Heiligerlee

Plaats
Dorp
Oldambt
Oldambt
Groningen

heiligerlee_klokkengieterijmuseum.jpg

Sinds 1987 is in de voormalige klokkengieterij van de gebroeders Van Bergen, uit 1862, Klokkengieterijmuseum Heiligerlee gevestigd. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Sinds 1987 is in de voormalige klokkengieterij van de gebroeders Van Bergen, uit 1862, Klokkengieterijmuseum Heiligerlee gevestigd. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Heiligerlee

Terug naar boven

Status

- Heiligerlee is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Oldambt. T/m 2009 gemeente Scheemda.

- Onder het dorp Heiligerlee valt ook een deel van de buurtschap Napels (en wel het deel Napels Oost).

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
('t) Haailegerlee, 't Aailegerlee. Heiligerlee heet in de volksmond ook wel Kloosterholt.

Oudere vermeldingen
1290 kopie 13e eeuw, 1338 Asterlo, 1291 kopie 16e-17e eeuw Asterloo, 1398 kopie 16e eeuw ter Heyligerlee, te Heligelee, 1579 Heyligerlee.

Naamsverklaring
Het Oudfriese aster in de oudste vormen betekent 'ooster', ter onderscheiding van buurdorp Westerlee. Onder invloed van het aldaar gevestigde vrouwenklooster Mons Sinaï (1223-1594) moet de huidige naam met heilig zijn ontstaan; lee is verwant met het Oudsaksische hlêo '(graf)heuvel' en verhoudt zich tot leeuw (waarvoor zie ook Beneden-Leeuwen en Boven-Leeuwen) als snee tot sneeuw. Anderen denken ten onrechte aan lede 'gegraven of vergraven waterloop'.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Heiligerlee grenst in het W en N aan Scheemda, in het O aan Winschoten en in het ZW aan Westerlee, en ligt Z van de A7 en Midwolda, ZZW van Oostwold, ZW van Blauwestad en Finsterwolde, WZW van Beerta, N van Oude Pekela en NO van Veendam.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Heiligerlee 95 huizen met 693 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 600 huizen met ca. 1.450 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Slag
De Slag bij Heiligerlee is diep in ons collectieve geheugen gegrift. Op 23 mei 1568 wist een klein leger onder leiding van Lodewijk en Adolf, graven van Nassau en de jongere broers van Willem van Oranje, de Spanjaarden een gevoelige nederlaag toe te brengen. De Slag werd hierdoor bekend als het begin van de Tachtigjarige Oorlog*. In Museum Slag bij Heiligerlee staat de ontdekking naar de (on)waarheden over deze Slag centraal. Met behulp van een film en een wandvullende presentatie word je uitgedaagd zelf op zoek te gaan naar de betekenis van de Slag. Tijdens het bezoek wordt in een korte film het verhaal van de Slag verteld. Een wandvullende presentatie behandelt door middel van afbeeldingen en tekst de wereld van toen, de aanleiding voor de opstand en de betekenis van de Slag voor Nederland. Op een enorme afbeelding van de Slag legde men vol trots, maar wel een beetje geflatteerd de prestatie van Lodewijk en Adolf voor het nageslacht vast. Youtube bestond immers nog niet? De bezoekers worden uitgedaagd om zelf te beoordelen of het beeld van de Tachtigjarige Oorlog, zoals ze dat op school hebben geleerd, wel klopt.

In de presentatie krijg je naast informatie ook de kans te beleven wat het was om in een slag mee te vechten. Zo zijn niet alleen harnassen en wapens uit de 16e eeuw te zien, maar kun je ook een harnas aanraken en voelen hoe zwaar zo’n harnas of musket eigenlijk was. Ook de bodemvondsten en de collectie oude boeken, belichten de Slag vanuit een nieuw perspectief. De Slag is ook buiten te beleven. Er zijn twee leuke, avontuurlijke en met bijzondere routepalen gemarkeerde wandelroutes aangelegd. Ze lopen door de mooie natuurgebieden De Hoogte (Heiligerlee) en De Garst (Westerlee), waar de strijd in 1568 plaatsvond. Tijdens de route ontdek je het landschap, vind je sporen van het verleden en stuit je op bijzondere ‘beleefplekken’. De Beleefroute kan gelopen worden met een routeboekje dat voor € 2,50 bij het museum te verkrijgen is. De route kan ook worden gelopen met de smartphone. Download hiervoor de gratis app uit de Apple Appstore of de Google Playstore.

* Peter Nissen (hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Radboud Universiteit van Nijmegen) en Hein van der Bruggen (een Roermondse jurist en historicus) stellen in hun in 2014 verschenen standaardwerk 'Roermond - Biografie van een stad en haar bewoners' dat dit niet klopt, en dat de Tachtigjarige Oorlog in werkelijkheid een maand eerder is begonnen, en wel in Roermond. Roermond was een strategisch belangrijke stad en daarom wilde Willem van Oranje de stad aan Maas en Roer op 23 april 1568 innemen, als onderdeel van wat bekend is geworden als 'Oranjes eerste invasie'. Dat mislukte. Aan Oranjezijde vielen bijna tweeduizend slachtoffers, ongeveer twee derde van het leger. Precies een maand later, op 23 mei, behaalden twee broers van Willem, Lodewijk en Adolf van Nassau, in Heiligerlee de beroemde overwinning op de Spanjaarden. Die staat nu, 4,5 eeuw later, nog altijd te boek als het begin van de Tachtigjarige Oorlog. "Dat komt omdat nederlagen het in de beeldvorming nu eenmaal minder goed doen dan overwinningen", aldus de genoemde schrijvers.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het dorp heeft 1 rijksmonument, zijnde het Graaf Adolfmonument, ter nagedachtenis aan de - hierboven vermelde - Slag bij Heiligerlee uit 1568, waarmee volgens de traditionele Nederlandse geschiedschrijving de Tachtigjarige Oorlog zou zijn begonnen. Het huidige monument dateert uit 1873 en is vernoemd naar graaf Adolf van Nassau, die vocht aan Staatse zijde en bij de Slag omkwam. Het monument bevindt zich aan de westzijde van het dorp. Om het beeld heen is het Graaf Adolf van Nassaupark aangelegd. In dit park is tijdens de aanleg van het huidige monument een zwarte populier geplant, die met een omtrek van ruim 6 meter een van de dikste bomen van de provincie Groningen is.

- Molen Het Oldambt (Provincialeweg 4) is een kleine korenmolen, in 1960 gebouwd door molenmaker Albert Roemeling bij zijn werkplaats in Scheemda. Bij de verhuizing van het bedrijf, dat inmiddels is overgenomen door de echtgenoot van de kleindochter van Roemeling, naar industrieterrein Eextahaven in 1999, is het molentje meeverhuisd, waar het vanaf de openbare weg goed zichtbaar is bij de entree van het bedrijf. De molenmakers zetten de molen, die de status van gemeentelijk monument heeft, regelmatig in beweging. Industrieterrein Eextahaven valt overigens vrijwel geheel onder het dorpsgebied van buurdorp Scheemda. Alleen enkele panden rond deze molen (zijnde de panden op Provincialeweg 2/4/4a/6) vallen, als een soort enclavetje, onder het dorpsgebied van Heiligerlee.

- Klokkengieterijmuseum Heiligerlee is gevestigd in de voormalige Klokkengieterij van de gebroeders van Bergen. Deze vestiging van het bedrijf is geopend in 1862, onder de naam St. Paulinus. In het begin worden voornamelijk luidklokken gegoten voor met name kerktorens in heel Nederland. Eind jaren dertig gaat het bedrijf zich toeleggen op het fabriceren van carillons. Om dit nieuwe product in de schijnwerpers te plaatsen, is in 1942 een klokkentoren met een carillon aan de voorzijde van de klokkengieterij aangebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog legt het bedrijf zich meer toe op het maken van brandweerbenodigdheden. In 1980 gaat het bedrijf failliet. Sinds 1987 is in het gerestaureerde bedrijfspand het Klokkengieterijmuseum gevestigd. Het museum geeft een beeld van de wereld van klokken, carillons en torenuurwerken. In de gerestaureerde gietkuil wordt met een film en modellen getoond hoe het gietproces in zijn werk gaat. De collectie omvat verschillende oude en recentere klokken, waaronder een 15e-eeuwse klok, gegoten door Geert van Wou, die nog altijd als 'de Stradivarius van de klokkengieters' wordt beschouwd.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Feestcomité De Kloosterboertjes organiseert door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten in Heiligerlee.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- In Speeltuin Heiligerlee vind je vele speeltoestellen voor kinderen van verschillende leeftijdsgroepen. Tijdens de openingstijden van de speeltuin is er altijd een toezichthouder aanwezig. "Lekker met een kaart of via de app op je telefoon een van beide avontuurlijke gemarkeerde wandelroutes in en rond het dorp gaan wandelen om zo te genieten van het landschap en tevens kennis op te toen over ons verleden over de Slag. Na de wandeltocht biedt de speeltuin die zich vlak bij de start van de Beleefroute bevindt, de gelegenheid om even na te genieten op het terras onder het genot van een kopje koffie met appeltaart of iets anders. De kinderen kunnen zich met een lekker ijsje in de hand nog even uitleven in de speeltuin op de vele speeltoestellen. Een andere mogelijkheid is om de musea in het dorp te gaan bezoeken en daarna nog even te relaxen in de speeltuin. Deze mogelijkheden zijn ook zeer geschikt voor een schoolreisje. Dit schoolreisje zou ook gecombineerd kunnen worden met een bezoek aan de Klokkengieterijmuseum en/of het Slag bij Heiligerleemuseum. Een andere combinatiemogelijkheid is om de Belevingsroute van de Tachtigjarige Oorlog in het bos van ons dorp te combineren met de speeltuin als vertrek- en eindpunt. Wil je tijdens of buiten de openingstijden een feestje organiseren en gebruik maken van onze faciliteiten dan is dit ook mogelijk. De speeltuin en ons gebouw zijn uitermate geschikt voor een verjaardagfeestje of familiedag."

- Beleefroute Slag bij Heiligerlee is een 4 km lang pad door de natuur in het gebied waar ooit een klooster heeft gestaan.

- De landelijke Nationale Boomfeestdag 2018 (dit was de 61e editie) is op 14 maart gehouden in natuurgebied De Hoogte in Heiligerlee. Staatsbosbeheer heeft deze dag aangegrepen om landelijk aandacht te vragen voor de ziekte essentaksterfte in de provincie Groningen. Op De Hoogte zijn veel essen door de ziekte verloren gegaan. Staatsbosbeheer heeft er honderden moeten kappen. Er zijn kale vlaktes ontstaan, waarop nieuwe bomen worden geplant. Ze willen af van de monocultuur en er gevarieerde boomsoorten planten, waardoor gebieden minder kwetsbaar worden voor ziektes bij een bepaalde boomsoort. Op 14 maart 2018 zijn op De Hoogte ca. 1000 bomen aangeplant.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Heiligerlee (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Heiligerlee.

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelangen Heiligerlee behartigt, in brede zin, de belangen van het dorp. Omdat de overheid zich steeds meer terugtrekt komen er meer verantwoordelijkheden bij het dorp zelf te liggen. Dorpsbelangen wil hier in goede samenwerking met de inwoners, het verenigingsleven, de gemeente en instanties zoals Acantus en de politie invulling aan geven. Zij zet zich in voor onderwerpen zoals onderhoud groen, woonomgeving, verkeerssituaties, woningbouw, sociale problematiek en voorzieningen.

- Buurthuis: - In het winterseizoen functioneert de speeltuin vooral als Buurtcentrum. Vele verenigingen maken al gebruik van het speeltuingebouw; Ouderensoos, Koffiemiddag Ouderen, Handwerkclub, Damesclub, Sjoelvereniging, Vrouwenvereniging, en Wandelclub 'Lopend en rollend door Heiligerlee'. Daarnaast zijn er regelmatig activiteiten, zoals een maandelijkse Workshop, Bingo en Kinderclubs. Verder zijn we bezig met het ontwikkelen van nieuwe clubs en activiteiten om de leefbaarheid in ons dorp te bevorderen.

- Onderwijs: - Basisschool Heiligerlee is een gezellige dorpsschool met ca. 85 leerlingen. De leerlingen komen voornamelijk uit het dorp en uit Winschoten, enkele leerlingen komen uit Beerta en Scheemda. Er is veel aandacht voor de manier waarop kinderen en leerkrachten met elkaar omgaan. Dat maakt dat kinderen zich op hun gemak voelen en met plezier naar school gaan. Leren met plezier gaat immers een stuk gemakkelijker. Op deze openbare school is iedereen welkom, ongeacht sociale, culturele of levensbeschouwelijke achtergrond. De school is een plaats waar verschillende opvattingen en levensstijlen elkaar kunnen ontmoeten, op basis van wederzijds respect en vertrouwen. Ze werken met gecombineerde klassen, waar kinderen mét en ván elkaar leren. Door deze manier van werken is de effectieve leertijd hoog en is er individuele aandacht voor de leerlingen. De school staat voor de kinderen optimaal laten ontwikkelen in overeenstemming met hun mogelijkheden, waardoor ze zo goed mogelijk zijn toegerust voor hun verdere schoolloopbaan.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Heiligerlee.

Reactie toevoegen