Status

- Nieuwolda is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Oldambt. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1989. In 1990 over naar gemeente Scheemda, in 2010 over naar gemeente Oldambt.

- Wapen van de voormalige gemeente Nieuwolda.

- Onder het dorp vallen ook de buurtschappen De Heemen (deels), Kopaf (deels), Nieuwolda-Oost, Oostwolderhamrik en Scheve Klap (of: De Leegte; deels).

Naam

In het dialect
't Hammerk, Tammerk.

Oudere vermeldingen
1711 Midde en Nieuwolda, 1781 Midwolder Hamrik, 1846 Midwolder-hamrik, 1840 Nieuwolde, 1846 Nieuwolde, Niewwolde of Midwolderhamrik, 1954 't Hammerk, Tammerk, Midwolmer Hammerk.

Naamsverklaring
Ontstond aan een eerste stadspolder, in 1545 ingedijkt als Midwolder hammerk. Betekent letterlijk: het nieuwe wold 'moerasbos, zompig bos', maar is ten tijde van de vorming op te vatten als het nieuwe Wolda, ter onderscheiding van Midwolda. Vergelijk voor de -a Midwolda.(1)

Ligging

Het dorp Nieuwolda grenst in het NW aan Wagenborgen, in het NO aan Woldendorp, in het Z aan Oostwold en Midwolda en in het ZW aan Nieuw Scheemda en 't Waar, en ligt ZO van Delfzijl, NW van Finsterwolde en Winschoten, N van Scheemda, NO van Noordbroek en Zuidbroek, ONO van Slochteren en O van Siddeburen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Nieuwolda 231 huizen met 1.696 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 183/1.315 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Het Waar 6/33, De Delden 6/43, Zomerdijk of Leegte 3/15, Oostwolderhamrik 17/140, Oostwolder-Polder (deels) 6/60, Finsterwolder-Polder (deels) 6/62, De Binnen-Ae 3/19 en huis Kop 1/9. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 550 huizen met ca. 1.400 inwoners.

Geschiedenis

- Beschrijving van Nieuwolda anno 1828, door de toenmalige schoolmeester.

Recente ontwikkelingen

- "Dorpsbelangen gebruikt de in 2019 verschenen Dorpsvisie als een kompas bij de gesprekken met de gemeente. Alleen met een gedragen visie en richting kan Dorpsbelangen een goede vertegenwoordiging zijn in het overleg dat zij namens alle inwoners van Nieuwolda met de gemeente (en andere partijen) voeren. Deze dorpsvisie moet gezien worden als een handleiding voor Dorpsbelangen de komende periode. In de afgelopen 15 jaar zijn er in onderlinge samenspraak van dorpsbewoners meerdere trajecten uitgevoerd met als resultaat een aantal knappe langetermijnvisies. Deze visies zijn vandaag de dag nog steeds geldig en wij hebben waardering en bewondering voor het werk dat toen door dorpsgenoten verricht is. We gebruiken in deze nieuwe, aangepaste visie min of meer dezelfde doelen en termen. En we stellen opnieuw prioriteiten.

Leefbaarheid betekent voor verschillende mensen vaak iets anders, toch kan een ‘rode lijn’ wel gezien worden. De belangrijkste doelen voor de leefbaarheid in ons dorp zijn ons inziens: sociale verbinding (buurthuis, buurtverenigingen, sport, samenwerking met andere dorpen); voorzieningen (buurthuis, winkels, school, bibliotheek, verenigingen, het Hertenkamp, Hamrik, openbaar vervoer); veiligheid (verkeer, kinderen naar school); rust, groen, ruimte en recreatie (open landschap, groen, fietspaden, water, haven, vissen, pluktuin). De afgelopen jaren zijn er al veel doelen gerealiseerd, zoals aandacht voor 't Trefpunt als ontmoetingsplek voor het dorp, het gemaal als toeristisch rustpunt, kinderboerderij het Hertenkamp heft een make-over gekregen, nieuw fietspad richting Midwolda/Oostwold, vaarverbinding naar het Oldambtmeer, vrijwilligers bemannen een afhaalpunt van de bibliotheek in ’t Hamrik, ontwikkeling speeltuin."

Bezienswaardigheden

- Nieuwolda heeft 13 rijksmonumenten.

"De bouw van de Hervormde (PKN) kerk van Nieuwolda (P.G. Cremerstraat 14) in 1718 is bekostigd uit de nalatenschap van Tymen Harmens, een plaatselijke kruidenier. Hij liet de dorpsgemeenschap ruim 4000 gulden na. Daarvan werd een eenvoudige zaalkerk en een forse toren gebouwd. De toren uit 1765 staat los van de kerk, maar is er met een smalle passage mee verbonden. De toegang van de kerk loopt via deze tussenbouw. Op de eerste verdieping van de toren is een vergaderruimte gecreëerd. Op de torenspits staat geen weerhaan, maar een zeemeermin, als verwijzing naar het land dat in de loop der eeuwen op de zee (de Dollard) is teruggewonnen.

In de kerk is de originele 18e-eeuwse inventaris nog vrijwel compleet, met als bijzonder onderdeel de preekstoel uit 1718: een gezamenlijk product van Allert Meijer en Jan de Rijk. Het orgel van deze kerk neemt in het Groninger orgellandschap een unieke positie in. Het orgel is in 1787 gebouwd door orgelbouwer Johann Friedrich Wenthin uit Emden, Oost-Friesland. De zwarte kas met zilvergrijze biezen is in rococo stijl gebouw met classicistische vazen op het front. De laatste restauratie vond plaats in 2001 door Firma Mense Ruiter. Het orgel heeft 19 registers waarvan 11 op het hoofdwerk en 8 op het bovenwerk en heeft een aangehangen pedaal.

In september 2020 heeft Protestantse Gemeente De Dollert de Hervormde (PKN) kerk te Nieuwolda overgedragen aan Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). De toren blijft eigendom van de gemeente Oldambt. Met deze overdracht heeft de SOGK 94 kerken, 2 synagogen, 57 kerkhoven/begraafplaatsen en 9 (vrijstaande) torens in haar bezit. De Protestantse Gemeente gebruikt de kerk tot nu toe hoofdzakelijk voor het houden van de zondagse diensten eens per maand. Zij blijven dit doen. Vanaf de overdracht gaat een Plaatselijke Commissie, allemaal vrijwilligers uit het dorp, aan de slag met de invulling van mogelijke overige activiteiten in de kerk. Tijdens een informatiebijeenkomst in maart 2020 heeft zich al een aantal mensen aangemeld om hierin actief te worden en zo de kerk te blijven gebruiken." (bron: Stichting Oude Groninger Kerken)

- De oudste kinderwagens uit de collectie van het Kinderwagenmuseum dateren van circa 1840. Het zijn driewielers afkomstig uit Engeland, Frankrijk en Duitsland. De bak is van hout of riet gemaakt. De wielen worden bijeengehouden door een ijzeren band: stelmakers konden de omtrek van het houten rad toen nog niet uit één stuk maken. In de 19e eeuw werden vrijwel alle kinderwagens uitgerust met drie wielen. In de meeste landen was het namelijk niet toegestaan met een vierwielig voertuig op het voetpad te rijden. Bovendien werd per wiel belasting geheven en dus was een driewieler goedkoper dan een vierwieler. In het Kinderwagenmuseum vind je, naast kinderwagens, een grote collectie poppenwagens, wiegen, babykleding en speelgoed. De collectie van het Kinderwagenmuseum is ondergebracht in een monumentale Oldambster boerderij. Het voorhuis dateert uit 1905 en heeft veel originele stijlkenmerken.

- Museumgemaal De Hoogte is gebouwd in 1892 als stoomgemaal. Sinds de jaren twintig elektrisch aangedreven. In 1976 verloor het gemaal zijn functie. Het gemaal is ontworpen door architect P.G. Cremer die ook strokartonfabriek De Toekomst in Scheemda bouwde en in 1930 het gemaal Cremer bij Termunterzijl. Het gerestaureerde gemaal, uitgerust met een Brons dieselmotor uit 1935, is nu weer geheel operationeel en heeft tegenwoordig een museumfunctie. Anno voorjaar 2020 is het museum voorlopig gesloten wegens de coronacrisis. En aan een website voor het museumgemaal wordt gewerkt.

Landschap, natuur en recreatie

- De nieuwe kinderboerderij De Dierenborg in Nieuwolda (voorheen hertenkamp) is in september 2018 gereed gekomen.

- "Nieuwolda: het meest bijvriendelijke dorp van Groningen? Met de bijen gaat het niet goed. En dat terwijl ze juist heel belangrijk zijn voor het milieu en dus ook voor de mens. Bestuiving is namelijk noodzakelijk voor meer dan 75% van de voedselgewassen, denk aan fruit en groentes. Bijendorp. Pascal van Corbach: “We zijn in ons dorp een werkgroep gestart met enthousiaste inwoners en organisaties die een aantal maatregelen en projecten uit gaat voeren om de bijenstand in ons dorp te bevorderen. Zo ontstaat er een totaal project met concrete maatregelen in de openbare ruimte en een bijenapp die iedereen kan gebruiken voor het bij-vriendelijk maken van zijn of haar eigen tuin (of balkon). Dit alles onder het motto: We gaan samen aan de slag voor een fleurig en bijenvriendelijk Nieuwolda!”

Deelprojecten. Als werkgroep zijn ze bezig met verschillende deelprojecten. Zo zijn er twee bosjes in het dorp waarvan Staatsbosbeheer de eigenaar is. De leerlingen van Basisschool Letterwies hebben hier gaatjes geboord in boomstronken op zonnige plaatsen, als nestgelegenheid voor bijen. Een ander deelproject is ’t Plukveldje. Deze heeft de werkgroep samen met aanwonenden in beheer. Op dit veld zijn ook bijenvriendelijke maatregelen genomen zoals het planten van bollen en knollen. Verder organiseert de werkgroep diverse acties voor en met inwoners in Nieuwolda. Zo is er een lezing gegeven door Wanja Fergusson over wilde bijen en hebben buren op Burendag op diverse plekken in het dorp bollen en knollen geplant.

Bijenapp. Verder is de Agrarische Natuurvereniging Oost Groningen (ANOG) bezig met het ontwikkelen van een interactieve bijenapp. Daarmee moet de bijenvriendelijkheid van agrariërs, particulieren en overheden in Groningen worden vergroot en de leefomgeving van de wilde (honing)bijen en vlinders worden verbeterd. De app geeft handvaten om meer bijvriendelijk te kunnen handelen, afgestemd op de eigen situatie. Ook is het mogelijk initiatieven te delen. Het eerste prototype wordt medio 2020 actief. Nieuwolda is hiervoor 'proeftuin' en andere plaatsen, zoals Bedum en Onderdendam, volgen dat voorbeeld." (bron: gemeente Oldambt)

- "Het Hondshalstermeer W van en vallend onder het dorpsgebied van Nieuwolda voldeed niet aan de gestelde doelen voor de Kaderrichtlijn Water. Er wrden nauwelijks insecten (macrofauna) en waterplanten (macrofyten) gevonden. Ook vissen scoorden slecht. Door golfslag en windwerking konden waterplanten niet goed tot ontwikkeling komen. Door luwe zones in het meer aan te leggen, heeft Waterschap Hunze en Aa's dit probleem vrholpen. Wanneer de waterplanten zich beter kunnen ontwikkelen, volgen de insecten en vissen vanzelf. Goed functionerende luwe zones en ondergedoken waterplanten spelen een belangrijke rol voor de gewenste ecologische biologische kwaliteit van meren.

Palen en bomen op ondiepe plekken. In de afgelopen jaren hebben we op kleine schaal luwe zones in het meer getest. Hiervoor is in de zuidoosthoek van het meer een proefvak aangelegd bestaande uit palen en schotten. De resultaten waren zo positief dat we het meer met luwe zones hebben ingericht. Over een lengte van ongeveer 1.600 meter hebben we op de ondiepe plekken van het meer palenrijen aangebracht. Bovendien hebben we boomstammen op de bodem van het meer neergelegd. Zo ontstaan schuilplekken voor het waterleven.

Omdat er nog ruimte was voor extra werkzaamheden, hebben we in januari 2021 het eerder aangelegde proefvak duurzaam hersteld. Dit bestaat uit 4 trajecten; 2 trajecten van 180 meter hebben we met palenrijen hersteld en de andere 2 trajecten van 70 meter hebben we opgeruimd. Hiermee zijn de luwe zones verder uitgebreid. Omdat Staatsbosbeheer eigenaar is van het Hondshalstermeer bij Nieuwolda, hebben we dit project in nauw overleg met hen uitgevoerd. Het meer is onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. Het werk is uitgevoerd door Kramer Metslawier. Het inrichten van het meer met luwe zones is onder andere uitgevoerd met Europese POP3 subsidie, beschikbaar gesteld door de provincie Groningen." (bron: Waterschap Hunze en Aa's, januari 2021)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Nieuwolda, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude foto's, ansichtkaarten e.d. van Nieuwolda op Facebook.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Nieuwolda (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Nieuwolda.

- Nieuws: - Nieuws uit Nieuwolda van Dorpsbelangen op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "In de afgelopen jaren is Dorpsbelangen Nieuwolda onder meer actief geweest met: thema energieneutraal/duurzaamheid. Momenteel weer actueel met de oprichting van een (gemeentelijke) energiecoöperatie; aardbevingen-/aardgaswinningsproblematiek. Hierbij houden we contact met de gemeente en bij bijzonderheden, verder: zorgen inventariseren en informatie inwinnen bij bewoners; ondersteunen van diverse voorstellen en projecten vanuit het dorp, onder meer rond het hertenkamp. Een nieuw gebouwd hertenkamp is recentelijk gereed gekomen; Pluktuin: nieuw plan is ingediend door particulier initiatief, ondersteund door Dorpsbelangen. Is inmiddels actiref i.s.m. Oosterlengte/het Hamrik; onderhouden van netwerk van verenigingen door geregeld een verenigingenavond te organiseren; vandalisme en overlast: contacten onderhouden met de wijkagent; jeugd: ontwikkeling jeugdsoos en speeltuin Menterwoldeweg."

- Dorpshuis: - Dorpshuis en Zalencentrum 't Trefpunt.

- Onderwijs: - OBS Letterwies is de basisschool van het dorp Nieuwolda. "Letterwies is een openbare school en wij staan volledig achter de doelstellingen van het openbaar onderwijs. De school staat open voor alle kinderen van 4 t/m 12 jaar. Bij ons wordt een ieder, ongeacht sociale afkomst, levensbeschouwing, cultuur en/of etniciteit in zijn waarde gelaten. Er bestaat tolerantie ten opzichte van andere meningen en een ieder wordt met respect tegemoet getreden. Onze belangrijkste opdracht is de kinderen een goede basis mee te geven voor hun toekomst.

Onze school wil een lerende organisatie zijn. Dat betekent dat we vanuit onze visie op kinderen en onderwijs voortdurend aan het leren zijn van en met elkaar en ons onderwijs voortdurend aanpassen. Omgekeerd betekent het eveneens dat onze visie op kinderen en onderwijs niet voor de eeuwigheid vastligt. Ook die verandert van tijd tot tijd en zal dus regelmatig worden aangepast. OBS Letterwies heeft de beschikking over een gymzaal, gelegen recht tegenover de school. Hier maken wij dankbaar gebruik van tijdens de gymlessen. Bij mooi weer gaan we ook graag naar buiten. Ons ruime speelplein heeft een apart voetbalveld en diverse speeltoestellen, waar de kinderen vrij kunnen spelen."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Nieuwolda.

- Zorg: - De rijksmonumentale R. Rienkesheerd te Nieuwolda dateert uit 1717 en is een niet-productiematig bedrijf. Dat betekent dat er dus geen arbeidsdruk is maar het heeft verder wel alle facetten van een boerderij. De Rienkesheerd biedt kwetsbare mensen die niet in staat zijn volledig zelfstandig te leven en/of te wonen, een plek waar zij zich vertrouwd voelen en waar zij hun mogelijkheden optimaal kunnen ontplooien. De professionele begeleiders werken aan een klimaat waarin zorg en aandacht voorop staan. Zij begeleiden mensen met een beperking, voor wie vertrouwen en stabiliteit voorwaarden zijn voor een zinvolle invulling van het leven.

Zij beogen een sfeer te creëren waarin innerlijke rust en vertrouwen in jezelf en de ander de basis zijn en waarin eenieder er gewoon mag zijn. Dit vertrouwen ontstaat enerzijds door het contact met de aarde, planten, dieren en de seizoenen. Anderzijds door de specifieke begeleiding die zij mensen geven in het tempo van deze mensen met een beperking; gematigd en rustig voortgaand. Zij gaan uit van gelijkwaardigheid. Ieder mens is uniek. We hebben allemaal onze mogelijkheden en beperkingen. Door deze te accepteren leren we van elkaar. De Rienkesheerd biedt zowel dagbesteding, begeleid wonen als ambulante begeleiding.

- Duurzaamheid: - In een van de twee energieleverende woningen die gebouwd zijn aan de Lindelaan (huisnrs. 9 en 11), konden inwoners van een van de 7 gemeenten in Oost-Groningen gratis proefwonen (naar keuze met 1 tot 4 nachten verblijf). Lindelaan 11 fungeerde vanaf begin 2017 gedurende twee jaar als demonstratiewoning om te gaan 'proefwonen'. Proefwonen draait om: zelf ervaren dat je met simpele technieken langer zelfstandig en veilig thuis kunt blijven wonen.

- "De zichtbare gevolgen van de gaswinning in onze provincie laten zien dat we af moeten van het gebruik van aardgas. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) stelt subsidie beschikbaar voor een aantal gemeenten die mee willen doen aan het programma Aardgasvrije Wijken. De dorpen Nieuwolda en Wagenborgen hebben vanuit dit programma een subsidie van bijna 4,8 miljoen euro gekregen voor het aardgasvrij maken van zo’n 1.200 woningen en bedrijfspanden. Het aardgasnet in deze dorpen wordt geschikt gemaakt voor het gebruik van lokaal geproduceerd biogas dat wordt bijgemengd met waterstof. In eerstgenoemd dorp staat een biovergister die met enige aanpassingen biogas kan leveren aan de beide dorpen. Daarnaast moet er een nieuwe pijpleiding worden aangelegd. Een ander belangrijk onderdeel van het plan is het isoleren van woningen en het aanleggen van apparatuur om enkele dagen per jaar elektrisch bij te verwarmen. Bijverwarmen is nodig omdat de capaciteit van de biogasinstallatie niet voldoende is om op de allerkoudste dagen aan de verwarmingsbehoefte te voldoen. Onder de naam Nieuwborgen.net is het project op 28 januari 2019 officieel van start gegaan. Op die dag ondertekenden alle betrokken overheden en organisaties een intentieverklaring, waarmee ze aangeven een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van het project." (bron: gemeente Oldambt)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)