Status

- Nuth is een dorp in de provincie Limburg, in de regio´s Parkstad en Heuvelland, gemeente Beekdaelen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018.

- De gemeente is in 1982 vergroot met de gemeenten Hulsberg, Schimmert en Wijnandsrade.

- De gemeente Nuth omvatte naast de gelijknamige hoofdplaats de dorpen Hulsberg, Schimmert, Vaesrade en Wijnandsrade, en de buurtschappen Aalbeek, Arensgenhout (grotendeels), Brant*, Brommelen, De Kling (grotendeels), Grijzegrubben*, Haasdal, Helle*, Hellebroek*, Hommert (deels), Hunnecum*, Kamp*, Kathagen, Kruis, Laar, Nierhoven*, Oensel, Op de Bies, Swier, Terstraten*, Tervoorst*, Thull (1 pand), Vink en Wissengracht. Dat zijn 5 dorpen en 24 buurtschappen in totaal.
* Deze buurtschappen vallen, ook voor de postadressen, onder het dorp Nuth (9 buurtschappen in totaal). De overige buurtschappen vallen onder de andere dorpen.

In de atlassen staat nog een vermeende buurtschap/plaatsnaam Leeuw, direct N van de dorpskern van Nuth, tussen de A76 en de spoorlijn, aan de Leeuwerweg. Aanvankelijk was hier alleen sprake van een hoeve de Leeuw (ZZO van kasteel Reijmersbeek). Deze wordt reeds vermeld in 1586. Rond 1920 verrijst in de nabijheid een 20-tal arbeiderswoningen (voor de nabijgelegen steenfabriek?). Deze zijn inmiddels, de laatste in de jaren zeventig, afgebroken. Deels voor de aanleg van bedrijventerrein De Horsel. Als laatste is de naamgever, hoeve de Leeuw, recentelijk afgebroken t.b.v. de reconstructie van de op- en afritten van de A76 ter plekke. Zie verder het artikel Geschiedenis buurtschap Leeuw.

Reuken (in het Limburgs: G’n Reuke, wellicht ontstaan uit rodekîn ‘kleine ontginning’), in het ZO van het dorp, met ca. 30 huizen en 80 inwoners, staat niet meer in de atlas als buurtschap, want in de bebouwde kom van het dorp opgegaan. Carrévormige boerderij Pingerhoeve.

- Voor de postadressen vallen ook het dorp Vaesrade, een deel van de buurtschap Hommert, de buurtschap Kathagen en 1 pand van de buurtschap Thull onder het dorp Nuth.

- Bijzonder aan het dorp met omgeving is dat buurtschappen in ons land doorgaans in het buitengebied liggen en mede gezien hun doorgaans schaarse bebouwing meestal 'buiten de bebouwde kom' liggen, maar dat dit dorp met een aantal omliggende buurtschappen - die bovendien vaak betrekkelijk dichtbebouwd zijn - zodanig is aaneengegroeid dat het geheel als 'bebouwde kom Nuth' wordt beschouwd. Toch hebben die buurtschappen nog altijd wel een eigen identiteit, zowel gezien de ligging als maatschappelijk gezien. Het is dan ook legitiem om de buurtschappen ook in situaties als deze van eigen plaatsnaamborden te voorzien, zodat hun eigenheid ook ter plekke herkenbaar blijft.

Als je van buiten het dorpsgebied de bebouwde kom binnenkomt, heeft men dat opgelost door een blauw plaatsnaambord (kombord) met de dorpsnaam, met daaronder een wit bord met de naam van de buurtschap (met name bij Grijzegrubben en Hunnecum is dat het geval), om aan te geven dat je binnen de 'bebouwde kom Nuth' buurtschap X binnenkomt. Men is daar niet consequent in; bij buurtschap Terstraten staat een blauw bord, wat eigenlijk een blauw bord Nuth met een wit bord Terstraten eronder had moeten zijn (want nu lijkt het net of buurtschap Terstraten een eigen bebouwde kom heeft en dat is niet zo). Als je vanuit de dorpskern een buurtschap binnenkomt, heeft men dat opgelost door een wit plaatsnaambord te plaatsen (bijvoorbeeld bij Hellebroek en Tervoorst). Niet bij alle buurtschappen heeft men daar aan gedacht. Zo missen wij vanuit de dorpskern bijv. een bordje als je Grijzegrubben binnenkomt. Nog een klein 'rammeltje' is dat je vanuit het dorp gezien aan het begin van buurtschap Hellebroek door de Brommelderweg wel de bebouwde kom uitgaat, maar dat je, omgekeerd, vanaf die weg niet qua bebording de bebouwde kom binnenkomt.

Iets soortgelijks doet zich overigens voor bij het dorp Schimmert. Dat beschrijven wij op die pagina.

- Wapen van de voormalige gemeente Nuth.

Naam

In het Limburgs
Nut.

Oudere vermeldingen
Nutte, 1034 kopie ca. 1700 Neuta, midden 11e eeuw kopie midden 18e eeuw Nutta, 16e eeuw Nut.

Naamsverklaring
De naam is nog niet bevredigend verklaard. Mogelijk bij genieten en nut, vergelijk de engere betekenis van het Oudfriese note 'opbrengst van landbouw en veeteelt'.(1)

Naamgeving gemeente
De oorspronkelijke gemeente werd vroeger ook wel ‘Nuth en Vaesrade’ genoemd.

Ligging

Het dorp Nuth ligt in een vallei van de Geleenbeek en ZO van de dorpen Spaubeek en Genhout en de stad Geleen, Z van de dorpen Schinnen en Puth en de stad Sittard, Z en W van de A76, ZW van de dorpen Vaesrade en Amstenrade en de stad Brunssum, W van het 'dorp in de stad' Hoensbroek, NW van de stad Heerlen, N van het dorp Wijnandsrade, NO van het dorp Hulsberg en ONO van het dorp Schimmert.

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Nuth 245 huizen met 1.266 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 59/346 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Hellebroek 39/212, Hunnecum 42/177, Straten en Hel 33/180, Grijzegrubben 44/229 en Vaesrade (ged.) 28/122.

- Per 1 januari 1982 is de gemeente in het kader van de gemeentelijke herindeling opgeheven en gelijk weer opgericht. De nieuwe gemeente is als volgt samengesteld:
van Nuth: 894 hectare met 7.519 inwoners;
van Hulsberg: 596 hectare met 4.242 inwoners;
van Schimmert: 835 hectare met 3.507 inwoners;
van Wijnandsrade: 759 hectare met 1.747 inwoners.
Verder zijn er tegelijkertijd kleine grenscorrecties geweest met omliggende gemeenten (van Hoensbroek: 66 hectare met 135 inwoners; van Beek: 30 hectare met 59 inwoners; van Valkenburg-Houthem: 1 hectare met 12 inwoners; van Schinnen: 29 hectare met 2 inwoners;
van Klimmen: 54 onbewoonde hectare).

- Eind 2018, dus vlak voor haar opheffing, heeft de gemeente Nuth ca. 6.000 huizen met ca. 15.000 inwoners. Het gelijknamige dorp heeft tegenwoordig ca. 2.600 huizen en ca. 6.500 inwoners.

Geschiedenis en beschrijving

Nuth wordt voor het eerst in de stukken vermeld in 1262, als ridder Adam de Nutta als scheidsrechter optreedt in een geschil over het landgoed Laer bij Wijnandsrade. Het dorp viel, voordat het in 1626 door de koning van Spanje als afzonderlijke heerlijkheid werd verpand, geruime tijd onder de schepenbank van Klimmen.

Nuth was de grootste kern van de gemeente. Hier was ook het gemeentehuis gevestigd. Het is de meest ‘bedrijvige’ kern door de aanwezigheid van onder meer bedrijventerrein De Horsel. Daarnaast is het midden- en kleinbedrijf in het centrum ruim vertegenwoordigd. Het was de gemeente met de meeste kastelen en monumentale boerderijen in Zuid-Limburg.

- Kring Valkenburg & Heuvelland is een van de 10 regionale kringen van het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG). Haar werkterrein beslaat de gemeenten Valkenburg aan de Geul, Vaals, Gulpen-Wittem en de sinds 2019 voormalige gemeente Nuth. LGOG Kring Valkenburg & Heuvelland is opgericht in 1972 en organiseert door het jaar heen regelmatig lezingen en excursies, waarvan ze je op de hoogte houden op hun Facebookpagina (onder de 2e link in deze alinea).

- Diverse boeken over de geschiedenis van (de voormalige gemeente en voormalige heerlijkheid) Nuth zijn via de link ook online te lezen.

- De site Schetsen uit Nuth's verleden omvat een 20-tal artikelen, geschreven in de jaren vijftig, door de in 1972 overleden lokale geschiedschrijver Hub Ritzen.

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan kleine kernen voormalige gem. Nuth, waarin o.a. een beschrijving van de 15 buurtschappen in de voormalige gemeente.

Bezienswaardigheden

- Nuth heeft 51 rijksmonumenten, waaronder de 118 karakteristieke arbeiderswoningen uit 1919 in de Nuinhofwijk. De woningen zijn anno 2018 danig verouderd - zo is er o.a. sprake van vocht, scheurvorming, verzakking en slechte isolatie - en de woningbouwvereniging overweegt, na onderzoek te hebben uitgevoerd naar de staat van de woningen en de renovatiekosten, om de wijk hetzij te renoveren, hetzij te slopen en opnieuw te bouwen, uiteraard mits daar een vergunning voor kan worden verkregen. Met nieuwbouw zijn er namelijk meer mogelijkheden op het gebied van duurzaamheid en vochthuishouding. En renovatie kost minstens evenveel. Maar het wijkje heeft de status van rijksmonument, dus de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is om advies gevraagd.

- Het initiatief tot de bouw van een kerk in Nuth werd genomen door een Maastrichtse aannemer, Nicolaas Lansbergh. Hij liet in 1763 een eenvoudige parochiekerk met toren bouwen, de Sint Bavokerk (Stationsstraat). Na de bouw van de kerk is de pastorie gebouwd, gelegen aan een voorpleintje met poortdeur waarboven een sluitsteen met het jaartal 1774. In 1840 werd aan de Bavo een koor toegevoegd, dat in 1921 alweer door een nieuw koor werd vervangen. Ook kwamen toen zijbeuken en een lage vieringtoren tot stand. Bij de bouw van de toren is gesteld dat hij wel zo hoog moest zijn dat de klokken over de hele parochie te horen zouden zijn. Buiten zijn, naast de fraaie ligging op een oude kerkheuvel met door de tijd getekende grafkruisen, de hardstenen omlijstingen van wandopeningen temidden van het baksteen opmerkelijk. Binnen zijn er kruisgewelven, een romaanse doopvont met gebeeldhouwde koppen, een oude altaarsteen en een rococo-preekstoel met gesneden voorstellingen van de evangelisten. (3324)

- Kasteel Reijmersbeek, N van Nuth op de grens van die voormalige gemeente en de eveneens voormalige buurgemeente Schinnen, dateert uit de 17e eeuw. Mogelijk heeft er op dezelfde plek al in de 13e eeuw een ander kasteel gestaan. Niet toegankelijk voor publiek. Vanaf 1626 resideerden er de Heren van Eynatten die uitgestrekte goederen bezaten in de omgeving.

- De ronde stenen Beltkorenmolen (Bergerweg 2) is een windmolen uit 1882, vrijwel iedere zaterdagmiddag volledig in bedrijf en kan dan gratis worden bezichtigd. U kunt er ook diverse soorten bakmeel kopen (ook biologisch). Eigenaar is de Stichting Kasteel Wijnandsrade. De molenaar is J. Delbressine, tel. 045-5241074.

Huis De Dael
Huis De Dael (Daelderpad 1, N van NS-station Nuth) dateert oorspronkelijk uit de middeleeuwen, maar is sindsdien vele keren verbouwd. Het pand is opgetrokken uit rode baksteen, versierd met mergellagen. Het was ooit het buitenverblijf van de Heren van Hoensbroek. De Dael ligt in het dal van de (nu verdwenen) Platsbeek, ingeklemd tussen de spoorweg en autosnelweg A76. Door een recente reconstructie van de A76 dreigde De Dael te moeten verdwijnen, maar gelukkig heeft men dat toch kunnen voorkomen. Het huidige complex bestaat uit drie vleugels rond een vierkante binnenplaats met een poortgebouw met een torenvormig middendeel. Het in de 17e eeuw gebouwde bakstenen hoofdgebouw van twee bouwlagen op een U-vormige plattegrond is deels uitgevoerd met mergel speklagen en bezit een omgaand schilddak met aan de westzijde twee geveltoppen die nu trappen bezitten. Tussen de beide geveltoppen is de ruimte dichtgezet in een gebogen bekroning, met daarop een siervaas en voorzien van een waarschijnlijk herplaatste gevelsteen uit 1775. De vensters zijn allemaal naderhand verbreed. Het huis bezit een fraaie interieurafwerking, waaronder een schouw en wandbetimmeringen in Lodewijk XV-stijl. Ter zijde staat een schuur met een eindgevel met gezwenkte geveltop en in mergel uitgevoerd het jaartal 1734. Het huis heeft ergens in de afgelopen jaren te koop gestaan. Hier kun je de - helaas ongedateerde - beschrijving van de makelaar lezen. En hier een beschrijving van een executieveiling in 2020 die niet doorging.

- Gevelstenen in Nuth.

Jaarlijkse evenementen

- Evenementenkalender Nuth.

- Carnaval. - De Plekbend.

- Muziekfestival (op een zondag in juni) in het Trefcentrum aan de Wilhelminastraat, met onder meer orkest, koor, dans, cabaret en kinderattracties.

- In de zomervakantie is er een Kindervakantieweek in Nuth voor de kinderen in de basisschoolleeftijd.

- Najaarskermis (4 dagen begin oktober).

Natuur en recreatie

- Op de eerste helft van wandelroute Trage Tocht Nuth (17 km) loop je voornamelijk over brede veldwegen langs glooiende akkers en graslanden. Je kruist het fraaie beekdal van de Hulsbergerbeek, je komt langs de buurtschappen Swier en Weustenrade en onderweg zie je diverse gietijzeren wegkruisen en kapelletjes. Verrassende smalle wandelpaadjes met schitterende namen als Bissebeeksvoetpad, Klimmendervoetpad en Vossenvoetpad voeren je langs akkerranden naar de rand van het dorp Hulsberg. Het tweede deel van de wandeling krijgt een heel ander karakter met veel holle wegen, hellingbosjes, hoogstamboomgaarden en meidoornhagen. Je passeert monumentale boerderijen en vakwerkhuizen. Je loopt langs de buurtschappen Aalbeek en Helle over de Weg aan de Helgats. Via de bebouwing van de buurtschappen Terstraten en Tervoort bereik je het mooie beekdal van de Platsbeek, een kleine snelstromende zijbeek van de Geleenbeek. Hier wandel je over het Grijzegrubber Kerkpad, het Plasmolenpad en het Voetpad onder de Kamp weer terug naar het startpunt; het station.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Nuth, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Nuth van Toen is een zeer informatieve site met tientallen fotoalbums en verhalen over de oorspronkelijke gemeente en haar kernen - dus van voor de gemeentelijke herindeling van 1982 - in vroeger tijden, met aparte fotoalbums per buurtschap.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Nuth (online te bestellen).

Links

- Onderwijs: - "De onderwijskundige visie van Basisschool De Bolster in Nuth is "Zorg goed voor jezelf, zorg goed voor de ander, zorg goed voor je omgeving". Wij vinden het welbevinden van elk kind erg belangrijk. Als een kind met plezier naar school komt, dan komen de talenten die elk kind heeft tot ontwikkeling. De Bolster heeft een aantal kernthema's waarmee wij ons willen onderscheiden: gezondheid, waarbij gezonde voeding en een sportieve aanpak met sport en bewegen belangrijk is. We maken gebruik van een voedingscoach die in álle klassen met smaaklessen aan de slag gaat. Verder vinden wij duurzaamheid ook een belangrijk thema. Aandacht voor onze aarde, hoe kunnen wij ons steentje hieraan bijdragen in relatie tot de klimaatverandering? Ook besteden we structureel aandacht aan opruimen van zwerfafval, om bij kinderen bewustwording hiervoor te vormen. Verder zijn wij volop in ontwikkeling om kinderen meer bij de wereldoriënterende vorming te betrekken door theorie te verbinden naar de praktijk. Zelfverantwoordelijk leren maakt daar een belangrijk onderdeel van uit. Heeft u interesse in BS De Bolster? Maak dan een afspraak voor een rondleiding door Frank Feron: frank.feron@innovo.nl."

- Sport: - Voetbalvereniging RKSV Minor is opgericht in 1918.

- Modelvliegclub Thermiek58 heeft heeft een prachtig vliegveld aan de Baarsgrubbenweg, met een verharde start- en landingsbaan van 80 meter. Kom gerust eens langs om te kijken of om een proefvlucht te maken onder begeleiding van een ervaren piloot. Lijkt het je na de proefvlucht wel wat om verder te gaan dan kun je onder leiding van een ervaren instructeur gaan lessen en je brevet gaan halen.

- Veiligheid: - WhatsApp Buurtpreventie In en Om Nuth.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Nuth en - idem kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)