Status

- Leens is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1989; daarna was het de hoofdplaats van de gemeente De Marne. In 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Wapen van de voormalige gemeente Leens.

- Onder het dorp Leens vallen ook de buurtschappen De Houw (deels), Douwen (deels), Grijssloot en 't Stort.

Naam

In het Gronings
Lains.

Oudere vermeldingen
1224 Lidenge, 1381 Lydenze, 1446 Lijdense, 1456 Leens, 1477 Ledense.

Naamsverklaring
Ontstaan uit Lidingi*, wat betekent aanwonenden van een lida 'gegraven of vergraven waterloop'. Dit Friese woord (ook de ontwikkeling van -ingi tot -ens is Fries) versaksischte tot lêde, en Ledense* werd Leens.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Leens ligt NW van Winsum, O van Ulrum. De dorpskern grenst in het N aan de provincialeweg N361.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Leens 528 huizen met 3.129 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 152/828 (= huizen/inwoners) met de buurtschappen Douwen 9/60, Grijssloot 10/59 en Kattenberg 4/27, dorp Wehe 84/436, dorp Warfhuizen 71/448 met de buurtschappen Roodehaan 7/39, Barnegaten 5/40, Schouwen 5/30, Hoorn 31/178 en Schouwerzijl 37/285, dorp Mensingeweer 45/260 met de buurtschappen Groot-Maarslag 14/92 en Klein-Maarslag 8/32, en dorp Zuurdijk 46/315. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 750 huizen met ca. 1.800 inwoners.

Geschiedenis

- Geschiedenis van Leens.

- Geschiedenis van de Joden in Leens. Het pand op Julianalaan 15 is een synagoge geweest, maar is herbestemd tot woonhuis. De vroegere functie is niet herkenbaar meer.

Recente ontwikkelingen

- Cultuurhistorische Verkenning Leens (Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 2005). Voor de toekomstige ontwikkeling van deze kern is in 2004 een Ontwikkelingsvisie opgesteld. Op basis van deze visie is vervolgens in 2005 een Masterplan opgesteld. De Cultuurhistorische Verkenning (CV) sluit en vult hier mooi op aan. De thema’s die in de CV Leens aan de orde komen, zijn: mogelijkheden voor nieuwe uitbreidingen, in het bijzonder aan de zuidzijde van het dorp; begrenzing van die uitbreiding, overgang naar het open landschap (naar beloop van die grens, en naar vormgeving); hoe om te gaan met ‘t Stort en met de halfverharde weg daar naar toe; eventuele inbreidinglocaties benoemen (of juist ontraden); routing door het dorp en eventuele gevolgen voor inrichting.

De Rijksdienst voor de Monumentenzorg maakt CV's ter ondersteuning van een samenhangende belangenafweging op gemeentelijk en provinciaal niveau, maar eveneens ter stimulering van ontwikkelingsscenario’s op basis van culturele identiteit. Dit alles met de verwachting dat de CV actief zal bijdragen tot een kwaliteitsbewust proces van herontwerp en ontwikkeling. De CV richt zich op het aangeven van mogelijkheden voor nieuwe ruimtelijke en functionele ontwikkelingen, in het licht van bestaande cultuurhistorische waarden en beredeneerd vanuit de historisch-ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied. De CV beperkt zich bewust tot het geven en onderbouwen van hoofdlijnen, zonder zich uit te spreken over een specifieke uitwerking van oplossingen. Het gaat in deze fase om het aangeven van uitgangspunten en principes voor een samenhangende opgave van thema’s.

Bezienswaardigheden

- Leens heeft 19 rijksmonumenten.

- De eerste stenen kerk in Leens komt omstreeks 1100 tot stand, en wordt gebouwd met tufsteen uit het Duitse Eifelgebergte. Omstreeks 1225 wordt de kerk uitgebreid tot een kruiskerk met ronde koorafsluiting, met baksteen vervaardigd door de monniken van Aduard. Het gebouw wordt overkluisd met koepelvormige meloengewelven. Aan de westkant verschijnt een forse zadeldaktoren. Eind 18e eeuw raakt de toren in verval; in 1804 wordt deze daarom afgebroken tot 16 meter hoogte. In 1820 komt een nieuw en lichter bovendeel tot stand, afgesloten door een eenvoudige kap. In 1863 wordt een compleet nieuwe toren gebouwd, met ingesnoerde naaldspits. In de jaren 1948-1952 wordt de kerk gerestaureerd, waarbij uitwendig de 19e-eeuwse steunberen en de witgeverfde stuclaag verdwijnen.

Op het Hinsz-orgel (en Mense Ruiter koorogel) en de 19e-eeuwse Van Bolhuisbank na, is het verdere kerkinterieur uit de 17e eeuw, inclusief de koorafsluiting met messing opzetstukken. Het was voornamelijk het geslacht Van Starkenborgh - zij had van 1587 tot 1834 het collatierecht over de kerk - dat opdracht gaf tot vernieuwing en verfraaiing van de Leenster kerk. Het Hinsz-orgel uit 1734 is daar het beste voorbeeld van. De nog jonge orgelmaker Albertus Anthoni Hinsz had zijn naam als zelfstandig orgelmaker gevestigd bij de ombouw en vergroting van het orgel in de Martinikerk te Groningen in 1729, in opdracht van de weduwe van Frans Caspar Schnitger (met wie hij later trouwde). Schnitger had in 1728 de opdracht gekregen tot renovatie van het Martiniorgel te Groningen. Hij overleed echter vlak voor aanvang van de werkzaamheden. Na deze renovatie voltooide hij in 1731 het orgel in de kerk van Zandeweer.

Van dit orgel ging, evenals van dat van de Martinikerk, zoveel roem uit dat de Vrouwe Van Starkenborg aan Hinsz in 1733 de opdracht gaf het oude orgel in de Petruskerk te Leens te vervangen door een geheel nieuw instrument. De vormgeving en detaillering van het instrument ontleende Hinsz aan het orgel van de Michaëlskerk van Zwolle. Deze opbouw herhaalde Hinsz een aantal keren: in Almelo, Midwolda, Harlingen, Bolsward en Uithuizermeeden. Van al deze instrumenten klinkt het orgel van Leens het meest briljant. Het staat voor wat betreft de klank dan ook het dichtst bij de Schnitgertraditie. Het is vanwege zijn kennelijke kwaliteit een van de bekendste kerkorgels van de provincie Groningen, die in binnen- en buitenland al bekend staat om zijn orgelrijkdom. - Beschrijving en foto's van het Hinsz-orgel.

- Borg Verhildersum in Leens dateert uit de 14e eeuw. De borg is van oorsprong een steenhuis en tot 1953 bewoond geweest. In de jaren daarna krijgt de borg een museumbestemming. Door de huidige inrichting van de borg lijkt het alsof de 19e-eeuwse bewoners even de deur uit zijn gelopen. Het landgoed heeft een prachtige tuin met beelden van kunstenaar Eddy Roos en verschillende expositieruimtes met wisselende tentoonstellingen. - Geschiedenis van Landgoed Verhildersum door Harm Hillinga.

"Stenen, appelbomen en een geheime formule? Ontdek de verhalen, en het verleden komt tot leven. Kom samen met je ouders, vriendjes en vriendinnetjes of met je klas en beleef hoe men vroeger leefde, woonde en werkte. Op Verhildersum in Leens valt veel te ontdekken voor kinderen, zowel individueel als in schoolverband. Naast de vele activiteiten tjidens evenementen zoals de Historische Dagen, de Textiel Dagen en Oktober Kindermaand, zijn er het hele seizoen door ook nog andere leuke doe-dingen. Speur mee met Cam en Vinnie, en ontrafel het Verhildersum Mysterie! De digitale rondgang neemt je mee over het landgoed en je ontmoet de oude bewoners. Vlieg mee met de duiven, en leer waarom Greetje van Olst niet naar school wil. Verkrijgbaar in het Koetshuis voor 15 euro (incl. 10 euro borg). Met je schoolklas (groep 3/4) kan je 100 jaar terug in de tijd, en ontmoet je Edzard, het zoontje van de borgheer, en Marie, het dienstmeisje. Bekijk hoe zij woonden en leefden, op de borg en in het arbeidershuisje. Voor groep 5/6 en 7/8 krijg je met Erfgoedschatjes een rondleiding door de borg, en zie je dat een schat niet altijd mooi of duur hoeft te zijn."

- Onderdeel van Landgoed Verhildersum is ook Museumboerderij Welgelegen. De oude schuur van de museumboerderij is geheel ingericht als een Groninger boerderij anno ca. 1870. De inrichting vertelt het verhaal over wonen en werken op de boerderij in de tijd vóór de grote landbouwmechanisatie. Het nieuwe expositiegedeelte toont een grote tentoonstelling op het gebied van landbouw en ambachten en kleinere wisselende (kunst)tentoonstellingen. Ook worden hier diverse activiteiten georganiseerd zoals de Textieldagen en de maandelijkse Streekmarkt.

- Villa Oosterhouw in Leens (Hoofdstraat 35) is in 1868 gebouwd in een eclectische stijl, als woning voor de Leenster notaris Hajo Albert Spandaw (een zoon van dichter Hajo Albertus Spandaw). Bij de gedeeltelijke vernieuwing van het pand in 1905 kreeg het gebouw ook delen die gekarakteriseerd kunnen worden als behorend tot de Jugendstil. Het interieur is sinds die tijd niet ingrijpend gewijzigd. De toen aangebrachte schilderingen en decoraties zijn intact gebleven. Vanwege onder meer de hoge mate van gaafheid van zowel het exterieur als het interieur is het gebouw erkend als rijksmonument. Bij de villa hoort een tuin, die oorspronkelijk was aangelegd als een zogeheten landschapstuin. In de door tuinarchitect Klaas Noordhuis opnieuw aanlegde tuin zijn elementen van de oorspronkelijke tuin bewaard gebleven. Noordhuis kwam er wonen in 1989, samen met dichter C.O. Jellema. De recente bewoningsgeschiedenis vind je hier. In juli 2020 is het pand te koop gezet. Er was veel belangstelling voor. De vraagprijs was rond de zes ton, maar daar heb je dan ook wel een Italiaanse villa met een woonoppervlakte van ruim 400 vierkante meter voor, met 10 kamers, twee bibliotheken, twee keukens en een bioscoop, met buiten nog een koetshuis en een tuin van een hectare. Kom daar in de Randstad maar eens om!

Evenementen en activiteiten

- Het onder Bezienswaardigheden beschreven Hinsz-orgel is in de jaren 1963-1967 gerestaureerd. Sinds 1968 wordt er jaarlijks van mei t/m september (wekelijks, op de zaterdagavonden) een concertserie georganiseerd met gerenommeerde binnenlandse en buitenlandse organisten. Deze concerten genieten een grote nationale en internationale bekendheid. In juli 2016 was er het 1000ste concert sinds het gereed komen van de restauratie.

- Huttenbouw voor de jeugd (week in augustus).

- Door het jaar heen zijn er regelmatig bijzondere activiteiten en evenementen op Landgoed Verhildersum. O.a. de Historische Dagen (weekend in augustus) zijn, met ca. 5.000 bezoekers, altijd een groot succes. Ook voor de kinderen is er in dat weekend genoeg te doen. In de museumboerderij is een keur aan kippen, kuikentjes, duiven en konijnen. En wie weet mag je ze even vasthouden en knuffelen. In de kruidentuin bij de borg kunnen kinderen onder begeleiding ‘medicijnen’ bereiden en bij de kinderactiviteiten kunnen ze leren hoe van takjes miniatuurbootjes te maken. Beide dagen is theatergroep Buitengewoon Leven aanwezig met onder andere een giga-bellenblaas, een drankorgel, kleiklapper en nog veel meer.

- Leensterdag (op een zaterdag begin september) met grote Jaarmarkt.

- "Het Ede Staal Muziekfestival (op een zaterdag in september, 1x in de 3 jaar, 2e editie in 2019) wordt georganiseerd door de gelijknamige stichting, die is voortgekomen uit een initiatief van de Samenwerkende Verenigingen Leens (SVL). De organisatie wil met het festival de muziek van getogen Leenster Ede Staal blijvend onder de aandacht brengen. Ede Staal is een van de grootste Groninger muzikanten aller tijden. Veel van zijn nummers worden gezongen door Groninger artiesten, de warmte waarmee de nummers door Ede Staal gebracht werden is echter moeilijk te kopieren. De deelnemende artiesten aan het festival zullen een aantal nummers van Ede Staal vertolken op een manier die het beste past bij de artiesten. Er is een vrij toegankelijk middagprogramma waaraan lokale en regionale artiesten en koren hun medewerking verlenen. Het avondprogramma wordt gevuld met een viertal bekende Groninger artiesten. De organisatie hoopt met het festival een groot aantal liefhebbers van de muziek van Ede Staal te bereiken en hiermee een bijdrage te leveren aan het uitdragen van zijn muziek."

Landschap, natuur en recreatie

- In de DoeZoo in Leens wordt de natuur een spannende belevenis. Bij DoeZoo draait het om doen! Al je zintuigen komen in het park volop aan bod: horen, zien, voelen, ruiken en proeven. Een slang om je nek... Een stinkdier aaien... En natuurlijk een kikker kussen! DoeZoo is ook de wereld van kriebelbeestjes: de insecten. Je komt er niet alleen insecten tegen, maar ook dieren en planten die insecten eten. DoeZoo is buiten en binnen (ruim 900 m2 overdekt plezier), en is daarom geschikt met regen, sneeuw en zonneschijn.

- "In maart 2021 hebben Peter Hellinga en Monique Spaltman - de directeuren van Stichting Landschapsbeheer Groningen en Museum Landgoed Verhildersum in Leens - samen een mispel geplant bij het Arbeidershuisje op het Landgoed. Hiermee bezegelden zij de getekende samenwerkingsovereenkomst voor het onderhoud van het buitengebied van het landgoed voor de komende zes jaar. Verhildersum beheert buiten de borgklip, de historische oprijlaan, de beeldentuin met beelden van Eddy Roos en de dierenweide nog zo’n 30 hectare landerijen met grasland en knotwilgen, glanshaver, een boomgaard met 135 bijzondere hoogstamfruitbomen en talrijke paden met bomensingels. Landschapsbeheer Groningen heeft de onderhoudsbehoefte hiervan nauwkeurig in kaart gebracht en gaat de komende jaren helpen met de uitvoering van het onderhoud van dit buitengebied.

Vakkennis en manschappen van Landschapsbeheer Groningen zeer welkom. Waarom is deze samenwerking bijzonder? Monique Spaltman legt uit: “De landerijen en de oprijlaan vergen onderhoud. De tuinen zijn ondergebracht bij Ability en Werk Op Maat, de boomgaard wordt onderhouden door vrijwilligers. Daarnaast is er specialistisch werk te doen voor het onderhoud van de bomen, de paden, de sloten. Landschapsbeheer Groningen heeft niet alleen de kennis om het groenonderhoud goed in kaart te brengen, maar ook de menskracht voor de uitvoering. Ook zien zij mogelijkheden voor eenmalige projecten die voor subsidie in aanmerking komen. Bovendien passen onze organisaties verrassend goed bij elkaar.

Peter Hellinga beaamt dat: “Verhildersum heeft een sterke band met de regio en levert een belangrijke bijdrage aan de participatiekansen van inwoners. Net als Verhildersum zijn bij Landschapsbeheer Groningen vrijwilligers actief en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Daarnaast maken wij ons sterk voor behoud en ontwikkeling van het streekeigen cultuurlandschap. En Verhildersum in Leens is zo’n streekeigen parel in het cultuurlandschap. Dat maakt de samenwerking bijzonder en bijna vanzelfsprekend. Het werk bij borgen zoals Verhildersum is ons op het lijf geschreven.” Geld nodig voor aanpak achterstallig onderhoud. Verhildersum zal nog wel extra budget moet vinden voor de uitvoering. Uit de inventarisatie van het groenonderhoud blijkt namelijk dat, ondanks de inzet van vele vrijwilligers, er de komende jaren nog zo’n anderhalve ton per jaar nodig is om het onderhoud deugdelijk uit te voeren." (bron: Landschapsbeheer Groningen, maart 2021)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Leens, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Film van Leens anno 1963 (51 min). - Film van het dorp anno 1978 (1 u. 44 min.).

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Leens en omgeving, door Harry Perton.

Links

- Algemeen: - Site van en over Leens.

- Belangenvereniging: - Vereniging Dorpsbelangen Leens stelt zich ten doel het behartigen van de belangen van de inwoners van het dorp en het bevorderen van de contacten tussen de inwoners. De vereniging beoogt als vertegenwoordiger van de inwoners haar doel onder meer te bereiken door: het onderhouden van contacten met personen en instellingen op provinciaal, regionaal en gemeentelijk niveau; het onderhouden van contacten met personen en instellingen met een soortgelijk en/of aanverwant doel; het bevorderen van het welbevinden van de inwoners, door het organiseren van dorpsactiviteiten met een vormend en/of ontspannend karakter. De vereniging streeft er vanuit zijn doelstelling naar om in gezamenlijkheid met de bewoners bij te dragen aan een plezierige en aantrekkelijke woonomgeving. Ter bevordering van de binnen en buiten het dorp te onderhouden contacten geeft de vereniging eens in de twee maanden een dorpsinfo uit.

- Onderwijs en kinderopvang: - Daltonschool De Regenboog. - Basisschool Lydinge. - Peuterspeelzaal Bruintje Beer. - Kinderopvang Thuishuis Ons Plekkie.

- Muziek: - Fanfare Wilhelmina Leens is opgericht in 1932 en speelt in de 3e divisie. Elke dinsdagavond wordt er onder leiding van dirigent Bienze IJlstra gerepeteerd in Pro Rege. Wilhelmina heeft een jaarlijks activiteitenprogramma. Zo organiseert zij diverse concerten en verleent zij medewerking aan kerkdiensten, herdenkingen en vieringen. Daarnaast wordt er regelmatig deelgenomen aan concoursen. Het repertoire is dan ook zeer gevarieerd; van licht klassiek tot moderne popmuziek. Er is een muziekopleiding die wordt verzorgd door vakdocenten. Wilhelmina is een vooruitstrevende club waarbij plezier en motivatie belangrijke factoren zijn.

- Wonen: - Bij toeval stuitten wij op de website van Henk en Lydia. Zeer lezenswaardig en leerzaam voor als je ooit van plan bent zelf een woonboerderij te bouwen. Zij hebben in 1996 namelijk hoeve Werklust gekocht (Breekweg 12, direct NW van de kern van Leens) en besloten die af te breken en geheel eigenhandig opnieuw te ontwerpen en weer op te bouwen. Alles geheel in eigen beheer, en op hun site uitvoerig tot in de kleinste details in tekst en beeld gedocumenteerd. De nieuwbouwplannen zijn in 2002 ontstaan, in 2008 is gestart met de uitvoering en in 2016 is het project gereed gekomen. Het nieuwe pand is Lydiastate gedoopt.

- Zorg: - Gezondheidscentrum De Marne.

- "In Zonnehuis de Marne in Leens wonen ouderen die verpleeghuiszorg nodig hebben. Het is een kleinschalig woonzorgcentrum met een huiselijke sfeer. De 43 eenpersoons appartementen bevinden zich boven de winkels van winkelcentrum De Marren. Thuis wonen gaat niet meer. Je wordt ouder en wilt graag wonen in een prettige en veilige omgeving. Bij ons bent u verzekerd van professionele zorg. Wij vinden het belangrijk dat u zich thuis voelt. Dat u kunt leven zoals u dat graag wilt. Onze zorg plannen wij daarom in overleg met u op een vast tijdstip. En natuurlijk zijn wij ook op onvoorziene momenten bereikbaar als u dat nodig heeft. U kunt gebruik maken van de faciliteiten die in het Zonnehuis aanwezig zijn. Huisdieren zijn welkom."

- Op locatie de Kameleon van Stichting Sprank (Oosterlaagte 30a) wordt woonbegeleiding en intensieve zorg geboden aan jongeren van ca. 18-28 jaar, met een verstandelijke beperking / handicap, afwijkingen in het autistisch spectrum zoals PDD-Nos, epilepsie en syndroom van down. Er is veel contact met de buurt en met de kerk, die erg betrokken is. Bewoners zijn opgenomen in de verschillende kleine wijken binnen de kerk. Er wordt veel gewerkt met vrijwilligers en veel bewoners zijn een of meerdere dagen werkzaam bij de buren; DoeZoo.

- Welzijn: - "Heb je vragen waar je met je familie, vrienden of bekenden niet uitkomt? Dan kun je een beroep doen op de ondersteuning van de brede, maatschappelijke organisatie MJD. MJD houdt diverse spreekuren, waar je terecht kunt met allerlei vragen, zoals bijvoorbeeld over opvoeden, relatieproblemen, dagbesteding of mantelzorg, informatie over vrijwilligerswerk of inkomen. Verloopt de communicatie met een instantie moeizaam, dan kijken we hoe dit anders kan. Ook kun je er terecht wanneer je worstelt met eenzaamheid of schulden. Wij proberen je vragen te beantwoorden en zoeken samen met jou naar een passende oplossing voor jouw situatie. Het spreekuur in Leens is elke vrijdag van 11-12 uur bij het gemeentehuis aan de R. Ritzematraat."

- Genealogie: - Lidmaten Leens 1680-1811. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van dit dorp.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)