurtschap Keent 40/235 (opmerkelijk dat de buurtschap Keent in die tijd groter was dan de hoofdplaats van de gemeente!). Tegenwoordig heeft het dorp ca. 280 huizen met ca. 700 inwoners.

Geschiedenis

Van Brabant naar Gelderland
De loop van de Maas volgt in de vroege middeleeuwen de huidige Broeksloot en de Balgoijse Wetering. Balgoij ligt dan dus nog Z van de Maas, aan de Brabantse kant, op het hoogste punt van de oude linker oeverwal, en heeft dan vooral contact met buurdorpen als Overlangel en Neerloon. Ergens voor de 13e eeuw kiest de Maas een andere koers en meandert in een grote lus naar het zuiden, waardoor het dorp benoorden de Maas op Gelders grondgebied komt te liggen en verbonden wordt met Keent. Door een kanalisatie van de Maas in de 20e eeuw komt Keent weer op Brabants grondgebied te liggen en worden deze kernen weer van elkaar afgesneden. Zie daarvoor verder bij Keent.

In den beginne
Het grondgebied van het dorp is al bewoond in de tijd van de Romeinen en de Merovingers. Het huidige dorp wordt voor het eerst genoemd in 1247, als de tot dan toe gemeenschappelijke landerijen worden verkaveld en verdeeld onder de Graaf van Kleve en de Proost en het Kapittel van St. Jan. Het hart van het dorp is dan een kloosterboerderij van het kapittel, en kort daarna bouwt de Graaf van Kleve er het Huis te Balgoij bij. Er worden dijken aangelegd als bescherming tegen de Maas en het dorp krijgt geleidelijk vorm.

Het dorp is samen met buurtschap Keent lange tijd een ´hoge vrije heerlijkheid´. In de tijd van de Bataafse Republiek vormen zij met Nederasselt en Overasselt de gemeente Maas en Waal. Na het vertrek van de Fransen ontstaat de gemeente Balgoij. Per 1-5-1923 gaat die op in de gemeente Overasselt. In 1958 gaat Keent naar de Brabantse gemeente Ravenstein. In 1980 gaat Balgoij naar de gemeente Wijchen.

Na de Tweede Wereldoorlog
Vele eeuwen heeft Balgoij vooral een agrarisch karakter, met enkele grote en veel kleine boeren. Na de Tweede Wereldoorlog gaan de veranderingen snel. De landbouw neemt in belang af. Veel inwoners worden bijvoorbeeld bouwvakker, schilder of loodgieter, daarnaast krijgt het dorp fruit- en groentetelers, transportbedrijven, een garage en 2 tankstations, een aantal cafés en zeker 4 kruidenierswinkels. Na de jaren zestig verdwijnen de kleine middenstanders weer geleidelijk, o.a. door de opkomst van de supermarkten in de grotere kernen. Het laatste café is in 2012 gesloten. In het dorp is nu alleen nog een boerderijwinkel.

Dorpsuitbreidingen komen er in de jaren zeventig met de S. Toonen Dekkerstraat, in de jaren tachtig met de Veldsehoek, in de jaren negentig Den Bogerd en begin 21e eeuw volgt Het Veldje. (bron: Dorpsplan Balgoij)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Balgoij (en Keent), kun je terecht bij de in 2000 opgerichte heemkundekring Pagus Balgoye.

Recente ontwikkelingen

- Leefbaarheidsgroep Balgoij vindt het bouwplan voor het dorp, dat in oktober 2021 is gepresenteerd, te groot. Ook betreurt de LBG dat het door een projectontwikkelaar wordt uitgevoerd.

- Dorpsplan Balgoij (2011).

- Bestemmingsplan Balgoij.

- In 2014 heeft de gemeenteraad van Wijchen positief gestemd over een plan voor bebouwing aan de Hoeveweg 13. Het plan voorziet in het scheppen van de mogelijkheid voor de bouw van ca. 10 woningen. De straatnaam is Maasakkers geworden. Dat was een idee van Bouwgroep Balgoij. De naam sluit goed aan bij de lokale situatie. De nieuwe woningen zijn namelijk voor een deel gebouwd op de begrenzing van een akker en kijken via het nog resterende akkerbouwgebied uit op de Maasbandijk. Verder omvat het plan een wijzigingsbevoegdheid voor de bouw van een extra woning op Hoeveweg 15 in ruil voor sanering van alle voormalige agrarische bebouwing. De eerste woningen zijn in 2015 opgeleverd. Het is een project voor en door de inwoners. Zij hebben het plan namelijk zelf gemaakt, met ondersteuning van de gemeente. Wanneer alle kavels zijn verkocht, mag er ook nog gebouwd worden bij de Oude Toren en in de Houtsestraat.

Bezienswaardigheden

- Balgoij heeft 3 rijksmonumenten, zijnde de begin 19e-eeuwse hoeve op Boomsestraat 13, de midden 19e-eeuwse boerderij met woonhuis en stal op Torenstraat 12/12a, en de vermoedelijk 15e-eeuwse toren als restant van de in 1914 gesloopte RK dorpskerk uit 1835 (die op zijn beurt een middeleeuwse voorganger verving), met kerkhof (Torenstraat 22). De toren is in 1980 onder leiding van architect W.A. Heineman gerestaureerd.

- In 1914 wordt de huidige RK Sint Johannes de Doperkerk (Boomsestraat 2) gebouwd. Het is een gemeentelijk monument. Mede omdat dit een van de laatst overgebleven kerken naar ontwerp van architect J. van der Valk is - een andere nog bestaande, en als kerk in gebruik zijnde, is de O.L.V. Moeder van Goede Raad in Tilburg-Broekhoven; 2 andere zijn gesloopt, en 1 is buiten gebruik - heeft deze kerk een zeldzaamheidswaarde. - Het kerkorgel is omstreeks 1930 gebouwd door Gebroeders Vermeulen.

- Naast de RK kerk heeft Balgoij nog 19 gemeentelijke monumenten.

- De voormalige Hervormde kerk uit 1847 (Torenstraat 26) is in 1963 aan de eredienst onttrokken en herbestemd tot woonhuis.

- Beschrijving van de monumentale objecten in Balgoij.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Moaslanders.

- Rommelmarkt (op een zondag in juni). Alle spullen zijn opgesteld in gesorteerde kramen, zoals curiosa, klokken en antiek, glas en servies, speelgoed, boeken, platen en cd's, gereedschap, klein-meubelen, elektrische en huishoudelijke apparatuur, schaatsen, schoenen etc. Toegangsprijs € 2,00, kinderen tot 12 jaar gratis toegang. De opbrengst komt ten goede aan Harmonie Kunst en Vriendschap.

- Ballegoyse Kermis met Tentfeest (2e weekend van september).

Landschap, natuur en recreatie

- Tijdens bewonersavonden in 2016 zijn ideeën en plannen van inwoners verzameld om het dorp en het omringende landschap te verfraaien. Zo wil men graag meer streekeigen beplanting, meer diversiteit in de beplanting, en beplanting die bijdraagt aan een diervriendelijk erf. Om een aantal van de ideeën tot uitvoering te brengen is gestart met het project 'Balgoij in het Groen', om inwoners van het buitengebied van het dorp te stimuleren om grote en kleine landschappelijke groenelementen op hun perceel of erf aan te planten. Adviseurs van Stichting Landschapsbeheer Gelderland hebben de inwoners voorgelicht over welke beplanting hier thuishoort en hoe bewoners hun erf zelf diervriendelijker kunnen maken. In overleg komt men per erf tot een uitgewerkt beplantingsplan. In 2017 wordt een gezamenlijke bestelling van plantmateriaal gedaan waardoor, in combinatie met subsidiemogelijkheden, de eigen bijdrage voor deelnemers beperkt blijft.

- In 2014 is een onderhoudsplan opgesteld voor het duurzaam beheer van de Maasheggen - het oudste cultuurlandschap van Nederland! - rondom Balgoij. In dit plan is per heg vastgelegd wat het streefbeeld is en welk beheer toegepast moet worden om dit streefbeeld te bereiken. De heggen worden hierdoor robuuster en daarmee beter herkenbaar in het landschap. Ook de natuurwaarde wordt verhoogd; door het duurzame beheer zullen de heggen meer nest- en schuilgelegenheid bieden voor vogels en andere dieren. In 2016 is Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) in samenwerking met Staatsbosbeheer in het dorp actief geweest voor het inboeten van gaten en het restaureren van verdwenen heggen. Directeur Jaap Dirkmaat, niet bang om zelf zijn handen vuil te maken, was er ook bij om mee te helpen. Het was een feestelijke gebeurtenis waarbij Maasheggen ván de kaart weer óp de kaart zijn gekomen. De VNC is blij dat er steeds meer aandacht komt voor de Maasheggen en dat steeds meer gemeenten actief aan de slag gaan voor herstel. Zie verder de site van Stichting Maasheggen Balgoy.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Balgoij, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Algemeen: - Site van en over Balgoij. - Interviews met diverse Balgoijers over hun dorp en buurtschap Keent en de vroegere en huidige relaties met diverse buurdorpen (in Brabants Dagblad, maart 2019).

- Nieuws: - Nieuws uit Balgoij op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Stichting Leefbaar Balgoy.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Roncalli werkt als kleine school meestal met combinatiegroepen, waardoor kinderen van verschillende leeftijden veel van elkaar kunnen leren en elkaar kunnen helpen. De kleinschaligheid zorgt er verder voor dat alle leerlingen en leerkrachten elkaar goed kennen, waardoor het schoolteam een gezamenlijke verantwoordelijkheid kan dragen voor de leerlingen. De samenwerking tussen groot en klein is vaak hartverwarmend om te zien. Ze hechten dan ook grote waarde aan het regelmatig samen activiteiten ondernemen. - Peuterspeelzaal Dikkertje Dap.

- Muziek: - Harmonie en drumband Kunst en Vriendschap.

- Sport: - Sport Club Diosa (voetbal en korfbal) is er voor Balgoij en buurdorp Nederasselt.

- Zorg: - In de jaren dertig van de 20e eeuw moet het pand van Café De Valk van familie De Valk aan de Veldsestraat tussen Balgoij en Keent verdwijnen voor de rechtgetrokken Maas. Zij bouwen een nieuw pand aan de Hoeveweg tegenover de kerk en zetten daar hun café voort. Eind jaren zeventig wordt dat Café Van Haren van de familie Van Haren. Sinds 2012 is er geen dorpscafé meer omdat de familie Van Haren ermee gestopt is. Het pand huisvest sindsdien gezinshuis Chananja (voor jongeren van 8 tot 18 jaar). Dat is een dependance van gezinshuis De Parel, dat sinds 2009 in de oude pastorie is gevestigd (die aan de kerk is vastgebouwd).

- Genealogie: - Doop-, trouw- en begraafakten Balgoij 1693-1832. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van het dorp.

• 1. Topografische Atlas Gelderland,
  
  , (2004)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)