Augsbuurt

Plaats
Dorp
Noardeast-Fryslân
Fryslân

augsbuurt_collage.jpg

Augsbuurt, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Augsbuurt, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Augsbuurt plaatsnaambord [640x480].jpg

Over de naam van het dorp Augsbuurt heerst veel verwarring. Zie bij het hoofdstuk Naam.

Over de naam van het dorp Augsbuurt heerst veel verwarring. Zie bij het hoofdstuk Naam.

Augsbuurt.jpg

Bijna in Augsbuurt

Bijna in Augsbuurt

Augsbuurt..jpg

Kerkje van Augsbuurt

Kerkje van Augsbuurt

Augsbuurt (2).jpg

De Lijkweg in Augsbuurt

De Lijkweg in Augsbuurt

Augsbuurt. (2).jpg

Rechtsaf over de Stroobossertrekvaart naar Augsbuurt

Rechtsaf over de Stroobossertrekvaart naar Augsbuurt

Augsbuurt

Terug naar boven

Status

Augsbuurt is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Lytsewâld.

In het Nedersaksisch
Lutjewolde.

Naamgeving en spelling
In plaatsenlijsten en op plattegronden wordt dit dorp vaak ook Augsbuurt-Lutjewoude genoemd (wat een tweelingdorp à la Etten-Leur suggereert, terwijl het hier 1 nederzetting betreft), of ´Augsbuurt of Lutjewoude´. In de praktijk worden beide namen regelmatig gebezigd. De officiële naam - zoals door de gemeente vastgesteld t.b.v. het postcodeboek en de gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) - is echter (alleen) de eerstgenoemde. Per 1 januari 2023 verandert de naam van dit dorp officieel in Augsbuert-Lytsewâld en krijgt het dus wel een dubbele naam.

De Topografische Dienst maakt het er in de provincie-atlas Friesland (1) nog verwarrender op door de plaats Augsbuurt-Lytsewâld te noemen met eronder (Augsbuurt-Lutjewoude), wat 1) suggereert dat de plaats officieel een dubbele naam zou hebben, wat niet zo is, en 2) suggereert dat de plaatsnaam primair Friestalig zou zijn, wat niet zo is. Op de plaatsnaamborden (zie elders op deze pagina) staat geen koppelteken tussen de twee namen, wat ook aangeeft dat het geen dubbelnaam is maar dat de laatste naam de Friese variant is. Wat ook bepaald bijdraagt aan de verwarring is dat een van de wegen in het dorp Lutjewoude heet...

Oudere vermeldingen
15e eeuw Aeltsbuur, 1475 Luckerswalda lees: Lutkerswalda, begin 16e eeuw Alterbuur, 1511 Lutte wald, 1558 Lutwold, 17e eeuw Lutkewold(e), 1664 Ausbuer al. Lutkewolde, 1718 Ausbuir off Lutkewoude, 1786 Ausbuur anders Lutkewoude, 1936 Ausbuur.

Naamsverklaring
"Er bestaat onenigheid over de spelling van Augsbuurt. Het tweede deel is buur 'woning, klein huis'. Het eerste deel is verschillend verklaard. De vorm met Augs- zou wijzen op een persoonsnaam Auke, de spelling Ausbur veronderstelt een persoonsnaam Ause of Auwe, maar de oudste vormen Aeltsbuur en Alterbuur gaan terug op een persoonsnaam Aalt, ontstaan uit Alder. Heette door de tijd heen ook wel Lutjewoude of Lutkewolde, Fries Lytsewâld, 'bij het kleine woud', wold 'moerasbos, zompig bos'."(2)

Terug naar boven

Ligging

Augsbuurt ligt direct ZO van Kollum.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft Augsbuurt 24 huizen met 165 inwoners. Het is een qua oppervlakte groot dorp, maar het is zeer dunbebouwd en qua huizen en inwoners een van de kleinste dorpen van ons land; aan de 8 wegen in het dorp liggen vandaag de dag slechts ca. 30 huizen met daarin ca. 85 inwoners, en is daarmee het kleinste dorp van de voormalige gemeente Kollumerland c.a. (niet van de huidige gemeente Noardeast-Fryslân, want de voormalige gemeente Dongeradeel heeft 5 nog kleinere dorpen en de voormalige gemeente Ferwerderadiel 3). Het dorp is zo dunbebouwd dat het geen formele 'bebouwde kom' heeft en daarom geen blauwe maar witte plaatsnaamborden heeft.

- Als je ooit aan de Hesseweg 2-6 of 3-9 moet zijn in Augsbuurt, kijk dan ter plekke goed uit, want de Hesseweg valt met dezelfde huisnummers - maar met uiteraard andere huizen - ook onder buurdorp Kollum. Omgekeerd geldt natuurlijk hetzelfde :-)

Terug naar boven

Geschiedenis

- Historische geografie van Augsbuurt.

N van de kerk van Augsbuurt lag vroeger een groot omgracht terrein, dat in de noordoostelijke hoek nog een kleiner, vierkant omgracht terrein bevatte. Hier heeft de belangrijks state Clant State of Augsburg gestaan. Op de singel buiten de omgrachting staat nu een boerderij van het kop-hals-romptype, die de naam van de vroegere state draagt. Oorspronkelijk was dit pand genaamd Harkema Heerd, ook wel Herkama Heerd en Herckema Heerd, genoemd naar een geslacht (van) Harkema. De oudst bekende eigenaar in dit verband is Hedde van Harkema die in 1463 in een oorkonde wordt vermeld. In 1536 koopt Claes Clant de state van Hilcke Herkama en verandert de naam in Clant State. Claes Clant werd in 1542 tot grietman aangesteld van Nieuw Kruisland. Ook na vereniging daarvan met Kollumerland bleef Claes grietman tot 1569, toen hij ‘vrijwillig’ afstand deed en Sierck van Donia, die katholiek gebleven was, hem opvolgde. Vermoedelijk is het slot kort na 1650 herbouwd. In 1757 is het pand afgebroken.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Ongeveer op de plek van de huidige kerk van Augsbuurt stond in 1347 al een kapel. De huidige Hervormde kerk (Lutjewoude 5) is gebouwd in 1782 ter vervanging en op de grondslagen van de oudere. Het is een eenvoudig bakstenen gebouw. Boven de ingang bevindt zich een gevelsteen met het wapen van Kollumerland. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. In de vloer ligt een zandstenen grafzerk uit de 12e eeuw. De preekstoel dateert van omstreeks 1668 en is de enige in Friesland met een vierkante kuip en klankbord. Op het voorpaneel worden Mozes en Aäron afgebeeld met de Tien Geboden boven de Ark des Verbonds. De kerk heeft rondboogvensters. Tot 1885 zou de kerk zes ramen van gebrandschilderd glas uit 1782 hebben gehad. Aan de oostzijde bevinden zich vensters die voorzien zijn van glas-appliquéramen van de kunstenaar Janhendrik Ramaker. Aan de westzijde bevindt zich een complete predikantenlijst. Het kerkorgel uit 1966 is gebouwd door Pels & Van Leeuwen en in 1999 in de kerk geplaatst.

De geveltoren met ingesnoerde torenspits uit 1913 is gebouwd naar plannen van aannemer Johannes Pijnacker, nadat de oorspronkelijke toren tijdens restauratiewerkzaamheden onder leiding van Pijnacker in november 1912 instortte doordat de fundamenten waren ondergraven. De luidklok uit 1917 is in 1943 door de Duitse bezetter gevorderd en in 1950 vervangen.

De kerk van Augsbuurt is op 10 november 1971 als eerste kerk in Fryslân overgenomen door Stichting Alde Fryske Tsjerken. Dit was iets meer dan een jaar na de oprichting van de stichting zelf (= 9 september 1970). De kerk is in 1975 gerestaureerd, de toren in 1983. De laatste kerkdienst was in 1977. De kerk is nadien decennialang in gebruik geweest bij Streekmuziekschool De Wâldsang en Brassband De Wâldsang uit Buitenpost. Hieraan is in 2010 een eind gekomen. De Plaatselijke Commissie van Stichting Alde Fryske Tjerken heeft het beheer op zich genomen en verhuurt de kerk voor trouwerijen, begrafenissen en andere (familie)bijeenkomsten. De commissie zoekt nog versterking met mensen die willen helpen om de culturele programmering nieuw leven in te blazen. - Nadere informatie over de geschiedenis van deze Hervormde kerk.

Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft het kerkje van Augsbuurt in 2020 gerestaureerd (video). De kerk vertoonde namelijk ernstige scheurvorming door verzakking van de grond. De oplossing hield in dat onder het gehele schip van de kerk een nieuwe fundering is aangebracht. Dit is op een bijzondere manier gedaan. Zowel binnen als buiten de kerk zijn 50 stalen buizen de grond in gebracht. Deze buizen van 10 meter diep zijn gevuld met beton en zijn op 1,5 meter van elkaar geplaatst. "Door de droogte is de grond wat ingeklonken, daardoor is de kerk komen te verzakken. Dat heeft grote scheuren in de muren tot gevolg gehad en dit proces gaat gewoon door als er niks aan wordt gedaan. Wij willen hiermee het proces stoppen en het metselwerk herstellen", aldus Feike Huitema van Bouwbedrijf van der Vegt, dat de restauratie heeft uitgevoerd. De klus heeft ongeveer drie ton gekost. Dit is bijeengebracht door bijdragen van overheden, fondsen en donateurs van de stichting.

- Naast de kerk is ook de verkeersbrug (vaste balkbrug) uit 1907 over de Strobosser Trekfeart (NL: Stroobossertrekvaart), ter hoogte van Trekweg 3, een rijksmonument. De trekvaart tussen Stroobos en Dokkum stamt van 1651-1655. De vele bruggen over deze vaart waren en zijn in beheer bij het Rijk. Vanaf 1880 zijn de bruggen geleidelijk vervangen door één type brug, waarvan deze er een is. De meeste van deze bruggen zijn sinds die tijd sterk gewijzigd of vervangen. De brug alhier is echter nog van een weinig voorkomende gaafheid. In het landschap en in stedebouwkundig opzicht completeert de brug een eenheid: de brug vormt de enige toegang naar de langs de oude trekvaart gelegen dorpskern van Augsbuurt, die met haar historische kerk een karakteristiek en bepalend landschapselement vormt. De brug en de landhoofden zijn gaaf. De brug heeft schuin geplaatste bakstenen vleugelwanden. Mogelijk vormen de twee houten beschoeiingen/vleugelwanden, parallel aan de liggers aan de westzijde, een restant van de voorganger van de huidige brug. De afmeerpalen zijn vernieuwd.

De verkeersbrug is van algemeen cultuurhistorisch en stedebouwkundig belang: als voorbeeld van de bruggen over de Stroobossertrekvaart, die vanaf 1880 zijn geplaatst als vervanging van de oudere bruggen over de Trekvaart; als onderdeel van het land- en waterwegennet in Friesland in de 19e eeuw; vanwege de gaafheid van de constructie en het uiterlijk; als kenmerkend landschapselement behorende bij de dorpskern van Augsbuurt; vanwege de hoge mate van zeldzaamheid van dergelijke bruggen.

- O van de kerk van Augsbuurt staan naast elkaar de in 1833 en 1839 gebouwde voormalige school en schoolmeesterswoning. Beide zijn herbestemd tot woonhuis.

- Acht dorpen in de gemeenten Noardeast-Fryslân en Waadhoeke zijn in 2021 gevraagd een plan te verzinnen om een leegstaand karakteristiek pand om te toveren tot een overnachtingsaccommodatie, in het kader van de prijsvraag binnen het project Waddenkust K(l)eigoed, een initiatief vanuit de Erfgoed Deal Waddenkust om erfgoed in te zetten om krimpeffecten tegen te gaan in de streken langs de Waddenkust. Een jury koos welke vier plannen een subsidiebedrag van 200.000 euro krijgen en daarmee kunnen worden uitgevoerd. Beide winnende dorpen maakten bijzondere voorstellen voor leegstaand of verwaarloosd erfgoed in hun dorp. Ideeën om toeristen of andere gasten te trekken en te verleiden om naar het gebied te komen. Erfgoed blijft zo behouden, levert een bijdrage aan leefbaarheid én stimuleert de toeristisch-economische ontwikkeling van het gebied.

Morra-Lioessens bedacht om in voormalige zuivelfabriek De Dongeradelen 13 appartementen te bouwen. Niet door rigoureus alles kaal te trekken en te verbouwen, maar met liefde, zodat de geschiedenis van de fabriek zichtbaar blijft. Volgens de jury kan het initiatief voor het zwaar verwaarloosde gebouw rekenen op veel draagvlak in het dorp. Augsbuurt maakte een plan voor kop-hals-rompboerderij De Steenharst, die als een baken in het landschap staat en vanaf bijna alle kanten van veraf zichtbaar is. De ‘pleats’ is zo verbouwd dat gezinnen en groepen er kunnen overnachten. Ferwert (overnachten in een voormalige herberg en brouwerij) en Sint Jacobiparochie (slapen in de watertoren) eindigden op de plekken twee en drie. Ook zij krijgen het subsidiebedrag.

De prijzen werden uitgereikt door gedeputeerde Klaas Fokkinga in de Aerden Plaats in Oudebildtzijl. “Ik fyn dat it fjouwer kwalitatyf prachtige plannen opsmiten hat. En dat nei in hiel moai proses weryn doarpsbewenners, eigners fan de gebouwen, inisjatyfnimmers, oerheden en saakkundigen mei-inoar gearwurkje.” De dorpen werden ondersteund door deskundigen van Partoer, Kenniscentrum Herbestemming Noord, Toerisme Alliantie Fryslân/Ynbusinesss en een architect. De eigenaren van de panden krijgen nu de gelegenheid een definitieve subsidie aan te vragen. De jury prijst de moed van de initiatiefnemers. “Zij verrichten pionierswerk. En dus verdienen zij buitengewone waardering. Bovendien hebben vrijwilligers van de lokale Dorps Ontwikkel Maatschappijen (DOM) en dorpsbelangen dit gedaan uit liefde voor de eigen leefomgeving”, aldus juryvoorzitter Oeds Westerhof.

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Augsbuurt.

Reactie toevoegen