Status

- Helpman is een voormalig dorp, thans wijk in de provincie Groningen, in de streek Hondsrug, gemeente Groningen. Oorspronkelijk viel het als dorp onder de gemeente Haren. In 1884 vindt een eerste grenscorrectie plaats, waarbij een deel van het dorp aan de gemeente Groningen wordt toegevoegd. Door een grenscorrectie per 1-12-1914 is het resterende, grootste deel van het dorp met directe omgeving (met name betreffende de buurtschappen Euvelgunne en Gideon) overgegaan van de gemeente Haren naar de gemeente Groningen.

- De wijk Helpman ligt in de stad Groningen.

- Hoewel het voormalige dorp al vele decennia geleden in de bebouwde kom van de stad Groningen is opgegaan en daarmee geografisch gezien een wijk is geworden, heeft het toch nog altijd een zekere eigen identiteit, en zeggen sommige inwoners en instanties nog altijd dat ze in Helpman wonen resp. gevestigd zijn i.p.v. in Groningen.

Naam

In het Gronings
Hèlpm, Helpman (1), Helpen (2).

Oudere vermeldingen
1245 kopie 19e eeuw en 1276 kopie 1294 Heltmen, 1299 Haltmin, 1309 Heltman, 1377 Helpman, 1573 Helpen.

Naamsverklaring
Etymologie onzeker. Volgens sommigen Heltaman* 'de mannen van de persoon Helte', waarin men, man 'mannen'. Vergelijk echter Bathmen. Anderen gaan uit van een prehistorische nederzettingsnaam.(3)
* Gereconstrueerde vorm.

Benaming in poststempels
Van 1907 tot 1977 was er een hulppostkantoor in het aanvankelijke dorp en de latere wijk, aan de Helperbrink. Van 1907 tot 1947 had dat, o.a. op poststempels en aantekenstrookjes, de naam Helpman (zie afbeelding). Van 1947-1977 was de benaming Groningen-Helpman, wat de overgang van dorp naar stadswijk weergeeft. Dat kantoor is in laatstgenoemd jaar opgevolgd door een kantoor Groningen-Merodelaan, in de buurt gelegen maar net buiten deze wijk (namelijk in de wijk De Wijert).

Ligging

Helpman ligt in het ZO van de stad Groningen.

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Helpman 44 huizen met 220 inwoners. Bij de grenscorrectie van 1-12-1914, waarbij het dorp met directe omgeving overging van de gemeente Haren naar de gemeente Groningen, waren 12.203 inwoners betrokken. Tegenwoordig omvat de wijk ca. 5.000 huizen met ca. 12.000 inwoners.

Geschiedenis

Archeologie
Op het terrein van de gesloopte zusterflat van het voormalige Rooms Katholieke Ziekenhuis in Helpman bouwt woningcorporatie Nijestee in 2020 een flat met 48 woningen. Voorafgaand aan dergelijke bouwactiviteiten wordt dan eerst archeologisch onderzoek gedaan, om eventuele waardevolle sporen uit het verleden te kunnen detecteren en beschrijven. En die waren er; de archeologen hebben onder meer een 12e-eeuwse boerderij van 7x30 meter met bijgbouwen ontdekt, een 15e-eeuwse gracht met daaronder sporen van een nog oudere gracht, een 16e-eeuwse waterput, aardewerk, munten en een weegschaaltje om munten te wegen. De archeologen denken hiermee de (welvarende) oorsprong van de wijk, voorheen dorp, te hebben teruggevonden. Ze betitelen het als "spectaculaire vondsten" en "een van de meest opvallende onderzoeken in de stad".

Dorp vanaf de 17e eeuw 'booming'
In de 17e eeuw komt Helpman en omgeving in trek bij welgestelde stadjers. Er worden diverse buitenplaatsen gebouwd, zoals Groenestein. Het eeuwenlang kleine dorp groeit in de loop van de 19e en 20e eeuw enorm, door de opkomst van de industrie. De hoefijzerfabriek van Werkman (nog altijd in de wijk gevestigd), biljartfabriek de Schepper, brouwerij Barbarossa en lakfabriek Sikkens zijn voorbeelden van industrie in de wijk.

Grenscorrectie en annexatie door de grote buurman
Door een grenscorrectie in 1884 schuift de grens van de gemeenten Groningen en Haren en daarmee het dorp Helpman op naar het Helperdiep met de Natte Brug. Het dorp ontwikkelt zich verder door het groeiende inwoneraantal in Groningen, het verbeterde openbaar vervoer met de komst van de elektrische tram, en de toename van de industrie. In 1914 gaat ook het resterende, grootste deel van het dorp door grenscorrectie over naar de gemeente Groningen. De gemeentegrens schuift op tot aan de Esserweg.

Nog meer uitbreidingen
Directeur gemeentewerken Mulock Houwer en de Amsterdamse stedenbouwer Berlage presenteren in 1921 het plan om de Verlengde Hereweg, vanaf het RKZ, met twee parallelwegen, gescheiden door groenstroken, te verbreden. Kenmerkend voor het plan zijn de ruim opgezette woningen van twee en drie woonlagen met kap aan beide kanten van de Verlengde Hereweg en de brede toegangsweg naar de stad vanuit Haren. Architect Eelkema, ook verantwoordelijk voor het ontwerp van het Helperbad en Huize Eugeria, tekent voor het ontwerp. In de jaren zestig wordt de wijk Coendersborg gebouwd, in de jaren negentig de wijk Klein Martijn. Tot op de dag van vandaag heeft Helpman haar bijzondere karakter behouden, door kenmerkende architectuur en de sporen uit het verleden.

- Verslag van een 17e-eeuwse grondverdelingskwestie te Helpman.

- "Tegenwoordig wordt er veel gesproken over de zogeheten 'Tiny Houses' en hoe die een revolutie in de woningbouw teweeg zouden kunnen brengen. Nochtans is er weer eens niets nieuws onder de zon. In 1918 adverteeerde J. Tmmer & zonen in het innovatieve Helpman namelijk al met verplaatsbare landhuizen van eenzelfde klein formaat."

Bezienswaardigheden

- Elektriciteitscentrale Helpmancentrale uit 1930.

Evenementen en activiteiten

- "De uit 1926 daterende Muziekkoepel in het Sterrebos staat in een uiterst sfeervolle omgeving en heeft een prachtige akoestiek. Comité Sterrebos Live! blaast in de zomer leven in de Muziekkoepel. Op de 2e zondag van mei tot en met september worden telkens twee muzikale acts geprogrammeerd. Een ruim scala aan muziekstijlen komt voorbij om een breed publiek te bedienen. De concerten duren van 14.30 tot 17.30 uur. De optredens worden bekostigd door Wijkcomité Helpman, Wijkcomité Herewegbuurt en bewonersorganisatie Oosterpoort en zijn daarom gratis toegankelijk. Er is een beperkt aantal zitplaatsen beschikbaar. Er is niets op tegen wanneer je je eigen tuinstoeltjes of picknickkleedje mee neemt. Barista Marc Korfage vormt met zijn Caffé Mobile een kleurrijke toevoeging aan Sterrebos Live! en voorziet je graag van een drankje. Tante Greet zorgt voor saté en ijs. Wij gaan ervan uit dat je geen afval achterlaat. Er is een eenvoudige toiletvoorziening. Muzikanten spelen er graag en regelmatig wordt er ook door het enthousiaste publiek gedanst."

Landschap, natuur en recreatie

- Het Sterrebos is een park in het N van de wijk Helpman. Het is een gemeentelijk monument. Het vrijwel vierkante Sterrebos is ontworpen door stadshovenier Jan Godfried Becker, en is in 1765 aangelegd op initiatief van burgemeester Hendrik van Sijsen. Oorspronkelijk was het daadwerkelijk een sterrenbos: een bos met acht paden die vanuit een centraal punt in verschillende richtingen liepen. Deze opzet, die in de 18e eeuw in zwang was en bij uitstek geschikt was voor de jacht, is grotendeels verloren gegaan. Na de ontmanteling van de vestingwerken van Groningen is het bos tussen 1882 en 1883 aan de zuidzijde uitgebreid. Onder leiding van de Haarlemse architect Louis Paul Zocher is de geometrische Franse stijl vervangen door de toen in zwang zijnde Engelse landschapstijl. De rechte lanen zijn daarbij vervangen door slingerpaden en verder zijn er heuvels aangelegd met in het centrale middelpunt een vijver. In het bos komen onder meer stinzenplanten, eekhoorns en enkele vleermuiskolonies voor. Ook broedt er een kolonie reigers.

- Landgoed Groenestein is ontstaan rond 1685. 300 jaar lang lag Groenestein in het landelijk gebied onder de stad. Nu is het onderdeel van de wijk Helpman. Landschapsbeheer Groningen heeft het landgoed in 2021 opgeknapt. In het parkje zijn de zichtlijnen hersteld, de waterpartij is schoongemaakt en oude of zieke planten zijn vervangen. Ook zijn de laanstructuren hersteld.

Links

- Algemeen: - Site van en over Helpman.

- Nieuws: - De kleurrijke wijkkrant Helperbel (1x per kwartaal) is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers, vanaf 1999).

- Belangenorganisatie: - "Wijkcomité Helpman is opgericht in 1982 en heeft zich tot doel gesteld: het bevorderen van het woon-, werk- en leefklimaat in de wijk. De vereniging beoogt haar doel te bereiken door onder meer: in contact te treden, overleg te voeren en samen te werken met overheden, instellingen en organisaties, die (mede-)zeggenschap hebben over de woon-, werk- en leefomstandigheden; het bevorderen dat de bewoners betrokken worden bij het overleg over knelpunten en activiteiten in de wijk; het vervullen van een bemiddelingsfunctie tussen enerzijds organen en personen in de wijk en anderzijds (gemeentelijke) instanties en organisaties; het verzorgen van publiciteit en informatie(-bijeenkomsten) over de situatie in de wijk."

- MFC: - Multifunctioneel centrum MFC De Wijert-Helpman (P.C. Hooftlaan 1) is een activiteitencentrum voor de inwoners van deze wijken. Voor jong en ouder zijn er gedurende de hele week verschillende activiteiten. Het programmaboekje van het lopende seizoen met het volledige overzicht is te verkrijgen bij de receptie van het MFC.

- Zorg: - In 2015 is Woonzorgcentrum Coendershof gerealiseerd aan de Helper Brink, als opvolger van Verpleeghuis Coendershof, dat in 2013 is gesloopt. Zorginstelling ZINN was opdrachtgever van de vervangende nieuwbouw. Het nieuwe hoofdgebouw bestaat uit een restaurant, 87 zorg- en huurappartementen en een parkeerkeergarage. Het is een multifunctioneel centrum voor moderne ouderenzorg met 'stadse' allures. Coendershof ligt in de groene wijk Helpman, tegenover een prachtig park.

Voor de entree van het toenmalige Verpleeghuis Coendershof ontwierp keramiste Maggi Giles in 1970 een wandsculptuur in hoog- en laagreliëf (afmeting ca. 10x4 meter). Het veelkleurige mozaïek van klei laat een landschap met dieren zien. De uitvoering kwam tot stand in samenwerking met Koninklijke Delftsche Aardewerkfabriek De Porcelijne Fles te Delft, die de tegels heeft gefabriceerd. De opdracht is uitgevoerd in het kader van de zogeheten percentageregeling. Deze regeling, die in 1951 door het Rijk was ingesteld, bepaalde dat 1 à 1,5 procent van de bouwsom kon worden bestemd voor decoratieve aankleding, waaronder werd verstaan: "het aanbrengen van vaste kunstwerken van monumentaal karakter". Bij de bouw van het huidige woonzorgcentrum in 2015 is het kunstwerk verhuisd van de entree naar de buitenzijde van het gebouw, waardoor sindsdien ook voorbijgangers er van kunnen genieten.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Wikipedia,
  
  , (2020)
  
• 3. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)