Westervoort

Plaats
Dorp en gemeente
Westervoort
Liemers
Gelderland

gemeente_westervoort_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Westervoort anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Westervoort anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Westervoort

Terug naar boven

Status

- Westervoort is een dorp en gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Liemers.

- Wapen van de gemeente Westervoort.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Westervoort.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp en de gemeente Westervoort liggen O van de (samenvloeiing van) de rivieren Nederrijn en IJssel en het 'dorp in de stad' Elden, ZO van de stad Arnhem en het dorp Schaarsbergen, Z van de dorpen Velp en Rozendaal, ZW van de A12 en de dorpen Lathum, Rheden, Giesbeek en De Steeg, W van het dorp Loil, WNW van de dorpen Duiven, Didam en Nieuw-Dijk en de stad Zevenaar, NW van de dorpen Groessen, Oud-Zevenaar, Babberich en Pannerden, NNW van de dorpen Loo en Doornenburg, NNO van de dorpen Angeren, Haalderen en Gendt en NO van de stad Huissen, het 'dorp in de stad' Het Zand en het dorp Elst.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Westervoort 130 huizen met 947 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 121/885 (= huizen/inwoners) en de buurtschap IJsseloord 9/62. Tegenwoordig hebben de gemeente en het dorp ca. 6.000 huizen met ca. 15.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Voor nadere informatie over de geschiedenis van dit dorp kun je terecht bij de in 1974 opgerichte Historische Kring Westervoort (HKW). "De vereniging heeft ten doel de bevordering van de kennis van de geschiedenis in het algemeen en in het bijzonder die van ons dorp, tevens het bevorderen van plaatselijk onderzoek op historisch gebied. De leden proberen de sfeer van het dorp te behouden en zijn geschiedenis vast te leggen. Jaarlijks zijn er een aantal thema-avonden met sprekers (o.a. dialezingen), excursies en in maart de jaarvergadering. Leden krijgen verder regelmatig informatie van de vereniging, een jaarprogramma en voorrang bij de kaartverkoop voor het jaarlijkse 'Moesaete'. Er zijn ook leden die actief in de HKW meewerken. Zij stellen tijd beschikbaar voor werkgroepen al naar hun interesse, kunnen en tijd. De HKW heeft een archief/documentatiecentrum in huize Vredenburg. Daar wordt ook regelmatig vergaderd en gewerkt door bestuur en commissies."

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Z van de kern Westervoort lag tot voor kort de buurtschap (De) Schans. In 2012 is hier nieuwbouwwijk Park De Schans gerealiseerd.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Westervoort heeft 5 rijksmonumenten.

- Westervoort heeft 1 gemeentelijk monument.

- "Wie vandaag de dag langs de rijksmonumentale Protestantse Werenfriedkerk op Dorpstraat 61 in Westervoort komt, denkt niet meteen aan de voorgeschiedenis van de kerk. Die voorgeschiedenis begon vermoedelijk reeds in de 8e eeuw van onze jaartelling. De Angelsaksische zendeling Willebrord kwam in 690 naar ons land. Als apostel der Friezen werkte hij voornamelijk vanuit Utrecht. Zijn metgezel Werenfried kwam waarschijnlijk in 720 naar ons land. Willebrord stuurde Werenfried omstreeks 726 naar de omgeving van Elst om het geloof te verkondigen in de Overbetuwe. Volgens de legende overleed Werenfried op 14 augustus 760 in Westervoort. De Elstenaren wilden dat hun pastor in hun midden werd begraven, de Westervoorters wilden Werenfried in hun eigen dorp begraven. Men bedacht een “salomons-oordeel”: het lichaam werd op een vaartuig in de rivier gezet en... het dreef zonder dat er een mensenhand aan te pas kwam naar de overkant. Een wagen met eenjarige koeien ervoor bracht het lichaam als vanzelf naar Elst, waar hij in de kerk werd begraven.

Misschien trof Werenfried in Westervoort al een kerkje of een kapel aan, maar evengoed kan hij zelf de kerk hebben gesticht. Voor de bouwstijl maakte dat niet veel uit: de eenvoudigste kerkjes bestonden toen uit twee rechthoekige ruimten, van houten palen met vakwerk, met muren van twijgen met leem bestreken en een rieten dak er op. Zo’n kerkzaal was ongeveer 5 meter breed en 3 meter lang en het ‘koor’ - als je dat al zo mag noemen - 4 meter breed en 5 meter lang. Deze zalenkerkjes werden rond 850 door de Noormannen verwoest. Aan het einde van de 9e eeuw werden ze waarschijnlijk weer opgebouwd, in dezelfde vorm, maar soms ook met een ronde apsis. De periode van 1100 tot 1300. In de 12e eeuw nam overal de welvaart toe, door de bloei van de handel. Langs de Rijn, de Waal en de IJssel verrezen steden, waarvan ook het agrarische achterland profiteerde. In Oost-Nederland en Westfalen ontstonden tufstenen kerkjes. Tufsteen is een vulkanische, zachte en makkelijk te bewerken steensoort, die uit de Eifel via Xanten werd aangevoerd.

In Westervoort is het veel onderhoud vergende en brandgevaarlijke houten zalenkerkje vermoedelijk in de 12e eeuw vervangen door een tufstenen exemplaar. Er ontstond een rechthoekig gebouw met een tongewelf en aansluitend een halfronde apsis in wat tegenwoordig de Romaanse bouwstijl wordt genoemd. Bij de restauratie in 1957 zijn de fundamenten van deze halfronde apsis teruggevonden. Ook de grijze tufsteen is tegenwoordig nog goed aan de kerk te zien. Daarom vermoedt men dat de grondvorm van de huidige kerk stamt uit ongeveer 1150. Na 1200 raakte het bakken van stenen in zwang. Een lage toren van baksteen werd omstreeks 1350 voor de tufstenen kerk geplaatst en diende om er klokken in te kunnen hangen.

De periode van 1300 tot 1400. Rond 1400 moet de volgende verbouwing hebben plaats gevonden. Naar de inzichten van die tijd werd achter de kerk, gericht naar het oosten, een priesterkoor geplaatst in de stijl die we nu gotisch noemen. Grote ramen lieten veel licht toe: de grotere hoogte en de spitsbogen verwezen de bezoeker naar het hemelse. Achter in het koor moet een hoofdaltaar hebben gestaan met houtsnijwerk en uitbundige kleuren. Ook gewelfschilderingen waren gebruikelijk. De bezoeker - die meestal niet kon lezen of schrijven - zag de Bijbelse verhalen uitgebeeld. Het middenschip van de kerk in Westervoort bleef nog laag, Dat valt af te leiden uit de indrukken van een laag tongewelf in de aanzet van het koor en uit sporen aan de toren, die men nog kan zien als men nu de toren beklimt. Ongeveer in dezelfde tijd zal de toren met zo’n 1.5 meter zijn verhoogd en van een ranke, hoge spits zijn voorzien. Een dergelijke kerk kan men nu nog bewonderen in Leur bij Wijchen. De ruimte van het middenschip bleef leeg, zonder banken of stoelen. De liturgie vond plaats in het priesterkoor, gepreekt werd er in het middenschip. Wie bang was dat de hele dienst lang zou duren, nam zelf een krukje of stoel mee.

De periode van 1400 tot 1550. In de 15e eeuw werd het gebruikelijk meerdere altaren in een kerk te plaatsen. Voor elk altaar werd een andere priester aangesteld die soms een of meerdere keren in de week bij zijn altaar de mis bediende. De kosten voor levensonderhoud van deze priesters werden gedekt door de opbrengsten van bijvoorbeeld pacht van landerijen. Zo’n combinatie van altaar en priester, betaald uit pachtopbrengsten, noemt men een vicarie. Om ruimte voor meerdere altaren te maken, moest ook de kerk in Westervoort worden uitgebreid, met twee zijschepen die om de toren heen werden gebouwd. Het middenschip werd 3,5 meter verhoogd. De oude buitenmuren werden weggebroken en vervangen door pilaren. De stenen van de muren die werden weggebroken, gebruikte men voor de buitenmuur aan de straatzijde. In de nieuwe muren kwamen gotische ramen. Ter versteviging zette men steunberen tegen de kerk. Er kwam op het zuiden een zij-ingang en op het noordoosten een deur naar de sacristie, die waarschijnlijk al eerder was aangebouwd. Toegevoegd werden altaren ter ere van Onze Lieve Vrouw, Sint Anna en Sint Antonius abt.

De periode van 1550 tot 1850. Over invloeden van de reformatie op het geestelijk leven van de toenmalige inwoners van Westervoort is niets bekend, maar wel op hun dagelijks leven. De veldtochten van Alva en zijn opvolgers en later van prins Maurits betekenden dat er steeds krijgsvolk door het dorp trok. De doorgaande weg door het dorp noemde men de “Keulse baan”. Het was de hoofdroute vanuit Holland of Utrecht naar Duitsland. Boerderijen werden vaak beroofd of geplunderd, ongeacht van welke partij de soldaten waren. Veel inwoners zijn in die tijd naar elders gevlucht, zodat het dorp gedeeltelijk ontvolkt raakte. Het dorp viel in die tijd onder het bestuur van de Staten van Gelderland, een deel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, of Zeven Provinciën. De officiële godsdienst was de gereformeerde (die men eerst veel later, na de Franse tijd, hervormd is gaan noemen). Het duurde tot 1609 voordat de eerste predikant door de Provinciale Synode wordt aangewezen. Duiven en Huissen vielen onder het Graafschap Kleef. Daar was het Rooms-katholicisme nog de officiële godsdienst.

Omdat Westervoort dus in een religieus grensgebied lag, bleef het grootste deel van de bevolking katholiek. Men kon terugvallen op priesters uit Duiven of Loo. Rondreizende priesters werkten bovendien hard aan de re-katholisering van de bevolking in deze streek. In die tijd was hooguit 40% van de bevolking, meestal afkomstig uit de bovenlaag, protestant. De reformatie betekende voor het kerkgebouw aan de Dorpstraat dat het leeg en kaal achterbleef. De altaren, beelden, schilderingen, het werd allemaal vernield.

De periode van 1850 tot heden. Van 1854 tot 1857 is de kerk ingrijpend verbouwd en gerestaureerd. De hoge spits op de toren werd vervangen door een lage stompe spits. De school die aan de zuidzijde van het koor had gestaan, werd gesloopt. De zijbeuken werden aan de binnenzijde dichtgetimmerd met bordpapier. De ruimten die zo ontstonden werden o.a. gebruikt als consistoriekamer. De preekstoel stond aan de torenzijde ter hoogte van het huidige orgelbalkon en zowel het schip als het koor werden gevuld met banken. In 1875 werd er een orgel gekocht. Voordien zong men onbegeleid onder leiding van een voorzanger. In 1939 werden plannen gemaakt voor een nieuwe restauratie. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog kwam het niet zover. De uit 1730 daterende luidklok werd door de Duitsers in 1943 uit de toren gehaald om te worden omgesmolten. Het brons wilde men, zoals van alle andere geconfisqueerde klokken in Nederland, gebruiken voor het maken van oorlogstuig.

Tegen het eind van de oorlog viel een granaat door de kap van de kerk. Niet alleen het dak werd ernstig beschadigd maar er zat ook een gat in de noordmuur. In 1945 begonnen de herstelwerkzaamheden om kerk en orgel weer bruikbaar te maken voor de eredienst. In 1952 is de geroofde klok vervangen door een nieuw exemplaar. In 1957 onderging de kerk opnieuw een restauratie. De oude sacristie/consistorie werd weer in ere hersteld, het “bankenpakhuis” werd opgeruimd, banken werden vervangen door stoelen, de kansel werd aan de noordzijde van het koor geplaatst en op de zuidzijde kwam een nieuwe doopvont van steen." (bron: Protestantse Gemeente Westervoort)

- "Huize Vredenburg wordt in 1440 voor het eerst vermeld. Door de terpligging is een nog hogere ouderdom zeer waarschijnlijk. In die tijd was het kasteeltje een havezathe, de woonstee van iemand die behoorde tot de erkende ridderschap. Een havezathe was in de 14e eeuw een huis van adellijke allure. Het leek op een klein kasteel met een erf dat door een gracht werd omgeven. Het voormalige hoofdgebouw staat nog op tekeningen uit 1731. Waarom dit gebouw is verdwenen blijft vooralsnog een raadsel. Het huidige Huize Vredenburg is naar alle waarschijnlijkheid een bijgebouw geweest, dat later tot boerderij is uitgebouwd. Door de eeuwen heen zijn veel eigenaren bekend. In de periode 1440-1680 het geslacht Van der Hoeven, later achtereenvolgens Ruger, Markes en Opten Noorth. In de 19e eeuw duiken namen op als Heller, Van 't Santen en Walther. Huize Vredenburg is in de jaren tachtig van de vorige eeuw door de gemeente aangekocht en vervolgens grondig gerenoveerd. Dit pareltje van Westervoort aan de Klapstraat wordt beheerd door de Historische Kring, die het onder andere gebruikt voor eigen activiteiten als vergaderingen, lezingen en als archiefruimte. Daarnaast worden in Huize Vredenburg regelmatig exposities gehouden en vinden er concerten plaats. Tevens is het een trouwlocatie van de gemeente." (bron: Historische Kring)

- Gevelstenen in Westervoort.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Balkoncert (op een zaterdag eind juni, in 2020 voor de 9e keer).

- "Waar babbel je nu het beste bij met vrienden en bekenden? Juist, in een café! Op een zaterdag in augustus (in 2020 voor de 5e keer) ontstaat het grootste café van de Liemers op de parkeerplaats van AVW'66, onder de naam Westervoort LIVE. De zaterdagavond van Westervoort in Beweging staat sinds jaar en dag in het teken van feest. Na jarenlang een feestavond bij Zalencentrum Wieleman gevierd te hebben, kwam in 2016 het initiatief voor een tentfeest in het dorp. Na de edities van Symphonica in Hossa, Hossa en Heisa voorgaande jaren op deze zaterdag, leek er in 2016 geen feest in een tent plaats te vinden. Reden voor SPW om het heft weer in eigen hand te nemen en in samenwerking met Zalencentrum Wieleman een nieuw concept te ontwikkelen. Terug naar het idee om een tentfeest te houden om in een gezellige sfeer de vakanties door te nemen voordat alle (basis)scholen weer beginnen en iedereen weer verder gaat met het ‘gewone leven’. Met diverse aankleding als caféwanden, draperieën en een gigantische kroonluchter van bierflesjes wordt er in de tent een echte kroegsfeer gecreëerd. Naast live bands en/of DJ's zorgen we voor een fantastische lichtshow die de verschillende surpriseacts ondersteunt."

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In oktober 2018 zijn twee terreinen in de gemeente overgedragen aan Natuurmonumenten. Zij vormen samen een aaneengesloten natuurgebied van circa 25 hectare. Een van de terreinen bestaat uit een markante heuvel. Het is een voormalige vuilstort, die in 1993 is gesaneerd en beplant. Inmiddels is het een aantrekkelijk gebied geworden, dat volop kansen biedt voor natuurontwikkeling, met name ook voor bloemen en insecten. Onderzoek uit 2016 heeft uitgewezen dat het gebied zeer geschikt is voor vleermuizen. Ook de das heeft zich er inmiddels gevestigd. In 2018 en 2019 voert de provincie Gelderland groot onderhoud uit aan de heuvel. Het terrein is door de Putman Groep aan Natuurmonumentne geschonken.

Het naastgelegen terrein, de ‘Kleiputten van Westervoort’, bestaat uit oude tichelgaten, omzoomd met rietkragen en bomen en tal van mooie doorkijkjes. Gebiedsontwikkelaar BPD verkocht het terrein aan Natuurmonumenten om het toegankelijk te maken voor de omgeving. Het nieuw ontstane gebied wordt natuurgericht beheerd. Dit biedt volop kansen voor de natuur en sluit aan bij Rivierklimaatpark IJsselpoort. Bovendien zal het aantrekkelijk zijn voor de omwonenden en werknemers van het nabijgelegen bedrijventerrein. (bron: Natuurmonumenten, 31-10-2018)

- In de Hondsbroeksche Pleij nabij de splitsing van Nederrijn en IJssel, is in 2012 de dijk ongeveer 250 meter meer landinwaarts verlegd. Tussen dijk en rivier is een polder ontstaan, waarin een hoogwatergeul is gegraven. In de geul staat een gemaal. Als het regelwerk bij hoge waterstanden wordt geopend, stroomt 660 kubieke meter water per seconde extra richting de IJssel. Als de schuiven worden gesloten, gaat die hoeveelheid water richting de Nederrijn. Rijkswaterstaat heeft daarmee nu voor het eerst een soort kraan in handen waarmee de afvoer van water kan worden bijgestuurd. Met de kraan, precies op het punt waar Rijn en IJssel zich splitsen, kan de waterstand van het IJsselmeer tot aan de delta in de Randstad worden beïnvloed.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Westervoort, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's en filmpjes van Westervoort op Facebook.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Westervoort (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Westervoort.

- Nieuws: - Nieuws uit Westervoort.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Westervoort.

Reactie toevoegen