Leek

Plaats
Dorp
Westerkwartier
Westerkwartier
Groningen

gemeente_leek_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Leek anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Leek anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

leek_museum_nienoord_kopie.jpg

Leek is vooral bekend van het prachtige Landgoed Nienoord, met o.a. (op de foto) het Borg- en Rijtuigmuseum Nienoord (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Leek is vooral bekend van het prachtige Landgoed Nienoord, met o.a. (op de foto) het Borg- en Rijtuigmuseum Nienoord (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Leek

Terug naar boven

Status

- Leek is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerkwartier. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018.

- De gemeente Leek omvatte naast de gelijknamige hoofdplaats verder nog de dorpen Boerakker (deels), Enumatil, Lettelbert, Midwolde, Oostwold, Tolbert en Zevenhuizen, en de buurtschappen Allardsoog (deels), Bakkerom (deels), Blauw, Boerenstreek, Bremen (grotendeels), De Haspel, De Holm, De Jammer (deels), De Poffert (deels), Diepswal, Heineburen, Kokswijk, 't Kret, Oostindie (grotendeels), Pasop, Veldstreek en Zandwijk. Dat zijn 8 dorpen en 17 buurtschappen in totaal.

- Wapen van de gemeente Leek.

- Onder het dorp Leek vallen ook de buurtschappen Diepswal (grotendeels) en Oostindie (deels).

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Laik of De Laik.

In het Fries
De Like.

Oudere vermeldingen
De Leek.

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Koetseburg.

Terug naar boven

Ligging

- Het dorp (en de hoofdplaats van de voormalige gemeente) Leek lag centraal in de gelijknamige voormalige gemeente en ligt ZW van de stad Groningen, NW van het dorp Roden en grenst in het O aan de provincie Drenthe (kern Nietap). Het dorp en buurdorp Nietap zijn aan elkaar gegroeid en worden slechts van elkaar gescheiden door het in de dorpskern gedempte Leekster Hoofddiep. Ook het in het NW gelegen Tolbert is aan het dorp vastgegroeid maar wordt nog wel als apart dorp beschouwd; het is nog altijd een formele eigen woonplaats met eigen postcode en plaatsnaam in het postcodeboek. Het dorp heeft een N enclave, zeer dicht bij de rest van het dorpsgebied - tussenliggend is de Hoofdstraat.

- De gemeente Leek grensde in het W aan de dorpen De Wilp, Jonkersvaart en Niebert, in het NW aan het Marumse gedeelte van het dorp Boerakker en aan het dorp Oldekerk, in het N aan de dorpen Niekerk, Briltil en Zuidhorn, in het NO aan de dorpen Den Horn en Hoogkerk, de provincie Drenthe, de buurtschap Matsloot, het Leekstermeer en buitengebied van het dorp Nietap, in het O aan de provincie Drenthe, de dorpen Nietap, Nieuw-Roden en Een en in het Z ook aan de provincie Drenthe, de buurtschap Een-West, de provincie Fryslân en buitengebied van het dorp Bakkeveen, en lag O van het dorp Marum, ZO van het dorp Grootegast, ZZO van het dorp Grijpskerk, W en ZW van de stad Groningen, W van de dorpen Roden en Peize en NNO van het dorp Oosterwolde. Aan de voormalige Z gemeentegrens is het drieprovinciënpunt van Groningen, Drenthe en Fryslân (bij de buurtschap Allardsoog). Door het N van de gemeente liep de A7, van W naar NO.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Leek 941 huizen met 4.744 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 216/1.084 (= huizen/inwoners) met buurtschap Enumatil 28/143, dorp Tolbert 177/888, dorp Midwolde 74/374, dorp Oostwold 51/254, dorp Lettelbert 29/148 en dorp Zevenhuizen 31/153 met de buurtschappen Diepswal 12/69, Boerestreek 26/134, Veldstreek 104/528, Jonkersvaart 75/375, Oostinge 87/442 en Kokswijk 31/152. Bij de opheffing van de gemeente per 1-1-2019 omvat zij ca. 8.000 huizen met ca. 19.500 inwoners, waarvan ca. 4.500 huizen met ca. 11.000 inwoners in het gelijknamige dorp.

Terug naar boven

Geschiedenis

Leek is eind 16e eeuw ontstaan, na het graven van het Leekster Hoofddiep in verband met de verveningen. De nederzetting ontstaat bij de sluis in De Leke. In 1660 krijgt de plaats een kerk en wordt daarmee een dorp. Het dorp is lang een centrum van scheepvaart geweest, niet alleen in verband met de turfvaart maar ook vanwege de handelsvaart. Er waren zelfs Oostzeevaarders. De Schreiershoek getuigt nog van de plaats waar voor langere tijd afscheid werd genomen van de dierbaren. In 1992 heeft het dorp het 400-jarig bestaan gevierd.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instanties:

- "Historische Kring Gemeente Leek e.o, opgericht in 1986, is een vereniging voor iedereen die interesse heeft in de geschiedenis van het Zuidelijk Westerkwartier. Het doel van de vereniging is onderzoek te doen naar de regionale en lokale geschiedenis en het resultaat daarvan door middel van publicaties kenbaar te maken aan een zo breed mogelijk publiek, en zo de historische kennis over de eigen leefomgeving te bevorderen. Door middel van archiefonderzoek e.d. wordt meer kennis verkregen over de vroegere bewoners van de dorpen en streken - wie waren zij, hoe leefden zij - , over de schansen, de scheepvaart, de vervening, handel en industrie, het onderwijs, de borg Nienoord, de veldnamen en vooral de lokale geschiedenis van de dorpen, buurtschappen en streken in de voormalige gemeente en in het aangrenzende Nietap in de Drentse gemeente Noordenveld.

Onze vereniging beheert een eigen bibliotheek. Leden kunnen hieruit gratis lenen. In 2011 is de volledige bibliotheekcatalogus gedigitaliseerd. Deze online bibliotheek is te vinden in het hoofdmenu van onze site. Klik na “Bibliotheek” op “Categorieën”. Klik daarna op de gewenste categorie om te kijken wat er aanwezig is. Naast de boeken(titels) zijn bijv. ook de artikelen uit ons kwartaalblad als titels in deze digitale catalogus opgenomen. De titels zijn in eerste instantie per onderwerp ingedeeld (dat zijn de eerste tien categorieën). Indien dat niet mogelijk is, worden de titels geografisch ingedeeld. Er is daarnaast nog de mogelijkheid om te zoeken in titel en ondertitel. Klik dan op “zoeken in de catalogus”. De bibliotheek wordt nog voortdurend uitgebreid. Overtallige boeken worden te koop aangeboden. Elke zaterdag is onze bibliothecaris Albert Graansma van 14.00-16.00 uur aanwezig (behalve in de maanden juni, juli en augustus) in ons verenigingsgebouw (Tolberterstraat 68, tussen de Oude Ulo en het gemeentehuis) te Leek. Hij adviseert je graag. Kom langs, drink een kop koffie, maak een praatje en een keuze!"

- Gemeentearchief voormalige gemeente Leek.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Leek heeft 6 rijksmonumenten.

- Leek heeft 9 gemeentelijke monumenten.

- Door de bevolkinsggroei in Leek besloot de Heer van Nienoord in 1660 hier een kapel te laten bouwen, zodat de bewoners niet meer naar Midwolde hoefden te lopen. Kerkelijk bleef het dorp wel onderdeel van Midwolde. De Hervormde (PKN) Nienoordkapel (De Dam 44), het oudste pand van het dorp, is bij de restauratie in 2000 door brand getroffen. Gelukkig was een en ander nog te herstellen. Geluk bij een ongeluk was dat door de brand het alliantiewapen van het geslacht Van Ewsum - Van In- en Kniphuisen tevoorschijn kwam, dat er in 1660, bij de bouw van de kerk, op was aangebracht. Ook het adellijke gestoelte van de familie Von Inn- und Kniphausen is teruggevonden en gerestaureerd. Het eenklaviers orgel is in 1915 gemaakt door Gebr. van Oeckelen uit Harenermolen. De kerk is op koopavonden geopend.

- Museum Nienoord in Leek, voorheen Borg- en Rijtuigmuseum Nienoord, geeft een beeld van de verschillende typen koetsen en sleden van de 18e tot de 20e eeuw. Het is met 250 rijtuigen de grootste nationale collectie koetsen en arrensleden ter wereld. In jaarlijks wisselende tentoonstellingen toont het museum hiervan steeds een selectie. De rijtuigen zijn gebruikt door boeren, burgers, de adel en het Koningshuis. Museum Nienoord sloot 2020 af met enkele bijzondere aanwinsten. De belangrijkste is de collectie wintergerij van wijlen verzamelaar Barend Cruyff uit Purmerend. Een fraaie dierenslede uit de eerste helft van de 18e eeuw, een Friese schelpslede en zeven arretikkers uit verschillende periodes en regio’s in ons land. Met daarbij enig fraai gedecoreerd arrentuig waaronder ook een tuigje bezet met kaurischelpjes. Onder de nieuwe aanwinsten zit ook een beschilderd achterpaneel van een krompanelen sjeesar, eveneens 18e-eeuws.

- Museum Het Joodse Schooltje is ingericht als schoolklas van vóór 1940. In dit schoolgebouwtje kregen de Joodse kinderen van Leek les in de Joodse Religie en de Hebreeuwse taal. In de plaquettes aan de buitenmuur van het museum staan de namen gegraveerd van alle Joodse inwoners van het dorp die in de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord. Na de oorlog was het gebouwtje in gebruik als schuur. In 1995 is het schooltje gerestaureerd en geopend als museum en monument ter nagedachtenis aan de Joodse gemeenschap van het dorp.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Stichting Stelten (= Stichting Evenementen Leek, Tolbert en Nietap) organiseert door het jaar heen diverse evenementen, zoals Koningsdag en de Leekweek.

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Koetsetoeters. "Tot 1987 werd hier ieder jaar carnaval gevierd. In 2009 hebben we het feest weer opgepakt, en er bleek veel animo voor te zijn”, aldus Daniëlle Kahlé van Stichting Stelten in 2010. "Er doen meer dan 30 deelnemersgroepen mee aan de optocht, en daarnaast natuurlijk nog een hoop individuele lopers. Ook voor het organiseren is veel belangstelling: de vereniging heeft inmiddels ongeveer 40 vrijwilligers.” Zo uitgebreid als het zuiden en oosten van Nederland carnaval viert, gebeurt dat in het Noorden niet. Niet omdat ze daar te nuchter zijn, maar domweg omdat er maar weinig katholieke dorpen zijn en carnaval dus niet in het ‘systeem’ zit. "We weten uiteraard dat het een katholiek feest is, maar hier zijn de meesten gereformeerd. Bij ons staat de saamhorigheid voorop", aldus Kahlé. "Omdat maandag weer een gewone werkdag is, vieren we het alleen op zaterdag, met onder andere een optocht, een dweilorkest en lokale artiesten." - Filmpje sleuteloverdracht carnaval 2010. - Videoreportage carnaval 2016.

- Jaarlijks voorjaarsconcert van Blaaskapel De Koetsebloazers (op een zondag eind maart of begin april) in de Rodenburghal in Leek. De ca. 15 muzikanten spelen Bohemische en Tjechnische muziek. Blaaskapel De Koetsebloazers is begonnen als gelegenheidsgroep. Een aantal leden van Fanfare ’t Leeksterbloempje vormden in de jaren zeventig het carnavalsorkest van carnavalsvereniging De Koetsetoeters. De carnavalvereniging ging in 1987 ter ziele (en is getuige de alinea hierboven vermoedelijk in 2009 heropgericht), maar de Koetsebloazers bestaan nog altijd. Eind jaren tachtig zijn ze overgestapt op Böhmische en Mährische muziek. Het concert is vrij toegankelijk.

- In het Pinksterweekend is er de Pinksterkermis, met op 2e Pinksterdag de Pinkstermarkt.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Wandelroute Een kort rondje bij Leek en Midwolde (ca. 6 km).

- Wandelroute Nienoord / Terheijl (17 km). Deze route leidt je via het dorp Leek naar het bosgebied van Nietap en Terheijl. Via de weidsheid van de Onlanden en het Leekstermeer loop je via het landgoed Nienoord weer naar het dorp terug.

- De haven van dit dorp is de ideale plek om je boot aan te leggen. Je kunt dan genieten van de rust en al het moois dat landgoed Nienoord te bieden heeft. De haven is via het Leekster Hoofddiep verbonden met het Leekstermeer. De haven is centraal gelegen aan de rand van landgoed Nienoord. Het centrum van Leek is op loopafstand. Je kunt op het landgoed wandelen, fietsen of een van de attracties bezoeken. De routes en attracties staan aangegeven op het informatiebord bij het havengebouw. Op de parkeerplaats van het landgoed vind je het Infocentrum Nienoord en het TOP (Toeristisch Overstap Punt). De haven is ook een tussenstop voor kanoërs van Kanocentrum Lettelbert.

- Nienoord is een landgoed dat vanwege een aantal aspecten bekend is: de voormalige borg Nienoord thans landhuis, het Borg- en Rijtuigmuseum, het Zwemkasteel, een camping, Familiepark Nienoord en het schelpenhuisje. Vroeger waren er op tientallen landgoederen in ons land tuinhuizen die van binnen waren bekleed met schelpen. De eigenaren deden dat om ermee te pronken en om er gasten te ontvangen. Vandaag de dag zijn er daar nog maar vier van over. Eén daarvan staat op landgoed Nienoord. De schelpenwanden, die danig in verval waren geraakt, zijn in 2010 zorgvuldig gerestaureerd. Artikel over de restauratie van het schelpenhuisje op landgoed Nienoord in Leek.

- Familiepark Nienoord in Leek biedt: spelen in een veilig en overzichtelijk park; spelen op meer dan 50 attracties en speeltoestellen; hindernissen trotseren op Expeditie Nienoord; gratis wifi; gratis parkeren. Met de hele familie kun je de hele dag springen, glijden en rennen in de grote speeltuin met diverse glijbanen, klimkastelen, springkussens en draaimolens. Kom kijken naar en knuffelen met alle bijzondere dieren in de kinderboerderij, en vergeet niet een ritje in de stoomtrein te maken. In de overdekte speelhal met onder andere een grote apenkooi kun je ook fijn spelen bij minder mooi weer. En voor de kleinsten is er de Ooievaarsstee. Dit overdekte speelhuis is speciaal ingericht voor de jongste bezoekers.

Landgoed Nienoord bezit al sinds vele jaren modelspoorbanen in allerlei toonaarden en spoorbreedtes. Direct bij binnenkomst, op het voorterrein van het Familiepark, zie je aan de rechterzijde "Nienoord Spoorwegen". Een groot modelspoorbedrijf in het klein en wel in de schaalgrootte 1:8 en met een spoorbreedte van 184 mm. Nienoord Spoorwegen bezit een echt station met stationsoverkapping, een echt seinhuis en voor de beveiliging wordt nog gebruik gemaakt van oude armseinen. Als je via de kassa van het hoofdgebouw naar buiten loopt en richting de speeltuin gaat, loop je bijna tegen de "Genzelbahn" aan. Hier vind je echte stoomlocomotieven maar dan in de schaalgrootte 1:7 en met een spoorbreedte van 203 mm. Deze spoorbreedte is dus al weer iets groter dan van "Nienoord Spoorwegen".

Dan verder naar links is de vernieuwde LGB-tuinbaan op schaalgrootte 1:22,5 en met een spoorbreedte van 45mm. Een heel klein beetje 'kleiner'... Binnen in het hoofdgebouw vind je een van grootste, voor het publiek toegankelijke, HO-modelspoorbanen van Noord-Nederland. Een miniatuurwereld als verkleinde werkelijkheid met veel bewegingen en lichteffecten. Deze buitengewoon mooie en bezienswaardige miniatuurwereld is gebouwd in de schaalgrootte 1:87 en heeft een spoorbreedte van 16,5mm. Deze schaalgrootte wordt ook wel H0 (half nul genoemd). De modelspoorbanen worden beheerd door Modelspoorgroep Nienoord.

- Het Leekstermeer (zie vanaf de 6e alinea van deze paragraaf op die pagina) ligt na een grenscorrectie geheel in de provincie Drenthe (gemeente Noordenveld).

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Leek, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Mooie foto's van flora, fauna en andere bezienswaardige objecten in Leek en omgeving, door Harry Perton. - Fotoreportage over het Leekster Hoofddiep.

Terug naar boven

Links

- Lokale links: - Leek linkspagina.

- Sport: - "vv TLC is in 2013 ontstaan door de fusie tussen voetbalvereniging Tolbert en voetbalvereniging Leek Rodenburg. TLC staat voor ‘Tolbert Leek Combinatie’ en is gevestigd op sportpark Rodenburg. vv TLC heeft een jeugd-, dames-, veld- en een zaalafdeling. De jeugd prestatieteams spelen op hoofdklasse/1e klasse niveau. De jeugd en de dames spelen hun wedstrijden op de zaterdag en de senioren spelen op zondag. De zaalafdeling speelt hun wedstrijden op de vrijdagavond in het sportcentrum. vv TLC is een ‘no-nonsense’ vereniging waar de 3 P’s centraal staan; Plezier, Passie en Prestatie. Naast het voetbal worden ook allerlei andere activiteiten georganiseerd voor zowel de jeugd als senioren. TLC, de gezelligste club in de regio!"

- Duurzaamheid: - De firma Ecorus gaat vanaf eind 2018 een zonnepark van ca. 10 ha aanleggen op bedrijventerrein Leeksterveld. Met dit zonnepark kan voor ongeveer 2.300 huishoudens elektriciteit worden opgewekt. Het park heeft een vermogen van ongeveer 9 megawatt.

Reactie toevoegen