Gemeente Opsterland anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)
- Opsterland is een gemeente in de provincie Fryslân. Gemeentehuis te Beetsterzwaag. De grootste plaats van de gemeente is Gorredijk.
- De gemeente Opsterland omvat de dorpen Bakkeveen, Beetsterzwaag, Frieschepalen, Gorredijk, Hemrik, Jonkerslân, Langezwaag, Lippenhuizen, Luxwoude, Nij Beets, Olterterp, Siegerswoude, Terwispel, Tijnje, Ureterp en Wijnjewoude, en de buurtschappen Ald Beets, Allardsoog (grotendeels), Easterein, Foarwurk, Haneburen, Heidehuizen, Hemrikerverlaat, Janssen-Stichting, Klein Groningen, Kortezwaag, Nieuwe Vaart, Petersburg (deels), Selmien, Sparjebird, Stripe, Ulesprong, Ureterp aan de Vaart, Vosseburen, Welgelegen (grotendeels), Wijngaarden en Wijnjeterpverlaat. In totaal zijn dit 16 dorpen en 21 buurtschappen.
Helaas zijn de meeste buurtschappen in deze gemeente niet voorzien van plaatsnaambordjes. Wat dat betreft zou de gemeente een voorbeeld kunnen nemen aan onder meer de gemeente Achtkarspelen en de voormalige gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland, die wél het maatschappelijk, cultuurhistorisch en cultuurtoeristisch belang hiervan inzien, en die dit de afgelopen jaren goed hebben geregeld. Voor nadere informatie hierover zie de pagina Achtkarspelen, hoofdstuk Status.
Een bijzonder grens- en naam-geval is bedrijventerrein Drachten-Azeven rond het klaverblad van A7/N31. Het is recentelijk en gezamenlijk ontwikkeld door de gemeenten Smallingerland en Opsterland. Het deel NO van dit klaverblad valt onder de gemeente Smallingerland, het deel ZW daarvan is gemeente Opsterland. Die gemeente heeft op haar deel van het terrein blauwe plaatsnaamborden (komborden) geplaatst met de 'plaatsnaam' Drachten-Azeven.
- Wapen van de gemeente Opsterland.
- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Opsterland.
Terug naar bovenNaamsverklaring
De naam Opsterland komt van het oude Upsateraland. Vrij vertaald betekent het: 'Daar waar men hoog woont'. Ook de naam Haudmare, waaraan de provincialeweg N381 zijn naam ontleent, komt men voor het eerst tegen in de 14e eeuw als aanduiding van deze streek. Het betekent 'hoofdstroom'. Die stroom is dan de rivier de Boorn oftewel Het Koningsdiep, in deze omgeving bekend als het Alddjip.
Spelling plaatsnamen
De meeste plaatsnamen in Fryslân hebben zowel een Friestalige als een Nederlandstalige naam of spelling. Voor het postcodeboek en de gemeentelijke basisregistratie BAG moesten de gemeenten één van beide namen of spellingen kiezen. De gemeente Opsterland heeft daarbij gekozen voor de Nederlandse plaatsnamen als primaire namen. Daar zijn echter 2 uitzonderingen op. Dat betreft Jonkerslân en Nij Beets.
De gemeente Opsterland ligt ZO in de provincie Fryslân en grenst in het NO aan de provincie Groningen en voor een klein deel aan de provincie Drenthe. Verder ligt de gemeente Z van de kern Drachten, Z en ZW van de dorpen Drachtstercompagnie, Rottevalle, Houtigehage, Boelenslaan, Surhuisterveen en Opende, ZW van de dorpen De Wilp, Marum, Nuis, Zevenhuizen, Leek, Roden en Nieuw-Roden en de stad Groningen, W van de dorpen Haulerwijk, Waskemeer, Een, Norg en Veenhuizen en de stad Assen, N en NW van de dorpen Jubbega, Hoornsterzwaag, Donkerbroek, Makkinga, Nijeberkoop en Oosterwolde, N en NO van de dorpen Oudehorne, Nieuwehorne, Katlijk, Mildam, Oranjewoud, Heerenveen, Oudeschoot, Nieuweschoot, Oldeberkoop, Nijeholtpade, Ter Idzard, Oldeholtwolde en Wolvega, O en NO van de dorpen Gersloot, Gersloot-Polder, Tjalleberd, Luinjeberd, Terband, Nieuwebrug, Haskerdijken, Vegelinsoord, Aldeboarn, Nes, Akkrum en Joure, O van de stad Sneek, ZO en O van de dorpen Goëngahuizen, De Veenhoop en Grou, Z en ZO van de dorpen Boornbergum, Kortehemmen, De Wilgen, Smalle Ee, Oudega en Earnewâld en ZO van het Nationale Park De Alde Feanen en de stad Leeuwarden. De A7 loopt W door de gemeente.
Terug naar bovenIn 1840 heeft de gemeente Opsterland 1.590 huizen met 10.177 inwoners, verdeeld in dorp Beets (= het huidige Âld Beets) 30/187 (= huizen/inwoners), dorp Beetsterzwaag 104/748, dorp Olterterp 24/154, dorp Ureterp 236/1.512 met de buurtschappen Selmien 15/59 en Ureterper Verlaat 14/78, dorp Siegerswoude 30/210 met de buurtschappen Frieschepalen 22/118 en Wilp (deels) 26/142, dorp Duurswoude 32/238 met buurtschap Bakkeveen 89/453, dorp Wijnjeterp 126/728, dorp Hemrik 61/352, dorp Lippenhuizen 176/1.002, dorp Terwispel 115/777 met buurtschap Tijnje 5/14, dorp Gorredijk 216/1.720, dorp Kortezwaag 74/404 met buurtschap Oosterend 27/188, dorp Langezwaag 151/956, en dorp Luxwoude 17/137. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 12.000 huizen met ca. 30.000 inwoners.
Terug naar boven- Museum Opsterlân te Gorredijk is gevestigd in een markant voormalig schoolgebouw uit 1887. In het museum maak je kennis met de rijke, bewogen en gavariëerde geschiedenis van Opsterland. Het museum schenkt aandacht aan de ontstaansgeschiedenis van Opsterlân, o.a. middels vele archeologische en geologische vondsten. We volgen de ontwikkeling van de menselijke beschaving, van de eerste nomadische jagersvolken naar de tijd van de boerennederzettingen. Ook de gevolgen van de vervening voor landschap en mensen worden belicht.
Een belangrijke rol is weggelegd voor de periode van ca. 1600 tot ca. 1900, de tijd van vervening en ontginning. Een groot deel van de bevolking probeerde hun brood in het veen te verdienen. Het graven van een kanalennetwerk voor het vervoer van turf, en de turfwinning zelf, was zwaar werk en de inkomsten waren mager. De opdrachtgevers, de compagnons, de heren van het veen, leefden in grote rijkdom, men had grote landhuizen en genoot van overvloed en luxe. Ook de adel had een aparte plaats in de geschiedenis. Nog steeds is dit te zien in de omgeving die gekenmerkt is door zijn prachtige monumentale landgoederen.
Door deze contrasten van rijkdom en armoede heeft Opsterland een roerig verleden gekend. In het museum kun je deze geschiedenis terugvinden in de vaste collecties, waarin je informatie vindt over Domela Nieuwenhuis, P.W. Janssen en P.J. Troelstra. Tevens is er een Socialistische Bibliotheek. De Joodse historie in Opsterland wordt belicht en ook de verschillen tussen de winning van het hoog- en laagveen. Opsterlanders waren altijd een nijver volk; je kunt in de vaste collectie werkplaatsen bewonderen zoals een zilverwerkplaats met een rijke zilvercollectie. En er is een zeer uitgebreide archeologische en geologische verzameling, afkomstig uit Noord Nederland.
- Agrarische veenontginningen in oostelijk Opsterland (900-1700 AD) is de Masterscriptie van Dennis Worst (217 pag., RUG, 2012). Een interdisciplinair onderzoek naar de natuurlijke landschapsopbouw, de nederzettings- en ontginningsgeschiedenis en het agrarische landgebruik langs de boven- en middenloop van het Koningsdiep.
Terug naar boven- Vergrijzing zet voorzieningen op het platteland onder druk. Hoe houd je als gemeente de kleine kernen leefbaar en bevorder je zelfredzaamheid van inwoners? Burgemeester Ellen van Selm licht toe hoe ze dat in haar gemeente aanpakken, in de reportage 'De renaissance van Opsterland' in Binnenlands Bestuur (mei 2018).
- Het Bestemmingsplan Buitengebied gemeente Opsterland is in 2014 vastgesteld.
- De publicatie Het verhaal van Opsterland (2011) doet verslag van hoe de gemeente de inwoners van haar dorpen de afgelopen jaren betrekt bij de leefbaarheid in hun dorpen, oftewel 'burgerparticipatie' zoals dat tegenwoordig heet.
- Sinds 2016 is Opsterland een verkeerslichtloze gemeente. Het laatste verkeerslicht stond in Wijnjewoude. Dat is in maart 2016 weggehaald vanwege het nieuwe traject van de N381.
Terug naar boven- Natuurverenigingen-opsterland.nl is een natuurportaal waar de gezamenlijke natuurverenigingen in de gemeente zich presenteren.
- "Natuurvereniging Geaflecht is een natuurbeschermingsorganisatie met ruim 500 leden. De vereniging komt op voor natuur, flora en fauna, landschap en milieu in al hun facetten. Haar werkgebied omvat in grote lijnen de gemeente Opsterland. De vereniging wil op een enthousiaste manier de natuur onder de aandacht brengen van jong en ouder. Zij wil bestaande natuurlijke biotopen en landschappelijke elementen in stand houden en zo mogelijk uitbreiden en daarbij de biodiversiteit op peil houden. Zij wil een bijdrage leveren aan een milieubewuste en duurzame samenleving.
De vereniging beoogt deze doelen onder meer te bereiken door: het natuur- en milieubesef te bevorderen om zo de bescherming van flora en fauna te verbeteren; mee te kijken bij de naleving van wettelijke bepalingen met betrekking tot natuur- en milieubescherming en bescherming van oude landschapselementen. Zo nodig via bezwaarschriften; voorstellen of wijzigingen van overheden met betrekking tot bescherming van natuur, milieu en landschap kritisch te volgen; actief deel te nemen aan activiteiten van of samen te werken met andere verenigingen en/of instellingen met een vergelijkbare doelstelling; bekendheid te geven aan het natuurbeschermingswerk door middel van woord en geschrift; de doelstelling van de vereniging op het gebied van natuur, milieu en landschap uit te dragen bij de diverse overheden.
Het vergroten van kennis van natuur, milieu en landschap is een van de belangrijkste pijlers van de vereniging. Dit doet zij door: het organiseren van lezingen, dia- en filmvoorstellingen; het houden van bijeenkomsten en excursies; het organiseren en stimuleren van het jeugdnatuurwerk; het bemensen van een stand tijdens diverse evenementen. De vereniging heeft verschillende werkgroepen die ook daadwerkelijk de handen uit de mouwen steken, zoals het uitzetten van vlotjes voor de zwarte stern; weidevogelbescherming. inventarisatie van flora en fauna voor derden, overzetten van padden tijdens de paddentrek, wintervoedering (bij strenge winters). Verder is er een actieve werkgroep die alle activiteiten voorbereidt en organiseert. De vereniging heeft een website waarop veel te lezen is over reptielen, amfibieeën, vogels, vlinders, zoogdieren, planten, paddestoelen en andere natuurzaken in onze eigen omgeving. Ook staan er leuke quizjes voor de jeugd op. Wanneer je een eindje wilt fietsen of wandelen kun je op de site mooie routes vinden in de gemeente Opsterland en omgeving."
- (Beknopte versie van) rapport ‘Cultuurhistorisch onderzoek buitengebied gemeente Opsterland’ (2013), met een cultuurhistorische analyse en waardestelling van de deelgebieden.
- De gebieden Oude Bosch, Slotpleats en Hemrikkerscharren langs het Koningsdiep zijn in 2017 opnieuw ingericht. De herinrichting biedt betere kansen voor de ontwikkeling van de natuur. In de Oude Bosch komt een grote poel. In poelen voelen amfibieën en libellen zoals de gevlekte glanslibel zich thuis. Er komt ook een moerasachtige zone bij de poel. Daar ontwikkelen dopheide en veenmossen zich goed. De omliggende graslanden kunnen zich ontwikkelen tot bloemrijke graslanden. Soorten als de Gevlekte Orchis profiteren van deze omgeving.
De Slotpleats ontwikkelt zich ook als bloemrijk gebied. De drogere delen van het gebied vormen straks een geschikt leefgebied voor vlinders zoals de Bruine vuurvlinder. In de Hemrikkerscharren komt een nieuwe beekloop, de moerassige oeverzones bieden o.a. een geschikte leefomgeving voor de Waterspitsmuis. Het belangrijkste doel binnen het landinrichtingsproject Koningsdiep is het inrichten van 500 hectare natuur binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De inrichting richt zich op de ontwikkeling van het beekdal rondom de beek Alddjip. Naast de inrichting van het beekdal richt de gebiedsontwikkeling zich ook op een betere waterkwaliteit. Ook moet de herinrichting de verdroging en verzuring in het natuurgebied verminderen.
- "Reeën kunnen weer uit Kompanjonsfeart klimmen. Dankzij 69 uitstapplaatsen kan groot wild tussen Gorredijk en Klein Groningen weer veilig op de kant komen. Om in de toekomst zoveel mogelijk te voorkomen dat reeën verdrinken heeft provincie Fryslân in overleg met omwonenden de oevers van de Turfroute aangepast. De aanleg van de laatste 26 uittreedplaatsen langs de Kompanjonsfeart is klaar. In totaal zijn het er nu 69 tussen Gorredijk en Klein Groningen, in de gemeente Opsterland. Daardoor is de afstand voor de dieren, als zij in het water terechtkomen, tot een uittreedplaats minimaal. “De verwachting is dat het aantal verdrinkingen nu sterk terugloopt. Het is mooi dat we dit nu op orde hebben aangezien reeën actiever zijn in de periode van maart tot mei en van september tot december”, aldus gedeputeerde Avine Fokkens-Kelder.
Na het dieper en breder maken van de Turfroute kwamen er meer meldingen binnen van verdronken reeën. In 2019 plaatste de provincie Fryslân daarom al extra wilduittreedplaatsen in Opsterland tussen Sluis Lippenhuizen en Hemriker Verlaat en tussen de Turfbrêge (N381) en Klein Groningen. Later bleek dat ook op het traject Hemriker Verlaat - Sparjeburd over een afstand van 800 meter geen plek voor de dieren was om uit het water te komen. In 2020 kwamen drie reeën in de problemen beneden de Sluis Lippenhuizen. De buurt wist er een te redden. De provincie heeft in overleg met omwonenden en een jachtopziener tussen Gorredijk en Klein Groningen de locaties voor de uitklimplekken aangewezen.
Uitstaphelling. Het aanpassen van de oever is nodig als het water diep is of de oever te hoog of te steil is om eruit te komen. Door parallel aan de bestaande damwand een aantal meter extra damwand te plaatsen, ontstaat er ruimte om een helling te creëren. Daarop liggen grasbetontegels, met grind waarover wild gemakkelijk uit het water kan lopen. Niet alleen reeën hebben er profijt van, ook ander wild en zelfs huisdieren kunnen er gebruik van maken." (bron: Provincie Fryslân, maart 2021)
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Opsterland (online te bestellen).
Terug naar boven- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Opsterland. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.
- Media / nieuws: - Sa! is een mediabedrijf gespecialiseerd in nieuws uit de gemeente Opsterland, met een wekelijks nieuwsblad, een omroep Sa! TV en natuurlijk dagelijks nieuws op de website.
- Sport: - In samenwerking met de gemeente en Sport Fryslân is het project Buurtsportwerk Opsterland gestart. Doel van het project is om inwoners meer in beweging te brengen en een gezondere leefstijl aan te leren. Dit in samenwerking met onder andere lokale sport- en beweegaanbieders, scholen (Comprix, VCSO en de Burgemeester Harmsmaschool) en welzijn (Timpaan). Er zijn 4 taakgebieden: 1. Het bevorderen van de kwaliteit van bewegingslessen op basisscholen. 2. Zorgen voor een zo breed mogelijk aanbod van na- en tussenschoolse sport- en beweegactiviteiten op basisscholen en het voortgezet onderwijs. 3. Ondersteunen en versterken van sportverenigingen en bevorderen van samenwerking. 4. Initiëren van sport- en beweegactiviteiten voor niet of minder actieve inwoners.
- Duurzaamheid: - De gemeente Opsterland heeft de ambitie uitgesproken om in 2035 energieneutraal te zijn. Dit is in mei 2018 vastgelegd in het coalitieakkoord, met steun van de gemeenteraad. Doel is om in dat jaar binnen de gemeentegrenzen net zoveel energie duurzaam op te wekken als de bedrijven en inwoners van de gemeente gebruiken. Concrete plannen komen er na zomer 2019. Eerst wordt onderzocht hoe de plannen het beste vorm kunnen krijgen. Zo moet duidelijk worden op welke manieren binnen de gemeente energie opgewekt kan worden, maar ook welke besparingsmaatregelen getroffen kunnen worden. Wat niet verbruikt wordt, hoeft immers ook niet te worden opgewekt. Verder wil de gemeente zoveel mogelijk in gesprek met de burger en kijken wat het zelf al kan doen om energie te besparen, bijvoorbeeld door scholen en dorpshuizen te verduurzamen. Er komt ook een klankbordgroep, bestaande uit raadsleden die gespecialiseerd zijn in de energietransitie.
- De gemeente Opsterland gaat onderzoeken of het wenselijk is om een gemeentelijke energiecoöperatie op te richten. Een motie hiertoe van D66 is begin oktober 2018 door de gemeenteraad aangenomen. D66-raadslid René Koopmans lichtte toe: "Met een eigen energiecoöperatie krijgen de duurzame ambities van de gemeente een flinke impuls. Het geeft de gemeente de mogelijkheid kennis in huis te halen en zou lokale initiatieven een ‘kickstart’ kunnen geven." Bovendien verwacht Koopmans dat een eigen energiecoöperatie een deel van de weerstand tegen onder meer zonneparken weg zal nemen. "Er is weerstand tegen grote uitbaters. En daarbij stuit vooral de commercialisering tegen de borst." Hierbij doelt hij met name op het zonnepark in Ureterp aan de Vaart, waar de compensatietoezeggingen voor het dorp niet zo hard bleken als aanvankelijk was voorgespiegeld. De opbrengsten zouden ook in grotere mate naar de dorpen moeten gaan en in mindere mate naar de buitenlandse concerns die de parken aanleggen. De motie wordt opgenomen in een later in 2018 te verschijnen ambitiedocument over duurzaamheid. Het college doet daarin uit de doeken hoe het de duurzame doelen, rekening houdend met de ambitie energieneutraal in 2035, wil halen.
Reactie toevoegen