Status

- Augustinusga is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Achtkarspelen.

- Onder het dorp Augustinusga vallen ook de buurtschappen Blauforlaet, Reahel en Reaskuorre (deels), en vroeger ook Gerkesklooster, toen dat nog een buurtschap was, dus vóór het een zelfstandig dorp werd.

Naam

In het Fries
Stynsgea.

Oudere vermeldingen
Ca. 1240 parrochia beati Augustini, 1315 de sancto Augustino, 1454 Augustynusgha, 1641 Aukestinusga, 1786 Augustinusga, Augustynsga.

Naamgeving en naamsverklaring
Het dorp is genoemd naar de aan de heilige Augustinus (354-430) gewijde kerk, met de toevoeging ga 'dorp, dorpsgebied'.(1)

Ligging

Augustinusga ligt ZZO van Buitenpost, ZW van Gerkesklooster-Stroobos, WZW van Lutjegast, WNW van Grootegast, NW van Surhuizum, N van Surhuisterveen, NNO van Harkema, NO van Drogeham, O van Kootstertille en ZO van Twijzel.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Augustinusga 115 huizen met 600 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 550 huizen met ca. 1.300 inwoners.

Geschiedenis

Augustinusga is de geboorteplaats van de edellieden Gerke Harkema en Buwe Harkema. Eerstgenoemde heeft in 1240 de nederzetting Gerkesklooster gesticht, laatstgenoemde heeft in 1242 de nederzetting Buweklooster gesticht. Ook historie- en portretschilder Willem Bartel van der Kooi (1768-1836) kwam hier vandaan.

Recente ontwikkelingen

- Openbare basisschool 't Maskelyn in Augustinusga ging in 2015 samen met christelijke basisschool De Saad in het dorp. De nieuwe samenwerkingsschool De Twa-ikker kreeg onderdak in het onderkomen van De Saad, dat een grootscheepse verbouwing onderging. Het schoolgebouw van 't Maskelyn aan de W.B. van der Kooiwei is in 2018 afgebroken. De gemeente Achtkarspelen ging in gesprek met de buurt om te komen tot een invulling van het 1700 vierkante meter grote terrein. Dat resulteerde in een in maart 2019 door de gemeenteraad geaccordeerd plan voor twee levensloopbestendige woningen en een groenvoorziening die bij extreme regenval tevens als waterberging kan dienen.

"De grond waarop de voormalige OBS Maskelyn stond wordt door de gemeente te koop aangeboden. De vrijgekomen schoollocatie aan de Boskamp/W.B. van der Kooiwei in Augustinusga is leeg komen te staan na de clustering van het onderwijs in het dorp. "De voormalige basisschool is gesloopt en het terrein is bouwrijp gemaakt. Met input van het dorp zijn we gekomen tot een nieuw plan voor de invulling van de locatie”, aldus wethouder Jouke Spoelstra. Inmiddels heeft de gemeenteraad van Achtkarspelen het bestemmingplan vastgesteld en gaan de bouwkavels met de nieuwe randvoorwaarden in de verkoop. Levensloopbestendige woningen. Het bestemmingsplan voorziet in de realisatie van twee levensloopbestendige woningen van het type “patio” en een groen parkje dat ook als tijdelijke waterberging kan dienen. De aanleg van het parkje en de openbare infrastructuur wordt de gemeente Achtkarspelen uitgevoerd. De verkoop vindt plaats middels inschrijving." (bron: gemeente Achtkarspelen, januari 2021)

- De Fabrieksfeart in Augustinusga is rond 1900 gegraven t.b.v. transporten van de destijds aangelegen melkfabriek van en naar het Prinses Margrietkanaal. Die fabriek is er niet meer. Er is wel het nodige afval achtergebleven, waarvan een groot deel in de vaart. De vaart is niet in optimale staat, om het eufemistisch te zeggen. Walkanten zijn afgebrokkeld, het water is vervuild en stinkt. Omwonenden ijveren al sinds 2001 voor baggeren van de vaart, maar omdat de drek vervuild is, is dat een kostbare zaak waar tot heden kennelijk geen budget voor was.

In 2017 heeft de gemeente Achtkarspelen er 150.000 euro voor vrijgemaakt. Het dorp deed daar nog 7500 euro bij. Wetterskip Fryslân stelt in dit specifieke geval strikt formeel geen taak te hebben; het water voldoet aan de standaarden, over de stank verschillen de lezingen en niet de gehele vaart valt onder het Wetterskip. Bovendien vreest het waterschap voor een precedentwerking. Het algemeen bestuur (AB) van het waterschap heeft er in 2018 op aangedrongen op zoek te gaan naar een 'creatieve oplossing'. Dat lijkt te gaan lukken. Het baggerproject beoogt in 2019 te worden uitgevoerd.

Bezienswaardigheden

- Augustinusga heeft 6 rijksmonumenten.

- "Het oudste deel van de Hervormde (PKN) Augustinitsjerke (Geawei 15) is de toren. Deze stamt uit de 13e eeuw en werd tot 1895 door een zadeldak afgedekt. Het zadeldak is vervangen door een ingesnoerde spits, die in de volksmond “Teepûde” wordt genoemd. De toren is gebouwd op een viertien meter dikke laag potklei. Omstreeks 1350 is de kerk van Augustinusga (gewijd aan de kerkvader Augustinus) gebouwd door Cisterciënzers. Deze monniken waren waarschijnlijk afkomstig uit het klooster Hierosolyma-Jeruzalem te Gerkesklooster. Dat de kerk later is verbouwd, blijkt uit o.a. de aansluiting van het dak bij de toren; de nok komt in het galmgat uit. De kerk is een gotisch gebouw met spitsboogramen en steunberen. Ook de oostelijke koorwand, die de kerk recht afsluit, is voorzien van een spitsboogvenster, geflankeerd door twee blindnissen. Het dak is eerst twee meter lager geweest. De verbouwing heeft waarschijnlijk plaats-gevonden in 1765. De veenlaag in de kerk is aangebracht i.v.m. het begraven in de kerk.

Het interieur is overdekt door kruisribgewelven, waarop bij de restauratie van 1954-1957 schilderijen werden aangetroffen. Hiervan bleven twee engelenkopjes op het tweede gewelf uit het westen bewaard. Op de noordmuur van dezelfde travee zijn de contouren van een Christoffer te zien, terwijl op de westmuur een wapenschild met bouwgereedschap te voorschijn kwam. In de noordelijke muur zit een dichtgemetselde deur. Deze deur gaf toegang aan de monniken voor het houden van gewijde diensten. De preekstoel dateert uit de 17e eeuw en bezit wapens op het voorpaneel. De lessenaar dateert uit 1778. De herenbank met gesneden en geschilderde wapens in het achterschot dateert uit ca. 1650, met in de rug gesneden en geschilderde alliantiewapens van de families Burmania, Harckama, Coyters, Van Haersma en Van Scheltinga. Deze families hebben ook hun sporen nagelaten bij de grafzerken in het koor van de kerk. Het doopbekken dateert uit 1742, de Avondmaalsbeker uit 1683 en de drie kaarsenkronen zijn 17e-eeuws.

De klok (1617) is vervaardigd door de bekende klokkengieter Falck van Neurenberg te Leeuwarden. Naast de datum en signatuur draagt de klok de wapens en namen van personen die de totstandkoming hebben bevorderd, n.l. Lieuwe van Voordt, Wolterus Doetinchem (predikant), Meint Pieters (kerkvoogd), Jonker Aulus van Harckama en Allert Luithiens (ontvanger-kerkvoogd). De Duitsers hebben de klok in de 2de wereldoorlog weggehaald. Na 1945 kwam hij gebarsten terug en de scheuren werden door het luiden groter. Men heeft toen besloten om hem te laten omgieten; het zegel van de kerkelijke gemeente van Augustinusga staat er nu op gedrukt. In dat zegel, bestaande uit een door twee pijlen doorboord hart, met daaromheen als randschrift de woorden uit Psalm 84:1 “Hoe branden mijn genegenheen.”

Na de restauratie van 1954-1957 heeft in 1994 weer een grote onderhoudsbeurt plaatsgevonden in verband met onder meer verzakkingen, scheuren en afbrokkelend pleisterwerk. Het stukadoorswerk herschept de oude muren, glas en lood zijn vernieuwd, de houtworm is bestreden en het nodige verf- en lakwerk geeft een fraai aanzien in de kerk. Ook de zolder in de toren kreeg een goede beurt. Er was gelukkig extra geld voor de muurschilderijen, enigszins opgeknapt maar het leidde niet tot een algeheel herstel. Christoffer is bekend om de bekende legende en men had hem graag duidelijker afgebeeld gezien, maar dat mocht niet slagen. Overigens kan de Protestantse Gemeente trots zijn op haar oude kerk die een van de mooiste van de gemeente Achtkarspelen genoemd mag worden. Het heeft veel geld gekost, maar de goede subsidiebronnen als ook de inbreng van eigen gemeenteleden en daarbij de geweldige steun van alle dorpsbewoners hebben gewerkt aan het bewaren en het in stand houden van dit oude fraaie monument." (bron: Protestantse Gemeente Augustinusga)

- Op 31 januari 2016 is de laatste kerkdienst gehouden (zie ook dit krantenartikel hierover) in de Gereformeerde (PKN) Pypketsjerke (Pypkewei 3) uit 1916. De kerk met enkele bijbehorende woningen (= de huisnrs. 1 en 5, voorheen pastoriewoning en kosterswoning) is verkocht. De voormalige kerk krijgt een bedrijfsfunctie. De woningen worden verkocht als burgerwoning. Voor nadere informatie zie de bestemmingsplanwijziging Pypkewei 1/3/5 te Augustinusga. Curieus is dat wij in juli 2014 nog lezen op de site van Omrop Fryslân dat de kerk "na de zomer" (van 2014 dus) vernieuwd zou worden omdat hij niet meer aan de eisen van deze tijd voldeed. Het pand zou daarbij tevens (nog meer) een dorpshuisfunctie krijgen. Kennelijk is dat plan later afgeblazen.

De Gereformeerde Gemeente van Augustinusga is opgericht op 5 maart 1887. De Gereformeerde Gemeente van buurdorp Surhuizum ontstond een week later, namelijk op 11 maart 1887. Op 15 augustus 1887 is de samenwerking tussen beide gemeenten begonnen. Hiermee was de eerste (en waarschijnlijk de enige) “dubbelgemeente” ontstaan in Nederland. Dat wil zeggen: de beide kerkelijke gemeenten gebruikten samen één kerkgebouw en hadden ook samen één predikant en één kerkenraad, maar bleven formeel toch twee afzonderlijke gemeenten. De kerk is gebouwd bij de Pije, een waterkering tussen de twee dorpen. Zij is daarom in de volksmond en later ook formeel de Pypketsjerke gaan heten. In 1971 is het kerkgebouw ingrijpend verbouwd en heeft het zijn huidige vorm gekregen. In 1980 is jeugdhonk ‘t Pypkehonk gebouwd.

- Tjasker Augustinusga, een van de 3 overgebleven boktjaskers van Nederland, is oorspronkelijk gebruikt voor de bemaling van een weiland onder Blessum. Daar is hij in 1954 vervangen door een windmotor en vervolgens geschonken aan de Friese Maatschappij voor de Landbouw. Na restauratie is de tjasker eerst bij Ryptsjerk geplaatst. In 1972 is hij op zijn huidige locatie terecht gekomen. De molen is inmiddels eigendom van de gemeente Achtkarspelen.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Augustinusga, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Augustinusga.

Links

- Nieuws: - Dorpskrant Ús Blêd is sinds 1975 de dorpskrant van Augustinusga. De dorpskrant is in de meer dan 40 jaar dat deze inmiddels bestaat, uitgegroeid tot een ware 'dorpsglossy' en verschijnt 11 keer per jaar. De papieren versie lijkt het nog altijd te winnen van het digitale medium en krijgt tot aan de dag van vandaag nog voldoende kopij om maandelijks op de mat te verschijnen. Via de link is het laatste nummer ook online te lezen.

- Nieuws uit Augustinusga op Facebook.

- Belangenvereniging: - Dorpsbelang Stynsgea is opgericht in 1893 en heeft dus in 2018 het 125-jarig bestaan gevierd. Tevens was Augustinusga in dat jaar ‘Cultureel Hoofddorp’ van Achtkarspelen, en is de ‘Kultuerpriis Achtkarspelen’. van dat jaar - voor een persoon of organisatie die een grote bijdrage levert aan het culturele klimaat in Achtkarspelen - toegekend aan de lokale werkgroep Portraits & Paradise. Dat waren voor het dorp dus drie redenen om er in 2018 een extra feestelijk jaar van te maken.

- Onderwijs: - "Van oorsprong is Augustinusga en omgeving een gebied met boerenbevolking, dat dus leefde van landbouw en vee. De boeren gaven destijds vaak een naam aan hun verschillende percelen land. In het dorp is bijvoorbeeld een straat genaamd Skoalikker. In deze omgeving heeft heel vroeger de openbare school van het dorp gestaan. Het perceel land dat grensde aan het schoolgebouw werd (door de boer) de skoalikker genoemd. Zoals de boer vroeger een naam gaf aan zijn percelen grond, geven wij een naam aan onze school. De school als een ‘ikker’, waarop gezaaid, gegroeid en geoogst wordt. We willen op onze school - net als de boer met zijn gewas - de kinderen groot laten worden, laten groeien, als mens op weg naar de volwassenheid. Net als de boer zijn we ook op school aan het verzorgen, verbouwen. Met als doel een goede oogst. Omdat we nu met de 'akkers' van twee scholen verder gaan, geven we aan onze nieuwe dorpsschool de naam de Twa-ikker.

Gezien het samengaan van de openbare school en de christelijke school heeft het levensbeschouwelijk onderwijs op de Twa-Ikker een bijzondere plaats. Op basis van de wensen van het team en de ouders zijn we (voorlopig) gekomen tot de volgende werkwijze: We hebben er voor gekozen dat kinderen gezamenlijk dagopeningen en vieringen zullen beleven. Eenmaal per week wordt door twee vakleerkrachten gezamenlijk Humanistisch vormingsonderwijs / Godsdienstige vorming gegeven aan de groepen 6 t/m 8. Ouders hebben hierbij de keuze voor hun kind tussen les in GVO/LVO of het kind doet hier niet aan mee en blijft gedurende die les bij de eigen leerkracht. De lessen GVO/HVO worden dus gezamenlijk gegeven. Per week staat bij levensbeschouwing een thema centraal. Twee maal per week wordt, met dit thema als leidraad, een Bijbelverhaal verteld. Een Bijbelverhaal kan beginnen met gebed. Op vrijdag vindt dan een terugblik plaats over het thema van de week. We gebruiken de methode Trefwoord als uitgangspunt voor de thema’s en verhalen."

- Muziek: - Fanfare De Bazuin Augustinusga noemt zich op haar site "Het gezelligste orkest van Noord Nederland". Maar er wordt ook nog serieus muziek gemaakt: met 40 enthousiaste leden timmert deze fanfare stevig aan de muzikale weg. Deelname aan concoursen en het organiseren van leuke en aansprekende concerten met verrassende solisten staan op de jaarlijkse agenda. De Bazuin is in 2011 en 2012 Nederlands fanfarekampioen geworden in de 4e divisie op het ONFK. Een geweldige prestatie. Op het bondsconcours in 2013 wist de fanfare een fantastische uitvoering van Domus en Atropos neer te zetten wat door de jury werd gewaardeerd met een 1e prijs en recht op promotie. Sindsdien spelen ze in de 3e divisie. In 2016 wordt het harde werken beloond; ze slepen de Nederlandse fanfaretitel in de wacht door met het stuk Vuurgeesten van Jan Bosveld 1e te worden op de ONFK, 3e divisie.

- Sport: - Voetbalvereniging SV ASC'75 is opgericht in 1975 en vertegenwoordigt de dorpen Augustinusga en Surhuizum.

- Bij Gymnastiekvereniging Set 'm Op kun je terecht voor de disciplines Peuter- en kleutergymnastiek, Recreatiegymnastiek, Wedstrijd- en selectie turnen, Groepsspringen, Acro gymnastiek, en Easy Move.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Augustinusga alg. en - idem kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)