Kortezwaag

Plaats
Buurtschap
Opsterland
Fryslân

gorredijk_bord_gorredijk-kortezwaag_kopie.jpg

In 1962 is Kortezwaag zijn dorpsstatus ontnomen en is het formeel een geheel geworden met Gorredijk. Op de plaatsnaamborden heeft het nog een aantal jaren als Gorredijk-Kortezwaag gestaan. Tegenwoordig heet het hele grondgebied voor de post Gorredijk.

In 1962 is Kortezwaag zijn dorpsstatus ontnomen en is het formeel een geheel geworden met Gorredijk. Op de plaatsnaamborden heeft het nog een aantal jaren als Gorredijk-Kortezwaag gestaan. Tegenwoordig heet het hele grondgebied voor de post Gorredijk.

Kortezwaag

Terug naar boven

Status

- Kortezwaag is een buurtschap en voormalig dorp (een buurtschap met kerk (zie Buurtschappen met een kerk)), in de provincie Fryslân, gemeente Opsterland.

- De buurtschap Kortezwaag valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Gorredijk.

- De buurtschap heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat. De nederzetting heeft samen met het dorp Gorredijk een aantal jaren formeel een tweelingdorp gevormd met de naam Gorredijk-Kortezwaag (zie de afbeelding en ook bij Gorredijk, Status, 2e alinea), nadat aan het dorp - in 1962 - de dorpsrechten waren ontnomen.

- De buurtschap Easterein viel vanouds onder het dorp Kortezwaag. Tegenwoordig valt deze onder het dorp Gorredijk.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Koartsweagen.

Oudere vermeldingen
Deze plaats wordt in de archieven in 1315 voor het eerst vermeld, en wel als Urasuagh. Die naam vormt de tegenhanger van de naam Utrasuagh, het huidige Langezwaag. Het element ur betekent hier 'over', dus hogerop (ten opzichte van Utrasuagh). In 1496 komt voor het eerst de huidige naam voor, gespeld als Corte Swaech. Dergelijke varianten, zoals Korte Swaag (1511) vinden we in de 16e eeuw. Op de kaart van 1664 staat Corteswaegh, maar in de tekst schrijft Schotanus Corte Swaghen. Rond 1700 is het Korte Swaach, sinds de 19e eeuw wordt meestal Kortezwaag gespeld.

Naamsverklaring
Het laatste stukje van de naam is zwaag 'weiland'. De Friese varianten hebben daarvan de meervoudsvorm. Het eerste element van de huidige naam is kort 'niet lang'.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Kortezwaag ligt rond de wegen De Leijen (het grootste deel van deze weg, ZW van huisnummer 9), Hans de Jongwei (de N392; het gedeelte van deze weg tussen de kruispunten met de wegen De Leijen en Nijewei (ook de N392)) en Dwersfeart (het grootste deel van deze weg, ZW van nabij het kruispunt met de weg Nijewei, ZW van Dwersfeart 9). De buurtschap ligt tussen de bebouwde kommen van de dorpen Gorredijk (direct Z ervan) en Jonkerslân (direct NO ervan), en ligt verder WZW van het dorp Jubbega, NW van het dorp Oudehorne, N van het dorp Nieuwehorne, NO van het dorp Bontebok en O van het dorp Langezwaag.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap (dan: het dorp) Kortezwaag 74 huizen met 404 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap nog steeds, of wederom ca. 70 huizen, met ca. 175 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De kerk en daarmee de streekbebouwing van dit dorp is vóór 1650 ruim één kilometer in zuidoostelijke richting verschoven. De buurtschap in het oostelijke deel van het dorpsgebied heette Oosterend. Een tweede buurtschap was Jonkersland, terwijl ook Gorredijk voor een deel op het grondgebied van Kortezwaag is ontstaan.(2)

Zie verder Geschiedenis van Kortezwaag op de site Gorredijk Historie. Naast het verhaal in de linkerkolom, vind je in het menu in de rechterkolom nog vele artikelen over de geschiedenis van dit voormalige dorp.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- In de middeleeuwen (in ieder geval in 1315 al bekend) wordt op de plaats van de huidige kerk een kapel gebouwd ter ere van Maria. Deze kapel heeft de Reformatie overleefd en wordt in 1723 door Jacobus Stellingwerff afgebeeld als een gotisch kerkje met een klokkenstoel. Tijdens de restauratie zijn kloostermoppen gevonden die van deze kapel afkomstig zullen zijn. In de klokkenstoel hingen twee ongedateerde middeleeuwse klokken, beide met een Maria-monogram. Ze behoorden tot de oudste van ons land. Uit de middeleeuwse kerk is ook de altaarsteen afkomstig, gebroken, maar nog wel compleet.

Na de Reformatie in 1580 worden Kortezwaag, Lippenhuizen en Langezwaag tot één gemeente gecombineerd. In de eerste helft van de 17e eeuw ontwikkelt zich tussen de eerstgenoemde twee dorpen de 'vlecke' Gorredijk, een dorp dat alle andere dorpen zou overvleugelen. Hier wordt ook een kerk gebouwd die met Kortezwaag een combinatie gaat vormen. Deze kerkelijke gemeente valt geleidelijk uit elkaar: Lippenhuizen gaat na 1633 zelfstandig verder en in 1854 wordt de band met Langezwaag beëindigd.

De oude Mariakapel krijgt in 1649 gebrandschilderde glazen. Verder is er over de bouwgeschiedenis weinig bekend. Eind 18e eeuw is het oude gebouw bouwvallig geworden, vermoedelijk door de veenachtige ondergrond waarop de kerk was gebouwd, en men besluit een nieuwe kerk te bouwen. In 1797 wordt een eenvoudig zaalkerkje neergezet, zonder toren, in een vormgeving die in Friesland meer werd toegepast. De oude klokkenstoel wordt gehandhaafd, hierin blijven de twee oude middeleeuwse klokken hangen. Of er gebrandschilderde glazen zijn geweest, is onduidelijk. Op foto's van vóór de verbouwing van 1896 heeft de kerk beschermingsluiken voor de ramen hangen, maar dit is geen bewijs voor gebrandschilderde glazen.

Rond 1880 is de klokkenstoel weer aan vervanging toe en wordt het plan opgevat de klokkenstoel te vervangen door een toren of een dakruiter. Aangezien men niet genoeg geld heeft, besluit men een van de klokken te verkopen. In de Leeuwarder Courant van 24 april 1896 wordt de verkoop aangekondigd van één klok en wordt tevens de aanbesteding vermeld van "het afbreken van de oude klokkenstoel en het bouwen van een houten toren op de kerk van Kortezwaag". Met subsidie van de gemeente Opsterland, de opbrengst van de klok en eigen geld wordt de grote verbouwing van 1896 betaald.

Bij de overdracht begin jaren zeventig aan Stichting Alde Fryske Tsjerken, is de oude begraafplaats door de gemeente Opsterland uitgebreid met een nieuwe en grote begraafplaats voor heel Gorredijk. Het kerkje (adres: De Leijen 29) is niet meer als zodanig in functie. Het wordt nog wel gebruikt als repetitieruimte voor koren, voor muziekuitvoeringen, voor rouw- en trouwdiensten en af en toe wordt er een 'preek van de leek' gehouden. (bron en nadere informatie: Stichting Alde Fryske Tsjerken)

- "De Mariakerk in Kortezwaag is ooit zonder toren gebouwd. Toen er in 1896 alsnog een kerktoren aan vast werd geplakt, besloot het kerkbestuur een van de klokken uit de klokkenstoel te verkopen, om de nieuwbouw te kunnen betalen.
Tjalle Tamme kon er niet mee leven. Razend beende hij de vergadering van de kerkvoogdij uit. "As ik dea gean wol ik troch twá klokken bebongele wurde", riep hij nog. De woorden galmden tegen de muren en legden een vloek over het dorp. In 'De Klok Moat Werom!', een Iepenloft Musical met dans, muziek en film, in oktober 2018, wordt geprobeerd om de vloek op te heffen..."

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kortezwaag.

Reactie toevoegen