Het fraaie Gemeenlandshuis van Rijnland aan de Spaarndammerdijk in Spaarndam uit 1641, hier op een prent uit 1728 van Abraham Rademaker. Op Open Monumentendag is het complex te bezichtigen.
Gemeente Spaarndam anno ca. 1870, kaart J. Kuijper. Duidelijk te zien is dat gemeente en dorp Spaarndam alleen W van het Spaarne lagen. De latere uitbreiding Spaarndam-Oost is gerealiseerd op grondgebied van de gem. Haarlemmerliede en Spaarnwoude.
- Spaarndam is een dorp in de provincie Noord-Holland, in deels gemeente Haarlem (en voor dat deel in de streek Kennemerland), deels gemeente Haarlemmermeer (t/m 2018 gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude). Het dorp is verdeeld in de delen -West (W van het Spaarne, gemeente Haarlem, voor de postadressen 'Spaarndam gem. Haarlem' geheten, postcode 2063) en -Oost (O van het Spaarne, gemeente Haarlemmermeer, voor de postadressen 'Spaarndam' geheten, postcode 2064). -West was onder de naam Spaarndam een zelfstandige gemeente t/m 30-4-1927. Per 1-5-1927 is het dorp met een deel omliggend gebied overgegaan naar de gemeente Haarlem, een deel van het buitengebied is overgegaan naar de gemeente Velsen.
2018 was een spannend jaar voor het dorp: gaat -Oost in 2019 met de rest van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude naar de gemeente Haarlemmermeer, of wordt het met -West nu eindelijk ook bestúúrlijk verenigd (maatschappelijk gezien zijn zij dat immers altijd al geweest), en wel met de gemeente Haarlem? Overigens is dit in 1958 (!) ook al voorgesteld: In het Haarlems Dagblad van 24-1-1958 wordt namelijk aangekondigd: "Verschenen is het voorontwerp van de wet, die de opheffing van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude regelt. Het ontwerp regelt de opheffing per 1 januari 1959. Het grootste deel van de gemeente zal bij Haarlemmermeer worden gevoegd. Zuid-Schalkwijk en Spaarndam-Oost zullen bij Haarlem komen." Voor nadere toelichting op deze materie zie ook bij Recente ontwikkellingen.
Besloten is Spaarndam-Oost per 2019 over te laten gaan naar de gemeente Haarlemmermeer, hetgeen dan ook zo is gebeurd; er is dus niet besloten de dorpsdelen -Oost en -West bestuurlijk te verenigen, waardoor het dorp dan in zijn geheel onder de gemeente Haarlem zou komen te vallen. Bestuurlijk gezien blijft er daardoor sprake van een gesplitste situatie ten aanzien van de twee dorpsdelen.
- Wapen van de voormalige gemeente Spaarndam.
- De woonboot-ligplaatsen in het Zijkanaal C hebben tegenwoordig een adres in de gemeente Haarlemmermeer, maar lagen binnen de gemeentegrenzen van de gemeente Velsen. In 2012 is de gemeentegrens verplaatst van de oostelijke oever naar het midden van het kanaal, waardoor zowel de ligplaatsen als de adressen in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude zijn komen te liggen.
- Voor de postadressen valt ook het dorp Spaarnwoude onder het dorp Spaarndam (en wel het deel -Oost).
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1253 kopie 18e eeuw in dammo apud Sparnam, 1334 Spaerndamme, 1346 en 1412-1414 Sparendam.
Naamsverklaring
Genoemd naar de damme 'dam, waterkering' die omstreeks 1220 is aangelegd in het Spaarne (voor dit naamdeel zie bij Spaarnwoude). De jongere vormen weerspiegelen de huidige uitspraak.(1)
Gezegde
De naam werd in de volksmond gebruikt in toespelingen op schraalheid. Ging het ergens zuinig aan toe, dan heette het "men was daar op Sparendam".
Het dorp Spaarndam ligt NO van Haarlem, aan het Spaarne, en grenst in het O aan de A9.
Terug naar bovenIn 1840 heeft de gemeente Spaarndam, die slechts het dorp omvat (het huidige -West dus (!); het deel -Oost bestond toen nog niet), 70 huizen met 443 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.400 huizen met ca. 3.400 inwoners, waarvan ca. 1.150 huizen met ca. 2.800 inwoners in -Oost (dit is inclusief de aantallen voor het dorp Spaarnwoude, met ca. 45 huizen en ca. 110 inwoners) en ca. 250 huizen met ca. 600 inwoners in -West.
Terug naar bovenHet dorp is ontstaan rond de sluizen in de IJdijk, met als belangrijkste sluis de Kolksluis. De geschiedenis van deze sluis is de geschiedenis van Spaarndam. In het begin van de 13e eeuw is het Spaarne afgedamd van het IJ. Dit is gedaan om hoog water en zoutwater uit het Spaarne en omliggende landerijen en de stad Haarlem te weren. Rond deze tijd ontstaat ook het Hoogheemraadschap van Rijnland. Met het afsluiten van het Spaarne ontstaat ook de noodzaak waterhoeveelheden te beheersen: het waterpeil.
In de Spaarndammerdijk worden daarom spuisluizen aangelegd. In die tijd gaan er bij gelijk peil binnen en buiten wel schepen door spuisluizen heen en weer. Verder wordt vracht uit zeegaande schepen overgeslagen in kleinere binnenvaartschepen voor verder vervoer naar Haarlem en verder. In 1253 geeft de graaf van Holland Willem de Tweede (tevens Rooms-Koning) opdracht tot het maken van een schutsluis in de Spaarndammerdijk. Hij doet dit waarschijnlijk in overleg met de vroede vaderen van de stad Haarlem. Zeg maar het bedrijfsleven van toen. Zij financieren een groot deel van de sluis. Rijnland blijft er financieel buiten, maar krijgt wel het beheer, omdat de sluis kan ingrijpen op het peilbeheer.
Bij de aanleg van de sluis is gebruik gemaakt van een wiel; een meertje (kolk) ontstaan door een eerdere dijkdoorbraak: de huidige kolk. In 1280, onder Floris de Vijfde, komt de sluis gereed. Het bijzondere van de Kolksluis is dat het de eerste sluis is met deuren aan de zeezijde, het IJ, en deuren aan het binnenwater het Spaarne, met daartussen een sluiskolk. Nu kunnen schepen onafhankelijk van het tij de dijk passeren. Eerst nog kleine schepen met gestreken mast, want de sluis heeft aanvankelijk hefdeuren. Pas in 1300 krijgt de sluis puntdeuren en kunnen ook Hanzekoggen - het werkpaard van de handelsvaart in de middeleeuwen - de sluis passeren.
De sluis wordt een belangrijk 'kunstwerk' in de inlandse route van Scandinavië naar de belangrijke Vlaamse steden als Brugge en Gent. Men gaat in die tijd namelijk het liefst nog zoveel mogelijk 'binnendoor' om de dan nog gevaarlijke zee te mijden. Er is in de archieven van Rijnland een peilkaart uit 1735 met waterdiepten van 'de Groote Rhijnlandse Schut-Kolk te Spaarndam'. In de Spaarndammerdijk, nu de IJdijk geheten, zaten wel tien spuisluizen. Naast die van Rijnland is de Woerdense sluis de bekendste nog overgebleven spuisluis. Hij heet Woerdense sluis omdat het waterschap Woerden mocht afwateren op Rijnlands boezem, op voorwaarde dat ze het onderhoud van deze sluis zouden bekostigen. In 1535 heeft Haarlem een eigen schutsluis bekostigd na een ruzie over sluisgelden met Rijnland: de Kleine of Haarlemmer sluis, nu gedempt.
Rond de Kolksluis ontstaat bedrijvigheid, veelal verbonden met de passerende scheepvaart; zeilmakerij, mastenmaker, kruidenier, cafés. Ook de visserij neemt een belangrijke plaats in. In de 17e eeuw met name de kuilvisserij met Togenaars of Tochtschuiten, voorlopers van de latere botter. Nog altijd is Spaarndam bekend als palingdorp. De ligging tussen IJ en Spaarne en haar rol als doorvoerplaats geven het dorp de voorwaarden om tot een plaats van betekenis uit te groeien. Dit wordt echter tegengehouden door Haarlem. Het is ook die stad die, na de bouw van de Kleine Haarlemmersluis, in de 18e eeuw een grotere sluis nabij het Gemeenlandshuis van Rijnland laat bouwen. Gemaakt om de nieuw gebouwde zeeschepen naar buiten te kunnen schutten. Dit luidt het einde van de Kolksluis in. De Kolksluis heeft dienst gedaan tot 1927. In dat jaar, tevens het jaar waarin de gemeente Spaarndam opgaat in de gemeente Haarlem, is de de grote sluis uitgebreid tot wat nu de Grote Sluis heet. De Kolksluis is gerestaureerd en destijds buiten gebruik gesteld. De omringende bedrijven verdwijnen naar elders, met uitzondering van het dorpscafé. (bron: Dorpsraad)
Tot de eerste helft van de 19e eeuw zijn veel wegen in ons land nog onverhard, en is het dus bij regenachtig weer al snel een onbegaanbare modderboel. Daarom gaat veel interlokaal verkeer het liefst over het water waar mogelijk. In dat kader wordt in 1840 langs het Spaarne het Jaagpad aangelegd. 'Scheepsjagers' kunnen nu met hun paarden de schepen tegen de zuidwestenwind in naar Haarlem trekken. Ook worden trekschuiten gebruikt voor passagiers. Voortaan gaat bijna alle verkeer tussen Spaarndam en Haarlem v.v. over het Jaagpad.
Pas als rond 1870 het Noordzeekanaal is aangelegd en de IJpolders zijn ingepolderd, wordt woningbouw langs de Ringweg mogelijk. Eerst verschijnen er houten huisjes (Ringweg 115) van arbeiders die in de polders werken. In 1964 begint men met de bouw van huizen rondom de Sint Adalbertuskerk en geleidelijk wordt dit uitgebreid tot heel Spaarndam-Oost.
Begin 20e eeuw krijgt de gemeente het financieel moeilijk. In 1910 worden de kassier van de gemeente en zijn zus vermoord en wordt de kas van de gemeente gestolen. In 1915 bouwt de gemeente 12 woningen aan de Kerklaan en wordt de waterleiding aangelegd. Er komt ook een aansluiting op de telefoon en in 1926 op de elektriciteit. Dat kan de kleine gemeente Spaarndam allemaal niet meer opbrengen. Daarom wordt de gemeente per 1 mei 1927 door de gemeente Haarlem geannexeerd.
In 1978 verrijst aan de Ringweg het nieuwe gemeenschapshuis het Dorpscentrum. In de loop der jaren worden de faciliteiten uitgebreid met kinderopvang, het medisch centrum en een tweede sporthal. In 1985 viert Spaarndam dat het dorp 700 jaar daarvóór is gesticht met de aanleg van de (vernieuwde) dam in het Spaarne. Met de opening in februari, sportactiviteiten in april en mei, een middeleeuwse dag in juni, een fotowedstrijd, een historische tentoonstelling in oktober, een toneelvoorstelling in november en een eindfeest, is het jubileumjaar het hele jaar door op grootse wijze gevierd.
Heemkunde
- "In 1985 viert het dorp het 700-jarig bestaan. Een jaar later richt Gerrit van den Beldt de Historische Werkgroep Spaarndam (HWS) op, met als doel de geschiedenis van het dorp levend te houden. De HWS organiseert iedere vijf jaar een historische tentoonstelling met daaraan gekoppeld de uitgave van een boek. Op onze website staat onder meer de Beeldbank van de HWS. Wij hebben zoveel mogelijk geprobeerd alles en iedereen te benoemen, maar verbeteringen en aanvullingen zijn altijd welkom. Mocht je foto’s hebben die kunnen bijdragen aan de kennis over de geschiedenis van het dorp en omgeving, dan houden wij ons aanbevolen. Alles zal zeer discreet worden behandeld. Ook wij houden ons aan de privacywet. Naast het dagelijks bestuur functioneren er binnen de HWS enkele werkgroepen met ieder een eigen taak: Werkgroep Archiefbeheer; Werkgroep Beeldbank; Werkgroep Klussen; Werkgroep Rondleidingen; Werkgroep Onderzoek, Publicaties en Tentoonstellingen. Sinds 2011 heeft de HWS een ruimte in gebruik in het Rijnlandshuis aan de Spaarndammerdijk. Het archief van de werkgroep bevindt zich in het Dorpshuis. Elke woensdagmorgen van 9.30-11.30 uur kun je de HWS vinden in de Kettingloods van het Rijnlandshuis. Kom gerust eens langs."
- In de raadcommissie Bestuur van de gemeente Haarlem namen alle partijen op 8-12-2016 voor het eerst een eensgezind en uitgesproken standpunt in over het fusieproces van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude met de gemeente Haarlemmermeer. De gemeenteraad vindt dat in het fusieproces het moment is aangebroken dat Haarlem aan zet is inzake Spaarndam. De volledige gemeenteraad van Haarlem gaat voor een ongedeeld Spaarndam binnen de eigen gemeente. Daarbij moet zelfs gesproken worden over de overheveling van de groene buffer tussen A9 en A200 naar Haarlem. In het Haarlems Dagblad d.d. 12-12-2016 melden vervolgens een aantal raadsleden van de gemeente Haarlemmermeer dat ze het daar - uiteraard - niet mee eens zijn.
Overigens vindt ook de Dorpsraad Spaarndam het logisch als het dorp in zijn geheel naar de gemeente Haarlem gaat. Zij heeft dat o.a. in een brief aan Gedeputeerde Staten d.d. mei 2016 duidelijk gemaakt, en bepleit dit wederom bij de diverse gemeenteraad- e.a. overleggen waar dit onderwerp aan de orde komt, d.d. december 2016. In feite verzoekt de Dorpsraad, die zowel -Oost als -West vertegenwoordigt, om een ingreep van de provincie. Ze maakt zich, zo valt uit de brief op te maken, grote zorgen over de positie van het dorp nu Haarlem als mogelijke fusiepartner is geschrapt. De dorpsraad vindt dat de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude op geen enkele manier die keuze heeft kunnen uitleggen. En niet alleen Spaarndam, maar ook de kernen Haarlemmerliede, Spaarnwoude en Penningsveer zijn sowieso al sterk op Haarlem gericht, aldus de Dorpsraad. Zij vindt het daarom onbegrijpelijk en onterecht dat Haarlem als mogelijke fusiepartner buiten beeld is geraakt.
En in oktober 2016 stelt de Dorpsraad in een brief aan de gemeenten Haarlemmerliede en Haarlemmermeer, met c.c. naar de Provincie en de gemeente Haarlem: "Wij pleiten er niet voor om de keuze voor Haarlemmermeer terug te draaien. Wel willen wij u nogmaals dringend verzoeken om Spaarndam-Oost af te zonderen van deze keuze en dit beperkte deel van de gemeente alsnog toe te voegen aan de gemeente Haarlem." En: "Wij blijven het merkwaardig vinden dat de stem van de meerderheid van de huishoudens in -Oost geen plek krijgt in het besluit van de gemeenteraad van Haarlemmerliede. Dat kan toch niet waar zijn? Graag treden wij met u in overleg om dit voorstel verder te bespreken."
Burgemeester Bernt Schneiders van Haarlem neemt tevreden kennis van dat ’goede nieuws’. "We hopen dat de gemeenteraad van Haarlemmerliede en Spaarnwoude dit signaal serieus neemt. Als je gaat herindelen ligt het voor de hand om Spaarndam-Oost en -West onder een en hetzelfde gemeentebestuur te brengen. Het zou mij verbazen als Gedeputeerde Staten en uiteindelijk de Eerste en Tweede Kamer dat ook niet zouden vinden. Voor Haarlem is er geen enkele aanleiding om ons gedeelte af te staan en dat gaat ook nooit gebeuren. Goede brief dus van de dorpsraad en wij staan graag open voor overleg met onze buren." (bron: Haarlems Dagblad, 20-5-2016)
Overigens vond B&W van de gemeente Haarlem dit al in februari 2016, toen zij naar de hand dong van de gemeente Haarlemmerliede, die haar keuze toen nog niet bepaald had. "Want ze gaan in Haarlem naar school, naar de bioscoop en doen er hun boodschappen. Kortom, de inwoners van Spaarndam, Haarlemmerliede, Spaarnwoude en Penningsveer zijn gericht op Haarlem. Dus is het niet meer dan logisch dat de op te heffen gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude bij Haarlem wordt gevoegd", zo stelden zij. Ja inderdaad, op Halfweg na dan. Want dat is een tweelingdorp met het Haarlemmermeerse dorp Zwanenburg. Dus dan had je een gelijksoortig probleem gehad maar dan min of meer andersom... Je kunt het dus ook omkeren en stellen dat de gemeente Haarlemmerliede beter naar Haarlem had gekund, met uitzondering van Halfweg, die gezien de bestaande banden beter naar de Haarlemmermeer kan.
Kortom: wat ons, de Dorpsraad en de gemeente Haarlem betreft: bijzonder jammer dat de betrokken bestuurlijke gremia voor de tunnelvisie van of-of hebben gekozen (de hele gemeente naar gemeente A of B) en kennelijk een blinde vlek hebben gehad voor de en-en optie (splitsen dus) die het meest voor de hand had gelegen: het O deel naar Haarlemmermeer en het W deel naar Haarlem. De nieuwe (sinds september 2016) burgemeester Jos Wienen van Haarlem pleitte hier ook weer voor in zijn nieuwjaarstoespraak 2017. En ook de Dorpsraad bleef zich er in 2017 en 2018 voor inzetten. Het heeft allemaal niet mogen baten; zoals onder Status te lezen valt, is de hele gemeente in 2019 overgegaan naar de gemeente Haarlemmermeer...
- SpaarneBuiten is een nieuwbouwproject dat wordt ontwikkeld op het terrein van de voormalige scheepswerf van Spaarndam. Vanaf 2014 worden hier gefaseerd uiteindelijk ca. 300 woningen gebouwd.
Terug naar boven- Spaarndam-West heeft 33 rijksmonumenten. - -Oost heeft 7 rijksmonumenten.
- Kennelijk is er in Spaarndam-West geen sprake van gemeentelijke monumenten. - -Oost heeft 5 gemeentelijke monumenten.
- In 1328 geeft de pastoor van de Bavokerk in Haarlem toestemming tot het aanstellen van een kapelaan voor de kapel te Spaarndam. Deze kapel stond aan de Westkolk op de hoek met de IJdijk en is in 1517 afgebrand tijdens de plundertochten van de huursoldaten van de hertog van Gelre, die een spoor van vernielingen in Noord-Holland achterlaten. Een groter gebouw, dat honderd jaar later wordt omschreven als "de oude swacke kerk", vervangt de oorspronkelijke kapel. Het kennelijk zwakke bouwsel wordt op 12 januari 1626 door een zware storm geveld. Inmiddels hebben de Calvinisten in deze streken vaste voet aan de grond gekregen. Het dorp en buurdorp Spaarnwoude vormen één protestantse gemeente en hebben dan ook samen één predikant.
Het kerkbestuur van de Hervormde Gemeente pakt de acties voor herbouw resoluut aan. Met toestemming van de Staten van Holland mogen ze voor de bouw van een nieuwe kerk een collecte houden in de voornaamste steden en dorpen van het gewest Holland. Ook de Staten van Holland en het Hoogheemraadschap van Rijnland geven subsidie. De eerste steen wordt gelegd in 1627 en in hetzelfde jaar wordt de kerk voltooid. Wel is de kerk meer naar achteren gebouwd, niet zo dicht bij de Kolk, omdat de schippers met hun geschreeuw in de herbergen anders de preek verstoren... In 1663 is de kerk met een noordvleugel uitgebreid. Tot 1829 worden de meeste Spaarndammers in deze kerk begraven. Het graf van Nicolaus Cruquius - landmeter, waterbouwkundig plannenmaker, cartograaf, astronoom en een van grondleggers van de meteorologie - is het bekendste. Deze kerk is een van de eerste in de toenmalige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden speciaal voor de protestantse dienst gebouwde kerken.
De Oude Kerk (Kerkplein 3, in -West), zoals hij tegenwoordig heet, maakt deel uit van de Protestantse Gemeente Haarlem-Noord en Spaarndam. De Stichting Vrienden van de Oude Kerk heeft tot doel activiteiten van hoog niveau te organiseren in deze prachtige kerk. De kerk wordt nog altijd gebruikt voor kerkdiensten, maar is daarnaast ook ter beschikking gesteld voor concerten, muziekuitvoeringen van hoog niveau, lezingen en signeersessies. Een actueel overzicht van de komende activiteiten vind je in de concertagenda. Je kunt er ook terecht voor het sluiten van huwelijken, zowel burgerlijke als kerkelijke.
- "De RK St.-Adalbertuskerk (Ringweg 30, in -Oost) is een zaalkerk uit 1924 met latere uitbouw (patronaat) uit 1975. Cultuurhistorische waarde. De kerk is van cultuurhistorische waarde en van algemeen belang als belangrijk element uit de dorpsgeschiedenis en in het bijzonder als belangrijk onderdeel van het katholieke leven in het dorp. De kerk behoort daarnaast tot een van de eerste gebouwen van Spaarndam-Oost en fungeert mede door de door de toren als een historisch ankerpunt. Architectonische waarde. De kerk heeft architectonische waarde vanwege de sobere, ingehouden architectuur, vanwege de gaaf en herkenbaar bewaard gebleven hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik. Daarnaast is het kerkje een typologisch voorbeeld uit de periode rond 1925 van een bijkerk die eenvoudig en sober in de vorm van een zaalkerkje is uitgevoerd. Situationele waarde en ensemblewaarde. De RK. St.-Adalbertuskerk heeft situationele waarde als beeldbepalend onderdeel vanaf de Ringweg, met name de toren is goed zichtbaar vanaf de Spaarndammerdijk. Daarnaast is het van stedenbouwkundige waarde dat het moderne buurtje (van latere datum dan de kerk) in een halve cirkel aan de achterkant om de kerk heen is gebouwd. Hierdoor is de kerk opgenomen in het stedelijk weefsel en draagt bij aan de afleesbaarheid en het karakter van de wijk.
Gaafheid en herkenbaarheid. Ondanks de latere toevoegingen uit de 1975 is de RK St.-Adalbertuskerk in Spaarndam-Oost in hoofvorm en architectuur goed herkenbaar behouden gebleven. Met name het karakteristieke, ranke torentje draagt bij aan de herkenbaarheid van het kerkgebouw. Zeldzaamheid. In de lokale context is het kerkje zeldzaam te noemen. Advies: wij adviseren dit eenvoudige, sobere kerkje aan te wijzen tot gemeentelijk monument, maar het patronaat en het portaal (1974-1975) van de bescherming uit te sluiten. Nader onderzoek naar het interieur zou moeten plaatsvinden om te constateren in hoeverre ondanks de verbouwing uit 1975 nog authentieke onderdelen aanwezig zijn." Aldus het advies uit augustus 2018 aan de gemeentelijke monumentencommissie van Mooi Noord-Holland, adviseurs omgevingskwaliteit. Gezien de naderende opheffing van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude per 1-1-2019 heeft die gemeente het dossier 'gemeentelijke monumenten', waar 17 objecten voor in behandeling waren, overgedragen aan de gemeente Haarlemmermeer, waar zij in 2019 in is opgegaan. Of de gemeentelijke monumenten inmiddels al zijn toegekend, is ons vooralsnog niet bekend. De kerk valt tegenwoordig onder de samenwerkende parochies MeerLiede.
- Molen De Slokop (Lagedijk) dateert uit 1877. Het is een rietgedekte houten buitenkruier op gemetselde voet. De molen is bewoond en niet te bezoeken.
- De Positie bij Spaarndam - onderdeel van de Stelling van Amsterdam - wordt globaal verdeeld in het Fort Benoorden Spaarndam, het Fort Bezuiden, de Liniewal bewesten Spaarndam en de Voorstelling. Fort Bezuiden is geheel gerestaureerd en herbergt onder andere een kunstgalerie. Het veel grotere Fort Benoorden (NW van het dorp, ZO van Velserbroek, gemeente Velsen) en het nabijgelegen munitiecomplex in het bos liggen er imposant bij, maar zijn meer dan 30 jaar afgesloten geweest en verkeren in verwaarloosde staat. Stichting Krayenhoff ijvert voor behoud en bescherming van de historische verdedigingswerken alhier. - Stichting Natuurbehoud Fort Benoorden zet zich in voor een verantwoorde herbestemming van dit fort.
In 2017 zijn herstelwerkzaamheden uitgevoerd aan het dak van Fort benoorden Spaarndam. Dit is gedaan vooruitlopend op de herontwikkeling van het fort, waarbij wordt gezocht naar een partij die het fort kan opknappen en restaureren en er een toeristisch-recreatieve invulling aan kan geven. De afwatering van het dak en de ontluchting van het fort zijn hersteld. De dakbedekking van het fort is vernieuwd en er is een laag zand op het dak aangebracht, zoals dit oorspronkelijk ook aanwezig was. Op deze laag zand zal uiteindelijk ook begroeiing komen.
"Recreatieschap Spaarnwoude is in augustus 2020 gestart met een participatieprogramma rond het monumentale Fort Benoorden Spaarndam en het naastgelegen munitiebos. Het doel is om samen met mensen uit de omgeving na te denken over een nieuwe toekomst voor ‘Het Benoorden’, waarbij de belevingswaarde wordt vergroot en de cultuurhistorische waarde behouden blijft. Belangstellenden kunnen zich aanmelden voor het participatieprogramma via het nieuwe online platform Hetbenoorden.nl. Naast het online platform was er eind augustus 2020 een open dag, waarbij het publiek ter plaatse zijn mening kon geven. Naast het online en offline participatieprogramma laat het recreatieschap zich in deze eerste fase van de herbestemming adviseren door verschillende belangenvertegenwoordigers.
Structurele oplossing. De hoeveelheid en diversiteit aan historische schilderingen en tekeningen, ontdekt door vrijwilligers van Stichting Krayenhoff, maken Fort Benoorden Spaarndam en het voormalige munitiecomplex uniek binnen de Stelling van Amsterdam. Het recreatieschap, beheerder van het fort, besteedt jaarlijks circa 50.000 euro aan beheer, onderhoud en noodmaatregelen rondom het fort. Zo is een aantal jaren geleden het lekkende dak gerestaureerd en zijn in augustus 2020 werkzaamheden gestart gericht op conservering van de muurschilderingen. Vrijwilligers dragen bij aan het onderhoud en organiseren zo nu en dan een open dag, maar er is behoefte aan een meer structurele oplossing, zodat de locatie door veel meer mensen kan worden beleefd. Dat een structurele oplossing nodig is, werd in juni 2020 nog eens extra duidelijk toen bij een inbraak onderdelen van historische wapens, de fortsleutels en lampen uit het fort verdwenen.
Participatieprogramma. Het recreatieschap trekt ruim een jaar uit om in overleg met de omgeving te komen tot een ‘bidbook’ waarin de wensen, grenzen en mogelijke herbestemmingsrichtingen voor Fort Benoorden Spaarndam staan beschreven. Streven is om medio 2021 dit bidbook aan het bestuur te kunnen presenteren. Daarna volgt een besluit over het vervolg. Het recreatieschap wordt bij het proces geadviseerd door BOEi, een non-profit organisatie gericht op restauratie en herbestemming van cultureel erfgoed." (bron: Recreatie Noord-Holland, augustus 2020)
- De Kolksluis van Spaarndam dateert uit 1280 (zie verder bij Geschiedenis) en is na her-ingebruikneming in 2009 de oudste nog in gebruik zijnde kolksluis van Europa en waarschijnlijk zelfs van de hele wereld. Waarschuwing voor de schippers: er is nog altijd een wet van Hoogheemraadschap Rijnland van kracht dat schippers die sluiswachters molesteren, standrechtelijk opgehangen kunnen worden. Weliswaar is deze wet in de 15e eeuw voor het laatst toegepast...
- Het oudste stenen huis in Spaarndam waarvan een jaartal bekend is, en werl 1616, staat aan de Oostkolk naast de sluis naar het IJ. Het huis is destijds als sluiswachterswoning gebouwd.
- In 1950 is het feest in het dorp, als het wordt uitgekozen als de plaats voor het standbeeld van Hansje Brinker - als symbool van de strijd van Holland tegen het water - die volgens een Amerikaans kinderverhaal met zijn vinger een lek in de dijk dichtte bij Haarlem en de stad zo van een overstroming heeft gered. In een latere versie speelt die 'redding' zich af in Spaarndam. Koningin Juliana komt samen met de prinsessen Margriet en Christina op haar jacht de Piet Hein naar het dorp. Prinses Margriet onthult het standbeeld. Nog altijd komen vele buitenlanders en in het bijzonder Amerikanen in het dorp op bezoek om het beeld te bekijken. Onder de link vind je een uitvoerig verslag van de verschillende versies die van dit verhaal de ronde doen.
- In het verleden was het ambtsgebied van Rijnland uitgestrekt en moeilijk bereisbaar. Vergaderd werd er in herbergen te Leiden en Haarlem of ten huize van de bestuursleden. In 1578 durfde Rijnlands secretaris het aan om een huis te kopen in Leiden dat moest dienen als vergader- en logeerruimte voor het college van dijkgraaf en hoogheemraden. Bij de Spaarndammerdijk, de zeewering langs het IJ, moest het hoogheemraadschap kunnen beschikken over materialen en werklieden die onmiddellijk ter plaatse waren, als de zeearm, het IJ, bij stormweer hoog opliep. Op dit werkterrein is in 1552 een houten langschepig gebouw opgetrokken, waarin ook vergaderd kon worden door het college.
In 1641 wordt hier het Gemeenlandshuis of Rijnlands Huis (Spaarndammerdijk 23) gebouwd. Het Gemeenlandshuis was de vergaderplaats van het bestuur van Rijnland en woonhuis voor de opziener. Bekende waterstaatkundigen als Cruquius, Brunings en Conrad hebben in dit huis gewoond. Hier woonde aan de rechterzijde de opziener van Hoogheemraadschap Rijnland, die het toezicht houdt op de dam, de dijk en de sluizen. Meestal is hij ook de schout van Spaarndam. In het midden is de torenkamer waar dijkgraaf en hoogheemraden van Rijnland een enkele keer per jaar vergaderen. Daar boven hangt een klokje met het jaartal 1524. Het werd geluid als er overstromingen door een stormvloed dreigden. Mannen uit het dorp kwamen dan bijeen om de Spaarndammerdijk twee aan twee te bewaken. In het linkergedeelte lag dijkmateriaal opgeslagen en stonden vervoermiddelen om de nodige reparaties aan de dijk en sluizen uit te voeren. In het midden hangt het wapen van Rijnland. Nog tot 2007 heeft hier de dijkgraaf van Hoogheemraadschap Rijnland gewoond. Op Open Monumentendag (2e weekend van september) is het complex te bezichtigen.
- Boezemgemaal (Kerklaan 35 / Pol 52) uit 1844.
Terug naar boven- De in 1999 opgerichte Stichting Dorpsfeest Spaarndam organiseert diverse evenementen door het jaar heen, met name het Kolkfestival (weekend eind mei, met Waterrun, Ponderslaan en Kolkparty) en het Zomerfeest (week in september). Ook het Zomerfeest 2016 was weer een groot succes: met 62 teams bij de quizavond, ca. 600 deelnemers aan de Polderloop en bijna 2500 bezoekers op zondagmiddag, spreekt de organisatie terecht van "een feestje waar wij als Spaarndammers trots op mogen zijn".
- Koningsdag.
- IJsclub Nova Zembla organiseert op Hemelvaartsdag de Hemelvaartstocht, een fietstocht waarbij je kunt kiezen uit de afstanden 25, 50, 75 en voor de echte bikkels 150 km.
- Gedurende 5 zaterdagen in juli en augustus strijken aan de Westkolk ruim 40 kunstenaars neer voor de Spaarndamse Kunstmarkt. De geschiedenis grijpt terug tot 1970, als een aantal kunstenaars uit het dorp het initiatief neemt voor wat inmiddels is uitgegroeid tot een landelijk befaamd evenement. De goed gevulde kramen bieden de bezoekers een ruime variatie in stijl en techniek. Schilders, tekenaars, grafici, sieradenmakers en keramisten; ze zijn allemaal te bewonderen in de schaduw van de oude gevels, bij de waterkant met zijn terrassen. Er is eerlijke straatmuziek van hoog niveau. En iedere middag is er om 14 uur een boeiend kunstmarktconcert in de naastgelegen Oude Kerk. Geen zaterdag is volledig hetzelfde. Veel kunstenaars wisselen. Ieder jaar zijn er tientallen nieuwe gezichten. De concerten bieden iedere keer wat anders. Ook de muzikant op de markt is niet alle dagen dezelfde. Hoe dan ook is het iedere keer weer een kunstzinnig feestje. - Promotiefilm met uitleg over wat er zo bijzonder is aan de Kunstmarkt Spaarndam.
- Zomerfeest (gedurende 5 dagen in september).
- Op een zondag begin november organiseert KAV Holland haar jaarlijkse crossloop Spaarnwoudecross voor jong en ouder, op het terrein van Wheelerplanet (Zijkanaal C-weg 6). Deels gaat het over asfalt, maar ook over gras en bospaden. Het is de eerste loop van het Runnersworld Crosscircuit, een reeks van 7 crosslopen in Kennemerland. Voor iedere loper en leeftijd is er een afstand naar keuze: 1 of 2 kilometer voor de jeugd, 3 kilometer Sprint Cross (open inschrijving), 5,6 km voor de dames en 8,4 km voor de heren.
Terug naar boven- De knusse Speeltuin Nieuw Leven (Boezemkade 1) is voor leden gratis toegankelijk. De entree voor niet-leden is slechts €0,75 per persoon. Openingstijden: vanaf medio april t/m 1 oktober, maandag t/m zondag van 10.00-17.00 uur
(bij slecht weer gesloten, check de Facebookpagina voor je vertrekt).
- Het Landje van Gruijters is een kleine plas gelegen aan de westkant van het oude dorp. De plas heeft een zeer lage waterstand en hierdoor vind je er veel soorten vogels zoals kluut, grutto, oeverloper, bontbekplevier, tureluur, lepelaar, kwikstaart, slobeend, brandgans, waterhoen en krakeend. Door een vogelkijkscherm kun je de vogels bekijken zonder ze te storen.
- De Houtrakpolder NO van - en op grondgebied van - Spaarndam(-Oost) krijgt 57 hectare bijzondere natuur. De provincie Noord-Holland heeft daar in 2017 900.000 euro voor uitgetrokken. Deze natuur wordt onderdeel van het natuur- en recreatiegebied Noorderbos van Staatsbosbeheer. De Houtrakpolder was oorspronkelijk een deel van het Oer-IJ dat onder invloed van de Zuiderzee zout was. Daardoor is de polder nu nog brak en komt er bijzondere natuur voor. Staatsbosbeheer wil de Westhoffplas in de polder uitbreiden en langs de Noorderweg een brakwatergebied aanleggen, dat vanuit Zijkanaal C brak water zal krijgen aangevoerd. Daarmee blijft de Houtrakpolder interessant voor planten en dieren die goed gedijen in een brakke omgeving, zoals heemst, blauwborst, steltlopers, lepelaars, kluten en zelfs garnalen.
De nieuwe natuur is een onderdeel van het natuur- en recreatiegebied in de Houtrakpolder. In deze 250 hectare grote polder gaat Staatsbosbeheer met de natuur aan de slag. Het gebied krijgt ook meer fiets- en wandelpaden. Daarmee ontstaan nieuwe mogelijkheden voor fietsers tussen Amsterdam, Haarlem en de veerdienst Spaarndam-Assendelft. De polder krijgt verder een voedselbos en er komt tijdelijke horeca op het Groene Schip. Dat is een 30 meter hoge terp waarin Afvalzorg bodemas van afvalenergiecentrales verwerkt. Het Groene Schip wordt afgedekt met de grond die uit de plassen komt en krijgt daarna een recreatieve functie. De Houtrakpolder ligt in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, tussen het Noordzeekanaal en de Spaarndammerdijk in, tegen het Westelijk Havengebied aan. De polder dateert uit 1873. De polder valt binnen het recreatiegebied Spaarnwoude. Een groot deel van de polder is onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. (bron: Provincie Noord-Holland, 22-6-2017)
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Spaarndam, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Reportage over inwoner mevrouw T. Bijl, beter bekend als Tante Truus, in het EO-programma 'Geloof en 'n hoop liefde' d.d. 11-10-2011.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Spaarndam (online te bestellen).
Terug naar boven- Nieuws: - 'Hans Brinker' houdt je via Facebook op de hoogte van actualiteiten uit het dorp.
- Belangenorganisatie: - De in 1964 opgerichte Dorpsraad Spaarndam behartigt de belangen van het hele dorp (dus -West en -Oost). Elk kwartaal verschijnt het Dorpsorgaan met informatie over het dorp. Via de link is het blad ook online te lezen (ook oudere nummers).
- Multifunctionele accommodatie: - Dorpscentrum Spaarndam verhuurt ruimtes voor culturele en recreatieve activiteiten zoals een eetcafé, een sporthal, een sportzaal en vergaderruimte. Verder biedt het Dorpscentrum onderdak aan maatschappelijke voorzieningen zoals kinderopvang en de bibliotheek. Daarnaast zijn er verschillende spreekuren van maatschappelijke instanties. Het Dorpscentrum is uitstekend geschikt voor sportactiviteiten, vergaderingen, cursussen en tentoonstellingen. Ook kun je bij hen terecht voor speciale bijeenkomsten zoals toneelvoorstellingen, muziekuitvoeringen, bedrijfsuitjes, jubilea of condoleances.
- Onderwijs en kinderopvang: - De Spaarneschool is een kleine openbare Jenaplan basisschool, waar kinderen uit de hele regio naar toe komen: Spaarndam, Haarlem, Haarlemmerliede, Velserbroek, Velsen-Zuid, IJmuiden en Santpoort. Een school waar de kinderen nog echt gezien worden. Waar naast de kernvakken ook heel veel wordt gedaan aan kunst, cultuur, muziek, sportieve activiteiten en Engels, en waar goede sociale omgangsvormen hoog in het vaandel staan. En met een eigen schooltuin aan de overkant van de school, waar de kinderen nog leren waar de sla vandaan komt. Waar vind je dat nog? "Kinderen, ouders en team ervaren de Spaarneschool als een warm bad", aldus de Inspectie in haar rapport d.d. juni 2016. De slogan op de schoolsite: "Een dijk van een school" lijkt gezien al het voorgaande dan ook niet overdreven. - Spaarneschool op Facebook.
Maar ook de Sint Adalbertusschool heeft zijn zaakjes zo te lezen goed voor elkaar, dus dat wordt nog lastig kiezen voor ouders in Spaarndam :-) De Sint Adalbertusschool is een enthousiaste, betrokken en bevlogen school. Zij willen de kinderen een solide basis geven, waar vertrouwen, geloof in jezelf en je eigen kunnen belangrijke pijlers zijn. Zij stimuleren kinderen door hen op niveau uit te dagen en bieden de structuur en rust die ze nodig hebben. Het onderwijsteam kent vele specialisaties, zoals lees- en taalonderwijs, cultuureducatie, meerbegaafdheid, gedrag en ICT. Ook geven zij Engelse lessen aan alle kinderen vanaf groep 1, organiseren ze schoolbrede projecten en werken ze met ateliers. Dit zijn verschillende workshops (koken, drama, dans, breien en vele andere creatieve activiteiten) waarvoor kinderen zich kunnen inschrijven. Naast vakken als rekenen en taal verzorgen zij ook interactieve geschiedenis, aardrijkskunde, biologie en technieklessen.
- Kinderdagverblijf / peuterspeelzaal / BSO van de SKOS (waaronder Peuterspeelzaal 't Brinkertje). - Gastouders in Spaarndam.
- Jeugd: - Don Bosco Spaarndam verzorgt wekelijks spannende, uitdagende en eigentijdse activiteiten in hun clubhuis De Bunker, voor de jeugd van 5 t/m 17 jaar. Ook vinden er jaarlijks enkele speciale activiteiten plaats. - Don Bosco op Facebook.
- Sport: - Hockeyclub Spaarndam.
- Biljartclub.
- Zorg: - Medisch Centrum De Sluis.
- Welzijn: - Spaarndammers aanzetten tot bewegen en samen activiteiten ondernemen, is de missie van de in 2017 opgerichte Sichting Dijk van een Dorp. Een van de initiatiefnemers van de stichting is de Spaarndamse huisarts Pascale Hendriks. Zij zag in haar praktijk dagelijks dorpsgenoten die eenzaam zijn, last hebben van diabetes of meer zouden moeten bewegen. Hendriks, nu voorzitter van Dijk van een Dorp, sprak daarover met Spaarndammers die ook werkzaam zijn in de gezondheidszorg, onder wie de fysiotherapeuten en Sacha Goossens, die met haar onderneming huisartsen, patiënten en specialisten met elkaar probeert te verbinden.
Aanvankelijk dachten de betrokkenen aan een stichting die Spaarndammers in beweging moest krijgen, maar al snel besloten ze het breder te trekken. "We merkten dat in Spaarndam heel veel te doen is. We besloten eerst alles in kaart te brengen", aldus Goossens. Want veel dorpsgenoten weten niet eens wat ze allemaal kunnen doen. Nu heeft Dijk van een Dorp zich ten doel gesteld het welzijn van alle Spaarndammers te verhogen. Dat kan zijn door middel van sport, maar ook door bijvoorbeeld samen iets gezelligs te doen. Want gezamenlijk iets ondernemen, is goed voor de gezondheid, weten de vrijwilligers achter de stichting. Dan kan het bijvoorbeeld gaan om samen van een maaltijd genieten of punniken. Ook een cursus fotograferen met de smartphone voor 65-plussers, behoort tot de mogelijkheden. Dat is een van de nieuwe activiteiten die mede te danken zijn aan Dijk van een Dorp. De stichting vroeg namelijk zo’n twintig Spaarndamse organisaties en vereniging iets nieuws te bedenken. Het leverde activiteiten op als de fotoworkshop en een historische wandeling. En diëtist Raoul Buiter bedacht de Supermarktsafari, waarbij hij de deelnemers verleidt gezond voedsel te kopen. Deze activiteit valt onder het thema ’gezondheid & lifestyle’. De drie andere hoofdthema’s van het project zijn ’kunst & cultuur’, ’sport & beweging’ en ’met elkaar’.
- Veiligheid: - Buurtwacht Mijn Spaarndam heeft o.a. Whatsapp-groepen georganiseerd, waarmee inwoners elkaar en de politie op de hoogte kunnen houden van verdachte situaties in het dorp. Op de site vind je ook de AED-locaties in het dorp.
- Zoals alle brandweerkorpsen in Nederland is ook het Spaarndamse korps inzetbaar voor alle mogelijke incidenten. Het korps is niet alleen ingericht op het bestrijden van branden; de brandweer doet meer. Zij verlenen ook hulp bij verkeersongevallen, wateroverlast, stormschade en te water geraakte voertuigen, personen of dieren. Ook assisteren zij de ambulancedienst bij reanimaties, of het afhijsen van een patiënt uit een woning. Als specialisme is Brandweer Spaarndam opgeleid voor het bestrijden van branden in olietankopslagplaatsen, zoals op Schiphol of in het Westelijk Havengebied van Amsterdam. De Spaarndamse brandweer bestaat geheel uit vrijwilligers. Dorpsgenoten die naast hun reguliere werk buiten kantoortijd zorgen voor een snelle en adequate brandweerzorg in het dorp en omgeving. Sinds 1998 is de brandweerkazerne gevestigd naast het Dorpscentrum. Voor die tijd was de kazerne gevestigd in het oude dorp naast de kerk.
- Bedrijfsleven / ondernemen: - Ondernemersvereniging Spaarndam e.o. is opgericht in 1975 en heeft ca. 90 leden uit het dorp en omstreken.
Reactie toevoegen