Terug naar boven

Status

- 's-Hertogenbosch is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant. Het is de hoofdstad van de provincie.

- De gemeente 's-Hertogenbosch is, na een reeks kleinere grenscorrecties met omliggende gemeenten in de loop der jaren, per 1-4-1971 vergroot met de gemeenten Engelen en Empel en Meerwijk, in 1996 met de gemeente Rosmalen, en in 2015 met een deel van de gemeente Maasdonk (zijnde de dorpen Nuland en Vinkel en de buurtschappen Heeseind en Kaathoven).

- Wapen van de gemeente 's-Hertogenbosch.

- De gemeente ´s-Hertogenbosch omvat naast de gelijknamige stad verder nog de dorpen Bokhoven, Empel, Engelen, Kruisstraat, Nuland, Rosmalen en Vinkel (grotendeels). 1 stad en 7 dorpen dus.

Maliskamp (gelegen in de voormalige gemeente Rosmalen), waar nog wel officiële blauwe plaatsnaamborden staan, wordt in de praktijk tegenwoordig als wijk van Rosmalen beschouwd. Hintham (voormalig dorp in de voormalige gemeente Rosmalen), waar tot enkele jaren gelegen ook nog blauwe plaatsnaamborden stonden, is tegenwoordig een - middels witte borden aangegeven - wijk binnen de bebouwde kom van 's-Hertogenbosch (hoewel het voor de postadressen 'in' Rosmalen lag en formeel nog altijd ligt). Voor nadere informatie over Maliskamp en Hintham zie bij Rosmalen. Een bijzonder geval is ook Orthen, ouder en lange tijd belangrijker dan ´s-Hertogenbosch, thans formeel een wijk van die stad, en praktisch gezien tevens een 'dorp in de stad'.

Verder zijn er in de gemeente 's-Hertogenbosch nog de buurtschappen Deuteren, Dieskant, Gewande, Heeseind, Horzik (deels), Kaathoven, Lagekant (grotendeels), Munnekens-Vinkel (grotendeels), Oud-Empel en Schotsheuvel. Dat zijn 10 buurtschappen in totaal.

- Onder de stad 's-Hertogenbosch vallen, ook voor de postadressen, de buurtschappen Deuteren, Dieskant, Horzik (deels) en Oud-Empel (deze buurtschap echter in formeel opzicht (als deel van het Bossche stadsdeel Maaspoort), in andere opzichten is Oud-Empel als buurtschap van het dorp Empel te beschouwen). Voor de postadressen vallen de dorpen Bokhoven, Empel en Engelen, het andere deel van de buurtschap Dieskant en de buurtschappen Gewande en (dus) Oud-Empel onder de stad 's-Hertogenbosch.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente 's-Hertogenbosch.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
De stad wordt in de volksmond vaak Den Bosch genoemd. Vergelijkbaar met 's-Gravenhage > Den Haag. Maar in tegenstelling tot Den Haag staat in 's-Hertogenbosch die formele naam nog wél op de plaatsnaamborden. In deze stad ligt het ook wat gevoeliger, en zijn er meer mensen die eraan hechten deze naam te blijven gebruiken. Er is zelfs een Genootschap ter bevordering van het gebruik van de naam 's-Hertogenbosch (zie ook de discussies aldaar in het Gastenboek) dat zich daarvoor inzet.

Oudere vermeldingen
1196 de nouo opido super siluam juxta Orten, 1196 de noua civitate apud Siluam, 1203 silua iuxta Orten, 1204 Orten que nunc Silua dicitur, 1222 de Orthen cum Buscho, 1242 in Busco ducis, 1251 opidum de Buscho ducis, 1294-1295 de Busco Ducis, 1312 sHertoghen bosche.

Naamsverklaring
Het Latijnse silua betekent 'bos'. De vorm 's-Hertogenbosch is een samenstelling van bos 'hoog hout, geboomte' en des hertogen 'van de hertog', namelijk de hertog van Brabant, die de plaats, ontstaan bij een hertogelijk jachthuis bij Orthen, omstreeks 1196 stadsrechten heeft verleend.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet de stad Oeteldonk.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente 's-Hertogenbosch ligt W van Oss en grenst in het N aan de rivier de Maas, de provincie Gelderland en de dorpen Ammerzoden, Hedel, Hoenzadriel, Maren-Kessel en Lith, in het NO aan Lithoijen, in het O aan Geffen en Heesch, in het ZO aan Loosbroek, in het Z aan Heeswijk, Dinther, Middelrode, Berlicum, Maaskantje, Sint-Michielsgestel en Vught, in het ZW aan Cromvoirt, in het W aan Vlijmen, Haarsteeg en Hedikhuizen en in het NW aan Well. Door het stadsgebied stromen de rivieren Dieze, Dommel en Aa; de A2 loopt aan de O zijde van de stad, de A59 door en langs de N zijde ervan, vanuit het ZO van de stad loopt de laatste weg in ONO richting verder door het ZO van de gemeente. De gelijknamige stad maakt ongeveer de W helft van het gemeentelijke grondgebied uit.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente 's-Hertogenbosch 3.298 huizen met 20.408 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 3.241/19.991 (= huizen/inwoners), de buurtschappen Orthen 40/310, Gerwen of Herven 14/96 en Hintham (deels) 2/9 en het fort Isabelle 1/2. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 70.000 huizen met ca. 153.000 inwoners, waarvan ca. 50.000 huizen met ca. 110.000 inwoners in de gelijknamige stad (d.w.z. inclusief de aantallen voor de dorpen Bokhoven, Empel en Engelen, die voor de postadressen ook onder de stad vallen).

Terug naar boven

Geschiedenis

Voor nadere informatie over de geschiedenis van 's-Hertogenbosch kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Erfgoed 's-Hertogenbosch is ontstaan uit samenvoeging van het Stadsarchief, Vestingwerken en de gemeentelijke afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten (BAM). Met de nieuwe afdeling ontstaat een bundeling van kennis en kunde op het terrein van cultuurhistorie. De afdeling is gevestigd in het 'Groot Tuighuis'. Een uniek gebouw met een rijke geschiedenis die nog altijd zichtbaar en voelbaar is. Belangstellenden, bezoekers en professionals zijn hier welkom voor informatie en studie, voor uitwisseling van kennis, voor het bezoeken van exposities of om zelf mee te helpen in het archeologisch lab.

- "De Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch - waar Cultuurhistorische Vereniging De Boschboom.in 2014 in is opgegaan - heeft meerdere doelstellingen: meer belangstelling en liefde kweken voor de stad; het beoefenen van de praktische en theoretische heemkunde alsmede archeologie in de gemeente; het bevorderen en beschermen van de leefbaarheid, de schoonheid en het historisch ruimtelijk karakter van de stad met de daarin aanwezige waardevolle en karakteristieke bebouwing, de structuur van de openbare ruimte, de wallen, grachten en Binnendieze en het stadsgezicht; het vergroten van het cultuurhistorisch bewustzijn van inwoners van de stad en van de bezoekers aan onze stad.

Mede door de breed georiënteerde doelstellingen van onze vereniging is het aantal leden ook aanzienlijk. Op dit moment telt onze vereniging ruim 2.300 leden, die de cultuurhistorie van onze mooie stad een warm hart toedragen. Een groot gedeelte van deze leden, circa 380, zet zich met grote regelmaat in als vrijwilliger. Onze vrijwilligers delen vrijwel dagelijks op een gastvrije, hartelijke en boeiende wijze hun liefde voor de stad met de inwoner en bezoekers van de stad. Zij verzorgen rondleidingen, wandelingen en vaartochten en zorgen er voor dat je dagje uit in 's-Hertogenbosch een mooie, blijvende herinnering wordt."

- "De Bossche Encyclopedie is een persoonlijk project, ontstaan uit genealogisch onderzoek naar mijn voorouders. De behoefte om in dit onderzoek ook de levensomstandigheden in kaart te brengen heeft de basis gevormd voor deze encyclopedie. Al gaande het onderzoek bleek het niet gemakkelijk om met name aan de hand van de gegevens uit de burgerlijke stand de juiste woongegevens te filteren. De afbraak van woningen, de wijzigingen in de huisnummering brachten mij ertoe het project breder aan te pakken. De uitdaging was de gegevens meer functioneel in kaart te brengen en ook beschikbaar te stellen voor een breed publiek. Uiteindelijk zijn ook de andere cultuurhistorische aspecten van de stad meegenomen. Zie bijvoorbeeld het overzicht van alle kunstwerken in en om de stad met indexen op de naam, locatie en kunstenaar(s).

Met medewerking van onder meer het Stadsarchief, BAM, het Noordbrabants Museum, het BHIC en vele enthousiaste vrienden van 's-Hertogenbosch is de encyclopedie geworden zoals zij nu is: meer dan 80.000 bestanden met meer dan 6.000 afbeeldingen. Het in 2003 gestarte project is nu een goede basis voor verdere uitbreiding. Ik hoop nog vele jaren met plezier aan dit project te kunnen werken en de gegevens voor een ieder beschikbaar te kunnen stellen." Aldus Ton Wetzer. Dhr. Wetzer heeft voor dit indrukwekkende, belangeloze werk de Monumentenonderscheiding 2015 van Stichting ’s-Hertogenbossche Monumentenzorg (SHMZ) gekregen, en in 2018 is hij geridderd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, mede voor zijn jarenlange vrijwilligerswerk bij het BHIC.

- Verhalen over de geschiedenis van 's-Hertogenbosch op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

- "In november 2019 is het boek 'Stad op de schop. 40 jaar archeologisch onderzoek in ’s-Hertogenbosch' verschenen. Al 40.000 jaar leven mensen in het gebied waar nu deze stad ligt. Vele generaties hebben hier huizen gebouwd, voedsel geteeld, voorwerpen gemaakt en producten verhandeld. Deze activiteiten hebben sporen in de bodem nagelaten. Het is verrassend hoeveel informatie hieruit kan worden afgeleid. Over hoe het landschap in de loop van duizenden jaren is veranderd en hoe mensen daarvan gebruik hebben gemaakt. Over hoe op een gunstige plek in dat landschap deze stad kon ontstaan, die in korte tijd uitgroeide tot een belangrijk handelsknooppunt met duizenden inwoners.

Over hoe men deze handelsstad wist te verdedigen door telkens weer de stadsmuren uit te breiden en aan te passen aan de nieuwste strategische inzichten. We weten wat de mensen aten, wat voor huisraad ze gebruikten, hoe ze kookten en hoe ze zich kleedden. We hebben kunnen achterhalen waaraan de stad haar economische bloei rond 1500 te danken had. ’s-Hertogenbosch was toen na Utrecht de grootste stad in de Nederlanden. Ook over de schaduwkanten van het stedelijk bestaan, zoals de omgang met afval, hygiëne en gezondheid kwamen we meer te weten. De nieuwe kennis over deze onderwerpen is vooral gebaseerd op de vele opgravingen die de afgelopen 40 jaar in en rond de stad hebben plaatsgevonden. De vondsten vertellen ons een uniek verhaal dat niet uit andere bronnen is af te leiden.

Dit boek geeft voor het eerst en op toegankelijke wijze een overzicht van het leven van de Bosschenaren en hun voorouders, vanaf de eerste rondtrekkende jagers en verzamelaars tot aan de grote sociale en economische veranderingen in de 19de eeuw. De nadruk ligt daarbij op de late middeleeuwen; de bloeiperiode van de stad. Het boek is rijk geïllustreerd met 2.000 afbeeldingen, waarvan er veel speciaal voor deze uitgave zijn gemaakt. Het boek is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van ’s-Hertogenbosch, de middeleeuwen en stadsarcheologie in Nederland en daarbuiten." (bron: persbericht van de uitgever)

- "Het overdragen of transporteren van een huis doe je tegenwoordig via de notaris. Dat is zo sinds 1811. Vóór die tijd was het stads- of dorpsbestuur daarvoor de aangewezen instantie. Bij de schepenen werden de transporten van onroerend goed geregistreerd. Erfgoed 's-Hertogenbosch heeft in mei 2020 de akten van transport over de periode 1610-1838 online toegankelijk gemaakt. Het gaat om ruim 11.400 records over onroerend goed binnen de vesting. Ze leren ons veel over de omstandigheden van huizen en hun bezitters in de 17e, 18e en 19e eeuw. We komen ook in die tijd al verschillende ‘huisjesmelkers’ tegen. Het online bestand is een soort ‘inhoudsopgave’ van, een toegang tot de akten. Hier vind je de naam van de straat of steeg, de aard van het object, de omschrijving van de ligging en de namen van koper en verkoper. Zo lezen we bijvoorbeeld dat op 25 april 1650 Lancelot Bruynlant zijn “huis, kookhuis, de kamerkens daarboven, erve, hof en achterhuis” gelegen aan de Sint-Jorisstraat verkocht aan Joris Jansen. Het perceel werd aan de ene kant begrensd door Mayken Haselen, weduwe van mr. Rombouts van den Ybelaer en aan de andere kant door Aart Evert van Orthen met de zijnen. Voor liep de straat, achter het water.

De digitale toegang verwijst naar de originele akten uit het Bosch Protocol, de akten van de Bossche schepenen. Hierin zijn meer details over de betreffende overdachten te vinden. Deze akten zijn geheel gescand en ook online te raadplegen. Ook zijn gegevens afkomstig uit de registers van de 60ste penning. Dat was een door de stad tot 1809 geheven belasting op de overdracht van onroerend goed. Bij de toegang is ook een hulpwijzer voor onderzoek beschikbaar. De toegang op de transportakten is een van de vele die Erfgoed 's-Hertogenbosch de afgelopen periode online heeft gezet. Andere zijn die op ondertrouw, criminele vonnissen, inboedelinventarissen, borgbrieven en hinderwetvergunningen. Om te zoeken in de transportakten ga je naar deze pagina. Zorg dat alleen ‘Akten en registers’ is aangevinkt en kies bij 'Soort akte': transportakten binnen de vesting. Voor meer hulp en achtergrondinformatie zie de pagina 'Onderzoek naar gebouwen'."

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Samen met veel inwoners en betrokken partijen is van medio 2019 tot mei 2020 gewerkt aan een nieuwe Woonvisie 's-Hertogenbosch. Het college zet daarin een duidelijke ambitie neer: nu en in de toekomst voldoende, passende en duurzame woningen. Wethouder Roy Geers: “Met deze woonvisie schetsen we een beeld van de toekomst. We willen dat iedereen zoveel als mogelijk zijn of haar woonwens kan vervullen. Daarom beschrijven we ook wat de inzet zou moeten zijn om dat te bereiken. En dat gaat alleen lukken als we samen optrekken met woningcorporaties en alle partijen die een bijdrage leveren om de druk op de woningmarkt te verlichten.”

Bestaande woningen. In de nieuwe woonvisie staan vooral de bestaande woningen centraal. Dat zijn immers veruit de meeste woningen. De bedoeling is om die flexibel en aanpasbaar te maken. Waardoor eigenaren deze beter kunnen benutten voor bijvoorbeeld het delen van de woning en woningsplitsing. Daarbij is het natuurlijk belangrijk dat de woningen duurzaam zijn. Zodat ze klaar zijn voor de toekomst en de energielasten kunnen verminderen. Wethouder Roy Geers: “Ook willen we ons sterk blijven maken voor betaalbaar wonen, onder andere voor starters, senioren en voor middeninkomens. Zij zitten nu vaak klem op de woningmarkt, en vallen tussen de wal en het schip. Door sterker te sturen op het bouwen van woningen in de middenhuur en goedkope koopwoningen willen we meer mogelijkheden creëren. Betaalbaar bouwen zal ook vragen om vernieuwende en innovatieve concepten.”

Bouwen. De wethouder wil de hoge woningbouwproductie van de afgelopen jaren graag doorzetten. In verschillende prijsklassen. Zodat er voor elk wat wils is. In de woonvisie is dit vertaald met de ambitie om maar liefst 10.000 woningen gebouwd te krijgen in de periode 2020 tot 2030. Dat is niet alleen bouwen voor de verwachtte groei, maar ook om de bestaande druk op de woningmarkt in 's-Hertogenbosch verminderen. Met datzelfde doel is ook het bevorderen van doorstroming van belang; immers als mensen verhuizen, komen er ook woningen vrij. En er komen meer tijdelijke woningen. De diversiteit van woonbuurten wordt ook gekoesterd. Wethouder Roy Geers: “Met het gebruik van beschikbare data sturen we op het versterken van buurten, zowel door nieuwbouw als met aanpassingen in de bestaande voorraad. Buurten die ook een thuis bieden aan de meer kwetsbare inwoners van onze gemeente. En waar mensen ook samen zelf kunnen bouwen. Met al die oplossingen samen maken we een sterke stad, met leefbare wijken en dorpen.” (bron: gemeente, mei 2020)

"In juni 2020 heeft de gemeenteraad de Woonvisie 's-Hertogenbosch vastgesteld. De woonvisie is het resultaat van intensieve co-creatie van gemeente, inwoners, woningcorporaties, maatschappelijke organisaties en marktpartijen. In de woonvisie is veel aandacht voor de bestaande woningvoorraad, betaalbaarheid en doorstroming. De gemeenteraad was positief over de woonvisie, zowel over de inhoudelijke lijnen, het uitvoeringsprogramma als het proces ernaartoe. In de woonvisie is veel aandacht voor kwaliteitsverbetering en verduurzaming van de bestaande woningvoorraad en wijken. Nieuwbouw wordt strategisch ingezet om doorstroming en de toegankelijkheid van de Bossche woningmarkt voor alle huishoudens te vergroten. Ambitie is om tot 2030 minimaal 10.500 woningen toe gaat voegen, waarvan minimaal 30 procent sociale huurwoningen en 20 procent middenhuur en goedkope koopwoningen. RUIMTEVOLK adviseerde en begeleidde de gemeente en partijen in het proces." (bron: RUIMTEVOLK, juni 2020) Zie ook het Uitvoeringsprogramma behorend bij de Woonvisie.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- 's-Hertogenbosh heeft 514 rijksmonumenten.

- De Sint-Janskathedraal (bij Torenstraat 6), vaak kortweg Sint-Jan genoemd, behoort tot de grootste kerken van Nederland en is zelfs een van de rijkst gedecoreerde kerken van Noord-Europa. De Sint-Jan wordt beschouwd als het hoogtepunt van de Brabantse gotiek. Het bijzonder harmonieuze interieur is het resultaat van de eenheid van stijl die de gehele bouwperiode van eind 14e tot begin 16e eeuw bleef gehandhaafd. De buitenkant levert met zijn gulle ornamenten, zoals de dubbele luchtbogen met de 96 luchtboogfiguren en de reliëfs boven de ramen, een treffend beeld op van de versieringsdrift van de late gotiek. De Sint-Jan is 'een bouwwerk dat volstrekt uniek is in de Nederlandse kerkelijke architectuur' (Van Oudheusden, 1985) Oorspronkelijk als parochiekerk gebouwd, is de Sint-Jan in 1366 tot kapittelkerk en in 1559 tot kathedraal van het nieuwe Bisdom 's-Hertogenbosch verheven. In 1929 is de Sint-Jan de eretitel basiliek verleend.

Het gebouw heeft de vorm van een kruiskerk, meer specifiek een kruisbasiliek. In de Sint-Jan bevinden zich onder meer een rijk versierd, 350 kilo zwaar koperen doopvont uit 1492, een driedelig altaarretabel uit het begin van de 16e eeuw met uit hout gesneden taferelen uit het Lijden van Christus, en een preekstoel uit het midden van diezelfde eeuw met uit hout gesneden taferelen. De bijna twintig meter hoge orgelkast dateert uit het begin van de 17e eeuw en geldt als 'een kunstwerk van koninklijke allure, dat wel gerekend wordt tot de mooiste orgelfronten ter wereld' (Van Oudheusden, 1985). Het renaissance-orgel zelf is, met behoud van veel onderdelen, in 1784 omgebouwd tot een volwaardig 18e-eeuws instrument. De kerk behoort tot de Top 100 van Nederlandse rijksmonumenten en is tevens een zogeheten kanjermonument, een kwalificatie die sinds 2000 bij de rijksoverheid in gebruik is bij de verdeling van ten behoeve van restauraties geoormerkte financiële middelen.

De Sint-Jan is vermaard om zijn sculpturen aan de buitenkant, die vaak met het werk van stadgenoot Jheronimus Bosch worden geassocieerd. De Sint-Jan en zijn sculpturen zijn in veel originelere staat dan lange tijd is gedacht. Dat blijkt uit onderzoek naar de bouwgeschiedenis en bouwsculptuur van de kathedraal door bouwhistoricus Ronald Glaudemans, die hier in 2017 op is gepromoveerd. Omdat de beelden van kwetsbaar natuursteen zijn gemaakt, is veel van de bouwsculptuur van het exterieur bij restauraties vervangen. De Sint-Jan is in Nederland dan ook mede bekend om het feit dat hij vrijwel altijd in de steigers staat.

Glaudemans: "Maar uit mijn onderzoek blijkt dat, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, veel van het authentieke beeldhouwwerk bewaard is gebleven. Zowel in als aan de kerk, als in het Sint-Jansmuseum De Bouwloods." Glaudemans verklaart dit doordat tijdens de vele restauraties vaak dezelfde zwakke onderdelen zijn vernieuwd. Glaudemans heeft voor het eerst alle middeleeuwse sculptuur van de Sint-Jan beschreven en gedateerd. Het proefschrift bevat verder (nieuwe) wetenswaardigheden over het gebruik en inrichting van de kerk, over de loodsmeesters, de beeldhouwers, de restauraties en de iconografie van het beeldhouwwerk. In Glaudemans' in april 2017 verschenen boek 'De Sint-Jan te ’s-Hertogenbosch. Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550' worden 566 bouwsculpturen beschreven. De bouwgeschiedenis wordt door middel van 45 3D-reconstructies gevisualiseerd. (bron: Historiek.net) - Uitvoerige beschrijving van de Sint-Janskathedraal. - Begravenen in en om de kathedrale basiliek van Sint Jan. - Beschrijving orgel Sint-Janskathedraal.

- Beschrijving orgel Sint-Catharinakerk. - Beschrijving orgel Hervormde Kerk. - Beschrijving orgel Jheronimus Bosch Art Centre (voormalige Jacobuskerk). - Beschrijving orgel Heilig Hartenkerk. - Beschrijving orgel Kapel van het moederhuis. - Beschrijving orgel Kapel van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. - Beschrijving orgel de Toonzaal. - Beschrijving orgel Provinciehuis Noord-Brabant.

- Mariakapel.

- Prominent op de Markt van Den Bosch is op een paal een klein kapelletje te vinden met daarin een Mariabeeld. Het gaat om een reconstructie uit 2015 van een kapel die vermoedelijk rond eind 15e eeuw op deze plek werd opgericht. Schuin achter het Onze-Lieve-Vrouwehuisje is sinds 2016 het Puthuis te vinden, een replica van de historische stadsput uit de 16e eeuw.

- De Moriaan (Markt 79) is een van de oudste bakstenen huizen van Nederland. Het is gebouwd in de 13e eeuw en wordt tegenwoordig gebruikt door de plaatselijke VVV en een café. In de kelder zijn nog 13e-eeuwse balken te zien. De Moriaan is volgens de overlevering in 1220 gebouwd door Hendrik I van Brabant voor zijn vriend Beckerlijn. Het betreft een gotisch bakstenen zaalhuis met een rond torentje. In het tijdperk waarin De Moriaan gebouwd is, zijn in 's-Hertogenbosch meer van dergelijke gebouwen opgeleverd. Alle andere soortgelijke gebouwen zijn echter (grotendeels) gesloopt of zijn niet meer als zodanig te herkennen. In 1956 wilde de gemeente het pand slopen, om het verkeer meer ruimte te gunnen. Gelukkig is dat na protesten niet doorgegaan. In 1963 is een restauratie uitgevoerd.

- Sinds 2016 wordt gedurende in ieder geval 10 jaar het Provinciehuis (Brabantlaan 1), in 1971 ontworpen door de vermaarde architect Huig Maaskant, 's avonds op bijzondere wijze verlicht. Doel is om de herkenbaarheid van het provinciehuis te vergroten. Voor de lichtprojectie wordt gebruik gemaakt van 18 energiezuinige laserbeamers. De provincie geeft jaarlijks een andere kunstenaar de opdracht om er iets bijzonders van te maken. De première was voor de internationaal bekende Bossche kunstenaar Maarten Baas, die een klok heeft ontworpen waarvan de wijzers bijna 'real time' bewegen (d.w.z. 1x per minuut). Extra bijzonder is dat in de klokken mensen zijn verwerkt die de wijzers van de klok verzetten.

- De watertoren aan het Hinthamereinde is in 2013 gerestaureerd en herbestemd als kantoor- en horecaruimte.

- Vestingwerken 's-Hertogenbosch.

- Musea: Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch (hedendaagse kunst, gespecialiseerd in keramiek en sieraden). - Het Noordbrabants Museum (kunst, cultuur en geschiedenis van Noord-Brabant). - Sint-Jansmuseum De Bouwloods. - Museum Slager (werken van drie generaties kunstenaars van de familie Slager). - Zwanenbroedershuis (domicilie van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap). - Kunstlocatie Würth (meer dan 6.500 kunstwerken; schilderijen, sculpturen en grafieken uit de 20e en 21e eeuw).

- Na een volledige restauratie wordt het pand De Kleine Winst (Markt 29) - waar Jeroen Bosch een poosje heeft gewoond en zou hebben geschilderd - in het najaar van 2021 geopend als woonmuseum Huis van Bosch. De begane grond wordt ingericht als ontvangstruimte, waar bezoekers informatie kunnen krijgen over het cultuurtoeristisch aanbod in Den Bosch. De toegang is gratis. Dat geldt niet voor het oudste deel van het pand, de kelder, waar het Bosch archief met multimediale technieken tot leven komt. - Hier nog een artikel over het pand De Kleine Winst. Het Huis van Bosch, zoals het gaat heten, was tot voor kort een winkeltje. Het middeleeuwse pand overleefde oorlogen en stadsbranden, maar de grootste bedreiging kwam in 2017, toen het de Pearle-optiek ernaast plotseling instortte. De bouwkundigen die de renovatie hebben uitgevoerd, noemen het een klein wonder dat De Kleine Winst is blijven staan, in zo'n slechte staat was het. Door de renovatie zijn allerlei elementen uit het verleden bloot komen te liggen.

- Jan Ulijn heeft voor een regionaal weekblad in de loop der tijd ca. 20 artikelen geschreven over monumentale objecten in de gemeente 's-Hertogenbosch. Via de link zijn deze artikelen ook online te lezen.

- De Facebookpagina Bossche Brugwachtershuisjes houdt je op de hoogte van initiatieven om burgwachtershuisjes in de stad een zinvolle herbestemming te geven. Door de automatisering van brugbediening zijn honderden brugwachtershuisjes in ons land leeg. Stichting Brugwachtershuisjes zet zich in voor een zinvolle herbestemming van deze gebouwtjes. Zo vind je onder de link het brugwachtershuisje bij de Orthenbrug. Architect Anna van der Wedden loopt hier dagelijks voorbij en dacht: "Daar kan ik wel iets leuks mee." Ze postte haar idee op de site Droomstad Den Bosch, sloeg aan het tekenen en nu is het het kleinste koffiehuisje van Nederland. En het brugwachtershuisje bij de Anthoniebrug heeft in zomer 2018 gefunctioneerd als radiostation Radio Brugwachter. - Stichting Weeshuisjes verbindt brugwachtershuisjes in 's-Hertogenbosch met hun buurt. Sinds 2016. Lees hier over de initiatieven die Stichting Weeshuisjes hier mogelijk maakt.

- Vanaf het station richting binnenstad van ‘s-Hertogenbosch wordt vanaf de Wilhelminabrug de blik getrokken naar een uniek gebouw van roestig staal, gelegen aan de rand van het water van de Stadsdommel. Boven op het gebouw ligt een klein stadspark. Het bolwerk Sint Jan aan de Stadsdommel was een van de vier belangrijke toegangen tot de historische vestingstad. Hier hebben in de loop der eeuwen drie generaties poorten elkaar afgewisseld. Eind 19e eeuw is het bolwerk gesloopt om het water van de Dommel sneller te kunnen afvoeren. In de ondergrond van het talud en de straat zijn nog fraaie restanten van de twee laatste poorten, de stadsmuur, een rondeel en middeleeuws straatwerk gevonden. De restanten hiervan zijn in het huidige, in 2016 gereed gekomen Bolwerk Sint Jan zichtbaar.

Op het dak ligt een openbaar stadspark met uitzicht over de Dommel. De 11 bomen geven het dakpark een groene aanblik, waardoor het goed toeven is op deze plek. Bomen en planten krijgen op een dak niet vanzelf genoeg water en voedsel. Daarnaast mogen de plantenwortels het dak ook niet beschadigen. Het dakpark van Bolwerk Sint Jan is daarom met dezelfde technieken aangelegd als een groendak. Een groendak is een dak waarvan de dakbedekking grotendeels bestaat uit planten. De ondergrond van een groendak bestaat uit speciale lagen die zorgen voor de juiste waterhuishouding en aantasting door wortels voorkomen. Naast het extra groen en een mooi uitzicht, biedt een groendak onder meer voordelen op gebied van warmte- en geluidsisolatie en regenafvoer. De gemeente 's-Hertogenbosch stimuleert de aanleg van groene daken en legt ze dus ook zelf aan op daken van gemeentelijke gebouwen. Bovendien is er een aantrekkelijke subsidie voor huiseigenaren.

- Gevelstenen in 's-Hertogenbosch.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Aan de Nieuwjaarsduik in de Oosterplas (in het ZO van de stad, Z van Hintham, in 2021 voor de 14e keer) doen ca. 1.000 bikkels mee.

- "Rauwkost (weekend eind januari, in 2021 voor de 4e keer) is een ongepolijst festival in het laatste rauwe stukje van 's-Hertogenbosch. In en rondom de Tramkade laten jonge ondernemers, artiesten en kunstenaars het rauwe randje van de stad zien en horen. In vier oude fabrieken maak je kennis met muziek en kunst van alle soorten en maten: verrassende bands, toffe expo's en feestjes tot in de late uurtjes. Wil je meedoen? Rauwkost is nooit af. Het experiment wordt geëerd en er is ruimte voor nieuwe initiatieven. Heb jij een idee? Laat het direct weten via meedoen@rauwkost.online." Voor een indruk van dit festival kun je hier een recensie lezen van Rauwkost editie 2020.

- De Bossche 100 (eind januari) is een deels nachtelijke wandeltocht van liefst 100 km, waarvoor de lopers 20 uur de tijd krijgen. Als beloning voor deze zware wandeltocht krijgt men aan de Finish de beroemde enige echte Bossche Bol, een lokale gebakspecialiteit die wordt gebakken van soezenbeslag, daarna gevuld met slagroom en geglazuurd met gesmolten chocoladefondant. De Bossche Bol heeft een diameter van ongeveer 12 cm.

- Carnaval. - Oeteldonks Gemintemuzejum / Nationaal Carnavalsmuseum.

- Gedurende 4 dagen in maart (in 2020 voor de 53e keer) zijn de Brabanthallen te 's-Hertogenbosch het decor van Indoor Brabant - The Dutch Masters. Onderdeel van de Rolex Grand Slam of Show Jumping en FEI World Cup Dressage.
Indoor Brabant is het grootste Europese indoor paardensportevenement met zowel springen als dressuur.

- Gedurende een week eind april is er de Art & Antiques Fair 's-Hertogenbosch met ca. 90 exposanten.

- Jazz in Duketown (gedurende 4 dagen in het pinksterweekend, in 2020 voor de 47e keer) is het grootste gratis (openlucht)jazzfestival in Nederland, met jaarlijks meer dan 150.000 bezoekers. Op de podia in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch treden nationaal en internationaal bekende muzikanten op. Het festival richt zich op jazz en aanverwante muzieksoorten, zoals soul en funk gerelateerde jazz. Jazz in Duketown programmeert ook nieuwe, aankomende bands, die later te zien zijn op andere (niet-jazz) festivals. De brede en vernieuwende programmering laat zien dat jazz voor alle leeftijden is. Jazz in Duketown biedt een podium voor nieuwe talenten. Naast de programmering van nieuwe, opkomende bands, is het festival een springplank voor studenten aan conservatoria. De beste jazzstudenten van de acht conservatoria in Nederland strijden om de felbegeerde Conservatorium Talent Award. De winnaar treedt op tijdens Jazz in Duketown en wordt ondersteund met o.a. workshops.

- Sinds 2019 is er het muziekfestival Paradijs van het Zuiden (juni). De locatie is de Pettelaarse Schans, een stervormig eiland met veel groen. Het festival vindt plaats op vijf podia met verschillende muziekstijlen.

- "Theaterfestival Boulevard - gedurende 11 dagen in augustus - presenteert theater, dans, muziek(theater) en kunstvormen die niet in een hokje passen. Opmerkelijk en actueel werk van binnen en buiten Europa van jonge én gearriveerde podiumkunstenaars die artistieke grenzen verleggen voor een groot en nieuwsgierig publiek. Boulevard is er voor de leek en de liefhebber, voor jong en oud, voor de kunstprofessional en voor het gezin dat een dagje uit gaat. Voor iedere smaak, voor iedere portemonnee, op unieke locaties in en om ’s-Hertogenbosch."

- In een lang weekend in september is er het culinaire evenement Bourgondisch 's-Hertogenbosch.

- Maritiem spektakel Maritiem 's-Hertogenbosch (3e weekend van september in de oneven jaren. In de even jaren is het in Willemstad).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "De geschiedenis van het Beleg van ’s-Hertogenbosch komt tot leven in vier gemeenten. Via de in september 2019 gerealiseerde ‘Linie 1629’ route app kan iedereen op pad met twee ooggetuigen uit de Tachtigjarige Oorlog. Een app met nieuwe technieken en originele krantenberichten uit 1629 als inspiratiebron. De fietsroute Linie 1629 volgt de restanten van de aangelegde vestingwerken uit de Tachtigjarige Oorlog. Een route van 49 kilometer door ’s-Hertogenbosch, Heusden, Sint-Michielsgestel en Vught. Dankzij de Linie 1629 app krijgt deze fietsroute een extra dimensie. Met nieuwe technieken zoals Augmented en Virtual Reality, maar ook met twee perspectieven. De app vertelt het verhaal van de Nederlandse Republiek en de Spaanse Nederlanden, van noord en zuid, van protestanten en katholieken, en van de twee gidsen Jan van Hilten en Abraham Verhoeven. Dit zijn de verslaggevers die met je mee op pad gaan en ieder vanuit eigen perspectief vertellen. Van de Nederlandse Republiek én van de Spaanse Nederlanden.

De twee vertelpersonages zijn niet zomaar gekozen, ze hebben echt bestaan. Jan van Hilten was hoofdredacteur van een krant in Amsterdam. Abraham Verhoeven publiceerde een krant in Antwerpen. De dialogen van deze gidsen zijn gebaseerd op echte teksten van hun kranten destijds. Vrijwilliger Rob Braam is de archieven ingedoken en wist de historische kranten van de Nederlandse Republiek en de Spaanse Nederlanden te achterhalen en te ‘hertalen’ naar deze tijd. Op locatie aangekomen krijgt de gebruiker een melding en vertellen de twee personages over de belangrijke punten en verhalen van het Beleg van ’s-Hertogenbosch. Van oorlogsvoering en religie tot het dagelijks leven. Dit doen zij ieder vanuit hun eigen perspectief en volledig in karakter. Zo vertelt een personage rooskleurig over een situatie of worden cijfers overdreven en wordt hij dan gecorrigeerd door de ander. Ook toen was er al ‘fakenews’. De app bevat eigenlijk twee lagen. De ludieke dialogen met de gidsen, maar ook een diepere laag met feitjes, afbeeldingen, kaarten en de originele krantenberichten uit 1629.

De app is uniek qua toepassing, content en techniek. Via de camera op je telefoon kun je de twee gidsen laten verschijnen in Augmented Reality (AR). Zo staan de twee personages in AR recht voor je en voeren zij een dialoog. Ondertussen kun je driedimensionaal om ze heen lopen of naar ze toelopen. Hiervoor zijn 3D geanimeerde personages ontwikkeld. Op een aantal punten zijn 360-graden panorama’s te openen. Hier kun je in Virtual Reality (VR) zien hoe oude vestingwerken en schansen er uit zagen in 3D." (bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch)

- Tegenwoordig kun je een rondvaart maken over het stelsel van smalle waterlopen in de binnenstad van 's-Hertogenbosch. Het geheel is 3,5 kilometer lang en heet de Binnendieze. Ooit was het de levensader van Den Bosch en werd het voor van alles gebruikt: vaarweg, wasbekken voor kleding, vuilstort, waterbron voor de bierbrouwerij, spoelbad voor lakenstoffen en jachtgebied voor vissers. Toen Den Bosch in de 13e eeuw de eerste stadsmuren kreeg, werd de Dieze eromheen geleid, als vestinggracht. Ruim een eeuw later had de bloeiende stad behoefte aan nieuwe, ruimere stadsmuren. Weer werd de Dieze eromheen geleid. Het bestaande waterstelsel kwam in de stad te liggen: de Binnendieze. Huizen werden met de rug naar de stroompjes gebouwd. Later werden de glooiende oevers bij de achtertuinen en achtergevels vervangen door hoge, stenen kademuren. In de 17e eeuw was het stelsel in totaal maar liefst 12 kilometer lang.

Het spreekt voor zich dat de Binnendieze een stinkend open riool was en dat het gebruik van het water voor alle denkbare doeleinden ziektes en epidemieën in de hand werkte. In 1887 kreeg de stad waterleiding. Toen de stad later ook riolering kreeg, kwam het Binnendiezesysteem in verval. In de jaren zestig van de vorige eeuw wilde de gemeente de resterende stukken maar helemaal dempen, maar daar kwam vanuit de bevolking verzet tegen. Uiteindelijk zijn de 3,5 kilometer die nog min of meer intact waren, van 1973 tot 1988 gerestaureerd, en vandaag de dag is het stelsel een belangrijke toeristische attractie voor de stad.

- Midden in het centrum van Den Bosch ligt Stadspark Mariënburg (Sint Janssingel 92). Dit rustige park is een voormalige kloostertuin. Je kunt er heerlijk genieten van al het groen en de rust.

- Recreatiegebied Oosterplas Z van Hintham is een 15 meter diepe zandwinplas. Het zand is gebruikt om een deel van de Aawijk te bouwen. De Oosterplas is naast het decor voor de Nieuwjaarsduik een geliefd recreatiegebied met ecologische gebieden, een belevingspark, natuurspeelplaats, strandpaviljoen en kinderboerderij en zorgboerderij De Oosterhoeve. Naast een kabouterbos, een grote wei met potstal, een knuffelwei, een speeltuin, een caviakooi, een konijnenheuvel, diverse volières, een duiventil, een varkenskot, een vlindertuin, een picknickplein en een paddenpoel heeft kinder- en zorgboerderij de Oosterhoeve ook een theehuis, dat zowel een biologisch als een 'gewoon' assortiment heeft.

En... Iedere woensdag worden er pannenkoeken gebakken op de Oosterhoeve (behalve in de schoolvakanties). Aanmelden hoeft niet, vanaf 14 uur wordt er gebakken en op is op. Een pannenkoek kost één euro, en voor €2,50 mag je onbeperkt eten. En iedere donderdag om 17 uur serveert de kok van de Oosterhoeve een 3-gangen menu voor €4,50 per persoon. Aanmelden kan tot ‘s-woensdags 12 uur via tel. 06-23910121, via oosterhoeve@gmail.com of op de Oosterhoeve zelf (voetpad af naar links op hoek IJsselsingel/ Dommelstraat). Er zijn iedere week ca. 12 tot 14 mensen, er wordt dus dankbaar gebruik gemaakt van het 'sociaal restaurant'. Zie verder het interview met Anja van de Oosterhoeve, waarin ze vertelt en laat zien wat er allemaal te zien en te doen is, en wat de doelen van de Oosterhoeve zijn.

- Natuurgebied De Moerputten ligt direct W van de stad 's-Hertogenbosch en grenst in het Z aan de gemeente Vught, in het NW aan de gemeente Heusden (dorp Vlijmen) en in het N aan de A59. De (niet meer in functie zijnde) spoorlijn Lage Zwaluwe - ´s-Hertogenbosch loopt dwars door het gebied. De Moerputten heeft een oppervlakte van 118 hectare en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. De Moerputten maakt deel uit van een gebied rond de stad dat vroeger wel enkele malen per jaar onderliep als de Maas en Brabantse beken overstroomden. Daardoor ontstonden laagveenmoerassen, waaronder De Moerputten. In de 19e en 20e eeuw is het veen afgegraven en gebruikt als turf om te stoken.

Inmiddels is De Moerputten een dicht moerasbos met in het midden een 30 hectare grote plas, ontstaan bij de bouw van de spoorbrug. Het gebied heeft een rijke flora. In de plas vind je de gele watergentiaan, de gele plomp met zijn bolvormige gele bloemen en schitterende witte waterlelies. Op de schrale hooi- en graslanden vind je bijzondere planten zoals de grote pimpernel, de blauwe knoop, de spaanse ruiter en het knoopkruid. In de ontoegankelijke moerasbossen voelen veel diersoorten zich thuis, waaronder roofvogels (buizerd, sperwer, boomvalk), zangvogels (zoals blauwborst en rietzanger), egels, wezels, bunzingen en reeën. In het water voelen libellen en kikkers zich thuis. In het gebied zijn twee zeldzame vlindersoorten te vinden die al enkele decennia uit Nederland waren verdwenen, namelijk het pimpernelblauwtje en het donkere pimpernelblauwtje. In 1990 zijn beide soorten hier uitgezet. Zij zetten hun eitjes uitsluitend af op de bloemen van de grote pimpernel.

De vakwerk-spoorbrug met zijn brede gemetselde pijlers uit 1890, die dwars door het gebied loopt, is sinds 1972 buiten gebruik. Er waren plannen voor afbraak van de hele spoorlijn waaronder de brug, maar gelukkig is zij voor de ondergang behoed kunnen worden en is het nu een rijksmonument. De Moerputtenbrug is nu onderdeel van twee wandelroutes door het gebied (waaronder de Bruggenroute Moerputten, 5 km), waardoor De Moerputten dat tot 2006 voor publiek gesloten was, nu van dichtbij kan worden bekeken.

- "Het Bossche Broek ligt direct W van de stad 's-Hertogenbosch. Het gebied maakt deel uit van het Natura 2000-gebied Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek. Het natuurgebied herbergt unieke natuurwaarden, die de provincie Noord-Brabant graag wil behouden. Vanuit het Programma Aanpak Stikstof (PAS) stelde de provincie subsidie beschikbaar om het van oorsprong regelmatig overstroomde gebied zoveel mogelijk te voorzien van kwelwater aan de wortelzone en permanente kweldruk. Kwelwater is grondwater dat onder druk aan de oppervlakte uit de bodem komt. Het heeft vaak een heel bijzondere waterkwaliteit.

In de periode van ruilverkaveling en landbouwgebruik in het Bossche Broek ondervond de vegetatie last van verdroging en verzuring. Om de natuur te behouden en te herstellen, waren hydrologische maatregelen nodig, namelijk: verbetering van het slotenstelsel om kwelwater langer vast te houden; een versnelde waterafvoer bij hevige regenval; verhoging van het waterpeil van de Zuiderplas om de kweldruk in het Bossche Broek te verhogen en om te zorgen dat het grondwater in de zomer niet diep wegzakt in de bodem. In de oude situatie zorgden obstakels in de sloten ervoor dat kwelwater niet vrij kon doorstromen, ook liep kwelwater onnodig weg via afvoersloten. In het najaar van 2018 zijn deze obstakels verwijderd en zijn door aanleg van duikers verbindingen gemaakt. Ook zijn op belangrijke plaatsen stuwen geplaatst om het kwelwater in perioden van droogte langer vast te houden. En in perioden van hevige regenval kunnen de stuwen omlaag om het zuurdere regenwater versneld af te voeren.

Tijdens de droogte van de zomer van 2018 werd zichtbaar dat bepaalde diepere sloten goed kwelwater ontvangen. Ook de zogeheten PTT-plas nabij het Segersgemaal voorziet door de open slootverbinding in aanvoer van kwelwater. De getroffen maatregelen zorgden ervoor dat dit belangrijke kwelwater naar andere gebiedsdelen door kan stromen. Het gebied wordt door meerdere stuwpeilen op een verschillend waterpeil gehouden, aangepast aan de vegetatie ter plaatse. Hier profiteren de blauwgraslanden en overgangs- en trilvenen van. Denk aan plantensoorten als waterdrieblad, wateraardbei, moeraskartelblad, holpijp, blauwe knoop, Spaanse ruiter en grote pimpernel. De grote pimpernel is van belang voor het pimpernelblauwtje. Dit is namelijk de voedselplant van de rups van deze vlindersoort. Het Bossche Broek is als Natura 2000-gebied aangewezen om het tot geschikt leefgebied voor het pimpernelblauwtje te ontwikkelen. Daarvoor moet het aantal pimpernelplanten nog flink toenemen. Tijdens de werkzaamheden zijn ook gebieden ingericht die van belang zijn voor de grote modderkruiper. Naast de sloten zijn ondiepe zones aangelegd als paaiplaats. En als leefgebied voor deze soort zijn delen van sloten ongemoeid gelaten om onderwaterbeplanting en modder in de sloten achter te laten.

Een volgende stap is het verhogen van het waterpeil in de Zuiderplas om de kweldruk in het Bossche Broek te verhogen. Door het peil steeds met vijf centimeter per jaar te verhogen, creëren we een afbuiging van de diepere kwelstromen met schoon en basenrijk water naar het Bossche Broek. De peilverhoging is afgestemd op een minimaal verschil van de plas nabij het Segersgemaal (waterpeil 2,44 meter) naar de Zuiderplas (waterpeil 2,30 meter). Zo wordt het kwelwater lang vastgehouden in de wortelzone en zakt het in de zomer minder diep weg in de bodem. Dit is belangrijk voor de kwaliteitsverbetering van het blauwgrasland, trilveen en de grote pimpernellen." (bron: Provincie Noord-Brabant, juni 2019)

- Anno 2018 wordt de Zuid-Willemsvaart in de stad herontwikkeld tot het Zuid-Willemspark. Een park dat de binnenstad met het buitengebied verbindt, van het Máximakanaal tot aan de Maas. Over de hele linie vertoont de Zuid-Willemsvaart een aaneenschakeling van gebieden met zeer uiteenlopende karakters: landelijk en stedelijk, natuur en cultuur, industrie en bedrijvigheid, wonen en werken, oud en nieuw. Al deze gebieden hebben de kwaliteiten van een park, elk met eigen ontwikkelingskansen voor de stad. Het park is opgesplitst in drie delen: Oost (Máximakanaal-Lambooijbrug), Midden (Lambooijbrug-Ertveldplas) en West (Ertveldplas-Maas).

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving 's-Hertogenbosch, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- 360 graden-foto's van diverse objecten en plekken in 's-Hertogenbosch.

- Filmpje over Sint Janskathedraal door John M. Pieper.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over 's-Hertogenbosch (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente 's-Hertogenbosch.

- Algemeen: - Bossche Babbels: verhalen over 's-Hertogenbosch.

- Op Droomstad Den Bosch posten inwoners hun ideeën om bepaalde locaties in de gemeente nog aantrekkelijker te maken en/of te herbestemmen. Droomstad Den Bosch beoogt een platform te zijn waar mensen elkaar kunnen helpen hun ideeën, dromen en idealen m.b.t. de gemeente te realiseren.

- Nieuws: - Nieuwssite Bastion Oranje.

- Wonen: - Ben je op zoek naar een huurwoning in deze gemeente? Schrijf je dan in bij een van de woningcorporaties in - of ook werkzaam in - 's-Hertogenbosch. Op de website van Woonservice Den Bosch vind je het gehele aanbod van huurwoningen in deze gemeente.

- Duurzaamheid: - "De Bossche en Osse Colleges van B&W adviseren de gemeenteraden om de Geffense, Lithse, Nulandse en Rosmalense polder (gezamenlijk geprofileerd als 'de Duurzame Polder') aan te wijzen voor het grootschalig opwekken van duurzame energie met windmolens en zonnevelden. Daarbij moet de polder minimaal 2,1 Petajoule (PJ) per jaar gaan opleveren. Hiermee realiseren de gemeenten Oss (in de Lithse en Geffense Polder) en 's-Hertogenbosch (in de Nulandse en Rosmalense Polder) hun opgaven voor energieopwekking van de Regionale Energiestrategie (RES) tot 2030. De colleges stellen ook voor om te kiezen voor integrale gebiedsontwikkeling. Dat betekent dat ook waarden en functies als wonen, gezondheid, landbouw, natuur, water, cultuurhistorie en recreatie onderdeel worden van de aanpak. Ze doen dit op basis van een verkenning die is uitgevoerd door de gemeenten en provincie Noord-Brabant. De uitgebreide omgevingsparticipatie, die in 2019 is gestart, wordt verder doorgezet. Hoe de gemeenschap en de omgeving profijt kunnen hebben van de opbrengsten van de energieopwekking wordt nader uitgewerkt.

Eindrapport. Na een eerste gezamenlijke verkenning in 2017 en 2018 hebben beide gemeenten en de provincie besloten om gezamenlijk verder onderzoek te doen naar de mogelijkheden om grootschalig duurzame energie op te wekken in de Duurzame Polder. Dit vervolgonderzoek heeft plaatsgevonden in 2019 en de resultaten hiervan zijn verwerkt in een eindrapport. In het eindrapport ‘Verkenning Duurzame Polder’ zijn onder meer de verschillende belangen verwoord die spelen in de polder. Om die op te halen, is er in 2019 een open omgevingsparticipatieproces geweest, met bewonersavonden, overleg met wijk- en dorpsraden, een klankbordgroep met belangenvertegenwoordigers en overleg met initiatiefnemers. Ook de gebiedsopgaven zijn onderzocht en hebben een plek in het rapport, zoals de landbouwtransitie, biodiversiteit en klimaatadaptatie." (bron en voor nadere informatie zie Provincie Noord-Brabant, juli 2020) De Osse gemeenteraad heeft in januari 2021 ingestemd met het plan voor het Osse deel (de Lithse en Geffense Polder).

- Klimaat(adaptatie): - " 's-Hertogenbosch is een groene gemeente en daar zijn wij trots op. Groen is nodig, groen is gezond en groen is mooi. Als stad hebben we ervoor gekozen om te groeien door binnenstedelijk te bouwen. Dit stelt eisen aan de inrichting van de openbare ruimte: met opvangmogelijkheden voor water en meer (ruimte voor) groen. We zetten er dan ook op in om de gemeente klimaatbestendiger, groener en biodivers te maken. Samen met inwoners en partners hebben we nu een visie opgesteld. Wethouder Klimaat, Mike van der Geld: “Ik merk een grote betrokkenheid en verantwoordelijkheidsbesef dat dit een opgave is die we met zijn allen kunnen oppakken. Daar ben ik enorm blij mee. Tegelijk is het nodig dat we samen optrekken om deze realiteit in goede banen te leiden. We hebben nu een krachtige visie liggen, waarmee we de gemeente voorbereiden op een veranderend klimaat”.

Met deze visie willen we nieuwe plannen en ontwikkelingen mogelijk maken. Wat we voor ogen hebben, is het volgende. We gaan: 's-Hertogenbosch in staat stellen om nog meer dan nu zelf wateroverlast en hitte op te vangen; meer soortenrijke stadsnatuur en groen dichterbij onze inwoners realiseren; meer natuurwaarden realiseren binnen en buiten de vestingmuren dan nu. Groen is verplicht. Als gemeente voeren we zelf een gericht uitvoeringsprogramma uit. Daar hebben we een infographic over gemaakt. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en projecten stimuleren we de aanleg van groen en natuurinclusief bouwen. We gaan minder verharding aanleggen in de wijken en meer groen en bomen planten. Dat is nodig om wateroverlast en hitte op te vangen. Om dit mogelijk te maken, leggen we een groennorm vast in de verordening Bomen, Water en Groen. Hiermee willen we garanderen dat alle nieuwbouwontwikkelingen groen en klimaatbestendig zijn. Samenwerken aan een groene en waterrijke leefomgeving. Samen met inwoners en partners hebben we deze visie opgesteld. Een sterke samenwerking is nodig. Dan hebben we het over inwoners, bestuurs-, buurt- en wijkraden, natuur- en landbouw-organisaties, waterschappen, bedrijfsleven, woningbouwcoöperaties en onderwijsinstellingen. Ze werken dagelijks aan projecten om het groen in de gemeente in stand te houden of te versterken. Zelfstandig of met partners.

Wat is klimaatadaptatie? Klimaatadaptatie is de mate waarin we de omgeving kunnen aanpassen aan klimaatverandering. Daarbij willen we de schadelijke gevolgen ervan beperken. Het weer wordt extremer en die trend zet door. Dit heeft grote invloed op landbouw, natuur, gezondheid en economie. De biodiversiteit is wereldwijd fors afgenomen en er is steeds meer schade door extreme buien, hitte en droogte. De klimaatscenario’s van het KNMI laten een beeld zien van hogere temperaturen, een sneller stijgende zeespiegel, nattere winters, hevigere buien en kans op drogere zomers met meer hete dagen." (bron: gemeente 's-Hertogenbosch, januari 2021)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)