Status

- Sweikhuizen is een dorp in de provincie Limburg, in de streken Westelijke Mijnstreek en Heuvelland, gemeente Beekdaelen. T/m 2018 gemeente Schinnen.

- Onder het dorp Sweikhuizen vallen ook een deel van de buurtschap Daniken en een deel van de buurtschap Oude Kerk (dat betreft met name het voormalige klooster, thans AZC).

Naam

Lokale schrijfwijze en uitspraak
Zjweikese.

Oudere vermeldingen
Sweijkhuizen, 1660 Sweyckhuysen, 1840 Sweijkhuijsen.

Naamsverklaring
Voor de verklaring van de naam zijn 3 verschillende theorieën:
1) Sweyck is hetzelfde als zwaag ‘weiland, land waar vee wordt gehouden’. De betekenis van de naam is huizen ‘nederzetting’ bij de weideplaats.(1)
2) De naam Sweikhuizen is waarschijnlijk afkomstig van het woord Zweihuizen oftewel twee huizen. Het is de aanduiding van een bebouwing die is gelegen tussen twee huizen. Algemeen wordt aangenomen dat de Stammenhof het boven- en de Biessenhof (overigens op Geleens grondgebied) het benedenhuis waren. Deze beide hoeven en hun landerijen besloegen een gebied dat uitgestrekter was dan het huidige kerkdorp. Het was eigendom van de Heren van Schinnen. De eerste bewoners aan de verbindingsweg tussen de twee genoemde hoeven waren pachters, knechten en ander personeel. Later kwamen daar nog voornamelijk handwerklieden bij. (3076)
3) “In 1280 werd op een berg een originele Limburgse boerenveehoeve gebouwd. De boer noemde zijn boerderij Sveiga en zo komt Sweikhuizen aan zijn naam.” (helaas weten wij niet meer uit welke bron wij dit hebben). Een artikel t.g.v. het Zuid-Limburgs Federatie-Feest in 1988 stelt dat sveiga zou staan voor "veehof voor runderen".

Ligging

Het dorp Sweikhuizen ligt O van de stad Geleen en het dorp Neerbeek, N van de A76 en het dorp Spaubeek, NW van het dorp Nuth, WNW van het dorp Schinnen, W van het dorp Puth, ZW van het dorp Munstergeleen en ZZW van de stad Sittard.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Sweikhuizen 56 huizen met 239 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 300 huizen met ca. 700 inwoners.

Geschiedenis

Bij opgravingen in Sweikhuizen is recentelijk een kampement van jagende nomaden blootgelegd, dat waarschijnlijk dateert uit de Midden-Steentijd (8000-5000 v. Chr.). En een nederzetting uit het Magdalénien (laat- Paleolithicum, 14.000-13.000 jaar geleden).

"Wae dach dat mit `t boewe van de kirk in 1739 pas de eajste luuj noa Sjweikese koame heat `t mis. De eajste Sjwenskes wanjelde hie al in de steintied 60.000 joar geleje ronjt", aldus Jan Dols op zijn site over de geschiedenis van Sweikhuizen, waaronder ook het verenigingsleven.

- In Sweikhuizen is van 1972-1997 de Klauterkoers (wielrennen) verreden. Onder de link vind je daarvan een verslag in woord en beeld.

- Natuurlijk heeft Sweikhuizen net als vrijwel ieder ander dorp ook een voetbalvereniging gehad; aanvankelijk was dat Voetbal Vereniging Sjweikese, later de Sjweikeser Boys. Door financiële problemen eind jaren negentig bleek de club niet meer te redden, en in 2001 viel het doek. "De naam ging neet vèrloare, want der is ummer nog ein team dat bleef doorgoan mit voetballe en 't logo veurt van de Sjweikeser Boys, namelèk de Veterane Sjweikese", aldus de pagina over de geschiedenis van de Sjweikeser Boys, van Jan Dols.

Recente ontwikkelingen

- In 2006 is in Sweikhuizen een bergbezinkbassin aangelegd. - Uitleg bergbezinkbassin.

Bezienswaardigheden

- Sweikhuizen heeft 9 rijksmonumenten.

- Sweikhuizen heeft 10 gemeentelijke monumenten.

- Toen in 1941 de bisschop van Roermond kapelaan Emile Thissen tot pastoor van Sweikhuizen benoemde, vertelde hij erbij: ‘Miel, doe krigs ut sjoanste plaetske van mien bisdom’. De nieuwe pastoor, de jongste in het bisdom, kreeg daarbij de opdracht om binnen twee jaar een kerk te bouwen. Dit betekende dat de uit 1739 stammende ‘capelle’ verbouwd en uitgebreid moest worden. Omdat het niet vlotte met het verkrijgen van de benodigde bouwgrond, werd overwogen om de kapel af te breken en hogerop in het dorp een nieuwe kerk te bouwen. Dit is gelukkig niet gebeurd; in 1953 is gestart met de werkzaamheden en in 1954 is de kerk ingezegend.

De kleine parochiekerk van St. Dionysius en St. Odilia in Sweikhuizen ligt idyllisch tegen de heuvel, midden in het dorp. Mergelsteen is alom tegenwoordig op de hoeken, waar het als contrast met de bakstenen muurvlakken als hoekkettingen is toegepast. De voorgevel risaliseert, wat wil zeggen dat het middelste deel naar voren komt. Deze risaliet wordt besloten door een driehoekig, tympaanachtige top, terwijl de belendende muren met barokke voluutornamenten zijn beëindigd. Midden in de voorgevel, boven een rondbogige toegang die ook met mergel is omgeven, is een kruisigingsreliëf opgenomen. Op de gevel staat een torentje met achthoekige plattegrond.

In 1953-1954 is het kerkje - zoals hiervoor reeds vermeld - verbouwd. Zowel schip als koor zijn toen in ruimere vorm vormgegeven. Het interieur van de kerk oogt zeer samenhangend, hoewel het is ingericht met delen uit verschillende andere kerken. De plaatsing van het barokke altaar uit 1740, afkomstig uit de parochiekerk van Munstergeleen, leidde bijvoorbeeld tot een aanpassing in dezelfde stijl van een ander deel van de inventaris. Ook de kapel van Sinte Odillia (patrones der blinden) is in de eerste helft van de 18e eeuw ingericht. Ouder dan de stukken uit de baroktijd is de kuip van de eikenhouten preekstoel met 10 gesneden panelen waarop onder meer de kruisiging, kerkvaders en Dominicaanse heiligen te zien zijn. Deze kuip wordt gedateerd omstreeks 1460. (3324)

- Op het kerkplein een standbeeld van pastoor Emile Thissen (1903-1979), die van 1941 tot 1978 de pastoor van Sweikhuizen is geweest. De pastoor is afgebeeld met de carnavalsmuts in de hand geklemd. Hiermee wordt gesymboliseerd dat deze markante pastoor zowel in kerkelijk als in sociaal opzicht temidden van de dorpsgemeenschap stond. Pastoor Thissen was niet alleen bouwheer van de kerk, maar heeft zich daarna ook ingezet voor de uitbreiding van het dorp, dat aanvankelijk alleen bestond uit twee straten. In de jaren zeventig is deze uitbreiding gerealiseerd.

- Sweikhuizen is het enige ‘echte’ bergdorpje van Limburg, zo lezen wij ergens. Maar Vijlen bij Vaals profileert zich ook als 'hét bergdorpje van Nederland'. Elders lezen wij dat het het meest noordelijk gelegen hoogste bergdorpje van Nederland is. Boven op de 'berg' ligt aan de rand van het Stammenderbos de indrukwekkende hoeve Stammenhof, een middeleeuwse boerenhoeve (van het typisch Limburgse, gesloten type - zie Etzenrade, Bezienswaardigheden), die in 1696 afbrandt en weer wordt opgebouwd. De hoeve van de familie Riga op Stammen 1 is nog altijd in functie (akkerbouw).

- Naast de grotere boerenwoningen zijn op en tegen het plateau nog enkele kleinere boerderijtjes van belang. Vanouds bevond zich in Sweikhuizen een opeenvolgende rij van vakwerkhuizen. Er zijn er nog enkele van over, deels versteend.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsvereniging CV De Sjwenskes is in 1970 heel bescheiden begonnen als Jeugdclub Sweikhuizen (JKS), met als hoofddoel "om de jeugd van straat te houden". Reeds in 1971 is de eerste, zij het nogal geïmproviseerde carnavalsoptocht gehouden. In de jaren daarna groeit het al snel uit tot het huidige gebeuren met alles erop en eraan. De jaarlijkse carnavalsoptocht die op dinsdagmiddag door het dorp trekt, is inmiddels een trekpleister van de eerste orde. De dinsdag is niet alleen de dag van de inwoners, ook velen uit de omgeving trekken dan naar het dorp om de 3 dolle dagen af te sluiten. Dat de optocht ooit door de regionale TV zou worden uitgezonden, zal in de beginjaren niemand voor mogelijk hebben gehouden...

Naast de optocht en de revue zijn er ook nog tal van andere activiteiten, zoals de Jeugdrevue met uitroeping van de jeugdprins, de Carnavalsmis, de sleuteloverdracht op het gemeentehuis, bezoek aan de jongste inwoner van het dorp, het opluisteren van het carnavalsfeest in de St. Janskliniek, ziekenbezoek etc. Het mooie verhaal over de geschiedenis van CV De Sjwenskes kun je onder de link lezen. - Reportage van de Bergaaf-optocht 2015.

- Limburgs Aspergefeest (2e pinksterdag).

- Op een zaterdag in juni is er de jaarlijkse Blindendag Sweikhuizen (in 2020 voor de 86e keer). Pater Lucianus, Conventueel, was een paar jaar na zijn priesterwijding (1906) - ten gevolge van een medische fout - blind geworden. In mei 1929 kwam hij naar rector Raeven met het verzoek om jaarlijks de blinden van Limburg naar het dorp te laten komen. Sindsdien zijn blinden en slechtzienden - met uitzondering van enkele jaren - elk jaar rond het feest van de H. Odilia hier naartoe gekomen. Na het overlijden van pater Lucianus heeft pastoor Thissen, en tegenwoordig het Odiliacomité, de organisatie van de blindendag op zich genomen.

Blinde en slechtziende pelgrims arriveren op het Odiliaplein om daarna gezamenlijk in processie naar de kerk te trekken. Traditioneel wordt er dan een H. Mis opgedragen, die muzikaal verzorgd wordt door de plaatselijke koren. Aansluitend begeven de pelgrims zich naar het Rector Raevenhuis, waar door de gemeenschap van Sweikhuizen aan alle aangemelde pelgrims een koffietafel wordt aangeboden. Ook deze gezellige bijeenkomst wordt door muziek opgeluisterd. ’s Middags is er nog een Lof met oogzegening en verering van de relikwie van de H. Odilia. De blindendag wordt besloten met een onthaal in het gemeenschapshuis. Programma: 11.00 uur: ontvangst pelgrims op het Odiliaplein, aansluitend processie naar de kerk, waar een H. Mis wordt opgedragen. 12.30 uur: koffietafel. 14.15 uur: concert in de kerk. 15.00 uur: Plechtig Lof met ogenzegening, aansluitend koffie/thee met Limburgse vlaai. Informatie/aanmelding:
blindendagsweikhuizen@gmail.com of tel. 046-4432242. Deelnemen aan de koffietafel kan alleen na aanmelding.

- Boerebroelof (juni).

- Rengelotte Proemevlaaifestival (op een zondag in augustus). Rengelotte is de Limburgse benaming voor Reine Claude, een ras dat hier vroeger veel werd geteeld, en dat sinds enkele jaren dankzij de inzet van de dorpelingen gelukkig weer terug is in het landschap van Sweikhuizen. Het festival omvat naast proemevlaaien ook wandelen, een dialectmis, film en kunst. Voor nadere informatie over de comeback van deze pruim zie hierna bij het hoofdstuk Eten en drinken.

Landschap, natuur en recreatie

- Tegen de heuvelhelling tussen Geleen en Spaubeek, ligt Sweikhuizen idyllisch temidden van een decor van hellingbossen, glooiende akkers, schaduwrijke holle wegen en monumentale gebouwen. Van bovenaf biedt het dorp een schitterend uitzicht op het Geleen- en Maasdal, geflankeerd door bos en akkers.

- Natuurgebied Stammenderbos en Stammenderveld in Sweikhuizen is onderdeel van Landschapspark De Graven en wordt door Natuurmonumenten beheerd als onderdeel van het Geleenbeekdal. Op de steile hellingen is een prachtig beukenbos onststaan en in het lager gelegen beekdal komen tal van bijzondere planten en dieren voor. Door de onwikkeling van het gebied binnen het landschapspark ontstaat een rijkdom aan natuur waar bewoners en toeristen hun hart kunnen ophalen.

- Het Ommetje Sweikhuizen heeft een lengte van 6,9 km.

- Er is ook een speciale rolstoel(geschikte) route Sweikhuizen - Windraak - Puth (9 km).

- De Rèngeloateroute (ca. 5 km) vind je onder de link op pag. 50 (in de brochure staat Réngeloat maar het is toch echt Rèngeloat. Zie hieronder bij Eten en drinken).

- W van het dorp, O van de spoorlijn, bevindt zich op grondgebied van de gemeente Sittard-Geleen een grote visvijver.

- De Sweikhuizerberg is bij wielrenners populair om te beklimmen vanuit Geleen.

Eten en drinken

- Tot in de jaren zestig was Sweikhuizen bekend om zijn bijzondere pruimen: de Sjweikeser Rèngelaot. Sinds die tijd zijn de pruimen nagenoeg uit het dorpsbeeld verdwenen. Ruilverkaveling en kaalslag zorgden ervoor dat de bomen langzaam met de grond gelijk werden gemaakt. De hoogstambomen werden niet 'rendabel' meer gevonden. Tot begin 21e eeuw waren er nog maar enkele tientallen bomen over. Inwoner Jos Boyens heeft in 2003 Stichting Sjweikeser Rèngelaot opgericht, die als doel heeft de pruimenbomen en ook de meidoornhagen in het Sweikhuizer landschap te laten terugkeren. Door het terugplaatsen van de pruimenbomen beoogt de stiching een bijdrage te leveren aan meerdere doelen: de fraaie landschappelijke ligging van het dorp wordt versterkt door een gordel van gebiedseigen fruitbomen; het dorp krijgt er een nieuw toeristisch/recreatief element bij door wandelroutes tussen de fruitbomen, een plukdag voor de kinderen uit de omgeving en een dorpsfeest met de Rèngelaot pruim als thema.

Vandaag de dag staan er alweer honderden pruimenbomen in Sweikhuizen. Uiteindelijk moeten dat er ca. 1.000 worden. Via de stichting kun je voor de duur van 10 jaar een of meerdere bomen adopteren à 50 euro per boom. De stichting zorgt voor het onderhoud van de bomen. Mits tijdig per e-mail bij het secretariaat aangegeven kun je de oogst zelf voor eigen doeleinden plukken. Indien je hiervan geen gebruik maakt houdt de stichting zich het recht voor de pluk te doen waarmee de oogst aan de stichting vervalt. Meer dan 300 mensen hebben inmiddels een boom geadopteerd. Nadere informatie vind je op de site van de Stichting Sjweikeser Rèngelaot.

Beeld

- Reportage van L1 over de Sjweikeser Rèngelaote en over Mannenkoor Sint Caecilia.

- Oude foto's van Sweikhuizen.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Sweikhuizen (online te bestellen).

Links

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging Hauverwaegs is opgericht in 1989 en omvat de Bergstraat (vanaf Pascal Visscherstraat tot aan de Steinhartstraat), een gedeelte van de Steinhartstraat, de Hagenstraat, de Rector Simonsstraat en het Odiliaplein. Ook buurtgenoten aangrenzend aan deze straten zijn welkom.

- Muziek: - Mannenkoor Sint Caecilia is een in 1875 opgericht profaan koor dat nog altijd bruist van energie, waarin ca. 60 mannen zich bekwamen in een internationaal breed georiënteerd repertoire. "Het is bewezen dat zingen het positieve uit de mens naar boven haalt en dat zingen zelfs stressverlagend werkt. In onze jachtige maatschappij is het misschien goed om een moment te onthaasten en stil te staan bij prachtige koorklanken. Je wordt daarom van harte uitgenodigd om het koor te bezoeken tijdens een repetitie- avond. De klanken van St. Caecilia zullen je aangenaam verrassen." Aldus de website van het koor.

- Sport: - Schutterij St. Joseph.

- Toneel: - Toneelgroep Sweikhuizen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Sweikhuizen, met foto's van alle grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)