Vijfhuizen

Plaats
Dorp
Haarlemmermeer
Noord-Holland

vijfhuizen_eendenkooi_stokman_640x480.jpg

Vijfhuizen, tegeltje ter gelegenheid van 275 jaar eendenkooi Stokman in 1976

Vijfhuizen, tegeltje ter gelegenheid van 275 jaar eendenkooi Stokman in 1976

Vijfhuizen

Terug naar boven

Status

- Vijfhuizen is een dorp in de provincie Noord-Holland, gemeente Haarlemmermeer. T/m 26-6-1863 gemeente Zuid-Schalkwijk.

- Onder het dorp Vijfhuizen valt ook de buurtschap Nieuwebrug.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Polderafdeling: 1851 Vijfhuizen.

Naamsverklaring
Genoemd naar de gelijknamige buurtschap 'nederzetting bestaande uit vijf huizen' onder Haarlem, die de naam voortzette van het in het Spieringmeer verdronken gelijknamige dorp (1531 kopie 1591, 1644 Vyfhuysen, 1687 Vijfhuysen). Na de drooglegging van het Haarlemmermeer (1848-1852) kreeg het aan deze buurschap grenzende nieuwe land de kadastrale naam 'Afdeling Vijfhuizen'.(1)

Terug naar boven

Ligging

Vijfhuizen ligt N van Hoofddorp, O van Haarlem en grenst in het W aan de Ringvaart van de Haarlemmermeer.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Vijfhuizen nog daadwerkelijk 5 huizen, met 32 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 4.800 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
De geschiedenis van het dorp Vijfhuizen gaat verder terug dan de locatie van het huidige dorp. In de middeleeuwen lag het dorp veel noordelijker, tussen het Spieringmeer en Lutkemeer, in de nabijheid van het huidige dorp Lijnden. Het dorp speelde een belangrijke rol in de geschiedenis ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog. Het werd bekend om zijn illegale activiteiten tijdens het Beleg van Haarlem in 1573. De Spanjaarden staken het dorp in brand en verdreven de inwoners. Wat er van restte zou in 1591 door het water verzwolgen zijn. Wat wel overbleef was de zogeheten Vijfhuizerhoek, het schiereiland dat bij de inpoldering van de Haarlemmermeer binnen de polder zou komen te liggen. Hier kon het dorp zich verder ontwikkelen. Op de landtong van het "oude land" werd in 1701 de Eendenkooi gevestigd, sinds 1757 onafgebroken beheerd door de familie Stokman.

Ontstaan huidige dorp
In de 17e eeuw waren er reeds plannen om de "Waterwolf" (zoals het Spieringmeer, Haarlemmermeer en Leidsemeer gezamenlijk wel werden genoemd) te beteugelen. Er was een permanente dreiging van overstromingen voor de grote steden Amsterdam, Haarlem en Leiden. De bekende "droogmaker" Leeghwater heeft gewerkt aan plannen voor inpoldering. Gezien de grote omvang van de wateroppervlakken was dit technisch nog niet mogelijk; men was slechts aangewezen op windkracht. Dit veranderde echter in de 19e eeuw. Door toepassing van stoomkracht werd het mogelijk de inpoldering te bewerkstelligen. Deze werd een feit in 1852.

Vijfhuizen werd door de aanleg van de ringvaart- en dijk feitelijk in twee stukken gedeeld; het grootste deel lag binnen de polder. Tijdenlang kon men hier, gezien het drassige karakter van het land, niet goed wonen en daarom vestigden de meeste bewoners zich aanvankelijk aan de ringdijk. Later werd er gebouwd aan de Kromme Spieringweg en Vijfhuizerweg, een typische "lintbebouwing" dus. Zo ontwikkelde het dorp zich langzaamaan verder. Tussen 1880 en 1914 werd de Stelling van Amsterdam, een stelsel van verdedigingswerken, aangelegd. Het Fort bij Vijfhuizen, gebouwd in 1887, was hier een onderdeel van.

VDV
Maar ondanks deze ontwikkelingen bleven er nog veel onvolkomenheden. De wegen waren onverhard en bij regen of sneeuw veranderden die al snel in modderpoelen. Ook straatverlichting ontbrak. In 1915 botsten twee dorpsbewoners op een stikdonkere avond tegen elkaar. Deze gebeurtenis was aanleiding om actie te ondernemen. Het directe gevolg was de oprichting van "een vereniging die zich allereerst met de verlichting van het dorp zal bezighouden en daarna de verbeteringen zal trachten te verkrijgen, welke daar zo nodig zijn". Op 17 september 1915 was de oprichting van Vereniging Dorp Vijfhuizen (VDV) een feit.

Haarlemmermeerspoorlijnen
In het begin van de 20e eeuw werd de aanleg gestart van de zogeheten "Haarlemmermeerspoorlijnen", een netwerk van locale treintjes tussen Haarlem, Amsterdam, Leiden en Alphen aan de Rijn. Het traject Haarlem - Aalsmeer - Uithoorn liep via Vijfhuizen, met een spoorbrug over de ringvaart en met een eigen stationsgebouw, wat er tot op heden nog staat. In 1936 werden de verliesgevende lijnen opgeheven.

Kerken
Vijfhuizen heeft diverse kerkgebouwen gehad. De niet meer bestaande Gereformeerde Kerk (1892) aan de Vijfhuizerweg en de Hervormde Eben-Haëzerkerk ( 1869) aan de Kromme Spieringweg. Momenteel zijn er nog de R.K. St. Augustinuskerk (1929) en de Verbondskerk (1961) van de PKN.

Oorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het dorp en omgeving het toneel van luchtgevechten in verband met het nabijgelegen "Fliegerhorst Schiphol", een luchtmachtbasis van de Duitsers. Op 3 mei 1943 stortte een Britse bommenwerper neer bij het Fort bij Vijfhuizen. Alle inzittenden behalve Jack Sharp kwamen om. De namen van de omgekomenen zijn geëerd door vermelding in straatnamen als Stevensweg, Rowlandstraat en Gibsonstraat. De nieuwe wijk bij de Fuikweg is vernoemd naar Jack Sharp.

Prikker
Het werd voor de VDV een lange en moeizame strijd om de genoemde wensen voor ontwikkelingen te bewerkstelligen. Vijfhuizen werd bij alles achtergesteld, ook na de Tweede Wereldoorlog toen de wederopbouw, ook in de Haarlemmermeer met verve ter hand werd genomen. In de gemeenteraad werd het dorp ondergeschikt gemaakt voor de hoognodige verbeteringen. In 1954 sprak een wethouder zelfs de historische woorden: "Vijfhuizen moet maar uitsterven". Deze uitspraak trok de aandacht van journalist Jan Mastenbroek, destijds redacteur van dagblad Trouw. Hij was belast met het nieuws over Haarlemmermeerse aangelegenheden. In de mid-vijftiger jaren publiceerde hij artikelen onder de naam "Prikker", waarin hij met humor speldenprikken en stekeligheden uitdeelde aan de autoriteiten en zo ook in de bres sprong voor ons dorp. In de jaren zestig ontwikkelde het dorp zich verder en in 1971 werd zij op het aardgasnet aangesloten.

Uitbreiding
Begin jaren tachtig ontstond er grote onrust in het dorp; het zogeheten NORON-plan (Nota Ruimtelijke Ordening Noord-Holland) werd gepresenteerd. Voor Vijfhuizen betekende dit een uitbreiding met 6500 woningen, een soort "tweede Bijlmer". Dankzij hevig verzet van de bevolking en de VDV en mede door de slechte economische toestand in die tijd is het plan nooit gerealiseerd. Wel werd het dorp op een wat meer bescheiden manier uitgebreid met de wijk De Mient en vanaf eind jaren negentig met de wijk Stellinghof, een "Vinex-locatie".

In 2002 werd de 16e Wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade gehouden op het terrein van de Groene Weelde en het Haarlemmermeerbos. Vijfhuizen werd toen ook met een eigen halte aangesloten op het Hoogwaardig Openbaar Vervoer, "Zuidtangent", nu "R-Net". In de afgelopen jaren zijn er nog kleinschalige projecten gerealiseerd, zoals het Jack Sharp Park en het in aanbouw zijnde 5-Poort. Ook zal binnen afzienbare tijd de lege plek op de Kromme Spieringweg gevuld worden met het wijkje Spieringhof, de plek waar de voormalige Hervormde Kerk stond. Van een dorp met enkele tientallen bewoners in het midden van de 19e eeuw is Vijfhuizen nu uitgegroeid tot een volwassen dorp met tegen de 5.000 inwoners." Aldus Jan de Jong op de site van VDV.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Vijfhuizen heeft 1 rijksmonument, zijnde het stationsgebouw (Spieringweg 510) van het vroegere (1912-1935) station aan de spoorlijn Aalsmeer - Haarlem. "Het station is gesitueerd op de voormalige noord-zuidgerichte spoordijk. In oorsprong bevatte het station een bagagedepot (zuid), de entree met loketten (midden), een wachtkamer (noord) en op de gehele eerste verdieping bevond zich de woning voor de stationswachter. Tegenwoordig is het hele stationsgebouw in gebruik als woonhuis. Van het vroegere spoorwegemplacement zijn elementen als spoor of perron niet meer in het landschap herkenbaar; de spoordijk zelf is wel gehandhaafd. Bij het station behoorden twee (brug-)wachterswoningen, genummerd 10 en 11. Deze zijn in 1915 gebouwd en nog altijd als woning in gebruik.

Het stationsgebouw is van algemeen belang uit cultuur- en architectuurhistorisch oogpunt als gaaf bewaard gebleven voorbeeld van stationsarchitectuur uit de eerste decennia van de 20e eeuw op het Noordhollandse platteland, gebouwd in een traditionalistische bouwtrant met rijke en nog zeer gave detailleringen. Daarnaast is het pand van belang uit sociaal-historisch oogpunt als kenmerkend element uit de ontwikkeling van de spoorwegarchitectuur op het Noordhollandse platteland tussen 1900 en 1930, in casu de ontwikkeling van de Haarlemmermeerspoorlijnen. Tevens heeft het stationsgebouw situationele waarde door de beeldbepalende ligging op de relatief hoge spoordijk in het vlakke, laaggelegen polderland van de Haarlemmermeerpolder." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

- Fort bij Vijfhuizen (Fortwachter 1) is on­der­deel van de sector Sloten in de Stel­ling van Amsterdam*. Het was de taak van dit fort om de Ring­vaart en dijk van de Haar­lem­mer­meer­polder, als­mede de droog blij­vende ter­rein­strook langs de west­rand van deze polder, te ver­de­digen. Het fort is ge­ba­seerd op het ont­werp­model ‘A’ uit 1897, waarbij de hef­koe­pels een zelf­stan­dige plek op de flank­hoeken hadden. Op het ter­rein staat ook nog een zogeheten Ge­nie­loods. Deze metalen Ge­nie­loods is het enige be­waard ge­bleven exem­plaar van dit type. In de nabij ge­legen Ge­nie­dijk be­vindt zich een ne­ven­bat­terij.
* De Stel­ling van Amsterdam is een groot­schalig 19e-eeuws verdedigingsplan dat nooit vol­ledig in wer­king is gezet, en in 1996 is uit­ge­roepen tot UNESCO We­rel­derf­goed.

Er is een dub­bele gracht die door een nog aan­we­zige hevel van water uit de ring­vaart werd voor­zien. Op de droog blij­vende strook werden in 1917-1919 twee voor­stel­lingen aan­ge­legd, voor­zien van be­tonnen on­der­ko­mens en mi­trail­leur­blokken die nog aan­wezig zijn. Dit fort is een van de eerste ge­bouwen in Ne­der­land die in beton zijn uit­ge­voerd. Het ge­bruik van beton werd nodig voor ver­de­di­gings­werken na de uit­vin­ding van de ‘bri­sant­gra­naat’, die zo’n ver­nie­ti­gende kracht had dat met­sel­werk er niet tegen be­stand was.

"Het fort is herbestemd tot Kunstfort bij Vijfhuizen: kunst, erf­goed en na­tuur in één. Het ei­land wordt om­ringd door on­der­schei­dende voor­beelden van Ne­der­landse ruim­te­lijke plan­ning, zoals de 19e-eeuwse pol­der­land­schappen en de 20e-eeuwse Vinex-ar­chi­tec­tuur. Sinds 2005 is het for­t­ei­land een be­stem­ming voor kunst, een bij­zon­dere plek waar beel­dende kunst en mi­li­tair erf­goed sa­men­komen. De ten­toon­stel­lingen spie­gelen de om­ge­ving van het fort: een col­lage van kunst­ma­tige land­schappen waarin de na­tuur is in­gezet voor di­verse - nu vaak ver­ou­derde - doel­einden. Het Kunstfort is een plek waar ruimte, tijd en beeld in el­kaar grijpen. De pro­gram­me­ring is ge­ïn­spi­reerd op sci­en­ce­fic­tion - kun­ste­naars scheppen al­ter­na­tieve re­a­li­teiten en be­vragen be­staande sys­temen. Te­rug­ke­rende the­ma’s zijn: kli­maat en land­schap, grens­po­li­tiek en ver­de­di­gings­mo­dellen, tech­no­logie en ri­tueel, dystopie en apo­ca­lyps. Dit wordt gepresenteerd in ten­toon­stel­lingen, in­ter­ven­ties in de bui­ten­ruimte en mul­ti­dis­ci­pli­naire uit­wis­se­lingen."

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Alle beelden van de wedstrijden van het EK voetbal 2020 - dat door de coronapandemie is uitgesteld naar juni/juli 2021 - komen via Vijfhuizen, zo is in december 2018 bekend geworden. De Europese voetbalbond UEFA heeft de Expo Haarlemmermeer in het dorp gekozen als locatie van het zogeheten International Broadcast Centre (IBC). Daar komen de tv-signalen vanuit de speelstadions binnen en worden ze weer doorgegeven aan de media die de wedstrijden uitzenden. Het IBC huisvest technische, productionele en zendfaciliteiten alsook tv-studio's en productie- en regieruimtes. Bij het EK in 2016 was het in Parijs gevestigd. Toen werden wereldwijd meer dan 2 miljard kijkers bediend. Volgens de directie van de Expo was onder meer de ligging naast Schiphol en vlakbij Haarlem en Amsterdam doorslaggevend in de keuze van de UEFA. Vanaf eind maart 2021 zullen er vier maanden lang zo'n duizend mensen werken. (bron: NOS)

- Door het jaar heen is er regelmatig een Snuffelmarkt in Expo Haarlemmermeer in Vijfhuizen. Struin door de grote zaal en ga op zoek naar de leukste koopjes. Wat je onder andere kunt vinden is speelgoed van goede kwaliteit, tweedehands kleding, unieke accessoires, (strip)boeken in overvloed, grammofoonplaten en miniatuurauto’s. Wie weet hebben ze hier precies waar jij naar op zoek bent. Voor de kids is er een springkussen. Je kunt ook zelf een kraampje huren voor de Snuffelmarkt. Toegang: volwassenen € 4,50 / kinderen tot 12 jaar gratis / 80+ gratis. Gratis parkeren.

- "Na 15 jaar CruquiusConcerten in het stoomgemaal van Cruquius is het kamermuziekpodium van de Haarlemmermeer in 2019 in verband met de verbouwing van het Cruquius Museum verhuisd naar het Kunstfort bij Vijfhuizen. Ook op de nieuwe locatie is de stichting er weer in geslaagd om een aantal concerten met kamermuziekjuweeltjes samen te stellen. Zowel pers als publiek prijzen de keuze van topmusici. Er is een gevarieerd programma samengesteld met kamermuziek op internationaal topniveau. Overtuig jezelf en kom luisteren. Live luisteren is een belevenis die niet te vergelijken is met muziek op een cd." (t.z.t. na de verbouwing van het museum wordt bekeken of de concerten al dan niet weer terugkeren naar Cruquius)

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Eendenkooi Stokman in Vijfhuizen (Kromme Spieringweg 355) is eigendom van Landschap Noord-Holland. Kooiker Stokman is al de 12e generatie van deze familie die de eendenkooi beheert. In 1701 is deze eendenkooi aangelegd op een landtong in de Haarlemmermeer. Sinds 1757 beheert de familie Stokman dit prachtige natuurgebied. Vroeger werden er eenden gevangen voor de consumptie, nu is de eendenkooi vooral een belangrijke cultuurhistorische plek. Tijdens excursies in de eendenkooi vertelt de kooiker alles over de historie en de werking van de eendenkooi. Ook het kooikerhondje is erbij en laat zien hoe de eenden de vangpijp in worden gelokt. De eendenkooi is een broedgebied voor veel soorten vogels. Omdat rust en stilte van groot belang zijn, opent kooiker Stokman de kooi slechts enkele keren per jaar voor publiek. Informatie over wanneer er excursies zijn, kun je verkrijgen bij Landschap Noord-Holland, tel. 088-0064455.

- In 2014 is Park Vijfhuizen gerealiseerd. Het park heeft een waterlabyrint, een bloemenplukweide, speeltoestellen en fiets- en wandelpaden.

- Het Bulderbos in Vijfhuizen is een mooi voorbeeld van een levend, groeiend protest tegen overlast en uitbreiding van luchthaven Schiphol. Op 6 november 1994 plantten 6.000 mensen 7.800 bomen als protest tegen de aanleg van de Polderbaan. Bulderboswachters zorgen voor het bos. Deze historische plek is nu een groene plek tussen de opstijgende vliegtuigen. Je vindt het Bulderbos schuin tegenover de spottersplaats van de Polderbaan (tgenover IJweg 614).

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Vijfhuizen, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Vijfhuizen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - "Vereniging Dorp Vijfhuizen (VDV) is opgericht in 1915, met als doel het behartigen van de belangen van het dorp en zijn inwoners. Aanleiding tot de oprichting; er was geen elektriciteit en geen openbare verlichting in het dorp, er waren geen verharde wegen. Kortom, er moest het nodige gebeuren en daarvoor was naar de mening van een aantal Vijfhuizenaren onvoldoende aandacht bij het gemeentebestuur. De doelstelling van de VDV is nog steeds hetzelfde; het waar nodig opkomen voor de belangen van het dorp en van zijn bewoners. En daarvoor is de VDV de officiële gesprekspartner voor het gemeentebestuur en de gemeenteambtenaren in vaste overlegvormen.

De VDV telt ruim 1200 leden. Het bestuur van de VDV vergadert 1 keer per maand. Ieder bestuurslid heeft een aantal eigen onderwerpen onder zijn of haar hoede. Daarnaast geeft de VDV 3 keer per jaar een blad uit en maakt gebruik van een eigen website en een eigen Facebookpagina om de communicatie met de leden te onderhouden. In het voorjaar (maart of april) wordt de jaarlijkse ledenvergadering gehouden in het Dorpshuis. In die vergadering worden in het eerste deel de vaste verenigingszaken behandeld (verantwoording bestuur, jaarplan, financiële stukken). In het tweede deel wordt aandacht besteed aan een actueel thema. Nog geen lid? Geef je op, de kracht van de VDV zit mede in het grote aantal huishoudens in Vijfhuizen dat lid is. Dat wordt ook gezien door het gemeentebestuur en daarmee zijn we uniek in Haarlemmermeer!"

- Dorpshuis: - "Dorpshuis d’Oude Waterwolf in Vijfhuizen heeft een rijke geschiedenis. Deze Maatvast-locatie deed eerst dienst als een van de eerste basisscholen in de Haarlemmermeer en later als bibliotheek. Inwoners kunnen er terecht voor gezelligheid of een activiteit, maar hebben er ook de ruimte om zelf iets te organiseren. Jeu de boule baan. Sinds 2018 beschikt d'Oude Waterwolf over twee prachtige jeu de boule banen. Doe je een keer mee? Huiskamer van het dorp. Gezien de vele verenigingen en clubs die gebruik maken van het dorpshuis mag zij zich met recht de huiskamer van het dorp noemen. Buurtmaaltijd. Eén keer per maand, op de eerste vrijdag, organiseert het dorpshuis een buurtmaaltijd. Bezoekers kunnen vooraf een gerecht opgeven wat ze graag eten maar niet graag zelf koken, waarna vrijwilligers zo’n gerecht uitkiezen en serveren. Specialiteit? Grootmoeders recepten! Ben je op zoek naar een geschikte ruimte voor je sociale of maatschappelijke activiteit? Geef je een leuke cursus waar je inwoners uit je buurt bij wilt betrekken? Onze locaties zijn hiervoor uitermate geschikt!"

- Zorg: - "In Vijfhuizen, aan de rand van Haarlem, hebben wij, Frans en Gerda Olsthoorn, samen met onze zoon René en schoondochter Wendy een jongvee-opfokbedrijf. Dit betekent dat kleine kalfjes naar ons toe komen, en wij ze twee jaar lang verzorgen en eten geven. Na die twee jaar zijn ze groot genoeg om naar een melkveehouderij te gaan waar ze gemolken worden. Onze Zorgboerderij Dier-en-Vriend (Kromme Spieringweg 269) staat open voor mensen met een verstandelijke beperking, lichamelijke beperking, psychische hulpvraag, autisme spectrum stoornis, verslavingsachtergrond, burn-out en voor langdurig werklozen en dementerende ouderen."

- "Aan de rand van de Haarlemmermeer ligt in Vijfhuizen Zorgboerderij De Straalhoeve (Vijfhuizerdijk 231). In een ontspannen sfeer wil ik, Carola van Staaveren, mensen laten genieten van het buitenleven op de boerderij van mijn vader, een voormalige melkveehouderij. De kippen lopen hier gewoon los, zodat ze naast het kippenvoer ook gras kunnen eten. Dit levert de lekkerste eieren op! Het zijn voornamelijk rode Barnevelders. Ook lopen er enkele parelhoenders rond. Naast de kippen voeren kunnen 's middags de eieren geraapt worden die in de nesten verspreid over de schuren te vinden zijn. Bij een hoge productie worden deze aan huis verkocht. Elk voorjaar zijn er ook kuikens groot te brengen. De Texelse schapen vragen ook dagelijks om hun extra voer, en de lammetjes in het voorjaar brengen naast veel kijkplezier ook het nodige extra werk met zich mee.

Ook in de groentetuin is altijd veel te doen. Zaaien, planten, wieden en oogsten in het groeiseizoen, en bemesten en spitten in het najaar en in de winter. De bessenstruiken brengen elk jaar weer een overvloedige oogst aan aalbessen, zwarte bessen, kruisbessen, frambozen en bramen. Het plukken en verwerken van bessen tot jam is altijd een groot feest. De bloementuin is 's zomers een lust voor het oog. Het maaien van de gazons en het onderhoud van de tuin is een prettig rustgevend werk. Op het erf en aan de gebouwen is altijd genoeg onderhoudswerk te doen. Een hek timmeren, een schuur schilderen, onkruid trekken, wilgen knotten, aanvegen. De Straalhoeve is geen productiebedrijf, er is dan ook geen hoge werkdruk. Momenteel zijn er aardig wat dementerende ouderen die hier hun dag doorbrengen in een gezellige groep. Er wordt samen met de vrijwilligers een klus aangepakt die past bij de wensen en mogelijkheden van de cliënt. Voorop staat dat iedereen een leuke dag heeft."

Reactie toevoegen