Harssens

Plaats
Buurtschap
Het Hogeland
Groningen

Harssens plaatsnaambord [640x480].jpg

Harssens is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Harssens is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Harssens herbouwde boerderij.jpeg

Harssens, deze recent herbouwde boerderij wordt als vakantiewoning verhuurd door Het Groninger Landschap

Harssens, deze recent herbouwde boerderij wordt als vakantiewoning verhuurd door Het Groninger Landschap

Harssens.jpeg

Harssens

Harssens

Harssens bruggetje.jpeg

Harssens, tijdens het broedseizoen (tot half juni) staat dit bruggetje open om doorgaand verkeer te weren i.v.m. de broedende vogels

Harssens, tijdens het broedseizoen (tot half juni) staat dit bruggetje open om doorgaand verkeer te weren i.v.m. de broedende vogels

Harssens deel van informatiepaneel I.jpeg

Harssens, op dit informatiepaneel ter plekke kun je lezen wat er zo bijzonder is aan de buurtschap

Harssens, op dit informatiepaneel ter plekke kun je lezen wat er zo bijzonder is aan de buurtschap

Harssens

Terug naar boven

Status

- Harssens is een buurtschap in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- De buurtschap Harssens valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Adorp.

- De buurtschap Harssens ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
10e-11e eeuw Hersingi, 12e eeuw? Hersingen, 1364 Hersinghe, 1365 Hersenze, 1398, 1405 Harsense, 1440 Hersense, 1457 Hersens, ca. 1660, 1781 Harsens. In 1371 wordt ‘Aytardus de Hersinse’ in de archieven vermeld. Waarschijnlijk bewoonde hij het 'steenhuis'.

Naamsverklaring
Betekent 'bij de lieden van de persoon Hersa' (ontstaan uit de naam Hariso). De ontwikkeling van het suffix -ingi tot ens is Fries.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Harssens ligt direct Z van Adorp. De W van de provincialeweg gelegen Harssenslaan is onbewoond, evenals het Z daarvan gelegen terrein met weg van de voormalige borg, gelegen aan het Selwerderdiepje. Waarschijnlijk kan ook het pand aan de Harsema's Laan (die op Google Maps ten onrechte als Harsema S. Laan staat) O van de provincialeweg, nog tot de buurtschap worden gerekend, evenals het pand Z daarvan.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1809 omvat de buurtschap Harssens 8 woningen. Vermoedelijk omvat de buurtschap vandaag de dag, zoals omschreven bij Ligging, nog slechts twee panden.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
De oorspronkelijke wierde van Harssens is ca. 2.000 jaar oud. Opgravingen op het terrein van boerderij Harssensbosch in 2005, in verband met het herstel van de grachten rond de vroegere borg, hebben potscherven opgeleverd uit de 6e eeuw voor Christus. Ze behoren tot de oudste vondsten die in het Noordgroninger kwelgebied ooit zijn gedaan. Tot deze vondst had men nog geen bewijzen voor bewoning uit die tijd in dit gebied.

Van dorp naar buurtschap
De plaats wordt al genoemd in een register van het klooster van Werden uit omstreeks 1000. Het moet in die tijd al een eigen kerk hebben gehad. Een latere kerk heeft hier tot 1800 gestaan en is toen gesloopt. Het enige dat van de kerk resteert is de luidklok, die nu in het kerkje van Adorp hangt. Al in 1594 zijn de beide dorpen kerkelijk samengevoegd. - Uitvoerige informatie over de kerk van Harssens in infobulletin Winshem van Historische Vereniging Winsum-Obergum, dec. 2005.

Van steenhuis naar borg naar boerderij
In de 14e eeuw is hier sprake van een steenhuis, dat in de 16e eeuw is gesloopt. Iets ten westen van het oude steenhuis is in 1540 de borg Harssens gebouwd. In 1598 komt deze in eigendom van Warmolt Hillebrandes en Catrina van Fritema. Eind 17e eeuw gaan de bezittingen van Warmolts nazaten over naar de families Alberda van Menkema en Lewe, via de verwantschap van hun echtgenotes, en daarna naar de Van Ewsums. In 1742, twee jaar na het overlijden van Anna van Ewsum, wordt de borg Harssens 'op afbraak verkocht'. Dat was een in die tijd gebruikelijke term in huisverkoop-aankondigingen, om aan te geven dat er met een vervallen pand kennelijk niets meer te beginnen viel, en de koper geacht werd het pand af te breken en de stenen ergens voor her te gebruiken.

Het voormalige borgterrein is nog zeer goed in het landschap te herkennen (ook in bijv. atlassen en op Google Maps). Ter plaatse staat nu een boerderij, genaamd Harssensbosch (een verbastering van Harssensborg), waarschijnlijk op de plaats van het voormalige schathuis van de borg. De naam van de boerderij is "waarschijnlijk ingegeven door de volgens overlevering indrukwekkende dubbele bomenrij langs de oprijlaan. Een opvallend iets in het verder open landschap".(2)

Kerstvloed 1717
De grote Kerstvloed van 1717 kost aan 2.000 mensen en zeer veel dieren het leven. In Harssens zijn geen mensen omgekomen. Wel verdrinken er 18 koeien, 4 paarden, 9 varkens en 66 schapen.

Rechten en 'heerlijkheid'
Vanouds was de plaatselijke rechtspraak georganiseerd in jurisdicties, rechtsgebieden, waarbinnen deze rouleerde tussen ‘edele heerden’: boerderijen met stemrecht. Andere rechten waren bijvoorbeeld het collatierecht - dat wil zeggen het recht een om een predikant te benoemen - en het jachtrecht. Op een gegeven moment kwamen de volgende rechten te koop: een aandeel in de rechtspraak te Adorp en Harssens en aandelen in soortgelijke rechten op Sauwerd, Wetsinge en Dijkshorne (= Westerdijkshorn), met daarbij het bij laatstgenoemde dorp horende jachtrecht. Bovendien waren er dergelijke rechten te koop die betrekking hadden op Uitwierde, Solwerd en Biessum, met daarbij het jachtrecht. In 1898 koopt mr. Ekke Fransema (1864-1928) uit Godlinze deze ‘gerechtigheden’, vermoedelijk vanwege zijn affiniteit met de omgeving; Fransema is in 1864 geboren in de onder Adorp vallende buurtschap Hekkum. Zoon Toon erft zijn bezittingen.

In 1965 koopt Jaap Stienstra (1923-2017), in die tijd schooltandarts te Groningen, de genoemde rechten van Toon Fransema. Stienstra heeft zich vele jaren ingezet voor het behoud van erfgoed dat verloren dreigde te gaan, zoals buurtschap Aduarderzijl. Hij had ook een grote passie voor oude rijtuigen, en stond daarmee aan de basis van het Nationaal Rijtuigenmuseum op landgoed Nienoord bij Leek. Hij koopt in 1965 ook de ‘borgklip’ van Harssens: het stukje grond waar de laatste borg op had gestaan. Voor het eerst in bijna vier eeuwen waren het borgterrein en de bijbehorende rechten nu weer in één hand. Zij het dat deze toen nog slechts symbolisch van aard waren, want volgens een reactie onderaan deze pagina waren deze rechten reeds in 1922 en 1923 afgeschaft.

Volgens de koopakte verwerft Stienstra voor de koopsom van vijftig gulden een/tweede overdeeld aandeel in: 1. zeven/zestigste aandeel in zeven ommegangen van acht in de jurisdictie van Adorp en Harssens alsmede het gereserveerde recht van slijtinge van de achtste ommegang op Tammingaheerd vallende; 2. een derde aandeel van de zesde ommegang van acht ommegangen in de clauw des redgerregts van Adorp en Harssens vallende op Tammingaheerd, waaronder begrepen het recht van collatie tot genoemde plaatsen voor een/derde gedeelte. De overige verworven rechten hebben betrekking op de jurisdictie van Sauwerd, Wetsinge en Dijkshorne en op de rechtstoelen van Uitwierde, Solwerd en Biessum; 3. drie/zesde aandeel in het staande redgerrecht van Uitwierde, Solwerd en Biessum met het recht om onder deze gemelde dorpen te mogen jagen; 4. zeven/zestigste aandeel in het recht van de vrije jacht in de jurisdictie Westerdijkshorn; 5. zeven/zestigste aandeel in de staande jurisdictie van Wetsinge en Sauwerd.

Stienstra heeft o.a. een vlag voor de buurtschap laten maken. Het hiervoor beschrevene heeft tevens geleid tot de oprichting van Stichting Heerlijkheid Harssens,die behalve het onroerend goed ook de bij de buurtschap en de andere - hiervoor genoemde - dorpen behorende rechten beheert. Overigens is deze buurtschap nooit een echte heerlijkheid geweest. Dat is een 'dichterlijke vrijheid' van de oprichters van de stichting. De 'heerlijke rechten' betroffen in werkelijkheid het redger-, collatie- en jachtrecht en bovendien meer als traditie dan als werkelijk recht. Het bestaan van een heerlijkheid alhier is nooit aangetoond. Zie ook wat hierover wordt opgemerkt in het Jaarverslag 2010 van de Hoge Raad van Adel (pag. 6 onder de link). De stichting verricht ook onderzoek naar de geschiedenis van de buurtschap. De stichting wil ook ‘spelen’ met de geschiedenis van de 'heerlijkheid' en zo belangstelling wekken voor wat jonkers, redgers en collatoren in het verleden hebben gedaan. Daartoe worden activiteiten georganiseerd zoals 'Landdagen': bijeenkomsten met een speciaal thema voor genodigden (zie bijv. het verslag Landdag 2018). Maar houd er dus rekening mee dat een en ander een hoog fokloristisch gehalte heeft en dat bij hen niet altijd duidelijk is wat feit is en wat fictie, dat je het in historisch opzicht met een korrel zout moet nemen.

Voor nadere informatie over de geschiedenis van deze buurtschap, verwijzen wij naar:

- de vele documenten over Harssens en Harssensbosch op de site van Historische Kring Ubbega;

- Canon van Harssens.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Boerderij Harssensbosch met directe omgeving is eigendom van Het Groninger Landschap. In 2008/2009 heeft zij de boerderij herbouwd, op de plek waar vroeger het koetshuis heeft gestaan. Dat koetshuis hoorde bij de borg, die in 1742 is afgebroken. Er zijn nog restanten van het borgterrein zichtbaar. Bij de herbouw van de boerderij zijn zoveel mogelijk materialen van het voormalige boerderijtje gebruikt. De boerderij is ingericht in de sfeer van 1900. Dankzij het aangelegde fietspad is het boerderijtje nu goed bereikbaar. De grachten rond de borg zijn in 2005 door Het Groninger Landschap hersteld. Het terrein is deels ingericht als natuurgebied. De boerderij wordt verhuurd als vakantiehuis.

De herbouw van boerderij Harssensbosch is financieel mogelijk gemaakt door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling ‘Europa investeert in zijn platteland’ en de Provincie Groningen. De verbouwing is onderdeel van het project 'Laat het reitdiep weer kronkelen!' De Nationale Postcode Loterij ondersteunt dit ambitieuze project van Stichting Het Groninger Landschap. De Loterij vindt dat het oudste cultuurlandschap van West-Europa behouden moet blijven en geeft met haar steun een krachtige impuls aan recreatie en natuurherstel in het Reitdiepgebied. De Postcode Loterij heeft Het Groninger Landschap in 2008 gesteund met een bijdrage van ruim 2,5 miljoen euro, uit haar jaarlijkse 13e trekking.

- Langs het Selwerderdiepje liggen nog restanten van twee oude veldovens, waar waarschijnlijk de stenen zijn gebakken voor de borg die in de 18e eeuw is afgebroken. Ook zijn de contouren van een borg uit de 13e eeuw zichtbaar: de voorganger van de borg die in de 18e eeuw is afgebroken. Ook is er nog een oud kerkenpad te zien.

- In december 2013 zijn 6 grenspalen geplaatst langs de oude grenzen van de 'heerlijkheid' Harssens, om zo meer bekendheid aan dit gebiedje te geven (zie als kanttekening daarbij onze opmerking in de laatste inhoudelijke alinea in het hoofdstuk Geschiedenis. Zie ook de reactie onderaan de pagina onder de link).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Langs buurtschap Harssens loopt het Selwerderdiepje.

Reacties

(2)

Beste Plaatsengids,

Helaas is de pretentie dat Harssens ooit een heerlijkheid was niet het enige verzinsel van dit clubje. Men noemt zich 'minister' en spreek van een 'kapittel', termen die geschiedkundig niets met heerlijkheden van doen hebben. Voor wat betreft de vermeende heerlijke rechten, het gaat hier om het jachtrecht en het collatierecht. Deze rechten zijn in respectievelijk 1922 en 1923 afgeschaft. Toch roept de 'heerlijkheid' dat ze deze rechten wel hebben: https://www.dvhn.nl/groningen/Heerlijkheid-Harssens-%E2%80%98koloniseert... Op zich is het te waarderen dat men lokaal een folkloristische club organiseert op een thema uit het verleden, alleen moet dat wel eerlijk gebeuren!

Dank voor uw reactie. Als rechtgeaard journalist doe ik aan waarheidsvinding en duiding, ook en juist met betrekking tot alles wat op Plaatsengids.nl staat vermeld. De lezer moet ervan uit kunnen gaan dat wat wij vermelden klopt en niet uit de dikke duim is gezogen. Ik had deze club wel vermeld en al de nodige vermoedens m.b.t. het folkloristisch gehalte, maar dat nog niet verder uitgezocht. Ik heb de pagina nu verder uitgewerkt en de door u gemaakte kanttekeningen er ook in verwerkt. Wat u al zegt: op zich is het lovenswaardig dat men een folkloristische club opricht die op ludieke manieren aandacht vraagt voor de cultuurhistorie, zoals er bijv. vele 're-enactment'-clubs in ons land zijn, zolang voor de lezer/kijker/toehoorder maar duidelijk wordt gemaakt wat feit is en wat fictie. Helaas is dat bij hen niet altijd duidelijk. Die kanttekening heb ik er dan ook bij gemaakt.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen