Status

- Wognum is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek West-Friesland, gemeente Medemblik. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2006.

- Wapen van de voormalige gemeente Wognum.

- Onder het dorp Wognum vallen ook de buurtschappen Lekermeer (grotendeels), Wijzend (deels) en Zomerdijk (deels, waarvan een deel alleen voor de postadressen) en, voor de postadressen, een deel van het dorp Wadway.

Ligging

Het dorp Wognum ligt OZO van het dorp Wadway, ZO van de dorpen Spanbroek, Opmeer en Sijbekarspel, ZZO van het dorp Benningbroek, Z van het dorp Abbekerk, ZW van het dorp Midwoud, WZW van het dorp Nibbixwoud, NW van de stad Hoorn en de dorpen Zwaagdijk-West, Zwaag en Blokker, NNO van het dorp Berkhout en NO van het dorp Zuidermeer. Door het O van het dorpsgebied loopt de A7.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Wognum 180 huizen met 1.042 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 119/717 (= huizen/inwoners), het dorp Wadway 16/100 en de buurtschappen Zwaagdijk 13/65, De Leek 9/50, De Noordermeer 13/66 en De Zomerdijk 10/44. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.200 huizen met ca. 5.400 inwoners (dit is exclusief de aantallen voor het Medemblikse deel van het dorp Wadway).

Geschiedenis

Voor nadere informatie over de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de in 1997 opgerichte Historische Stichting de Cromme Leeck. Het werkgebied wordt gevormd door de dorpen Nibbixwoud, Wognum en Zwaagdijk-West. De stichting is genoemd naar de voormalige veenrivier de Kromme Leek. Dit water is een van de oudste nog aanwezige landschapselementen in deze streek. De Kromme Leek loopt van de Baarsdorpermeer langs de drie genoemde dorpen naar het oosten. De schrijfwijze van de naam van de stichting is ontleend aan een kaart in het Kaartboek van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland (1745).

De belangrijkste doelstelling van De Cromme Leeck is: "de kennis van de historie van de dorpen Nibbixwoud, Wognum en Zwaagdijk-West te vergroten, deze historie te onderzoeken, bekend te maken en waar mogelijk te behouden, een en ander in de ruimste zin van het woord." De stichting bereikt dit doel door: het verzamelen en publiceren van gegevens en kennis over de dorpen; het verwerven, beheren, in stand houden en zo mogelijk exposeren van historische documenten en voorwerpen; het organiseren van lezingen, excursies en exposities; het beheren van door schenking of erfstelling verkregen goederen.

Bezienswaardigheden

- Wognum heeft 8 rijksmonumenten.

Hervormde kerk
Aan het tufsteen dat voor de bouw van de huidige Hervormde (PKN) kerk van Wognum (Raadhuisstraat 15) is gebruikt, is te zien dat hier al eerder een kerk heeft gestaan. Van die tufstenen kerk zijn onder de vloer de fundamenten gevonden. Een register van de abdij van Echternach uit de 10e eeuw spreekt van een 'Capella te 'Wokgunge'. Willibrordus, die in 695 in Rome tot bisschop van de Friezen werd gewijd, heeft hier gepreekt. De Friezen woonden toen langs de kust van de Weser tot het Zwin. Pas bij de Allerheiligenvloed in 1170 ontstond de Zuiderzee en werd West-Friesland geïsoleerd . Hier heeft zich ook de bijna-doop van koning Radboud afgespeeld. Het is niet bekend wanneer de huidige dorpskerk precies is gebouwd. Het muurwerk en de gemetselde spits bestaan uit baksteen. De toren heeft veel overeenkomsten met die van de kerken in Twisk en Medemblik. De torenklok is gegoten in 1695 en draagt als opschrift (vertaald uit het latijn): Waakt en bidt, Op God vertrouwende. De westelijke helft van het schip is na 1400 gebouwd. Het muurwerk van de eerste drie traveeën van het schip bestaat grotendeels uit tufsteen en is ongeveer 48 cm dik. De steunberen zijn van baksteen. Omstreeks 1500 is het koorgedeelte gebouwd, vier meter hoger dat het schip. Het koor is opgetrokken uit baksteen, om de 10 a 13 lagen doorregen met banden tufsteen. In de jaren zeventig van de vorige eeuw is de kerk grondig gerestaureerd.

"De achtzijdige preekstoel is van eikenhout, met zuiltjes en tussenpanelen met ebbenhouten ruggen en bijbehorend achterschot en klankbord. Het dateert uit het midden van de 17e eeuw. Het doophek is gemaakt van geverfd eikenhout, voorzien van geslingerde spijlen. Boven de ingang van het hek bevindt zich een fraaie koperen doopboog, bekroond door een schild met het wapen van Wognum en aan de achterzijde Abraham's offer. De boog is gemaakt in 1775, evenals de rijk bewerkte koperen lezenaar met geciseleerd ornament in Lodewijk XV-stijl, die aan het doophek is bevestigd. Aan de kansel is een koperen doopbekken met houder gemaakt (gemerkt 1659 en I.S.) bevestigd. De eikenhouten notabelen banken zijn zeer eenvoudig gehouden. Een van de banken draagt in de overhuiving het gemeentewapen. Deze plaats was dan ook gereserveerd voor de Burgemeester.

Tegen de noordzijde van het schip zijn twee grote herinneringsborden opgehangen. Over de herkomst hiervan tast men in het duister. De inhoud van de tekst, het jaartal 1667 en de versiering maken duidelijk dat het hier gaat om de Vrede van Breda, die de afsluiting vormde van de Tweede Engelse Oorlog. In het tijddicht vormen de hoofdletters het jaartal! In de omlijsting van het bord valt heel wat te ontdekken: Neptunus met de drietand, een Medusa-kop en allerhande wapentuig. Onder de grafstenen die zich in de kerk bevinden is o.a. die van een priester, Michael Pieters (ong. 20 april 1602), die in 1573 RK priester te Aartswoud werd, in 1575 priester te Hensbroek en Obdam en later in Wognum hervormd predikant werd. Deze grafsteen ligt tussen de beide notabelenbanken tegen de zuidmuur van de kerk. Onder de orgelbalustrade liggen twee grafstenen met de afbeelding van een paard, de graven van een "Coopman in paarden" en zijn "Huisvrouw". In de hal hangt een naamlijst van predikanten die sinds de reformatie alhier dienst hebben gedaan. De eerste reformatorische predikant trad hier op in 1574." (bron: Protestantse Gemeente Het Vierkant)

Mariakapel
De Mariakapel op het kerkhof van de H.Hieronymuskerk in Wognum is in 2010 geheel door vrijwilligers gebouwd ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de parochiekerk. De kapel is bedoeld als een letterlijke en figuurlijke schuilplaats bij Maria in de wederwaardigheden van het leven.

Molen
De Molen van de Kerkepolder (gelegen aan de Oude Gouw) is een weidemolen, in 1866 gebouwd ter bemaling van de Kerkepolder. Dit was een polder van ca. 17 ha, die eigendom was van de Nederlands Hervormde Gemeente van Wognum. Toen in 1948 het overtollige water middels een duiker onder de Zomerdijk kon worden afgevoerd, hield de polder op te bestaan en werd de molen overbodig. In 1979 is hij overgedragen aan Stichting De Westfriese Molens. De Kerkepolder is tegenwoordig eigendom van Landschap Noord-Holland, die het waterpeil in de polder wil verhogen. De molen heeft dan nauwelijks meer een functie. Voorheen voerde de molen het water op middels een vijzel; tegenwoordig gebeurt dit met een waaierpomp.

Huis van Oud
Het Huis van Oud is een kleine goed bewaard gebleven boerenwoning uit 1878, gelegen op een karakteristieke plek aan de fraaie Grote Zomerdijk, tussen Wognum en Spanbroek. Nadat de laatste bewoner, Cees Oud, in 1998 overleed en er boelhuis gehouden werd, heeft Historische Stichting De Cromme Leeck zich over de panden ontfermd. Huis van Oud geeft een aardig beeld van een gemengd bedrijf uit de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw. Het vrijwel ongeschonden en daardoor unieke interieur van het huis toont de toenmalige leefomstandigheden. De schuur laat iets zien van de primitieve bedrijfsvoering. In de stallen staan attributen die betrekking hebben op het agrarische verleden van de streek. Het museum is van mei t/m september op de zondagen geopend.

Buiten de reguliere openingstijden kunnen groepen het Huis van Oud in Wognum bezoeken op afspraak. Een goed idee als ‘stop’ bij een fietstocht, een gezellig doel tijdens een uitje met familie, buren of vrienden. Herkenbaarheid viert hoogtij en verhalen en herinneringen komen vanzelf bovendrijven. Dit zijn de prijzen voor een groepsbezoek (minimaal 8 personen): Koffie, heerlijke appeltaart, entree en rondleiding: 5 euro per persoon. Koffie, entree en rondleiding: 4 euro per persoon. Entree en rondleiding: 2 euro per persoon. Ook schoolklassen zijn welkom bij het Huis van Oud. Hoe woonden kinderen vroeger? Waar sliepen ze, was er plaats om te spelen? In kleine groepjes kunnen de kinderen verschillende activiteiten ondernemen. Na circa tien minuten wordt er gewisseld. Het aanbod is: luisteren naar een spannend verhaal: Een wonderlijke dag op het ijs (winterverhaal) of De grijze steen (verhaal dat switcht tussen nu en vroeger); een leuke quiz met ouderwetse voorwerpen; een bezoek aan het huisje met verhalen die daar bij horen; spelen op het erf met het buitenspeelgoed; kleuren van een kleurplaat van het huisje (jonge kinderen); een bouwplaat van het huisje maken (oudere kinderen). Een bezoek door een schoolklas (tot ongeveer 25 kinderen per keer) kost 20 euro per klas inclusief limonade en een koekje. En het is ook leuk om je partijtje te vieren in het Huis van Oud. Er is een spannend verhaal, je kunt het huisje en de tentoonstelling bekijken, buiten spelen en knutselen. Je mag een klein vogelhuisje maken of een bouwplaat van een mini-Huis van Oud. Kosten: 5 euro per persoon, zowel voor klein als groot, inclusief limonade en koffie of thee.

Stolp Welgelegen
De rijksmonumentale stolp Welgelegen op Kerkstraat 1 in Wognum wordt waarschijnlijk een museum. Dat was de wens van eigenaar Henk Sloëtjes, die op 19 april 2021 op 64-jarige leeftijd is overleden. Hij liet het pand na aan Historische Stichting De Cromme Leeck, die de erfenis heeft aanvaard. De stichting zal de stolpboerderij en het interieur in ieder geval in de huidige museale staat bewaren. Sloëtjes was als stolpenliefhebber en -kenner een zeer gewaardeerd lid van Boerderijenstichting Noord-Holland. Zijn trots was Welgelegen, waar hij in 1989 kwam wonen. In de loop der jaren bracht hij het in- en exterieur van de monumentale boerderij zorgvuldig terug in de oorspronkelijke staat. In 1997 stond Henk Sloëtjes aan de wieg van De Cromme Leeck, waarvan hij in 2015 afscheid nam als bestuurslid. Als lid van de bouwhistorische commissie bleef hij wel bij de organisatie betrokken.

Monument voor Willem Saal
In de tuin aan de noordzijde van de Hervormde kerk staat een monument ter nagedachtenis aan Willem Saal (1868-1917), dirigent van het destijds beroemde koor de Wognummers. Dit koor was vroeger bekend door veel concertreizen in binnen- en buitenland. Dit monument is mede gesticht door giften uit heel Nederland, vervaardigd door beeldhouwer Puype uit Apeldoorn en onthuld op Hemelvaartsdag 1920. Links van zijn beeltenis is een zangeres met de Noord-Hollandse kap op afgebeeld en rechts een zanger. Dit als symbool van het één zijn met zijn zangvereniging. "Boer en koordirigent Willem Saal werd op 4 januari 1868 in Wognum geboren. Al sinds 1810 werd er veel gezongen in het dorp. In dat jaar begon Jacob Kwast als bovenmeester van de openbare lagere school. Zingen gold op de Nederlandse scholen in die tijd als een echt vak en meester Kwast leerde het de Wognumse kinderen. In de jeugd van Willem Saal was het meester Jan van der Oord die het dorp liet zingen. En niet alleen op school, want ook daarbuiten gaf hij zang-, piano- en orgellessen.

De jonge Willem nam daar graag aan deel, want hij was net als zijn ouders zeer muzikaal en de zangkunst was zijn grote liefde. In 1889 werd de 21-jarige Willem benoemd tot dirigent van het toen net opgerichte jongerenkoor Zanglust. Als eerbetoon aan schoolmeester Kwast, de stamvader van zingend Wognum, veranderde het koor in 1894 zijn naam in Gemengde Zangvereeniging Jacob Kwast. In de jaren daarna behaalde ‘Jacob Kwast’ het ene succes na het andere. Omdat die naam van het koor nogal eens tot verwarring leidde, ging men steeds meer de naam ‘De Wognummers’ gebruiken en dat bleef zo tot aan de dood van Willem Saal. Gedurende zijn dirigentschap gaf het koor in totaal 664 concerten en al die optredens werden door Willem Saal persoonlijk georganiseerd. Hij besprak zalen en kerken, hotels en diners. Hij besprak plaatsen in de treinen, waarbij een wagon meestal het opschrift ‘Gereserveerd voor de Wognummers’ droeg.

Steeds verder verspreidde zich de faam van het zangkoor. Ze traden op door het hele land, en in 1909 vertrokken de Wognummers naar Berlijn voor vier optredens. En wederom met groot succes. Uit de recensie van een Berlijns dagblad: ‘Niet zonder schaamte moet men erkennen dat er in het muzikale Berlijn, met zijn zogenaamde hoge beschaving, geen zangkoor is dat, wat zuiverheid van de a-capella-zang betreft, te vergelijken is met dit troepje Nederlandse boeren en boerinnen.’ Twee jaar na Berlijn deed ‘Jacob Kwast’ twee optredens van twintig minuten per dag tijdens een veertiendaags bezoek aan Londen als onderdeel van variétéshows. En weer met groot succes. En dat gold ook kort daarna voor een elfdaagse tournee door Zwitserland.

In 1917 viel ineens het doek voor Willem Saal. Op 9 april 1917 dirigeerde hij nog zijn koor in Medemblik, twee weken later lukte dat niet meer vanwege de pijn. Op 20 juli overleed hij in de Boerhavekliniek in Amsterdam. Drie jaar later volgde de onthulling van een gedenkteken voor Willem Saal bij de hervormde kerk. Na de dood van Willem Saal zongen de Wognummers door onder leiding van diens zoon Dirk Saal, onder de naam Wognums Zangkoor. Met een vernieuwend repertoire volgde wederom succes, ook met radio-optredens en grammofoonplaten. Tot begin jaren vijftig, want toen begon de publieke belangstelling te tanen, het zangkoor verloor leden en de kwaliteit ging achteruit. Na een afscheidsconcert in de kerk van Wognum was het in 1956 afgelopen met het Wognums Zangkoor." (bron: Westfries Genootschap)

Voormalige bakkerij
De nieuwe eigenaar van de voormalige bakkerij aan de Raadhuisstraat wil het pand medio 2021 slopen en vervangen door een nieuw huis. De landelijke erfgoedvereniging Heemschut heeft er in januari 2021 bij de gemeente op aangedrongen - nadat lokale instellingen dat eerder ook al hadden gedaan - dat er eerst een bouwhistorisch onderzoek komt. "Aan de binnenkant liggen namelijk zware balken die waarschijnlijk uit de 18e eeuw komen, maar wat het meest bijzonder is, is de kelder met een tongewelf dat mogelijk nog wel ouder kan zijn. Dat betekent dat je misschien wel terug gaat naar late middeleeuwen, en dat is voor Wognum toch wel heel erg bijzonder. Dan is het na de kerk en de stolpboerderijen wel een van de oudste huizen van het dorp", aldus Heemschut. Momenteel is het huis geen monument. Dat betekent dat zonder onderzoek de monumentale waarde niet kan worden bepaald en de sloop ook niet kan worden tegengehouden. Heemschut: "Er moet daarom goed in kaart gebracht worden of het huis iets bijzonders bevat. Mocht het inderdaad zou zijn, dan moet er vanaf daar weer verder gekeken worden. Blijkt dat er niks bijzonders aan is, dan zou de weg vrij zijn voor een eventuele sloop."

- Gevelstenen in Wognum.

Natuur en recreatie

- De Museumstoomtramlijn Hoorn-Medemblik heeft als halteplaatsen Hoorn, Wognum, Twisk, Opperdoes en Medemblik.

- De wandelroute Rondje van Oud (ca. 7 km) start en eindigt bij het hierboven beschreven Huis van Oud in Wognum en komt o.a. door de buurtschappen Noordermeer en Baarsdorpermeer.

- Vanuit Wognum is er de fietsroute Fietsen door de Gouw (ca. 35 km), die je o.a. door en langs Spanbroek, Langereis, Aartswoud, Lambertschaag, Abbekerk, Sijbekarspel en Benningbroek voert, waarna je weer uitkomt bij het startpunt.

Eten en drinken

- Sinds 2015 komt er champagne van een wijngaard uit Wognum (alleen mag het vanwege regelgeving niet zo heten, daarom noemt men het 'champie'). Het wordt vervaardigd in opdracht van de lokale Lionsclub en is voor anderen slechts beperkt verkrijgbaar.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Wognum (online te bestellen).

Links/voorzieningen

- Algemeen: - Site van en over Wognum.

- Lezen / educatie: - Wognum heeft in oktober 2019 een volwaardige bibliotheek teruggekregen (adres: Kerkstraat 10). Er is een flinke uitbreiding gerealiseerd ten opzichte van de voormalige (jeugd)voorziening in De Bloesem. Zo heeft de vestiging een DigiLAB, huiswerkplekken voor scholieren en werkplekken voor ZZP-ers. De inrichting beoogt inwoners van alle leeftijden te stimuleren om te komen ontmoeten en ontdekken, met een fantasierijke kinderhoek, comfortabele huiskamer en gezellige leestafel. De bibliotheek is open van maandag tot en met vrijdag, van 9:30-17:30 uur. Het DigiLAB is wekelijks open op dinsdag en donderdag van 14:00-17:00 uur. Volwassenen kunnen voorafgaand terecht bij DigiFIT, van 13:00-14:00 uur, om te oefenen met computer, tablet, e-reader en thuistechnologie.

- Sport: - "Tennisvereniging Wognum (TVW) is een vereniging met veel enthousiaste leden. Momenteel zijn dat er zo'n 520. We zijn bijzonder trots op ons prachtige, in 2013 in gebruik genomen tenniscomplex, genaamd ‘Bloesempark’. We hebben de beschikking over 6 smashcoartbanen. Mocht TVW blijven groeien wat betreft het ledenaantal dan is er ook nog ruimte om 2 extra banen te realiseren. Door de nieuwe accommodatie heeft TVW geen wachtlijst meer. TVW wordt door vrijwilligers in stand gehouden. Verplichte kantinediensten voor de leden zijn hierdoor niet nodig. De kantinecommissie kan echter altijd extra vrijwilligers gebruiken om de kantine zo vaak mogelijk open te kunnen stellen. Voor vragen aan een specifieke commissie kun je via het menu-item ‘commissies’ op de site een e-mail sturen naar iedere commissie. Graag tot ziens tijdens een van de activiteiten of evenementen op ons park! Ronald Wallaart, voorzitter."

- Zorg: - "Herbergier Wognum is gevestigd in een klooster uit 1870. In dit prachtige pand bieden wij onderdak en verzorging aan mensen met geheugenproblemen. Wij stimuleren bewoners om zo actief en zelfstandig mogelijk te blijven leven. Zo bieden wij alle ruimte om eventuele hobby’s uit te blijven oefenen en deel te nemen aan alledaagse huiselijke activiteiten. Regie over het eigen leven staat hierbij centraal. Op deze manier kunnen bewoners hun dag indelen naar wat ze zelf willen en kunnen. In het klooster bevinden zich 16 ruime kamers met eigen badkamer. De authentieke details van het klooster geven samen met het uitzicht elke kamer een uniek karakter. Naast de eigen kamer kunnen bewoners ook gebruik maken van de verschillende algemene ruimtes. Zo kunnen zij genieten van een kopje koffie in de gezellige woonkeuken. De maaltijden worden opgediend in de eetkamer die voldoende ruimte biedt, zodat ook familie zo nu en dan kan mee eten. Rust kan worden gevonden in de sfeervolle bibliotheek, waar men bij de haard een boek kan lezen of heerlijk weg kan dromen. Voor degenen die van het buitenleven houden biedt de grote kloostertuin uitkomst, waar de appels en peren weelderig groeien. Kortom; voor ieder wat wils, niets moet en veel is mogelijk. Bijzonder toch?"