Status

- Ochten is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Neder-Betuwe. T/m 2001 gemeente Echteld.

Ochten was een zelfstandige gemeente t/m 1817. In 1812 was de gemeente IJzendoorn daar aan toegevoegd. In 1818 is de gemeente opgeheven, waarbij het gelijknamige dorp is opgegaan in de gemeente Echteld, en het dorp IJzendoorn is afgesplitst tot een zelfstandige gemeente.

- Onder het dorp Ochten vallen ook de buurtschappen Eldik en Pottum (deels).

- Bij het W van het dorp gelegen bedrijventerrein De Heuning staat een officieel blauw plaatsnaambord (kombord) met de naam De Heuning, waardoor dat op het eerste gezicht een plaats lijkt. Maar dat is dus een bedrijventerrein (waar volgens ons voor de duidelijkheid dan ook beter een blauw bord Ochten met een wit bord De Heuning eronder kan staan, om explicieter aan te geven dat het een bedrijventerrein is van dat dorp).

Naam

Oudere vermeldingen
Ws. 2e helft 9e eeuw kopie 1150-1158 in uilla Ovtun, 1190 Uothen, 1195 de Huth, 1200 Ofte, 1203 Hogte, 1281 en 1665 Ochten, 1282 Vgthen.

Naamsverklaring
Misschien verband met het Westfaalse uchte 'morgenweide, weide waarop het vee 's ochtends wordt gedreven', dat etymologisch samenhangt met ochtend en nacht.(1)

Ligging

Ochten ligt Z van Kesteren, O van IJzendoorn en grenst in het N aan de A15 en in het Z aan de Waal.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Ochten 136 huizen met 820 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.800 huizen met ca. 4.500 inwoners.

Geschiedenis

Heerlijkheid
"Ochten was een dagelijkse heerlijkheid in de Neder-Betuwe. Vanaf 1380 was de heerlijkheid in het bezit van Frederik, graaf van Meurs. De leenheer was tot 1402 de bisschop van Utrecht, daarna de hertog van Gelre. Later kwam de heerlijkheid in leen bij de families Van Egmond en Van den Bergh. Vanaf 1712 kwam de heerlijkheid in het bezit van het Duitse geslacht Hohenzollern-Sigmaringen. De Ochtense goederen werden door de laatste heer van de heerlijkheid uit dit geslacht aan particulieren verkocht.

Het bestuur
Het dorp kende tot 1811 een dorpsbestuur, waarbij twee buurmeesters de belangen van het dorp behartigden. Het dorpsbestuur moest er onder meer voor zorgen dat belastingen voor het ambt werden omgeslagen over de dorpelingen. Ochten lag in het Ambt Neder-Betuwe. De Ambtman van de Neder-Betuwe, die ook optrad als dijkgraaf en richter in hetzelfde gebied, was een belangrijk man. Hij was vertegenwoordiger van de graaf van Gelre. Tussen 1811 en 1818 was het dorp een zelfstandige gemeente, samen met Echteld en IJzendoorn. Van 1818 tot en met 2001 behoorde het dorp tot de gemeente Echteld. Per 1 januari 2001 werd de gemeente Echteld samengevoegd met de gemeenten Kesteren en Dodewaard tot de gemeente Neder-betuwe.

Bevolking, middelen van bestaan
De landbouw en fruitteelt waren voor het dorp vanouds de belangrijkste bronnen van inkomsten. In 1945 werd een afdeling Ochten-Eldik van de Gelderse maatschappij van Landbouw opgericht, die met name in de begintijd floreerde in ledental. Tegenwoordig is het grootste deel van de bevolking buiten het dorp werkzaam.

Kasteel De Appelenburg
In de richting van Dodewaard lag kasteel De Appelenburg, waar vanaf de 13e eeuw tot het eind van de 17e eeuw leden van het geslacht van Beijnhem woonden. In 1693 kwam het kasteel in handen van het geslacht Vijgh. Het kasteel is in 1839 gesloopt.

Tweede Wereldoorlog en wederopbouw
Tijdens de mobilisatie in 1939 werd de linie Ochten-de Spees, een onderdeel van de Grebbelinie, in ere hersteld en bemand door het 44e regiment infanterie. Het dorp heeft tijdens de slag om de Betuwe, vanaf september 1944, onder geallieerd vuur gelegen. Daarbij is het dorp zo zwaar beschoten dat het voor een belangrijk deel werd verwoest. Na de oorlog werd voor het zwaar beschadigde dorp een wederopbouwplan opgesteld. Er was niet één huis dat volledig onbeschadigd was; de helft van de 400 huizen was compleet vernield.

De wederopbouw ging van start onder burgemeester Jean Houtkoper. Om te beginnen werden er 200 noodwoningen gebouwd. Een deel ervan was gemaakt van strobalen. Ochten werd daarom ook wel het ‘plaggenhuttendorp’ genoemd. Noodwoningcomplex De Lichtstad zou nog tot 1973 in gebruik blijven. Vrijwel de hele dorpskern werd compleet vernieuwd, slechts enkele straten bleven zoals ze voor de oorlog waren.

Strijd tegen het water
Ochten heeft, door de ligging aan de Waal, altijd veel te maken gehad met de strijd tegen het water. Tijdens perioden van hoog water is er altijd hinder van kwelwater. De waterhuishouding is dan ook deels ingericht op het afvoeren van kwelwater. Een grote dreiging voor het dorp was de hoogwaterperiode van 1995. De Waaldijk dreigde het toen te begeven en het hele dorp moest worden geëvacueerd. Met behulp van het leger is de dijk versterkt en heeft de dijk het gehouden. Na deze periode is de dijk versneld versterkt. De bijna-ramp van 1995 was niet de eerste watersnoodramp die het dorp overkwam. Door de ligging aan de Waal en doordat de dijk voor de kom van het dorp een schaardijk is - een dijk vlak langs de rivier-, werd het dorp al veel vaker door het water bedreigd. Overstromingen waren er onder meer in 1409, 1725-1726 en 1809." (bron: Regionaal Archief Rivierenland)

Recente ontwikkelingen

- In juni 2020 heeft de Provincie Gelderland de verouderde verkeerslichten op de afslagen van de A15 ter hoogte van de N233 vernieuwd. De afrit Kesteren (komende vanaf Nijmegen) heeft een extra baan gekregen richting Kesteren, zodat het verkeer beter doorstroomt. Voorheen moest het verkeer op het viaduct (rijstrook naar Kesteren) wachten op het verkeer dat vanaf de A15 uit de richting van Nijmegen komt. Bij grote drukte liep de rijstrook op het viaduct helemaal vol, waardoor het verkeer dat vanaf de richting van Rotterdam en Ochten kwam, niet meer kon doorstromen. In de nieuwe situatie zijn er 2 rijstroken die naar Kesteren leiden.

- In 2013 heeft de gemeente Neder-Betuwe besloten om het monumentale voormalige gemeentehuis van de voormalige gemeente Echteld in Ochten te slopen om plaats te maken voor de vestiging van een Aldi.

Bezienswaardigheden

- Ochten heeft 5 rijksmonumenten.

- De huidige Hervormde (PKN) kerk (Kerkstraat 1) is gebouwd in 1951 en kon in 1952 in gebruik worden genomen. Nieuwbouw was noodzakelijk nadat de vorige kerk in de oorlog zo kapot was geschoten, dat restauratie niet meer mogelijk was. Het vorige gebouw was in 1884 al grotendeels vernieuwd. Daarbij was van het oude gebouw alleen de toren gehandhaafd. Schip en voorportaal werden geheel vernieuwd. Het gebouw van vóór 1884 was vermoedelijk erg oud, ouder dan de kerk van IJzendoorn. Bij de kerk van 1951-1952 staat een grafsteen van Hendrick van Beijnhem, gestorven in 1605. De grafsteen en de klok uit 1643 zijn beide een rijksmonument. De kerk heeft zelf vooralsnog geen monumentale status. Het gebouw is een typisch voorbeeld van protestantse kerkbouw uit de wederopbouwperiode, beïnvloed door het traditionalisme, en als zodanig een zeer belangrijke wederopbouwkerk. Eind 2017 is door het Cuypersgenootschap dan ook een verzoek ingediend om deze kerk te benoemen tot gemeentelijk monument. De kerk valt onder de Hervormde Gemeente Ochten.

In de Tweede Wereldoorlog is de bijna vier eeuwen oude klok (1643), gegoten door Peter en Johan van Trier, uit de toren gehaald en daarna in de grond bewaard. Zo konden de Duitse bezetters de klok niet wegnemen om hem om te smelten, wat met veel andere kerkklokken in ons land wél is gebeurd. De klepel is recentelijk vervangen. Sindsdien kwamen er klachten van Ochtenaren binnen bij de - burgerlijke - gemeente (die eigenaar van de toren en klok is) over een minder goede klank tijdens het luiden, een beetje blikkerig. Het vermoeden was dat de klepel de oorzaak was. Tijdens een inspectie in december 2020 kwamen haarscheurtjes aan het licht. Dat bleek de oorzaak. De liefst 1700 kilo wegende klok is in januari 2021 met een elektrische lier aan een hijsbalk naar beneden gehaald. en vervolgens op transport gezet naar klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts in het Brabantse Asten, waar wordt hij gerepareerd. De as en ophangwerken worden ook aangepast.

- De inundatiesluis* bij de Linge in Ochten, gelegen iets ten zuiden van de A15, in de weilanden tussen de Overbroeksestraat en de Papekamp (is door een wijziging in de loop van de Linge op het droge komen te liggen), is in 2012 benoemd tot gemeentelijk monument. De sluis uit 1939 is in de meidagen van 1940 gebruikt om delen van de Betuwe onder water te zetten. De sluis was onderdeel van de voormalige verdedigingslinie tussen Ochten en De Spees in Kesteren. De status van momument is een lang gekoesterde wens van Stichting De Greb, die zich onder meer inzet voor behoud van historische elementen.
* Een inundatiesluis of inundatiewerk is een bouwwerk om water aan te voeren, dan wel op te stuwen, met het doel terreinen te inunderen = onder water te zetten, als militaire hindernis.

Woordvoerder Hans Brons: "In 2009 zijn we overvallen door de sloop van de Kolff-kazemat in Kesteren. We vonden dat zoiets niet meer mocht gebeuren. Vandaar dat we alles in het werk hebben gesteld om van deze sluis een monument te maken. We hebben er drie jaar over gedaan, maar het is gelukt. We kunnen nu niet meer voor onaangename verrassingen komen te staan. Niemand kan hem naar beneden halen. Deze sluis is uniek, want de meeste zijn gesloopt. Het is een stukje geschiedenis. Elk landschap heeft zo zijn verhaal en dit is een mooi voorbeeld. Hoe klein het bouwwerk ook is."

Landschap, natuur en recreatie

Herinrichting Veerhaven
"De plannen voor de herinrichting van Veerhaven Ochten zijn grotendeels klaar. De haven van deze Gelderse locatie langs de Waal wordt opnieuw ingericht, met veel aandacht voor natuur en recreatie. Begin 2022 liggen de vergunningen en het provinciaal inpassingsplan ter inzage. Provincie Gelderland, Rijkswaterstaat, gemeente Neder-Betuwe en Waterschap Rivierenland werkten samen aan het plan. Waterschap Rivierenland krijgt vervolgens in de uitvoeringsfase de regie.

Het gebied tussen de dijk en de rivier bij Ochten gaat er anders uitzien. Aan de dijk komt een hoogwatervrij terrein vanwaar je het gebied kunt ontdekken. De haven wordt opgeknapt en hier komen aanlegplaatsen voor een Waaltaxi en kleine rondvaartboten. In de uiterwaard wordt een geul aangelegd. Dat wordt een mooie groene omgeving voor plant en dier. Ook worden voor wandelaars paden en bankjes en tafeltjes aangelegd om uit te rusten. Recreanten kunnen hun auto achterlaten op een nieuwe parkeerplaats.

Eén partij. Waterschap Rivierenland begint in 2023 met de uitvoering van de dijkversterking en zal deze ontwikkeling daar in meenemen. Hierdoor kan er duurzaam gewerkt worden, onder meer door het hergebruik van materialen. Naar verwachting heeft één uitvoerende partij, het waterschap dus, meer grip op kosten en is het beter mogelijk overlast te beperken.

Geslaagde samenwerking. Inmiddels wordt er al meerdere jaren gewerkt aan de veerhaven en omgeving. Die samenwerking wordt nu bekrachtigd met een Realisatieovereenkomst. Watergedeputeerde Peter van ’t Hoog: “Als bestuurder heb ik de Waal in deze omgeving regelmatig bezocht. We werken namelijk hard aan een veilige en mooie Waal. Veerhaven Ochten zal daarin een mooie plek innemen. Daarnaast ben ik trots op de geslaagde samenwerking met Rijkswaterstaat, gemeente Neder-Betuwe en Waterschap Rivierenland. Vier partijen die elkaar daadwerkelijk hebben gevonden in een ambitieus waterproject, dat is heel bijzonder.”

Groen. Jos van Hees, directeur Netwerkontwikkeling, Rijkswaterstaat: “De gebiedsontwikkeling bij Veerhaven Ochten biedt ons prachtige kansen om samen te werken aan de verbetering van riviernatuur. Met een geul die aan twee zijden met de rivier is verbonden, kunnen we op dit stukje aan de Waal ruimte maken voor een diversiteit aan plant- en diersoorten. Zo wordt het een gebied om riviernatuur te beleven!” Nieuwsgierig. Herma van Dijkhuizen, wethouder Recreatie en toerisme, Neder-Betuwe: “Het gebied rond de Veerhaven aantrekkelijker maken voor onze inwoners - als gemeente zijn wij heel blij met deze ontwikkeling. Ik verwacht dat ook gasten van buiten het dorp worden geprikkeld om te komen genieten van de rivier, de prachtige natuur en de mooie wandelroutes.”

Doordacht. Hennie Roorda, Heemraad Waterschap Rivierenland: "Waterschap Rivierland gaat de Gebiedsontwikkeling Veerhaven Ochten aanleggen samen met de uitvoering van de dijkversterking in de gemeente Neder-Betuwe. De werkzaamheden van beide projecten liggen in hetzelfde gebied en omvatten dezelfde type werkzaamheden. Het zand en de klei die vrijkomen uit de nevengeul in de uiterwaard zullen worden gebruikt bij de dijkversterking. Dit zorgt voor minder uitstoot van vrachtwagens. Het combineren van de uitvoering van beide projecten zorgt voor lagere begeleidingskosten. Daarnaast verwachten we een lagere kostprijs voor de gebiedsontwikkeling door beide projecten samen uit te voeren. Door beide projecten samen uit te voeren verwachten we ook minder overlast voor de omgeving. Dit is een mooi voorbeeld hoe overheden door samen te werken meer kunnen bereiken." (bron: Waterschap Rivierenland, december 2021) Zie ook de presentatie toelichting plannen Veerhaven.

- In het Nationaal Fruitpark Ochten wordt het genoeglijke met het educatieve gecombineerd in een echte ‘beleef-fruittuin’. Een plek onder de bomen waar mensen kunnen vertoeven, een echte boomgaard kunnen ervaren en tegelijk iets leren over de geschiedenis, de toepassing en het onderhoud van met name hoog- en halfstamfruit en de verschillende teelttechnieken. Je kunt er zelfstandig ideeën opdoen, maar je kunt er ook cursussen, workshops, kennisbijeenkomsten enz. volgen. In het park zijn 500 oude en nieuwe fruitrassen geplant om een belangrijk deel van het Betuwse erfgoed te behouden voor de toekomst. Het park, terras en restaurant zijn elke dag vanaf 9.00 uur geopend. Van 1 april tot 1 november kun je toegangstickets verkrijgen bij de receptie. Van 1 november tot 1 maart is de toegang tot het park gratis. Met een ticket heb je toegang tot het assortiment park, de kinderboerderij, de speeltuin, het Blotevoetenpad, de uitkijktoren, de midgetgolf (toeslag), het terras enz. Als het fruit rijp is mag je al snoepend van dit fruit het park verkennen. Voor het terras en restaurant heb je geen toegangsticket nodig.

- Het landschap van de plas Walenhoek, gelegen NW van Ochten, tussen de Linge in het Z en de A15 in het N, is het landschap van oude stroomruggen, dat wil zeggen (oude) rivierlopen met haar oeverwallen. Op korte afstand van Walenhoek liggen de stroomruggen van de Linge, de Waal en de Nederrijn, en tal van oude stroomruggen, als zandbanen in het landschap. In de jaren zestig en zeventig zijn zandwinningen in uitvoering genomen om te voorzien in de zandbehoefte voor de aanleg van de A15 en de Prins Willem Alexanderbrug. In die tijd werden dit soort zandwinningen slecht of niet afgewerkt.

Herinrichting door verondieping biedt uitkomst. Het tracé van de Rijksweg kruist hier een stroomrug en ligt verder overwegend in het kommengebied. Kommen zijn slecht ontwaterende gronden. Na ontginning van deze vochtige natuurbossen zijn de kommen gebruikt voor grasland in de zomer. De komgronden werden toen velden genoemd en kenmerkten zich in het algemeen als uitgestrekte graslanden, met plaatselijk een (populieren)bos en zonder veel woonbebouwing. Dit in tegenstelling tot de hoger gelegen oeverwallen waarop naast de bebouwing, gevarieerd grondgebruik voorkomt met boomgaarden en boomkwekerijen. De oeverwallen zijn daardoor in het landschap goed herkenbaar. De komgebieden zijn ook goed herkenbaar, maar worden hier doorsneden door de A15 met de Betuweroute. Huidige oevers met stortsteen worden omgevormd tot verflauwde en fraai afgewerkte oevers die boven en onder water fraai zullen begroeien.

Plas Walenhoek, eigendom van Marijn en Karin Oosterbaan, is ondanks de ligging naast de snelweg een idyllisch gebied waar watervogels overnachten. De natuurlijke waarde van de plas zelf is echter beperkt door de diepte van de plas en de huidige oeverafwerking met puin. De familie Oosterbaan wil de oevers van de plas verflauwen en de natuurwaarden van de plas ontwikkelen, waardoor de waterkwaliteit verbetert door minder diep water en flauwere oevers. Hierdoor zullen er meer waterplanten kunnen groeien. Het riet op de oevers zal moerasvogels aantrekken en op de slikkige eilandjes kunnen vogels als de grutto, tureluur, scholekster, reiger en misschien ook roerdomp voedsel vinden. In combinatie hiermee legt de familie een grondwal aan aan de kant van de Walenhoekseweg om het zicht op de A15 te beperken. De inrichting van het gebied wordt gerealiseerd met herbruikbare grond en waterbodem. Aangetoond is dat het verondiepen geen negatief effect heeft op het oppervlaktewater en het grondwater. De uitvoering van het project heeft enkele jaren in beslag genomen en is als alles volgena plan is veropen medio 2017 gereedgkomen. (©: aannemer en uitvoerder van het project: K3Delta)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ochten, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Zorg: - "Elim ligt in de groene omgeving van Ochten. De woonlocatie bestaat uit 41 seniorenwoningen en is zeer geschikt voor mensen die zelfstandig willen blijven wonen maar dan wel met comfort en zorg dichtbij. In een woning van Elim heb je de geborgenheid en privacy van je eigen woning. Daarnaast heb je de gezelligheid van gelijkgestemde mensen in een fijne omgeving. Zo is er de recreatieruimte van zorgcentrum Elim, waar je medebewoners kunt ontmoeten, koffie kunt drinken en kunt deelnemen aan een van de georganiseerde activiteiten. En wil je uit eten, dan hoef je niet ver te gaan. Ook hiervoor kun je zeven dagen per week terecht in de recreatieruimte. Een ander groot voordeel van wonen in Elim is dat alle vormen van zorg zo dicht bij zijn. Wellicht heb je er op dit moment geen behoefte aan. Maar op het moment dat je daar wel behoefte aan hebt, is de zorgpost van De Betuwe binnen handbereik.

- Veiligheid: - In 2017 heeft de Politie een steunpunt geopend in het pand van de Brandweerkazerne van Ochten.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)