Gemeente Wormerveer in ca. 1870, kaart J. Kuijper
- Wormerveer is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Zaanstad. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1973.
- Wapen van de voormalige gemeente Wormerveer.
Terug naar bovenHet dorp Wormerveer ligt NW, W en Z van het dorp Wormer, ZW, Z en ZO van het dorp Oostknollendam, Z en ZO van het dorp Westknollendam, NO, O en ZO van het dorp Krommenie, NO en O van het dorp Assendelft, N en NO van het dorp Westzaan, N en NW van de dorpen Zaandijk en Koog aan de Zaan en NNW van de stad Zaandam.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de gemeente Wormerveer 426 huizen met 2.812 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 400/2.688 (= huizen/inwoners) en het dorp West-Knollendam (tegenwoordig Westknollendam) 26/124. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 4.400 huizen met ca. 11.100 inwoners.
Terug naar boven"In den beginne
Wormerveer is halverwege de 14e eeuw ontstaan vlakbij het veer naar Wormer. Dit veer bestond al rond 1350 en was een belangrijke verbinding tussen de oostoever en westoever van de Zaan. De eerste bebouwing stond bij de kerk (de huidige Hervormde kerk) en langs het pad naar Krommenie. In 1504 werd de eerste kerk in het dorp gebouwd. Rond de kerk ontstond een buurtje en in de loop van de 16e eeuw breidde het dorp richting het zuiden langs de zaan uit. De inwoners hielden zich toen vooral bezig met visserij, veeteelt en akkerbouw. Uitzicht over de Zaan. In de 17e eeuw ontwikkelt het dorp zich verder en er verschijnen molens in het dorp. De bebouwing breidt uit naar het zuiden met onder meer woonhuizen en pakhuizen. Langzaam maar zeker was het een langgerekt dorp langs de Zaan geworden. Opvallend was dat de bebouwing alleen aan de landzijde stond, met de voorgevel naar de Zaan, waardoor inwoners vrij uitzicht hadden over het water.
Belangrijk industriedorp
In Wormerveer waren vooral veel oliemolens te vinden. Dit komt door het koolzaad dat in de droogmakerijen verbouwd was en waar dus veel van was. Ook de papierindustrie en stijfselmakerij waren belangrijk voor inwoners. Het dorp groeide in de 17e eeuw uit tot een belangrijk industriedorp. Dubbele Buurt. Toen de dijk volgebouwd was, werden er paden haaks op de dijk gebouwd. Een Dubbele Buurt ontstond hier, vanwege een dreigende dijkdoorbraak. De dijk moest verstevigd worden door de sloot te dempen. De nieuwe wegsloot werd iets meer landinwaarts gegraven. Molens en pakhuizen. In de 18e eeuw namen de scheepsbouw en de houtzagerij in Zaandam af, maar de papierindustrie en de olieslagerij beleefden nog steeds een bloei. In 1731 had het dorp 20 oliemolens en 7 papiermolen. Ook waren er een pelmolen, een tabaksstamper, een verfmolen, een meelmolen, een snuifmolen en een mosterdmolen. Hierdoor waren er ook veel pakhuizen in het dorp.
Invloed Noord-Hollandskanaal
In de 19e eeuw werd het Noord-Hollandskanaal gegraven. Dit had positieve invloed op de economie van Wormer en Wormerveer omdat grote schepen vlak langs de dorpen kwamen. De molens werden vervangen voor fabrieken en zo ontstond de beroemde fabriekswand aan de kant van eerstgenoemd dorp. In laatstgenoemd dorp, aan de overkant van de fabrieken, kwamen de villa's van de rijke fabrikanten, kantoren en pakhuizen. Aan de kant van het dorp stonden alleen fabrieken helemaal in het zuiden en noorden van het dorp.
Arbeidersbuurten en nieuwbouw
Vanaf 1900 kwam er meer bebouwing tussen het spoor en de Zaan. Arbeidersbuurten ontstonden voor de vele arbeiders die in de fabrieken werkten. Na de Tweede Wereldoorlog werden ten noorden van het dorp nieuwe wijken aangelegd. In de 21e eeuw kwam er in het noorden van het dorp nieuwbouw. Zo is het huidige Wormerveer ontstaan, waarbij de slingerende dijk met de dwarspaden haaks erop nog altijd herkenbaar is in het landschap." (bron: gemeente Zaanstad)
Heemkunde
Voor nadere informatie over de geschiedenis van dit dorp en deze voormalige gemeente kun je terecht bij Historische Vereniging Wormerveer (HVW). "Waarom de Historische Vereniging? Geruime tijd voor de viering van het 500-jarig bestaan als dorpsgemeenschap in 2003, kwamen een aantal betrokken Wormerveerders met het initiatief om ter gelegenheid van dit heuglijke feit een boekwerk uit te geven over de historie van dit Zaandorp. Omdat echter de voorbereidingstijd te kort bleek om dit boek in het feestjaar te presenteren, is dit idee losgelaten en hebben de initiatiefnemers zich gericht op het oprichten van een historische vereniging. Najaar 2002 was een en ander een feit en ging de kersverse vereniging van start met als belangrijkste doelstelling het blootleggen en openbaar maken van de geschiedenis van het dorp in de ruimste zin van het woord.
De viering van Wormerveer 500, een half jaar later, legde de vereniging geen windeieren en zo kon nauwelijks een jaar na oprichting al het 400e lid worden genoteerd. Tijdens dit feestjaar manifesteerde de vereniging zich ook middels een tentoonstelling, de presentatie van het eerste periodiek en de uitgave van een prent. Een flink aantal actieve leden vonden elkaar binnen enkele werkgroepen, die verantwoordelijk zijn voor een aantal activiteiten of evenementen. Inmiddels heeft de vereniging aangetoond in een belangrijke behoefte te voorzien en schommelt het ledental rond de 800. Binnen de Wormerveerse gemeenschap is de HVW een belangrijke factor en ook buiten haar werkgebied is zij een niet te onderschatten gesprekspartner wanneer het over zaken als Zaans erfgoed gaat. Als hoogtepunten van de afgelopen jaren mogen onder meer worden genoemd de overzichtstentoonstelling over schilder/graficus Gerrit de Jong, de adoptie van de Oude Begraafplaats, de presentatie van het Wormerveers Monumentenboek, de adviserende rol bij het aanvullen van de gemeentelijke monumentenlijst en de terugkeer van de Wateringse Brug."
Terug naar boven- Wormerveer heeft 17 rijksmonumenten.
- Wormerveer heeft 30 gemeentelijke monumenten.
- Sinds 1504 wordt op de plaats van de Hervormde kerk op Noordeinde 20 in Wormerveer de christelijke godsdienst beleden. In dat jaar wordt op deze plaats de Katholieke Kapel ingewijd. In 1574 is de Kapel door Spaans geweld, tijdens het begin van de Tachtigjarige Oorlog, geplunderd en verwoest. In 1637 achten de Calvinisten de tijd rijp om naast de reeds bestaande twee Doopsgezinde Vermaningen een kerk te bouwen voor de gereformeerde gezindte. De kerk komt in 1640 gereed. Het is tot 1767 een eenbeukige kerk, vergelijkbaar met de kerken in Krommeniedijk en Marken-Binnen. In 1767 wordt de kerk in zuidwaartse richting uitgebreid, waardoor het gebouw een T-vormige plattegrond krijgt.
In de 19e eeuw zijn wijzigingen aangebracht. Het voorportaal is toen in de huidige staat gebracht, de consistoriekamer is vergroot en wegens de toestroom van veel kerkleden zijn er twee gaanderijen aangebracht. In 1970 is de kerk grondig gemoderniseerd. De regentenbanken langs de wanden en de westelijke gaanderij zijn verdwenen. De oorspronkelijke Psalmborden zijn vervangen door nieuwe, maar hangen tegenwoordig als versiering tegen de zijwanden. In de toren hangt een Hemony-klok, gegoten in 1662. In april 1943 is hij geroofd door de Duitse bezetter, maar hij ontsprong de dans om tot oorlogstuig te worden omgegoten. In februari 1946 luidde hij weer om de Wormerveerders op te roepen ter kerke te komen. Sinds ongeveer midden jaren 1990, na buitengebruikstelling van de Gereformeerde Morgensterkerk, is dit kerkgebouw in gezamenlijk gebruik door Hervormden en Gereformeerden, vallend onder de huidige Protestantse Gemeente Wormerveer.
- RK kerk Onze Lieve Vrouw Geboorte.
- Historische Vereniging Wormerveer is in 2009 voor het symbolische bedrag van 1 euro eigenaar geworden van de Doopsgezinde Vermaning aan de Zaanweg 56. De kerk uit 1831 is een rijksmonument. De lokale Doopsgezinde Gemeente kampt met een teruglopend ledental. Het huidige aantal van circa 25 leden is niet bij machte de kosten van het onderhoud van de vermaning nog op te brengen. De leden zijn een samenwerkingsverband aangegaan met de doopsgezinde gemeente Wormer, waardoor de zondagse diensten afwisselend in een van deze dorpen plaatsvinden.
- Kerk van de Vrije Evangelische Gemeente van Wormerveer.
- "In 1867 is aan het einde van de Marktstraat begraafplaats West aangelegd. Vooruitlopend op de begrafeniswet van 1869, die begraven in stad of dorp verbood, is het terrein destijds buiten het dorp geplaatst. De begraafplaats is nog altijd in gebruik; het eigendom ligt bij de gemeente Zaanstad. Toen de begraafplaats in 1867 werd aangelegd, bestond de omgeving uit weilanden en sloten. Door de groei van Wormerveer in de loop van de 20e eeuw is de begraafplaats geheel ingesloten geraakt door bebouwing. Het is nu herkenbaar als hoog opgaande groensingel die beeldbepalend is in het centrum van het dorp. De begraafplaats is de laatste rustplaats van (bekende) lokale en regionale ondernemers en industriëlen, burgemeesters, notabelen en arbeiders uit de vele fabrieken in de omgeving. Een van de bekendste graven alhier is het familiegraf van de familie Laan, een ondernemersfamilie die een grote invloed had in veel bedrijven in de Zaanstreek. De familie Laan had oog voor het welzijn van de Wormerveerse bevolking, wat onder meer blijkt uit hun bijdrage voor de aanleg van de begraafplaats.
In 2020 heeft de gemeente algemene begraafplaats West benoemd tot gemeentelijk monument. Op verzoek van Historische Vereniging is de waarde van deze historische begraafplaats onderzocht en beschreven. Het terrein is beoordeeld op basis van een zestal criteria: architectuurhistorische waarde, cultuurhistorische waarde, stedenbouwkundige waarde, gaafheid, zeldzaamheid en fysieke kwaliteit. Hieruit bleek dat het een voor Zaanstad bijzonder terrein betreft. De begraafplaats is als dorpsbegraafplaats aangelegd in de 19e eeuw. Bijzonder is de sobere (Doopsgezinde) grafcultuur van de Zaanstreek. Daarnaast is het terrein is van belang als verwijzing naar de lokale geschiedenis van Wormerveer. Na een periode van verminderde aandacht voor dit terrein heeft de vereniging zich vanaf 2004 ingezet om het terrein te onderhouden en de waardevolle structuren en graven voor verder verval te behoeden. Dankzij de monumentenstatus blijft de begraafplaats behouden en worden de financieringsmogelijkheden voor behoud en restauratie van de graven vergroot." (bron: Historische Vereniging)
Terug naar boven- Toen de twee jonge vaders Tom den Elzen en Niels Bolhoeve kwamen wonen in de nieuwe wijk (2015) Aan de Watering, gebouwd op de plek van het voormalige verpleeghuis De Noordse Balk, hadden ze voor hun kinderen één wens. Dat ze veel buiten zouden spelen in de kinderrijke buurt. "Kinderen zitten tegenwoordig te veel aan de computer of tablet, en daarover raakten we aan de praat", vertelt Niels. "Allebei wilden we wel eens wat organiseren speciaal voor de kinderen." Dat is dus Kinderkoningsdag Wormerveer geworden. Het is een groot succes. Onder de link kun je een interview met de iniatienemers lezen. En actualiteiten vind je op de Facebookpagina van de Kinderkoningsdag.
- Foodfestival aan de Zaan (op een zaterdag eind juni). - Beschrijving Foodfestival aan de Zaan.
Terug naar boven- Oude ansichtkaarten van Wormer en Wormerveer.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Wormerveer (online te bestellen).
Terug naar boven- Nieuws: - Nieuws uit nieuwbouwwijk (2015) Aan de Watering op Facebook.
- Buurthuizen: - Buurtcentrum De Lorzie.
- Wat in eerste instantie was bedoeld om kinderen een veilige plek te bieden om te kunnen spelen, is uitgegroeid tot een ontmoetingsplaats voor bewoners van de Schrijversbuurt in Wormerveer-Noord. Het Zonnehuis biedt talloze activiteiten, die bedacht en uitgevoerd worden door vrijwilligers. De meeste activiteiten vragen alleen een kleine vrijwillige eigen bijdrage voor koffie en thee. Dankzij de woningcorporatie Parteon kunnen zij dit zo houden. Het Zonnehuis is ook de thuisbasis van de buurtbewoners-commissies die bezig zijn in de wijk. Zo gebruiken zij het Zonnehuis als vergaderplek en is het tevens hun uitvalsbasis bij activiteiten die zij organiseren voor de buurtbewoners. Inloop en informatie middagen worden ook vaak in het Zonnehuis gehouden.
- Muziek: - Het Saens Harmonie Orkest is in 2002 ontstaan uit een fusie van Muziekgezelschap Harmonie uit Assendelft en Harmonie Wormerveer.
- "Soli Koog-Zaandijk is een harmonie-orkest. In een harmonie-orkest spelen alle soorten blaasinstrumenten (houtinstrumenten zoals klarinetten en saxofoons en kopeninstrumenten zoals trompetten en trombones) en slagwerk (van drums tot pauken). Soli Koog-Zaandijk telt op dit moment rond de 40 leden, van allerlei pluimage. De leeftijden variëren van ca. 12 tot 72. De leden komen deels uit de Zaanstreek, maar ook van daarbuiten. Ook het repertoire van Soli is zeer divers: klassieke, symfonische muziek, maar ook filmmuziek, lichte en moderne muziek. We geven ieder jaar minimaal twee grote concerten. Daarvoor kiezen we een thema, dat in de muziekkeuze tot uitdrukking komt, maar ook in de aankleding. Denk bijvoorbeeld aan een thema als ‘200 jaar koninkrijk’ of ‘The Lord of the Rings’. Of een ‘broodconcert’ in samenwerking met The Bakery Institute.
Naast de grote concerten gaan we regelmatig naar festivals, om daar van een jury feedback te krijgen. Ook vinden we het belangrijk anderen op te vrolijken met onze muziek, bijvoorbeeld door in kleinere combo’s kerstmuziek te verzorgen in verzorgingstehuizen. Daarnaast werken we samen met de andere orkesten in de Zaanstreek in Stichting Samenwerkende Zaanse Muziekverenigingen, en zijn we drijvende kracht achter OrkestZ. Solianen houden van gezelligheid. Iedere maand sluiten we de repetitie af met een borrel. Ook gaan we regelmatig samen een weekend op pad. Soli is een hechte én open club, waar iedereen welkom is. We repeteren iedere maandagavond van 20:00 uur tot 22:30 uur in Buurtcentrum De Lorzie in Wormerveer (Marktplein 3). Voorafgaand aan de repetitie is er een half uur voorrepetitie, met de opleidingsleden. Kom gerust een keertje kijken!" In 2020 heeft Soli het 100-jarig bestaan gevierd.
Reactie toevoegen