Status

- Readtsjerk is een dorp in de provincie Fryslân, in de streek Trynwâlden, gemeente Dantumadiel.

- Readtsjerk is een van de weinige dorpen in ons land die kennelijk te weinig bebouwingsdichtheid hebben om een 'bebouwde kom' te hebben. Het dorp heeft daarom witte plaatsnaamborden i.p.v. blauwe. Blauwe plaatsnaamborden duiden namelijk een 'bebouwde kom' aan (en betekenen dat je automatisch max. 50 km/u mag rijden. Bij witte borden mag je max. 80 km/u, tenzij er 60 staat aangegeven).

Een misverstand is dat witte of blauwe borden iets over de dorpsstatus zouden zeggen. Dat is niet zo (gevoelsmatig wellicht wel, maar dat is van andere orde). Readtsjerk is een dorp (omdat het een kerk heeft en, hoe klein ook, een kern) met witte plaatsnaamborden, omdat het een dorp is zonder 'bebouwde kom'. Overigens is het aan een gemeente om aan (een deel van) een dorpsgebied al dan niet een bebouwde kom-status toe te kennen (de inwoners hebben de gemeente in 2015 om blauwe plaatsnaamborden gevraagd, als gevoelsmatige erkenning van het dorp-zijn, én om de snelheid te remmen, maar dat is niet toegekend). Een kern moet daarvoor een zekere omvang en bebouwingsdichtheid hebben, maar daar zijn geen harde criteria voor. Voor een deel blijft dat een gevoelsmatige afweging.

- In ieder geval tot medio 19e eeuw worden de zeer kleine nederzettingen Healbird, Sijewier en Wearbuorren nog als buurtschappen van Readtsjerk gezien. Tegenwoordig worden die als onderdeel van het dorp beschouwd.

- Omdat het dorp geen eigen voorzieningen meer heeft - de school en de middenstand zijn inmiddels verdwenen en ook de kerk is niet meer regulier in functie - werkt men intensief samen met buurdorp Mûnein, die daarom ook wel samen als tweelingdorp Mûnein-Readtsjerk worden beschouwd. Kerkelijk valt het dorp onder Aldtsjerk (omdat ook Mûnein geen kerk heeft).

Naam

In het Nederlands
Roodkerk. De plaatsnaam is overigens sinds 2009 officieel Friestalig.

Oudere vermeldingen
1421 Rada tzerka, 1511 Rodekercke, Rodenkercke, Rodertzercka, 1561 Redtzerch, eind 16e eeuw Raetzierck, 16e eeuw (kaarten) Rodetzerck, 1664 Roodkerck, v/a 18e eeuw overwegend Roodkerk.

Naamsverklaring
Het tweede element van de naam is kerk. De kleuraanduiding rood (Oudfries rad (met een liggend streepje boven de a, wat ons systeem niet aankan)) van het eerste bestanddeel verwijst waarschijnlijk naar de kleur van de gebruikte baksteen.()

Ligging

- Readtsjerk ligt NW van Feanwâlden, NO van Gytsjerk. Het is een klein dorp met overwegend verspreide bebouwing op een groot grondgebied. Kleine bebouwingsconcentraties zijn er aan de Tsjerkewei, Koaiwei, Boskwei en Fjildwei.

- Bijzonder aan de ligging is dat het dorp formeel in een uithoek - of zoals dorpshistorica Aukje Wijbenga het zo mooi verwoordde: 'aan het voeteneind' - van de gemeente Dantumadiel ligt, ver van de overige kernen van deze gemeente. In de praktijk wordt het dan ook beschouwd als deel van het gebied van de Tytsjerksteradielse buurdorpen waar het dorp tegenaan ligt: Aldtsjerk, Gytsjerk, Mûnein, Oentsjerk, Ryptsjerk en Wyns, die gezamenlijk als Trynwâlden bekend staan, en waar - geografisch en maatschappelijk gezien - het Dantumadielse Readtsjerk dus ook toe gerekend wordt.

- Omdat het dorp geen eigen voorzieningen meer heeft - de school en de middenstand zijn inmiddels verdwenen en ook de kerk is niet meer regulier in functie - werkt men intensief samen met buurdorp Mûnein, die daarom ook wel samen als tweelingdorp Mûnein-Readtsjerk worden beschouwd. Kerkelijk valt het dorp onder Aldtsjerk (omdat ook Mûnein geen kerk heeft).

Statistische gegevens

In 1840 heeft Readtsjerk 24 huizen met 156 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners.

Geschiedenis

Readtsjerk is ontstaan uit buurtschap De Weerburen, landhuis De Healbird, en boerderij De Seijewier, aan de rand van de hogergelegen en hiervoor reeds vermelde Trynwâlden. Het dorp is altijd een lintbebouwing gebleven met daarnaast verspreide bebouwing in het buitengebied. Een kern van enige omvang is er nooit ontstaan.

De Sickamawei verwijst naar de Siccama State, die hier in het verleden heeft gestaan, maar die al voor 1700 is gesloopt.

De in 2009 overleden dorpshistorica Aukje Wijbenga heeft in 1997 het boek 'Readtsjerk, in doarp op it fuottenein' uitgegeven. In dit boek beschrijft ze alle 75 boerderijen en woningen in het dorp en de bewoners die er vanaf het bouwjaar tot nu hebben gewoond.

Bezienswaardigheden

- Readtsjerk heeft 3 rijksmonumenten: de mogelijk laat 18e-eeuwse kop-hals-rompboerderij op Hjelburd 7, 't Readtsjerkje en molen De Hoop.

- Het Hervormde Readtsjerkje (Tsjerkewei 17), zoals de dorpskerk tegenwoordig heet (voorheen Roodkerkje), is een sober, deels nog romaans kerkje uit oorspronkelijk eind 11e of begin 12e eeuw, destijds gewijd aan de H. Martinus. De beide schipmuren bestaan uit zwaar turfstenen muurwerk. Aan de noordzijde treedt dit aan de dag, aan de zuidzijde is het in de 18e eeuw bemetseld, toen tevens een vierzijdige koorsluiting en een nieuwe westgevel zijn opgetrokken, waarboven een met leien beklede dakruiter staat. Klokkenstoel met klok van Nicolaus uit 1307 (diam. 78 cm). Achter het schijnfront staat een orgel van William Hill & Sons uit ca. 1855. Het is afkomstig uit de Anglican Church van Itteringham en in 1996 in deze kerk geplaatst.

In 1985 is de kerk aan de reguliere erediensten onttrokken. Na jaren van leegstand wordt in 1992 de noodklok voor dit mooie kerkje geluid. Blikseminslagen, de bonte knaagkever en de tijd hebben hun desastreuze werk gedaan. Om het kerkje voor de toekomst te behoude, moet het grondig worden gerestaureerd. De inwoners nemen de uitdaging aan en richten in 1992 Stichting tot behoud van 't Roodkerkje op. Deze stichting koopt de kerk voor het symbolische bedrag van fl 1,00 van de Hervormde Gemeente Oudkerk-Roodkerk. Met financiële steun van velen, o.a. van de gemeente Dantumadeel en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, zijn vanaf 1994 de meest noodzakelijke reparaties uitgevoerd.

Nu functioneert de kerk weer als middelpunt van het dorp. Er vinden voorstellingen plaats, er kan getrouwd worden en enkele keren per jaar worden er nog kerkdiensten gehouden. Nog altijd wordt de kerk door vrijwilligers bestuurd en worden werkzaamheden, zoals schilderen en reparaties, ook zo veel mogelijk door enthousiaste vrijwilligers gedaan. Maar er moet nog altijd heel veel gebeuren en daar is nog steeds veel geld voor nodig. In 1994 wordt de vereniging Vrienden van 't Roodkerkje opgericht. Mede dankzij hen kan het noodzakelijke onderhoud aan het gebouw worden gedaan, waardoor een uniek monument voor Trynwâlden behouden is gebleven. In 2016 zijn de namen van de stichting en de vereniging gewijzigd in Stifting ta Behâld fan 't Readtsjerkje en Feriening Freonen fan 't Readtsjerkje.

De begraafplaats bij het Readtsjerkje is in eerste instantie beschikbaar voor inwoners van Trynwâlden. Belangstellenden van elders kunnen een verzoek om in aanmerking te komen voor een grafrecht indienen bij het bestuur. Per individuele situatie wordt een besluit genomen.

- Poldermolen De Hoop (Reidfjildswei 2B) is in 1863 gebouwd bij het Groningse Scharmer. Na daar in 1895 al eens twee kilometer te zijn verplaatst, is de molen in 1911 overgebracht naar zijn huidige locatie. Op advies van Provinciale Waterstaat is in 1961 mechanische bemaling aangebracht, al bleef bemaling op windkracht mogelijk. De molen, die eigendom is van Stichting De Fryske Mole, wordt soms nog gebruikt als lesmolen voor vrijwillige molenaars.

Evenementen en activiteiten

- Het is inmiddels een traditie dat 't Readtsjerkje jaarlijks op de zaterdagmiddagen (13.30-17.00 uur) in de zomerperiode (begin juli tot begin september) de deuren opent voor belangstellenden, als onderdeel van het jaarlijkse Tsjerkepaad. Je kunt dan het prachtige kerkje bezichtigen, en er staat een vrijwilliger klaar om als gastheer of gastvrouw iets over de geschiedenis van de kerk te vertellen. Ook is er in de zomermaanden een jaarlijks wisselende expositie.

- In 2004 is de Culturele Commissie opgericht, met als doel 't Readtsjerkje ook als cultureel centrum van Readtsjerk en omgeving te laten functioneren. Daartoe organiseert de commissie met groot enthousiasme 4 tot 5 voorstellingen per jaar tijdens het winterseizoen. De voorstellingen vinden meestal plaats op zondagmiddag (aanvang 15.00 uur). De kaartverkoop begint vanaf een halfuur voor de voorstelling bij de ingang van het kerkje. Reserveren is niet mogelijk. In de pauze is er gelegenheid om in een gezellige sfeer te genieten van een kopje koffie, thee of een glas wijn.

Landschap, natuur en recreatie

- Readtsjerk ligt aan de rand het ruim 300 ha grote natuurgebied Bûtenfjild.

- Door het NW deel van het dorpsgebied loopt het riviertje De Moark (NL: Murk).

Links

- Algemeen: - Site van en over Mûnein en buurdorp Readtsjerk. - Nog een site over deze dorpen.

- Nieuws: - Nieuws uit Mûnein en Readtsjerk. - Enkele oudere nummers van Dorpskrant 'Ut de 2 Doarpen' zijn via de link ook online te lezen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Readtsjerk.