Status

- Ursem is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek West-Friesland, in grotendeels gemeente Koggenland, deels gemeente Alkmaar. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1978. Het grootste deel van de gemeente, inclusief de dorpskern, is daarna naar de gemeente Wester-Koggenland overgegaan (en in 2007 overgegaan naar de gemeente Koggenland). Een klein deel van de gemeente is in 1979 naar de gemeente Schermer gegaan, dat vervolgens in 2015 is overgegaan naar de gemeente Alkmaar. Het betreft het buitengebied ten W en ZW van de dorpskern. Het dorp(sgebied) heeft om die delen van elkaar te kunnen onderscheiden - en omdat één postcode ook altijd maar in één gemeente mag liggen - daarom ook 2 postcodes: 1645 (dorp gem. Koggenland) en 1646 (buitengebied gem. Alkmaar voorheen gem. Schermer).

- Wapen van de voormalige gemeente Ursem.

- Onder het dorp Ursem valt ook de buurtschap Noorddijk en voor de postadressen ook de dorpskern van het dorp Rustenburg.

Naam

Uitspraak
Urseem.

Oudere vermeldingen
1e helft 11e eeuw Urisheim, 12e eeuw kopie 15e eeuw Ureshem, 1840 Ursum.

Naamsverklaring
Betekent heem 'woonstede' van de persoon Uri. Het achterwege blijven van de te verwachten verdoffing -eem > -um hangt samen met de in Westfriese plaatsnamen gebruikelijke beklemtoning van de laatste lettergreep.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Oersheim.

Ligging

Het dorp Ursem ligt ZO van het dorp Rustenburg en de stad Heerhugowaard, ZZO van het dorp Hensbroek, ZZW van het dorp Obdam, ZW van het dorp Spierdijk, W van de dorpen De Goorn en Avenhorn, N van het dorp Schermerhorn, NNO van het dorp Grootschermer, NO van het dorp Stompetoren, O van het dorp Oudorp en de stad Alkmaar en OZO van het dorp Oterleek.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Ursem 134 huizen met 880 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 46/268 (= huizen/inwoners), de buurtschappen Rustenburg 26/167, Noorddijk 33/199 en Oost-Mijzen 14/83 en polder De Schermeer (deels) 15/163. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.100 huizen met ca. 2.800 inwoners (dit is exclusief de aantallen voor de dorpskern van het dorp Rustenburg).

Geschiedenis

Heemkunde
"Stichting Historische Kring Ursem (HKU) is opgericht in 1980, nadat een aantal enthousiaste Ursemmers de hoofden bij elkaar hadden gestoken. Het enthousiasme was ontstaan tijdens een fototentoonstelling die gehouden werd ter afsluiting van een restauratie van de plaatselijke Hervormde kerk. In 1981 is ons eerste jaarlijks uit te geven katern met artikelen over de geschiedenis van ons dorp en zijn bewoners gepubliceerd. Naast het uitbrengen van dit katern heeft de HKU zich ten doel gesteld: het verzamelen en bewaren van voorwerpen die van belang zijn om het verleden van ons werkgebied beter te leren kennen; het beschermen en in stand houden van al hetgeen uit het verleden aanwezig is en waard is behouden te blijven;

het doen instellen van bodemonderzoek, het publiceren van geschriften, het organiseren van excursies, lezingen en voordrachten, en tot slot het doen inrichten en beheren van een oudheidkamer. Het werkgebied van de HKU beperkt zich tot het gebied van de voormalige gemeente; dit betreft derhalve de dorpen Ursem - met de gelijknamige polder - en Rustenburg, de polder Mijzen en een gedeelte van de Schermerpolder." Op de site van de HKU vind je onder meer diverse pagina´s over de geschiedenis van het dorp (zie ook op die pagina onder het menu Dorpsgeschiedenis).

Bezienswaardigheden

- Ursem heeft 4 rijksmonumenten.

- "De kerkelijke geschiedenis in Ursem gaat vermoedelijk terug tot het jaar 1000, waar op dezelfde plek als de huidige kerk al een kerk of kapel heeft gestaan. Zeker is dat het huidige gebouw het derde op rij is dat hier staat. In 1607 tekent Pieter Cornelisz Cort op zijn kaart van de Beemster namelijk al een kruiskerk op deze plaats. Dit gebouw, mogelijk uit hout opgetrokken, maakt in 1658 ruimte voor een nieuw gebouw, eveneens een kruiskerk, maar dit keer opgetrokken in steen. Tweehonderd jaar later, in 1843, doen de kerkvoogden melding van de slechte toestand van de steunberen aan de westzijde van het kerkgebouw. In 1844 wordt besloten het gebouw te sluiten wegens verval, ter voorkoming van ongelukken, en worden er geen kerkdiensten meer gehouden. In overleg met de Rijksdienst van Waterstaat wordt besloten om een geheel nieuwe maar kleinere kerk te bouwen.

Op 13 juli 1847 wordt de eerste steen gelegd voor de nieuwe, huidige Hervormde (thans PKN) kerk van Ursem. De aannemer krijgt de opdracht dat het nog aanwezige ameublement, doophek, preekstoel en mannenbanken dusdanig hersteld en veranderd moeten worden dat deze in de nieuwe kerk weer gebruikt kunnen worden. Het kerkgebouw dat sinds 1848 mede het dorpsgezicht bepaalt is het beste te omschrijven als een zaalkerkje met een pangedekt zadeldak, in baksteen opgetrokken en met pleistering in blokverband. Omdat het ontwerp door Waterstaat is gemaakt, kan het gebouw geen bepaalde bouwstijl of andere architectonische waarde toegedicht worden. Dit soort kerkjes, waarvan er meerdere gebouwd zijn, worden daarom ook wel als Waterstaatskerk aangeduid. In de oude kerk hingen twee klokken. De grootste van de twee is opnieuw opgehangen in de huidige kerk. De andere is verkocht aan de kerk te Westbeemster.

Oorspronkelijk had het kerkgebouw geen orgel en werd het zingen begeleid door een voorzanger. Het huidige orgel is uit een schenking verkregen en is gebouwd door de firma Maarschalkerweerd & Zn in Utrecht. Op eerste kerstdag 25 december 1894 is het orgel in gebruik genomen. Maarschalkerweerd is geen onbekende orgelbouwer. Hij heeft ook in West-Friesland al een aantal orgels geleverd en blijkbaar naar ieders tevredenheid. Zo staat ook in de Ciriacuskerk of Koepelkerk te Hoorn een orgel van zijn hand. Het meest bekende werkstuk is toch wel het grote orgel in het Concertgebouw te Amsterdam. Wat omvang betreft is het orgel in Ursem niet met deze orgels te vergelijken. Het is een eenvoudig eenklaviers orgel met slechts 7 registers. De klankkleur van het orgel heeft een Franse inslag en wordt nog steeds in zijn oorspronkelijke staat bespeeld.

Het gewone onderhoud aan het gebouw bleek in 1976 niet meer voldoende. Een flinke restauratie was noodzakelijk. Het gehele dak is vernieuwd, nadat door een groep vrijwilligers het interieur al was geschilderd en de vloer was opgehoogd. Ook zijn via een actie alle stoelen in de kerkzaal vernieuwd. In 1978 volgde tevens een restauratie van de voorgevel en de toren. Bij deze restauratie is van de gelegenheid gebruik gemaakt om de strijd aan te binden met de boktor en ander ongedierte dat zich in de houten constructie had genesteld. In 1989 is het gehele interieur van de kerk opnieuw gerenoveerd. De huidige kleurstelling was in vroegere eeuwen gebruikelijk voor kleinere kerkgebouwen." (bron: Protestantse Gemeente Koggenland, waar de protestantse kerk en geloofsgemeenschap van Ursem tegenwoordig onder vallen) In de kerk vinden ook exposities plaats.

- De H. Bavoparochie in Ursem is op 31-12-1861 opgericht door afscheiding van de parochie De Goorn. In 1857-1858 is er al een eenvoudig schuurkerkje met pastorie gebouwd, in 1921 vervangen door de huidige sobere Bavokerk met slanke toren in traditionalistische trant, ontworpen door de bekende architect Alexander J. Kropholler. De kerk is een provinciaal monument. Vooral het interieur is waardevol. De muren in het koor en de westwand zijn rijk beschilderd door Stolhoff de Jong (ca. 1940). De gebrandschilderde ramen komen uit het atelier van L. Asperslagh. Ook is het koorgewelf voorzien van schilderingen. Het hoofdaltaar (atelier Brom) en de preekstoel met gemetselde kuip dateren uit de bouwtijd. Het hoofdorgel is in 1877 gebouwd door de firma Ypma & Co. In 1944 heeft firma Vermeulen het verbouwd tot een electro-pneumatisch instrument.

- Ondermolen O.

- In juni 2015 is de Blije Bank Ursem feestelijk onthuld. Vele Ursemmers hebben met duizenden stukjes glasmozaïek op de bank symbolen aangebracht. De Blije Bank is daarmee een sieraad voor de Noorddijk, waar inwoners en andere voorbijgangers even lekker kunnen bijkomen en wellicht bijpraten met deze en gene.

Evenementen en activiteiten

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Oersheimers is opgericht in 1971. - Jeugdraad Oersheim.

- Toneelvereniging Ursem brengt jaarlijks in maart een nieuw stuk op de planken.

- Oranjevereniging Ursem is opgericht in 1946 en organiseert de jaarlijkse festiviteiten op Koningsdag: een schitterende dag met leuke activiteiten voor jong en ouder.

- Om de paar jaar (er is geen vaste frequentie voor) is er op 5 mei een Bevrijdingsfestival in Ursem. De volgende editie is in 2021.

- De eerste week van de zomervakantie is er jaarlijks het Huttendorp Ursem. Drie dagen lang gaan ze met groepjes van 10 kinderen onder begeleiding van twee vrijwilligers een hut ontwerpen en timmeren. En dat niet alleen, want er is tijdens het Huttendorp nog veel meer te beleven. Aan de hand van het thema worden er ’s middags allerlei leuke activiteiten en workshops gegeven. Er is ook een knutseltent met allerlei materialen waarmee de kinderen hun hut kunnen versieren. Als afsluiter is er een bonte middag waar de kinderen hun kunsten kunnen vertonen.

- Sinterklaasintocht.

- Het Kerstspel in de Bavokerk (op een zondag half december) is een van de jaarlijkse tradities in Ursem. In het Kerstspel wordt het kerstverhaal van Jozef, Maria en baby Jezus op een mooie, grappige wijze verteld. Er is voortdurend afwisseling tussen liedjes, stukjes film en toneelspel door grote en kleine spelers. Naast kinderkoor Bavokids is er een prachtig engelenkoor. Het verhaal bevat een mooie boodschap voor iedereen. De voorstelling is vanaf 16.30 uur; vanaf 16.00 uur is de deur open en brengt kinderkoor Bavokids kerstliederen ten gehore. Na het kerstspel, rond 17.30 uur, is er gelegenheid om de levende kerststal te bezichtigen.

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de natuurijsbaan van IJsclub Ursem in buurdorp Rustenburg.

Links

- Onderwijs: - “Wie weet het antwoord op…” Er gaan dertig vingers in de lucht om het antwoord te geven op de door juf gesteld vraag. Dat beeld is niet meer van deze tijd. Er vindt momenteel een grote verandering plaats in het onderwijs die het klassikale onderwijs van de afgelopen honderd jaar moet doen vergeten. Anno nu hebben de leerlingen hun wisbordje bij de hand en geven ze allemáál antwoord op de vraag. Zo creëren we betrokkenheid en motivatie voor de leerstof. Daarbij weten de kinderen waarvoor ze aan het werk zijn, kennen ze hun leerdoelen en weten wat ze nodig hebben om die te bereiken. Doelen stellen, zelfverantwoordelijk leren, eigenaarschap, werken met een portfolio: het zijn allemaal nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs.

Hoe mooi is het om te constateren dat de werkwijze die we op Basisschool De Langereis in Ursem al een aantal jaren met volle overtuiging nastreven vanuit onze visie op onderwijs, nu bijna gemeengoed lijkt te worden. Hoe fijn is het om te weten dat we daarin al een grote ontwikkeling hebben doorgemaakt en dat leerkrachten en leerlingen zich deze werkwijze al eigen hebben gemaakt. Dat zien we in de hele school terug: niet ieder kind heeft hetzelfde werk, maar krijgt aangeboden wat hij nodig heeft. Er wordt gewerkt, samengewerkt, overlegd, gespeeld, gepresenteerd, gemaakt... kortom: er wordt geleerd!"

- Jeugd: - Laat je uitdagen en ontdek Scouting! Vanaf 7 jaar kun je terecht bij Scouting Ursem. De groep bestaat uit landscouts (Don Bosco) en luchtscouts (Willem Versteegh Eskader).

- Muziek: - Muziekvereniging Ursem heeft ook een Slagwerkgroep.

- Sport: - IJsclub Ursem is opgericht in 1894. In het seizoen 1977/1978 organiseerde de ijsclub voor de eerste keer jeugdschaatsen. Omdat er zoveel vaarten en sloten zijn in en rondom het dorp, vonden ze dit toch eigenlijk wel een must. Het doel hiervan was om kinderen van 6 t/m 12 jaar de kunst van het schaatsen bij te brengen. Het eerste jaar bestond de groep uit 20 kinderen. De schaatslessen werden gegeven op kunstijsbaan De Meent in Alkmaar. Tegenwoordig gaan ze met ruim 90 kinderen jeugdschaatsen (van december t/m maart), op kunstijsbaan De Westfries in Hoorn. De ijsclub heeft ook een natuurijsbaan, waarvoor zie het kopje Evenementen.

- "Tennisclub TC Ursem is opgericht in 1974. Sinds 2012 heeft het park 4 smashcourt banen. Ook is er een oefenkooi aanwezig. Op de smashcourt banen kan het hele jaar door worden gespeeld. Er worden dan ook door de verschillende commissies in de zomer- en in de wintermaanden diverse activiteiten georganiseerd. Het clubhuis is ook in 2012 vernieuwd. Door de vele ramen is er goed zicht op de tennisbanen. Bij goed weer zijn de wedstrijden te volgen vanaf het ruime en gezellige terras. In het clubhuis kan alleen nog met PIN worden betaald, ook contactloos." Op de speciale Clubkampioenschappenpagina op Facebook houden ze je op de hoogte van de jaarlijkse kampioenschappen in september.

- Dartclub Halfweg. Eens in de twee weken wordt er op vrijdagavond door zo'n 20 mannen en 4 vrouwen gedart. Een lotingssysteem bepaalt wie tegen wie moet gooien, dus dat is altijd een verrassing. Twee keer per seizoenshelft wordt er een clubtoernooi gespeeld. Als er genoeg is gedart, worden de pijlen ingeruild voor wat gerstenat, waarna er gezellig wordt nagezeten in Café Halfweg.

- In de sportzaal in Ursem biedt de gezellige Gymnastiekvereniging DWSV een grote variatie aan sporten, voor jong en ouder.

- Volkstuinen: - Het verbouwen van je eigen groente, fruit en bloemen geeft veel voldoening. Op de Facebookpagina van Tuinvereniging Ons Genoegen Ursem doet een van de tuinders in tekst en beeld verslag van hoe zijn tuinseizoen verloopt.

- Zorg en welzijn: - "Mijn naam is Iris Dol, ik woon samen met mijn partner en onze dochters (sept '18 & april '20) in Ursem. Kraamzorg de Regenboog bestaat sinds 2016. Om kwaliteit, scholing en back-up te kunnen garanderen, vorm ik met een aantal collega's het team KraamzorgPartners. In 2015 ben ik afgestudeerd als Kraamverzorgende en meteen aan het werk gegaan, eerst bij een grote organistatie en vervolgens als zelfstandige. Waarom kiezen voor een zelfstandige? Al in de zwangerschap contact met de kraamverzorgende die bij je komt kramen. Mogelijkheid tot een kennismakingsgesprek en later in de zwangerschap de intake. Geen extra kosten omdat je een zelfstandige kiest. Flexibelheid en zo nog meer naar wens kan werken. Beschik over verschillende diploma's, denk aan kinder EHBO en reanimatie, vroegsignaleren, borstvoedingscertificaat, begeleiden van bevallingen, ook poliklinische in het Dijklander Ziekenhuis te Hoorn."

- Veiligheid: - Brandweer Ursem.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)