Status

- Aarlanderveen is een dorp in de gemeente Alphen aan den Rijn, in de provincie Zuid-Holland, in de streken Holland Rijnland en Groene Hart. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1917.

- Wapen van de voormalige gemeente Aarlanderveen.

Naam

Naamgeving gemeente
De gemeente werd, in ieder geval tot medio 19e eeuw, ook wel Aarlanderveen en Pulmot genoemd. Pulmot was een buurtschap, polder en ambachtsheerlijkheid tegen de grens met de gemeente Nieuwkoop. Deze bijzondere naam (waarvan de betekenis onbekend is), komt in de directe omgeving nóg een keer voor: tot 1985 stond er in Langeraar, op de hoek Geerweg/Langeraarseweg, een boerderij genaamd Pulmot. Men vermoedt dat inwoners van het Aarlanderveense Pulmot naar Langeraar zijn verhuisd en een boerderij naar hun vroegere buurtschap hebben genoemd.

Oudere vermeldingen
1214 Arledervene, 1345 Arlendervene, 1396 Arleveen.

Naamsverklaring
De oude vormen duiden op een samenstelling van de waternaam Ar (zie Ter Aar), een middelste deel lede 'gegraven of vergraven waterloop' en een grondwoord veen 'veengebied'. In de vorm Arleveen weerspiegelt zich vermoedelijk de vroegere plaatselijke uitspraak, zoals die ook naar voren komt in de zegswijze op zijn harleveens, als uitdrukking van een boers-eenvoudige, vaak plompe en ongemanierde manier van doen.(1)

Ligging

Het dorp Aarlanderveen ligt O van de stad Alphen aan den Rijn en ZW van het dorp Nieuwkoop.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Aarlanderveen 581 huizen met 2.736 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp met 250 huizen en buurtschap 'Lage Zijde, aan de Rijn' (zoals het in de Volkstelling (2) werd genoemd) met 331 huizen. Deze langgerekte bebouwing langs de N zijde van de Oude Rijn valt tegenwoordig voor het W deel (Kortsteekterweg) onder de stad Alphen aan den Rijn en voor het O deel (Lindenhovestraat) onder het dorp Zwammerdam. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.200 inwoners.

Geschiedenis

Station
Van 1915 tot 1936 had Aarlanderveen een NS-station aan de de spoorlijn van Amsterdam naar Alphen via Uithoorn. Deze lijn is in 1936 opgeheven. Over de vroegere spoorlijn ligt nu de Nieuwkoopseweg. De opheffing van de spoorlijn en het station heeft de ontwikkeling van het dorp in zekere mate geremd. Aan de andere kant is het landelijke karakter van het dorp daardoor wel behouden gebleven. Het stationsgebouw is er nog wel. Zie daarvoor het hoofdstuk Bezienswaardigheden.

Zie verder de pagina Geschiedenis van Aarlanderveen.

Recente ontwikkelingen

Dorpsvisie van het dorp
Dorpsvisie Aarlanderveen 2012-2030. Samenvatting: "Ons dorp is een prachtig lintdorp met een landschappelijk karakter en een bijzonder hechte gemeenschap. De ruimte en het landschap maken het dorp een prachtige plek om te wonen, te werken en te recreëren. De inwoners vormen een hechte gemeenschap met een indrukwekkend spectrum aan verenigingen en activiteiten. De binding met het dorp is groot, de meesten willen nooit meer weg uit het dorp vanwege de gezellige dorpssfeer en het woongenot. Om het dorp ook in de toekomst een mooi en leefbaar dorp te laten zijn is er een Dorpsvisie ontwikkeld. Om tot een dorpsvisie te komen zijn er diverse bijeenkomsten georganiseerd. In totaal hebben maar liefst 120 dorpsgenoten meegedacht over de toekomst van het dorp. De uitkomsten zijn door Belangenvereniging Aarlanderveen (BVA) vertaald in dit document.

Het landschap en de gemeenschapszin zijn ondanks de vele omgevingsveranderingen bewaard gebleven. Het aantal inwoners is gedaald en de bevolking is aan het verouderen. Er zijn nauwelijks voorzieningen meer en een aantal belangrijke werkgevers is uit het dorp verdwenen. Er is nog maar één school en daar is het aantal kinderen de afgelopen 10 jaar gehalveerd. Ook het aantal leden van verenigingen en kerken is sterk teruggelopen. Indien de daling van het aantal kinderen in het dorp zich doorzet zal de leefbaarheid van het dorp onder druk komen. Waren er in 1995 nog 100 kinderen tussen 0 en 4, in 2011 waren dat er nog 55.

Het ruimtelijke karakter en de gemeenschapszin van het dorp zijn de pijlers voor het dorp in de toekomst. Om het unieke karakter van Aarlanderveen te behouden zal er wel geïnvesteerd moeten worden in jonge gezinnen. De leeftijdscategorie tussen 25 en 40, ofwel de startende gezinnen, is in het dorp sterk ondervertegenwoordigd. Er is behoefte aan 3-6 starterswoningen per jaar. Deze zullen met name via woningbouw moeten worden gerealiseerd. Naast starterswoningen is er ook behoefte aan zorgwoningen voor ouderen, die graag ook hun oude dag binnen de dorpsgemeenschap willen genieten. Verder kan de leefbaarheid worden vergroot door de Dorpsstraat te ontlasten van zwaar verkeer, te investeren in goed (mobiel) internet en het creëren van een online dorpsgemeenschap. Wij hopen dat de gemeente Alphen aan den Rijn de Dorpsvisie onderschrijft en met ons zal omzetten in acties."

Dorpsplan en Uitvoeringsagenda van de gemeente
"Welke visie heeft de gemeente op dit dorp en welke concrete activiteiten worden de komende jaren uitgevoerd? Aarlanderveen is een plattelandsgemeenschap met ongeveer 1.200 inwoners. Inwoners zijn zeer bij elkaar betrokken. Kerken en verenigingen zijn belangrijk voor de leefbaarheid van het dorp. Net als de basisvoorzieningen zoals een huisarts, sportclub en dorpshuis. De grootste zorg is het tekort aan passende woningen voor jonge gezinnen en ouderen. Daarnaast is het belangrijk dat de bereikbaarheid van het dorp met het openbaar vervoer wordt verbeterd. Dorpsplan en uitvoeringsagenda. In het Dorpsplan 2018-2022 leest u onder andere de visie van de gemeente op het dorp. In de Uitvoeringsagenda 2019-2020 staan de concrete activiteiten die de gemeente in die periode gaat uitvoeren. Belangrijke speerpunten: - wonen op maat: woningen creëren voor jonge gezinnen en ouderen; - het behouden en toegankelijk maken van basisvoorzieningen (zoals huisarts, sportclubs en dorpshuis); - verbeteren van de mobiliteit: openbaar vervoer en seniorenvervoer."

- Het dorpshuis, de muziektent en de speeltuin zijn in 2016 opgeknapt.

Bezienswaardigheden

- Aarlanderveen heeft 19 rijksmonumenten.

- Aarlanderveen heeft 8 gemeentelijke monumenten.

RK kerk
Wanneer de parochie (toen nog statie) in Aarlanderveen is opgericht is niet precies bekend. Zij is mogelijk gesticht aan het einde van de 13e eeuw door de ridders van Oudshoorn. Zij stelden er een pastoor en een kapelaan aan, waarvoor toestemming werd verleend door de bisschop van Utrecht. Ondanks vele reparaties en verbouwingen aan de RK kerk uit 1778 ontstonden er na ca. 100 jaar zoveel bouwkundige problemen, dat de situatie in 1889 onhoudbaar werd. Besloten werd tot de bouw van een nieuwe kerk. Dankzij legaten en giften kon men Joseph Cuypers (1861-1949), zoon van de beroemde architect Pierre Cuypers (1827-1921), de opdracht geven voor het ontwerp van een kerk in neogotische stijl. In 1893 is begonnen met de bouw. In september 1897 is de huidige RK Petrus en Paulus-kerk (Noordeinde 24) door Mgr. Callier, bisschop van Haarlem, ingewijd. De kerk is een der vroegste werken van Joseph Cuypers. Het neogotische ontwerp is sterk beïnvloed door het werk van zijn vader, Pierre Cuypers. De RK kerk maakt tegenwoordig deel uit van de regionale Clara en Franciscus Federatie.

Hervormde kerk
De Hervormde (PKN) kerk (Dorpsstraat 36) uit 1905 is een interessante neokerk met koepeltorentje. Verving een eerdere kerk, die is gesloopt. Uit de vorige kerk zijn gehandhaafd: een 17e-eeuwse preekstoel met doophek; een stenen laatgotisch doopvont, gebruikt als voet voor de preekstoel; 18e-eeuwse voorschotten van banken, twee 17e-eeuwse koperen lezenaars, en in de consistoriekamer een 15e-eeuwse gesneden rozet.

Gereformeerde kerk
Gereformeerde (PKN) Kerk (Dorpsstraat 107). Na het ontstaan van de Gereformeerde kerk in Aarlanderveen was er in eerste instantie geen noodzaak om een eigen kerkgebouw te laten bouwen. De gereformeerden hebben van februari 1887 tot september 1888 het hervormde kerkgebouw voor hun kerkdiensten gebruikt. Pas toen de gereformeerden door een uitspraak van de rechter dat kerkgebouw moesten verlaten, werd een eigen gebouw gesticht. Na de rechterlijke uitspraak, in juni 1888, gingen de gereformeerden in hoger beroep, echter alleen om tijd te winnen. In juli 1888 werd van Geerlof Spruijt een perceel grond gekocht voor de bouw van een eigen kerkgebouw met pastorie. Het bouwterrein werd in september uitgebreid door de aankoop van een naastgelegen perceel van Pieter van Leeuwen Dirkszoon. De percelen grond lagen op de hoek van de Dorpsstraat en de zogeheten Muggelaan. De woningen die op de percelen stonden zijn. In een recordtijd is het kerkgebouw neergezet. Al in november 1888 is het in gebruik genomen. De pastorie is later voltooid.

In de loop der jaren onderging het kerkgebouw aan de buitenzijde een aantal veranderingen. In de jaren twintig van de 20e eeuw is een vergaderlokaal achter de kerk gebouwd. Het gebouw had al vanaf de jaren dertig of veertig te lijden van verzakking van de fundering. In maart 1946 werd in verband met dit zakken en scheuren gesproken over afbraak en nieuwbouw. Het zou echter nog twintig jaar duren voordat deze plannen werkelijkheid werden. Een in 1962 ingestelde bouwcommissie kreeg opdracht de mogelijkheden van restauratie van het kerkgebouw of nieuwbouw te onderzoeken. Nadat verschillende deskundigen waren geraadpleegd, werd besloten een nieuw kerkgebouw te laten bouwen. De huidige kerk is in december 1967 gereedgekomen. Het is een ontwerp van architect D. Dondorp te Heemstede. - Site Gereformeerde Kerk Aarlanderveen.

Christelijke Gereformeerde Kerk
Gedachteniskerk van de Christelijk Gereformeerde Kerk Aarlanderveen.

Molenviergang
De beroemde Molenviergang van Aarlanderveen (Molen No. 1 (ondermolen), Molen No. 2 ( middenmolen), Molen No. 3 ( bovenmolen) en Molen No. 4 (Putmolen)) is de enige nog werkende molenviergang ter wereld. In 1735 krijgen de eigenaren van de landerijen in dit gebied toestemming om de bovenste laag van hun weiland af te steken en de turflaag, die zich onder het grondwaterpeil bevindt, uit te baggeren. Turf brengt in de 18e eeuw veel geld op omdat vooral in de steden grote vraag is naar deze brandstof. Na zo’n 50 jaar is het gebied van 500 hectare uitgebaggerd. De weilanden hebben plaatsgemaakt voor een waterplas die eigenlijk nutteloos is en bovendien een gevaar vormt voor de omgeving; bij zware storm uit het zuidwesten staan de Aarlanderveense boerenerven onder water.

In 1784 worden daarom plannen gemaakt voor de droogmaking en bemaling van de waterplas. In 1785-1786 wordt een molendriegang gebouwd met behulp waarvan de waterplas wordt drooggemalen. De molendriegang maalt uit op de Rijn. Bij het droogmalen blijkt dat in het noordelijke gedeelte van het gebied nog de nodige turf te baggeren valt. Daar wordt de turfwinning dan ook nog voortgezet tot 1801. Dit deel van het gebied ligt daardoor nog lager. In dat jaar wordt een vierde molen gebouwd, de Putmolen. De vanaf dat jaar in bedrijf zijnde molenviergang houdt het diepste deel van de polder nog altijd droog.

"Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix der Nederlanden heeft op 1 oktober 2021 de deels gerestaureerde Molenviergang en het maalseizoen 2021/2022 geopend. Als bestuur van Stichting Molenviergang zijn wij zeer verheugd met haar bezoek aan onze unieke molens. De opening van het maalseizoen vormt de start van een nieuwe traditie, die in het 1e weekend van oktober bij de molens gevierd gaat worden. De Molenviergang benadrukt hiermee haar unieke karakter, omdat het de enige molengang ter wereld is, die als hoofdbemaling (doorgaans zonder mechanische hulp) een polder bemaalt. Daar komt alleen wind aan te pas. Plus vier deskundige molenaars. Na het officiële programma in Het Oude Rechthuis in Aarlanderveen, bracht Prinses Beatrix een bezoek aan de Putmolen (molen 4) en sprak molenaar Johan Slingerland over zijn werk, over het anticiperen op de signalen van weer en wind en over de restauratie van de molens. Ook ging Prinses Beatrix in gesprek met de andere drie molenaars, de dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland en met het bestuur van Stichting Molenviergang."

Stellingkorenmolen
Stellingkorenmolen De Morgenster uit 1870 was tot 1949 in bedrijf, is herbestemd tot woonhuis en is niet te bezichtigen.

Stationsgebouw
Van 1915 t/m 1935 was er station Aarlanderveen aan de spoorlijn Uithoorn-Alphen aan den Rijn. Het fraaie stationsgebouw, met de plaatsnaam groot op de gevel, is gelukkig behouden gebleven (zie de link voor foto's ervan). Het pand is herbestemd tot woonhuis.

Gemaal
Gemaal Neptunus aan de Machineweg is in 1871 gebouwd na een blikseminslag in de Noordeindermolen. De pomp van het gemaal, oorspronkelijk met een dieselmotor aangedreven, is later omgebouwd tot een volledig elektrisch aangedreven gemaal. De uitlaatcapaciteit bedroeg 95 kubieke meter water per minuut. De naastgelegen Noordeindersluis was een oude verbinding tussen de Aarlanderveense Wetering en het Aarkanaal. Het sluisje, vermoedelijk uit de 16e eeuw, diende als verbinding voor het transport van turf uit de polders rond Aarlanderveen naar de Turfmarkt in Alphen aan den Rijn, of direct naar de grote steden, en tot in de 20e eeuw voor vervoer naar de veemarkt in Leiden.

Klimaatverandering en verwachte verdere stijging van de zeespiegel dwongen tot aanpassing van de watercapaciteiten van de poldergemalen. Het in 2014 nieuw gebouwde Poldergemaal Zuid- en Noordeinderpolder is gebouwd op de fundamenten van het oude sluisje, omdat dat in vervallen staat verkeerde. Het gemaal vijzelt 120 kubieke meter per minuut. "Voldoende voor droge voeten in Alphen, ook na zware regenval", aldus wethouder Tseard Hoekstra bij de feestelijke opening van het gemaal. Poldergemaal Zuid- en Noordeinderpolder is vormgegeven als een watergolf. De gereconstrueerde contouren van de Noordeindersluis versterken de moderne vormgeving van het gemaalgebouw.

Oorlogsmonument
Oorlogsmonument uit 1955 naast de Hervormde kerk (Dorpsstraat 38). Het toont het corpus van een jonge man die, gefolterd en uitgeput door zijn vijanden, met neergeslagen ogen het hoofd ten hemel richt om van God kracht en moed af te smeken bij het naderend einde van zijn jonge leven. Het monument is ter nagedachtenis aan drie Aarlanderveense mannen die in een concentratiekamp in Duitsland zijn omgekomen. Hun namen staan op het monument.

Jaarlijkse evenementen

- Op tweede paasdag is er de Drie Molenloop. Tijdens de loop krijgen de deelnemers de mooiste plekjes van Aarlanderveen en omgeving te zien. Door de verschillende afstanden is er voor zowel de beginnende als de ervaren loper een uitdaging.

- Oranjecomité Aarlanderveen is opgericht in 1923 ter ere van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. Tegenwoordig organiseert het Oranjecomité naast Koningsdag ook de herdenking op 4 mei en bevrijdingsdag (5 mei). Het accent ligt echter op het driedaagse Zomerfeest eind juli/begin augustus.

- Tentfeest (weekend in mei). "Tijdens het 25-jarig bestaan van SVA ’66 - SV Aarlanderveen in 1991 besloot het toenmalig bestuur dat dit jubileum groots gevierd moest worden. Al snel werd er een jubileumcommissie gevormd die uiteindelijk een “feestje” organiseerde voor zo’n slordige 500 man in een gehuurde feesttent van Kuijff uit Nieuwkoop op het toemalige gravel trainingsveld. Dat dit gebeuren uiteindelijk zou uitgroeien tot een jaarlijks terugkerend fenomeen hebben we destijds niet kunnen vermoeden. De jubileumcommissie werd al snel omgevormd tot de feestcommissie, die met behulp van vele vrijwilligers sindsdien bijna ieder jaar weer een tentfeest organiseerde. Door de jaren heen zijn er vele bekende bands/DJ’s in Aarlanderveen een feestje komen bouwen. Om er een paar in vleugelvaart te noemen: de Havenzangers, Rowwen Heze, Rob de Nijs, Peter Koelewijn, Hermes Houseband, van Dik Hout, de Sjonnies, Boney M, Nick & Simon, Ronnie Flex, Kraantje Pappie, Mr. Polska, DJ Paul Elstak, the Darkraver, Ronnie Ruysdael, Plork en de Aannemers en last but not least De Dijk."

- Zomerfeest (drie dagen eind juli of begin augustus) met o.a. kermis en op woensdag het ringrijden met landbouwvoertuigen.

Natuur en recreatie

Wandelen
Landschapsfonds Alphen aan den Rijn en omstreken heeft in 2012 met de familie Kempenaar boerenwandelpad Het Pad van Kempenaar ontwikkeld, van het Zuideinde naar de Achtermiddenweg. Hierdoor is een interessante lange wandeling door de polder mogelijk geworden omdat er ook al een pad aanwezig was van de Achtermiddenweg naar de Kortsteekterweg. "Het Pad van Kempenaar begint aan het Aarlanderveense Zuideinde en loopt tot de Achtermiddenweg. Het begin van het pad loopt eerst over een lengte van enkele tientallen meters in de Zuid- en Noordeinderpolder, die zo’n meter onder NAP ligt. Daarna daalt het pad, achter de stallen, zo’n drie meter om uit te komen in de 'Drooggemaakte Polder aan de Westzijde van Aarlanderveen'. Deze polder is eigenlijk ‘een polder in een polder’ en ontstond als gevolg van de turfwinning.

De familie Kempenaar, naar wie het pad vernoemd is, werd in 1877 eigenaar en verpachter van het boerenbedrijf op deze plaats. Opeenvolgende generaties bewonen de boerderij en oefenen zelf het boerenbedrijf uit vanaf 1902. Het Pad van Kempenaar is opengesteld voor wandelaars: - tussen zonsopgang en zonsondergang; - tussen 15 juni en 15 maart (in het voorjaar broeden hier weidevogels). Het pad is verboden voor honden (i.v.m. het overbrengen van veeziektes, zoals Neospora). Het Pad van Kempenaar is tot stand gekomen dankzij de vrijwillige medewerking van de grondeigenaren. Gedraag u als gast op het boerenland en houd u aan de regels voor openstelling. Verder werkten mee; Belangenvereniging Aarlanderveen, Landschapsfonds Alphen aan den Rijn, Agrarische Natuurvereniging de Wetering en gemeente Alphen aan den Rijn."

- Speeltuin.

Beeld

- "Terug in de tijd" (Jan den Hengst, 2008, uitg. Stg. Aarlanderveens Archief) is een boekje met foto's van Aarlanderveense dorpsgezichten tussen ca. 1895 en 1930. Het is volgens Den Hengst, die hier in 1970 kwam wonen, het eerste boekje in zijn soort over dit dorp.

Links

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Belangenvereniging Aarlanderveen.

- Dorpshuis: - "Midden in het pittoreske Aarlanderveen ligt het Dorpshuis, al sinds jaar en dag de thuisbasis van muziekvereniging DSS. Maar het biedt ook ruimte aan de toneel- en andere verenigingen en groepen. Er wordt maandelijks gezamenlijk gekookt en gegeten, je kunt er terecht voor kaartavondjes, film kijken op een groot scherm enz. Met een toneel, een keuken, een gezellige bar en een vloer die geschikt is als dansvloer is dit een prima locatie voor musiceren, repeteren, uitvoeren en samenkomen. De mogelijkheden beperken zich niet tot binnen. Integendeel, het Dorpshuis en het Dorpshuisplein en natuurlijk de kenmerkende muziektent vormen jaarlijks het toneel voor een van de grootste rommelmarkten van de regio, voor feestelijkheden, zoals tijdens Koningsdag en het Zomerfeest, voor een openluchtconcert enzovoort.

Het Dorpshuis is te huur voor zulke activiteiten, maar is ook heel geschikt voor kleinschalige bijeenkomsten, vergaderingen, presentaties of activiteiten. Feestje te vieren? Ook dat kan. Voor buitenactiviteiten zijn grote partytenten, statafels, stoelen/banken en een buitenbar beschikbaar. Vraag eens naar de mogelijkheden. Wij vinden dat een Dorpshuis een toegankelijk en levendig hart van zijn dorp hoort te zijn. Toen het beheer van het Dorpshuis overging in handen van vrijwilligers, is muziekvereniging DSS daarop ingesprongen met juist dat voor ogen: een gezellige en veelzijdige locatie behouden, die een vanzelfsprekend onderdeel is van Aarlanderveen, beschikbaar voor wie er gebruik van wil maken. Het beheer van het Dorpshuis is ondergebracht in Stichting Beheer en Exploitatie Dorpshuis. Marianne en Peter Klören hebben het dagelijks beheer in handen en zijn uw aanspreekpunt."

- Onderwijs: - In 2016 is de onderwijsorganisatie van Basisschool De Viergang aangepast en het gebouw is hiervoor ingrijpend veranderd. Alle lokalen staan nu in open verbinding met elkaar, waardoor de hele school in een oogopslag te overzien is. Tijdens de werkmomenten hebben de kinderen geen vaste plek, maar zogenaamde flexplekken. Ze werken in verschillende ruimtes en op verschillende plekken en mogen daar hun eigen keuzes in maken. De leerkrachten kunnen hen hier natuurlijk wel in begeleiden. Deze manier van werken biedt de kinderen veel mogelijkheden om samen te werken en zo van en met elkaar te leren. Het maakt het onderwijs heel dynamisch. De kinderen zeggen hier zelf over: "Als je zelf mag kiezen, leer je meer!" De ouders en de leerkrachten zijn het er over eens dat de kinderen heel veel plezier ervaren door op deze manier met elkaar te leren. En het bewijs hiervoor is toch geleverd als de kinderen thuis vragen: "Mam, gaan we al naar school?", aldus de website van de school.

- Muziek: - Mars- en Showband DSS (Door Samenwerking Sterk) is te boeken voor je optochten, taptoes, festivals en dergelijke, ook als dweilorkest. Ze hebben ook een opleidingsorkest. - The Chickenboogie Linedancers.

- Sport: - Voetbalvereniging S.V. Aarlanderveen.

- Tennisclub.

- Genealogie: - Geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten Aarlanderveen van verschillende perioden in de 19e eeuw. - Overzicht van begravenen op de lokale begraafplaats, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)