Andel

Plaats
Dorp
Altena
West-Brabant Land van Heusden en Altena
Noord-Brabant

gemeente_andel_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Andel anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Andel anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Andel.JPG

In Andel, dat is duidelijk!

In Andel, dat is duidelijk!

Andel (2).JPG

Andel, de voormalige Hervormde kerk met de Romboutstoren, bijzonder is de bakstenen spits

Andel, de voormalige Hervormde kerk met de Romboutstoren, bijzonder is de bakstenen spits

Andel (3).JPG

Dorpsgezicht Andel

Dorpsgezicht Andel

Andel (4).JPG

Andel, vanaf de dijk gezien

Andel, vanaf de dijk gezien

Andel

Terug naar boven

Status

- Andel is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gemeente Altena. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1972. In 1973 over naar gemeente Woudrichem, in 2019 over naar gemeente Altena.

- Wapen van de voormalige gemeente Andel.

- Oorspronkelijk was er sprake van het dorp Neer-Andel in het W en de buurtschap Op-Andel in het O. In de loop van de 20e eeuw, met name na de dorpsuitbreidingen van de jaren zeventig, zijn deze namen in onbruik geraakt en is het één dorpskern geworden.

- Onder het dorp Andel valt ook de buurtschap Bronkhorst.

Terug naar boven

Naam

In het Brabants
"In de volksmond wordt Andel sinds jaar en dag Ael genoemd, uit te spreken als Eèl", aldus de site van de lokale historische vereniging.

Oudere vermeldingen
Op-Andel (uitspraak: opeil, opeel): 850 kopie 1170-1175 Analo, 1212 Anle, 1259 Alle, 1333 Andel, 1389 ook Amle, 1424-1425 Opandels, 1545 beyde die Andelen, ca. 1560 Opael ende Neerael.
Neer-Andel (uitspraak: neereil, neereel): 1382 dat derp tot Uutandele, 1406-1407 Uutandels, 1545 beyde die Andelen, ca. 1560 Opael ende Neerael4, 1573 Neer Ael.

Naamsverklaring
Samengesteld uit het Oudnederlandse ana 'op, hoger gelegen' en lo 'licht, open bos', met voorheen respectievelijk de toevoegingen op 'stroomopwaarts' en uit 'buitenwaarts', later neer 'stroomafwaarts', om de voorheen twee kernen van elkaar te onderscheiden.(1)

Terug naar boven

Ligging

Andel ligt ZO van Woudrichem en grenst in het N aan de Afgedamde Maas en aan de Bommelerwaard (Poederoijen).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Andel 112 huizen met 738 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.000 huizen met ca. 2.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De vondsten van Romeins aardewerk duiden op bewoning die terug gaat tot de 2e eeuw na Christus.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instantie en sites:

- Oranjevereniging Juliana maakt zich - naast het organiseren van allerlei feestelijkheden door het jaar heen - ook sterk om het historisch erfgoed van de het dorp Andel niet te laten verdwijnen en heeft daarvoor 'Ael ontmoet Ael' opgericht. "Al jaren zijn we zoveel mogelijk foto's en video's die er de afgelopen jaren in het dorp zijn gemaakt aan het verzamelen om zo een 'Aels archief' te creëren. Inmiddes zijn er op de site al duizenden te zien. Maar dat is nog niet alles want ook in de verhalen van vroeger zijn we geinteresseerd en hebben hier al diverse thema-avonden voor georganiseerd om zoveel mogelijk inwoners aan het woord te laten. Een vast team bestaande uit Teus van Tilborg, Anton van Rijswijk en Wout van Brakel is het hele jaar bezig om zoveel mogelijk informatie te verzamelen.

Wij willen ook jóuw medewerking vragen om je kennis over Andel met ons te delen, want al het verzamelde materiaal zal niet alleen gearchiveerd, maar ook voorzien moeten worden van de juiste gegevens. Onder elke foto kun je daarom je commentaar of reactie geven. Heel graag ontvangen wij nog steeds foto’s van en over het dorp om het archief nog verder uit te breiden. Je kunt ons daarvoor een berichtje sturen waarna wij de foto’s bij je ophalen. Nadat we ze gescand hebben worden ze weer teruggebracht. Je kunt de foto’s ook zelf uploaden op de site. Het zal duidelijk zijn dat het inrichten, verder uitbreiden en het onderhouden van het ‘Aels Archief’ (veel) kosten met zich meebrengt. Als je ons werk belangrijk vindt en waardeert dan stellen wij een financiële bijdrage op prijs. Op de donatiepagina vind je informatie over hoe je het ‘Aels Archief’ financieel kunt steunen."

- Verhalen over de geschiedenis van Andel op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De komende jaren gaat er flink gebouwd worden in Andel. Gemeente Woudrichem en projectontwikkelaar Zijlstra hebben in december 2018 namelijk een samenwerkingsovereenkomst getekend voor de realisatie van 36 nieuwe woningen aan de Julianastraat. Dat wordt een mix van sociale huurwoningen, twee-onder-een-kapwoningen, vrijstaande huizen en zogenoemde generatiewoningen. Daarin kunnen ouders en kinderen zelfstandig bij elkaar blijven wonen. Omdat nog allerlei procedures doorlope moeten worden, wordt verwacht dat het wijkje in 2022 of 2023 gereedkomt. De plannen hiervoor gaan overigens al terug tot de jaren zeventig/tachtig van de vorige eeuw. Zijlstra heeft toen grond aan de Julianastraat gesaneerd en vervolgens de toezegging van de provincie gekregen om daar ooit woningen te mogen bouwen. Verdere bouwplannen in het dorp: in 2019 wordt Bronkhorst verder bebouwd, Woonservice Meander gaat seniorenwoningen bouwen bij De Notenhoff en Woonline bouwt een woonzorgcomplex.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Andel heeft 20 rijksmonumenten.

- Andel heeft 14 gemeentelijke monumenten.

- De Hervormde (PKN) Blauwe Kerk (Kerkstraat 2) kent een lange geschiedenis, die terug gaat tot de 13e eeuw. Oorspronkelijk gewijd aan Sint Maarten en de parochiekerk van Op Andel. Tijdens de omvangrijke restauratie en vernieuwing van de kerk in 1957 is het gebouw onder leiding van drs. H. Halbertsma onderzocht op vroegere sporen, op grond waarvan de oospronkelijke kerk op stammend uit ca. 1275 wordt gedateerd. In 1851 is de kerk uitgebreid met een noordelijke vleugel. Bij die gelegenheid zijn ook de buitenmuren gepleisterd en is, naar men vertelt, een verkeerde behandeling door de aannemer uitgevoerd waardoor de kerk zijn blauwe kleur heeft gekregen. In 1957 is de kerk grondig verbouwd en uitgebreid. Daarbij is het gehele interieur verdwenen, waaronder het herengestoelte van de heren van Andel. Om de buitenmuren is een nieuw buitenblad gemetseld en er is een uitbouw met toren gerealiseerd. De kerk valt onder de lokale Hervormde (PKN) Gemeente.

- De Romboutstoren (Hoofdgraaf 6) is wat er nog over is van de vroegere kerk van Neer Andel. Het betrof een laatgotische kerk met 14e-eeuwse toren die een bakstenen spits bezit. Een bakstenen spits is zeer zeldzaam in Noord-Brabant. Van het kerkje is slechts de ruïne van de zuidkapel overgebleven nadat het midden 19e eeuw werd gesloopt. Toren en kapel zijn in 1954 gerestaureerd. Op het kerkhof bij deze toren ligt het graf van Jan Claesen. De legende wil dat dit de Jan Claesen is die trompetter was in het leger van de Prins van Oranje, die streed tegen de roomse overheersers. Jan Claesen zou op enig moment door de prins zijn ontslagen, waarna hij door het land trok met een poppenkast, waarin een naamgenoot met Katrijn voor het vermaak zorgden. Op 5 oktober 1634 is Jan Claesen op brute wijze met eigen degen vermoord. De dader was afkomstig van Breda, waar tijdens de Tachtigjarige Oorlog felle gevechten werden geleverd tussen Spanjolen en Prinsgezinden.

- De Wilhelminasluis, ook wel Sluis Andel of Aelse Sluis genoemd, ligt aan de N322. Bij de scheiding van de Maas en de Waal rond 1900 werd de bouw van de Wilhelminasluis noodzakelijk om scheepvaart mogelijk te laten blijven. Over de Willhelminasluis valt heel veel te vertellen. Dat doet 'iemand' (zijn of haar naam staat er niet bij) dan ook op deze site over de Wilhelminasluis, waar de beheerder al vele jaren regelmatig nieuwe artikelen plaatst in tekst en beeld over verleden en heden van deze sluis en omgeving.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "Oranjevereniging Juliana is de gezelligste vereniging van Andel én omstreken. De doelstelling van onze vereniging is de saamhorigheid in ons dorp te behouden dan wel nog verder te verbeteren, dit alles in verbondenheid met ons koningshuis. Zo organiseren we diverse evenementen waarbij de inwoners van het dorp en omgeving elkaar kunnen ontmoeten, maar ook bijv. een bingo-avond is voor heel veel mensen een echt avondje uit. Eén keer in de vier jaar wordt een grote feestweek georganiseerd. Het hoogtepunt van het jaar speelt zich af rond de Romboutstoren tijdens Koningsdag, waar wij altijd voor elk wat wils proberen te organiseren. Gelukkig mogen wij ons nog altijd verheugen in een groot aantal mensen die een of meerdere van onze activiteiten bezoeken én uiteraard zijn ook mensen van buiten het dorp van harte welkom. Graag tot ziens bij onze activiteiten!"

- "D’n Aelse Dorpsquiz (op een zaterdag eind maart, in 2020 voor de 4e keer) is bedoeld voor alle inwoners van Andel, van jong tot oud. Er wordt ingeschreven per team. Je zorgt zelf voor de samenstelling van het team, bijvoorbeeld met vrienden, collega’s, buurtgenoten of leden van een vereniging. Per team kies je een teamcaptain en een locatie van waaruit jullie gaan spelen. Dit kan bij iemand thuis zijn, maar ook in een horecagelegenheid, bedrijf of clubhuis. Wij adviseren een team van ongeveer 8 tot 15 personen. De quiz bestaat uit kennisvragen, foto- en video-opdrachten maar ook uit doe-opdrachten en zelfs een geheime opdracht. Het is dus belangrijk dat het team goed samenwerkt en de taken verdeeld worden. Tijdens de quiz mag gebruik worden gemaakt van alle vormen van media en naslagwerken, met uitzondering van de geheime opdracht. De werkgroep heeft 3 weken de tijd om de vragen na te kijken. De prijsuitreiking met feestavond wordt gehouden in de feesttent tijdens de feestweek. Naast een mooi geldbedrag voor de 1e, 2e en 3e prijs staat er ook een jaar lang roem op het spel."

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de ijsbaan van IJsclub Sparta '82.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

Vijver
"Voor Dorpsraad Andel ging in juli 2020 een langgekoesterde wens in vervulling: in de vijver naast de Notenhoff is een fontein geplaatst. Dat zorgt niet alleen voor een levendig aanzicht, maar ook voor schoner water. Om die reden waren zowel wethouder Roland van Vugt als heemraad Henk Driessen aanwezig bij het aanzetten van de fontein. Wel waarschuwde de heemraad om geen eendjes te voeren: niet goed voor de watervogels, maar het trekt ook nog eens ratten aan. Bij de vijver zijn ook twee bordjes geplaatst waarop gewaarschuwd wordt voor het eendjes voeren. Ook bewoners van de Notenhoff kwamen een kijkje nemen. De omgeving van de Notenhoff wordt steeds mooier. Zo is de Romboutstoren een blikvanger bij het binnenrijden van het dorp, mede door de keurig verzorgde tuin, ook het werk van de dorpsraad! Naast de Notenhoff wordt nog een appartementencomplex gebouwd. Ook de Bloesemhof, een complex voor begeleid wonen is bijna afgerond. In nieuwbouwwijk de Bronkhorst wordt nog altijd driftig gebouwd." (bron: Hanviskie)

- Voor de bouw van verpleeghuis De Notenhoff in 2013 moest een hertenkampje ter plekke wijken. De wens was om iets soortgelijks vervangends in de directe omgeving te realiseren. Daarom is in 2017 de Dierenweide naast De Notenhoff aangelegd.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Andel, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Andel door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Andel (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Het maandelijkse - behalve in juli en augustus - Dorpsblad Aktu-Ael is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers).

- Onderwijs: - "De basiswaarden van Basisschool De Zaaier in Andel zijn: geloof, hoop en liefde. Onze kernwaarden zijn: Samen. Wij zijn samen de school, jij en ik! Uniek. Je mag zijn wie je bent. Plezier. Wij vinden het belangrijk dat iedereen zich veilig voelt en met plezier naar school gaat. Eerlijk. Wij zijn eerlijk en betrouwbaar. Respect. Behandel een ander zoals je zelf ook behandeld wilt worden. Deze waarden zijn tot stand gekomen in overleg met de kinderen, onze ouders van de school en allen die er werken. Waartoe geven wij onderwijs?: om kinderen iets te leren, te laten groeien, creatief te leren denken; om kinderen een veilige, voorspelbare leeromgeving te bieden waarin ze zich in hun eigen tempo kunnen ontwikkelen tot mooie mensen (die volwaardig kunnen deelnemen aan de maatschappij). In ons mission statement: “Ruimte voor groei”, de kernachtige spreuk die kort en krachtig aangeeft waar onze school voor staat, wordt onze visie op goed onderwijs als volgt beschreven: We willen met onze school aan kinderen ruimte bieden voor groei. De naam van onze school is afkomstig uit de gelijkenis van “De Zaaier” uit het Bijbelboek Mattheüs. Een zaaier strooit zaad uit over de akker en doet er alles aan wat mogelijk is, om het zaad te laten ontkiemen en te laten uitgroeien tot een gezonde plant. De leerkrachten bieden het onderwijs aan; zij ‘zaaien’ en willen daarna voldoende mogelijkheden aan de kinderen bieden om zich te ontwikkelen." Nadere toelichting daarop kun je hier lezen.

- Muziek: - "Andels Fanfare Corps (kortweg AFC) is naast een gezellige dorpsfanfare ook een vooruitstrevend eerste divisie orkest dat is opgericht in 1893. Met deze lange geschiedenis is de vereniging diepgeworteld in het culturele leven van Andel als ook de muzikale fanfarewereld. Door het jaar heen worden aan de ene kant muzikale uitdagingen gezocht, wat is te zien in onze deelnames aan het Open Nederlands Fanfare Kampioenschap en andere mooie concerten zoals HRFSTWND, Blazen aan het Spui en het jubileumconcert voor ons 125-jarig bestaan samen met zanger Tommie Christiaan.

Naast deze muzikale uitdagingen zoeken we ook vaak de samenwerking op met de Oranjevereniging voor bijvoorbeeld een jaarlijks concert genaamd MusicAel, muzikale begeleiding bij de Aubade op Koningsdag en de muziek verzorgen bij een dorpsmusical. Het belangrijkste voor ons is met jong en oud plezier hebben in het maken van mooie muziek. Naast het grootorkest is het opleiden van jonge muzikanten ook een belangrijk doel. Met onze opleiding, AMV lessen op de basisschool, eigen docenten en een jeugdorkest hopen we kinderen enthousiast te maken om een instrument te bespelen binnen een orkest. Andels Fanfare Corps is een levendige vereniging met een mooie historie waarbij de gezelligheid en de muziek centraal staan!"

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Sparta '30.

- Bij schietsportvereniging SSV De Rommert in Andel kun je de volgende disciplines leren beheersen: Pistool en revolver, klein kaliber; Pistool en revolver, zwaar kaliber; Klein kaliber karabijn; Klein kaliber geweer en Groot kaliber geweer. Jeugdleden mogen leren schieten met een luchtdrukpistool of geweer. De club heeft o.a. een indoor 100m baan met 6 schietpunten voorzien van automatisch transport op de afstanden 25, 50 en 100m. Je kunt hier zittend en liggend oefenen. De vereniging beschikt over eigen wapens, die ter beschikking staan van leden en aspiranten. Iedere schutter kan bij deze vereniging op elk niveau veel plezier beleven aan de schietsport. Ook minder goed geoefende of getalenteerde schutters kunnen zich uitleven in een Onderlinge Competitie. In 2018 heeft de vereniging een flinke verduurzamingsslag gemaakt door de plaatsing van 65 zonnenpanelen op haar terrein, met een totaalopbrengst van ca. 19.000Kw per jaar.

- Zorg: - De Notenhoff is een in 2013 gerealiseerd verpleeghuis voor 19 psychogeriatrische en 17 somatische cliënten. De Notenhoff ligt in het centrum van Andel, vlakbij de Romboutstoren, waar naar verluidt Jan Klaassen is begraven. Wat maakt de Notenhoff speciaal? De Notenhoff is gebouwd naar voorbeeld van een Limburgse hoeve. Ook de tuin is aangelegd in een boerderijachtige sfeer. Er is een dierenverblijf, een hooiberg, tractor en diverse oude agrarische attributen. Als bewoner kun je niet alleen de sfeer beleven, maar ook meehelpen met de dierenverzorging en het kweken van producten voor het bereiden van een maaltijd of verkoop.

- Fauna: - Stichting Konijnenopvang Lapina te Andel vangt gedumpte konijnen op en geeft hen de nodige zorg. Zodra de konijnen zijn bijgekomen van hun vervelende avontuur, kunnen zij worden geadopteerd. Het opvangen van konijnen, kost al gauw € 25,00 per maand per konijn. Denk hierbij aan de entingskosten, castratiekosten, dierenartskosten, medicijnen, voer, hooi, stro en zaagsel, brandstof voor de bezoeken aan de dierenarts en de leveranciers voor voer, hooi, stro en zaagsel, alsmede het wegbrengen van de mest, materiaal voor het opknappen van de hokken enz. Konijnenopvang Lapina is een volledig vrijwillig particulier initiatief en ontvangt geen subsidie voor het werk dat zij doet. Donaties zijn dan ook zeer welkom. Lapina heeft ook de mogelijkheid om jouw konijn(en) tijdens je vakantie te verzorgen.

Reactie toevoegen