Gemeente Zaandijk in ca. 1870, kaart J. Kuijper
- Zaandijk is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek Zaanstreek, gemeente Zaanstad. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1973.
- Wapen van de voormalige gemeente Zaandijk.
- Wordt samen met het Z gelegen buurdorp Koog aan de Zaan al sinds begin 20e eeuw ook wel als tweelingdorp 'Koog-Zaandijk' beschouwd. Beide dorpen hebben echter nog wel een eigen postcode / postale plaatsnaam en plaatsnaamborden.
Terug naar bovenHet dorp Zaandijk ligt dus N van het dorp Koog aan de Zaan, ligt aan de W oever van de rivier de Zaan en ligt verder N en NNW van de stad Zaandam, NO van het dorp Westzaan, O van het dorp Assendelft, ZO van het dorp Krommenie, Z van de dorpen Wormerveer en Westknollendam en Z en ZZW van het dorp Wormer.
Terug naar bovenIn 1840 omvatten gemeente en dorp Zaandijk 300 huizen met 2.138 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 3.500 huizen met ca. 8.700 inwoners.
Terug naar bovenOntstaan en ontwikkeling
"In ‘tjaer ons Heeren duysent vier hondert vier en negentigh, den twintigsten dagh in september" kreeg Heyndrick Pietersz, bijgenaamd Oud-Hein, vergunning om een woning op de lage dijk langs de Zaan te bouwen. De Lagedijk bestaat nu nog altijd als straat. Na verloop van tijd werden er meer huisjes en huizen gebouwd, het werd een buurtschapje, een gehucht en op den duur een dorp. Zo ontstond Zaandijk, een van de weinige nederzettingen waarvan de stichting tot op de dag nauwkeurig bekend is gebleven. De huidige plaatsnaam is niet in 1494 al ontstaan, maar raakte pas zo’n 120 jaar later in zwang.
Het is bekend dat Heyndrick Pietersz vijf zoons had, die zich dicht bij hun vaders huis op de dijk vestigden. Ruim honderd jaar werd het buurtschapje daarom eerst "D'Vijf Broers" genoemd. De eerste eeuwen hadden de bewoners van het gehucht nog geen eigen bestuur. D’Vijf Broers, het latere Zaandijk (het heeft ook nog 'Zantdijc' en 'Saandijk’ geheten), maakte deel uit van de Banne van Westzaan, een rechtsgebied dat zich westelijk van de Zaan uitstrekte, van Zaandam tot Westknollendam. Deze Banne werd tot 1811 formeel vanuit Westzaan bestuurd. In 1570 bestond het gehucht uit 19 huizen die in 1572, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, door de Spanjaarden zijn verwoest. Na terugkeer van de gevluchte bewoners is de nederzettging gestaag gegroeid.
400- en 500-jarig bestaan / dorpsvlag
In 1894 is het 400-jarig bestaan van Zaandijk groots gevierd. En sinds de viering van het 500-jarig bestaan in 1994 wappert de dorpsvlag aan veel gevels in het dorp. Winkels hijsen dagelijks de vlag, bewoners hangen de dorpsvlag uit bij speciale gelegenheden. De dorpsvlag lijkt overigens in vrijwel niets op de oude gemeentevlag.
Heemkunde
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Historische Vereniging Koog-Zaandijk. Voor slechts 12,50 euro per jaar kun je lid worden van de vereniging. Ze organiseren regelmatig lezingen, excursies, tentoonstellingen etc. Met het lidmaatschap krijg je ook korting op hun boeken.
- "Met het bijna gereed zijn van de herbestemming van het historische pand Hero de Jager uit 1650 tot woonhuis nadert het Plan Hoop haar voltooiing. Samen met de restauratie van de Zaandijkerkerk door Stadsherstel heeft het centrum van oud Zaandijk een compleet nieuw aanzien gekregen. Een mooi voorbeeld van Publiek-Private Samenwerking (PPS), want zonder de ondersteuning van de gemeente Zaanstad en de financiële injectie van de Provincie om het gehele openbare gebied een passende uitstraling te geven was dit niet mogelijk geweest. Hoe leuk ook dat boven de deur van het pand Hero de Jager door het team van de monumentale houtskeletbouw-wizzards van Bart Nieuwenhuis en Paul Aafjes (en vast diverse anderen) het HOOP logo (anno 2016) verwerkt is in een pand van 1650!
Oh, en voor degenen die toch liever de oude situatie hadden, gelukkig hebben we de foto's nog... Van een braakliggend terrein met een half ingestort pand tot aan de rand van de Lagedijk naar 2 monumentale pakhuizen, 4 bewoonde huizen, een horecafaciliteit, bierwinkel, de (enige) Zaanse bierbrouwerij en last but not least, ongeveer 30 mensen aan het werk. Nagenoeg alles gerealiseerd door Zaanse bedrijven, van TBP Bouw tot M&O en van Stam Electro tot aan Hooyschuur architecten & adviseurs. Binnenkort een borrel om het hoogste punt van Hero de Jager te vieren, uiteraard met bier van Brouwerij Hoop!" Aldus een bericht op de Facebookpagina 'Zaandijkerkerk en omgeving' d.d. 25-12-2019.
Terug naar boven- Zaandijk heeft 32 rijksmonumenten.
- Zaandijk heeft 16 gemeentelijke monumenten.
- "Tot het einde van de 20e eeuw belijdt de Nederlandse bevolking vooral het Christelijk geloof. Door de religieuze diversiteit is er een enorm aantal kerken gebouwd. Menig dorp heeft zijn eigen katholieke, protestantse, gereformeerde en/of Lutherse kerk. Tegenwoordig bezoekt in Nederland nog slechts 20% regelmatig een kerk. Voeg hierbij de hoge onderhoudskosten en de krimpende budgetten van de kerkgemeenschappen en het is duidelijk dat een behoorlijk aantal kerken in moeilijkheden verkeert. Veel kerken zoeken naar een nieuwe invulling. Onze* aanpak van de Zaandijkerkerk in Zaandijk is een goed voorbeeld van hoe dit kan.
* = Nunc architecten, red.
De Zaandijkerkerk kent een bewogen en rijke geschiedenis. Lange tijd liepen de Nederlands hervormde inwoners van Zaandijk elke zondag door de natte veenweiden om in Westzaan te kerke te gaan. In 1640 werd begonnen met de bouw van een eigen kerk. In mei 1878 werd deze door een grote brand verwoest en is op de oude fundamenten een nieuwe kerk opnieuw opgebouwd. Een deel van de wanden van de oude kerk is nog altijd zichtbaar. We zijn bijna een eeuw verder als door de steeds hoger oplopende kosten en het kleiner wordende aantal leden het kerkbestuur in 1971 besluit tot samenwerking met de kerk in Koog aan de Zaan. De Zaandijkerkerk wordt hierna niet langer als kerk gebruikt. De kerk, reeds in verval, komt leeg te staan. In de jaren die volgen zijn er verschillende gebruikers geweest; van culturele stichting Het Saen via poptempel de Twilight Zone, eindigt de kerk als achtergrond voor lasergames. In 1993 komt de Zaandijkerkerk weer leeg te staan. In 2009 wordt het beeldbepalende icoon door inspanningen van Zaans Erfgoed en het Cuypersgenootschap benoemd tot gemeentelijk monument en zo voor sloop behoed.
Eind 2012 wordt Nunc architecten door Stadsherstel Zaanstreek benaderd of we kunnen nadenken over een ontwerp waarbij de Zaandijkerkerk in Zaandijk in ere wordt hersteld én een nieuwe (woon)functie zal krijgen. Dat kunnen we. Bij eerste bezichtiging treffen we een lekkende en verloren kerk aan met in het midden een metershoge steigerconstructie om het dak te stutten. In de raamkozijnen zit nauwelijks nog glas en op de wanden wisselen afgebladderde muurverf en graffiti elkaar af. Tegelijkertijd zien we de potentie van de prachtige ruimte en de bijzondere dakconstructie. Samen met Stadsherstel zijn we er snel uit: als deze kerk wordt gered door er woningen in te maken, zullen we er voor moeten zorgen dat de hoofdvorm van de kerk overal voelbaar blijft. We doen dit door de woningen losjes als meubelstukken in de kerk te plaatsen, waarbij de hoofdassen van de kerk vrij blijven en worden gebruikt als gemeenschappelijke (verkeers-)ruimte. De bestaande kerkwanden en de dakspanten zijn zo altijd in het zicht. De smalle ruimten die overblijven benadrukken de indrukwekkende hoogte van de kerk.
Het verspringen van de volumes zorgt voor negen unieke woningen en geeft ruimte aan terrassen. De mahoniehouten trappen verwijzen naar oude preekgestoelten en zijn bijna barok te noemen. De woningen zelf zijn juist kalm gehouden in grijswitte houten planken met grote verdiepingshoge ramen met uitzicht op de binnenplaats. De bestaande kerkwanden zijn behoudend gerestaureerd, van buiten hersteld en deels wit gepleisterd, van binnen vlak geschuurd maar verder onafgewerkt. De oude raamkozijnen zijn hersteld, maar het glas is niet opnieuw geplaatst; hier stroomt nu frisse lucht de kerk in. De nieuwe wand van de woningen fungeert als thermische schil en de nieuwe ramen zijn achter de oorspronkelijke raamopeningen geplaatst.
Op de begane grond bestonden in de bestaande kerkwand geen ramen. Er zijn hier alsnog sparingen gemaakt in lijn met de ramen erboven. Deze zijn afgewerkt met een zinken kader. In de consistorie zijn twee appartementen gekomen en in de kerk zelf negen. Door een zorgvuldige restauratie en het hernieuwde gebruik wordt een nieuw en passend hoofdstuk toegevoegd aan de rijke geschiedenis van de Zaandijkerkerk. Huurder van de woningen is organisatie De Heeren van Zorg. Zij verzorgen woonruimte voor mensen met een autistische beperking. Het uurwerk in de kerktoren is gerestaureerd en geïnstalleerd door de Stichting tot behoud van het Torenuurwerk en is te bezichtigen. In de toren zelf is door Stadsherstel met medewerking van de historische vereniging Koog-Zaandijk een permanente expositie van de kerk ingericht." (bron: NUNC Architecten) Zie verder het hoofdstuk Links > Zorg.
- Gereformeerde kerk De Ontmoeting.
- De huidige kerk van het Apostolisch Genootschap dateert uit 2003.
- Het voormalige Raadhuis van Zaandijk is prachtig gelegen aan de Lagedijk in de zoheten Gortershoek, die dankzij zijn vele monumentale Zaanse koopmanshuizen een beschermd dorpsgezicht is.
- Het Honig Breethuis is een representatieve woning gebouwd rond 1710 door C. Jz. Honig. De woning is ingericht in Biedermeiertrant, zoals hij in de eerste helft van de 19e eeuw bewoond werd door de Zaanse papierfabriceur Jacob Breet en zijn gezin. Het Honig Breethuis is geen stijlkamer, niet zomaar een museum over wooncultuur, maar een museum waar je op bezoek gaat. Je maakt hier kennis met een Zaanse familie uit het begin van de 19e eeuw, met Grietje de Jager en Jacob Breet en hun kinderen Grietje, Cornelis, Aagje, Maartje en Jan. De bewoners zijn door middel van de objecten aanwezig. Iedere bewoner heeft zijn of haar eigen verhaal; de bezoeker kijkt en luistert naar die verhalen. Aan de hand van het leven van de familie Breet krijgt de bezoeker een indruk van de wooncultuur en het maatschappelijk leven van welgestelden in de Zaanstreek in de eerste helft van de 19e eeuw.
Terug naar boven- "Stichting Het Weefhuis heeft het gelijknamige pand van gemeente Zaanstad overgenomen, opdat het na een grondige restauratie behouden blijft voor openbaar gebruik. Stichting Het Weefhuis heeft zich ten doel gesteld het Weefhuis voor openbaar gebruik te behouden. Zij wil dat doen door het te exploiteren als cultureel centrum, waarbij het begrip ‘cultuur’ breed moet worden opgevat. De eerste periode van het gebruik van het Weefhuis heeft dat al duidelijk gemaakt. Naast de vele exposities van beeldend kunstenaars in de weekends werden er door de week bijeenkomsten gehouden door organisaties, clubs en verenigingen van allerlei aard. Daarnaast werd het pand benut als ruimte tijdens de zomer- en kerstactiviteiten in Zaandijk, als ruimte voor workshops, voor lezingen, kleine concerten en als theater voor kindervoorstellingen. Kortom een breed spectrum van (culturele) bezigheden. Dat wil de stichting na de restauratie uitbreiden. De naam Weefhuis krijgt daardoor een nieuwe betekenis. Zoals het weven van kleine draadjes het begin is van een mooi tapijt, zo dragen alle activiteiten bij tot de veelkleurige culturele kaart van de Zaanstreek. Van yogalessen tot vergaderen, van merklappen tot moderne kunst, van poëzieavonden tot concerten."
- Het Pianoforte Festival (weekend in maart) is een reeks concerten op historische piano's op diverse monumentale locaties in het dorp.
- Onder de gezamenlijke naam Zaandijker Markten is er op een zaterdag in augustus aan de Lagedijk de Zaandijker Jaarmarkt en op de zondag erna is er de Zaandijker Kaike en Koieremarkt (tweede hands- en curiosamarkt).
- Sinterklaas.
- Dromen over Feest (op een zaterdag in december).
- De Rotary Santa Run (december) is; een funloop van circa 2 kilometer over de Lagedijk; gezamenlijk en met elkaar starten en finishen; voor jong en oud; voor gezinnen, vrienden, collega’s; met kerstmanpak aan, een bijzonder gezicht met 200 deelnemers! (het kerstmanpak krijg je bij inschrijving en mag je houden); hapje en drankje; fotoshoot voor de teams; muziek en gezelligheid; lopen voor een (op de site van de Run beschreven) goed doel.
Terug naar boven- Sinds een aantal jaren zijn het karakteristieke dorp Zaandijk en het Openluchtmuseum Zaanse Schans niet alleen meer verbonden door de Julianabrug. Sinds 2007 is er ook een leuk en toeristisch alternatief om aan de overkant van Zaan te geraken, namelijk met het Voetveer Zaandijk (mei t/m september).
- "Vroeger kende iedere school een schoolplein. Dat begrip kennen we op Evangelisch kindcentrum Het SchatRijk in Zaandijk niet. Een schoolplein roept beelden op van een betegelde vlakte, waar kinderen weinig uitdaging ervaren en geen contact met de natuur is. Op Het SchatRijk hebben we een natuurspeelplaats gerealiseerd (zie de video onder de link). Hier kunnen kinderen heerlijk spelen, volop bewegen, elkaar ontmoeten en zich zelfs even terugtrekken uit de drukte. Op dit moment kent onze speelplaats de volgende elementen: insectenhotel, paddenpoel, moestuin, klimtoestel, nestschommel, klein klimhuis, voetbalveldje, wilgenhagen, tipi’s van wilgentakken, amfitheater, basketbalpaal, groene eilanden, plukhaag (fruit), fruitbomen, klimbomen, mud kitchen, muziekinstrument, leemoven, waterspeelplaats, zandbak, aquaduct, vlinderweiland. Als kinderen echt spelen, gebruiken zij hun hele lichaam. Zij rennen, springen, klimmen, rollen en stoeien soms met elkaar. Vanuit wetenschappelijk onderzoek blijkt steeds weer, dat buitenspelen bijdraagt aan een gezonde ontwikkeling. Daarom verzorgen we ook steeds meer buitenlessen.
Ouders die voor Evangelisch Kindcentrum Het Schatrijk in Zaandijk kiezen, zijn zich bewust van de volgende punten: kinderen dragen bij ons op school speelkleren, zodat zij kunnen klimmen, rennen, met water spelen etc.; vooral jonge kinderen moeten nog leren hoe zij kunnen omgaan met water. Iedere kleuter gooit een keer een emmer water over zich heen; de risico's van het spelen op onze speelplaats zijn beperkt en beredeneerd. Bij ons mogen kinderen in enkele bomen klimmen, tot bepaalde (zichtbaar aangegeven) hoogte. Een kind moet leren hoogte, diepte en afstanden in te schatten. Een kind leert al klimmend de kracht van zijn spieren en leert zijn lijf te kennen en daarbij de grenzen en mogelijkheden kennen. Kinderen die op die manier gezond bewegen, hebben aantoonbaar minder ongelukjes in de gymzaal.
Veiligheid en onderhoud. Uiteraard spannen wij ons er voor in dat de speelplaats veilig is en voldoet aan de regelgeving. Jaarlijks worden alle speeltoestellen gekeurd. Waar nodig worden gebreken zo snel mogelijk verholpen. Onze conciërge besteedt wekelijks de nodige tijd aan het onderhoud van het groen. De natuurspeelplaats in de belangstelling. In de afgelopen jaren is onze natuurspeelplaats steeds meer in de belangstelling komen te staan. We worden bezocht door ambtenaren, schoolteams en individuele leraren en ouders, die aan de slag willen met hun schoolplein en inspiratie willen ophalen. Als school hebben we inmiddels de nodige kennis en ervaring met dit thema en dat delen we graag! Belangstellenden kunnen altijd een afspraak maken voor een rondleiding en gesprek en ons beleidsplan opvragen."
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zaandijk (online te bestellen).
Terug naar boven- Belangenorganisatie: - Stichting Zaandijk Leeft, die zich richt op Oud Zaandijk*, heeft tot doel: het promoten van het oude dorp; het verzorgen van activiteiten en evenementen op onder meer sociaal, cultureel, economisch, historisch en maatschappelijk gebied; het bevorderen van een goede samenwerking tussen personen, instanties en groeperingen die zich bezighouden met het oude dorp; het stimuleren van (historisch) onderzoek en publicaties; het verstrekken van informatie; het verbeteren van de totale leefsituatie; het in de ruimste zin opkomen voor de belangen van het oude dorp. De stichting tracht haar doel onder meer te bereiken door: het verzorgen en houden van vergaderingen, promotionele activiteiten en overige bijeenkomsten; het verstrekken van documentatie en andere informatie; het bevorderen van ontspanning en vrijetijdsbesteding; het instellen van vaste of tijdelijke commissies; het stimuleren van de betrokkenheid van de bewoners. * = het gebied in het dorp gelegen tussen de Zaan en de spoorlijn Zaandam-Uitgeest.
- Zorg: - "De herbestemde Zaandijkerkerk in Zaandijk is in mei 2017 officieel in gebruik genomen. De kerk waar een paar jaar daarvoor nog sloopplannen voor waren is gered en gaat een mooie toekomst tegemoet als woongebouw voor jongeren met autistische beperkingen en als publiekstoegankelijke toren. Door de unieke samenwerking tussen Stadsherstel, de gemeente Zaanstad, de provincie Noord-Holland en vele betrokken particulieren, fondsen en historische verenigingen is dit project gerealiseerd. In de kerk zijn woningen gekomen voor jongeren met een autistische beperking. De woningen zijn met veel respect voor het monument als een soort doosjes in het monument geplaatst, waarbij de oorspronkelijke buiten- en binnenkant van de kerk nog te ervaren is. Zo zijn de woonunits uitgevoerd in de traditie van de Zaanse houtbouw met een moderne twist en een knipoog naar het verleden.
De constructie is licht en vormt een goed contrast met de zware massieve muren van de kerk en de nieuwe trappen doen denken aan preekstoelen. In totaal zijn er 11 woningen in de kerk gekomen. Hooyschuur architecten ontfermde zich over de restauratie van het monument en Nunc architecten ontwierp de woningen. De Heeren van Zorg is de huurder van de kerk. Zij bieden huisvesting, begeleiding en zorg voor de bewoners en zorgen er ook voor dat de kerktoren openbaar toegankelijk is. De Heeren van Zorg heeft voor dit gebouw gekozen, niet enkel omdat het een bijzonder gebouw is, maar ook omdat het een veilige plek is waar de bewoners zich terug kunnen trekken in een beschermde omgeving. Er is begeleiding aanwezig die hen gedurende de week de nodige ondersteuning geeft.
De herbestemming van de kerk in Zaandijk vormde een aanjager voor verdere gebiedsontwikkeling. De gemeente Zaanstad heeft zich mede dankzij een bijdrage van de provincie Noord-Holland in kunnen zetten voor de ontwikkeling van het gebied rondom de kerk. De initiatieven en ontwikkelingen sloten ook goed aan bij een wens van de gemeente Zaanstad om de bezoekers van de Zaanse Schans meer te spreiden over Zaanstad. De gemeente Zaanstad wil de ontwikkelingen in het gebied stimuleren en tegelijkertijd samenhang en kwaliteit in de ontwikkeling van het gebied borgen. Dit kon worden bereikt door de rijke cultuurhistorie van het gebied uitgangspunt te laten zijn. De gemeente heeft hierin verschillende partijen met elkaar verbonden en daarnaast ook een subsidie verstrekt om de monumentale Hammerbeam spanten te behouden. Dat de ruimte rondom de kerk nu overzichtelijker is geworden is ook fijn voor de bewoners in en om de kerk." (bron: Stadsherstel, 19-5-2017)
- Duurzaamheid: - Repair Café Zaandijk stelt zich ten doel om: a) reparatie als logische activiteit terug te brengen in de samenleving; b) reparatiekennis in buurten te behouden en te verspreiden; c) de sociale cohesie in buurten te bevorderen door mensen met verschillende achtergronden en drijfveren met elkaar in contact te brengen in het kader van een inspirerend en laagdrempelig evenement.
Reactie toevoegen