Gortel

Plaats
Buurtschap
Epe
Veluwe
Gelderland

gortel_niersen_oranjevereniging_sinds_1946.jpg

In de Eper buurtschappen Gortel en Niersen vieren ze al sinds 1946 jaarlijks Koningsdag (voorheen natuurlijk Koninginnedag) met spelletjes op een echte feestweide op een prachtige plek in het bos. Het is al meer dan 70 jaar elk jaar weer een groot succes!

In de Eper buurtschappen Gortel en Niersen vieren ze al sinds 1946 jaarlijks Koningsdag (voorheen natuurlijk Koninginnedag) met spelletjes op een echte feestweide op een prachtige plek in het bos. Het is al meer dan 70 jaar elk jaar weer een groot succes!

Gortel Gortelse Dag [640x480].jpg

T/m 2007 was de Gortelse Dag een jaarlijkse traditie. Sinds 2008 mag deze niet meer worden gehouden omdat gemeente en/of kroondomein het evenement te grootschalig vinden. De buurtschap bezint zich op alternatieven.

T/m 2007 was de Gortelse Dag een jaarlijkse traditie. Sinds 2008 mag deze niet meer worden gehouden omdat gemeente en/of kroondomein het evenement te grootschalig vinden. De buurtschap bezint zich op alternatieven.

Gortel

Terug naar boven

Status

- Gortel is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Epe.

- De buurtschap Gortel valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Emst.

- De kleine buur-buurtschappen Gortel en Niersen werken op veel gebieden samen en delen diverse gemeenschappelijke voorzieningen en projecten, zoals de school, de buurtvereniging, en het buurtschappenplan.

Terug naar boven

Naam

In het dialect
Gottel.

Oudere vermeldingen
14e eeuw Gurtell, 1562 Gortell, 1573 en 1665 Gortel.

Naamsverklaring
Etymologie onduidelijk. Naar de vorm een samenstelling met lo 'licht, open bos'. De oude vormen wijzen niet in de richting van Grotel 'groot open bos'. Voorgesteld is uit te gaan van goor-t-el* 'drassige open plaats in het bos', maar de verklaring van de -t- als secundaire verbindingsklank is onwaarschijnlijk. Eerder behoort de -t- tot de stam. Ook verklaard als een samenstelling van het Middelnederlandse gort(e) 'gort, pap' met lo 'poel', naar de slijkerige bodem?(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Gortel ligt ZW van Epe, W van Emst, rond het punt waar o.a. de Oranjeweg, Vierhouterweg, Boshuisweg, Elburgerweg, Gortelseweg en Hanendorperweg bij elkaar komen. De buurtschap ligt midden in de bossen en heide van Kroondomein Het Loo en grenst in het W aan de gemeente Nunspeet (kern Vierhouten).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Gortel 30 huizen met 210 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 25 huizen met ca. 70 inwoners.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "In mei 2016 is - onder meer dankzij de inbreng van de inwoners en van Cultuurland Advies - een Buurtschappenvisie en een Landschapsbiografie t.b.v. de toekomst van de buurtschappen Gortel en Niersen gereedgekomen (via deze link kun je in 5 filmpjes van ongeveer 5 minuten een indruk krijgen van de geschiedenis van de genoemde buurtschappen, in het kader van de destijds op te stellen Landschapsbiografie). Deze nederzettingen vormen twee prachtige, unieke buurtschappen gelegen in de beschutte omgeving van Kroondomein Het Loo. Bos, hei en open ruimte sluiten naadloos op elkaar aan. De natuur bepaalt in grote mate het tempo van leven: jaargetijden en seizoenswisselingen worden intens beleefd. Door mens en dier. Het lijkt bijna alsof de tijd hier heeft stilgestaan. Mythe of werkelijkheid? Was het hier altijd zo? En zal het altijd zo blijven?

“Het is belangrijk dat we met elkaar een visie ontwikkelen op de toekomst van onze buurtschappen”, aldus Herman Arentsen, voorzitter van de Vereniging Gortel Niersen. “Alleen wanneer we met elkaar acteren vanuit een gedeelde visie kunnen we op dynamische wijze vorm geven aan deze toekomst. Want dat is vooral waar het om gaat: hoe zullen de beide buurtschappen zich in de toekomst kunnen aanpassen aan de eisen van de tijd? En ondertussen toch zo uniek en puur mogelijk blijven. Niet alleen voor ons, maar vooral ook voor de generaties die na ons in deze unieke omgeving zullen wonen.”

Toch gaat het niet alleen om wonen en werken in de buurtschappen. Ook zaken als bijvoorbeeld de omgang met cultuurhistorie en gebouwd erfgoed en in samenhang daarmee de verwachte Toeristische ontwikkeling, zijn in de visie en biografie verwerkt. “Hier liggen ook belangrijke vraagstukken voor bijvoorbeeld de Provincie, Gemeente, Rijksdienst en Kroondomein”, zegt Eric Hulstein, projectleider namens de Vereniging. “Ook met hen en andere betrokkenen hebben we intensief overlegd. Alleen door een zo breed mogelijk gedragen beeld over de toekomst van Gortel en Niersen kunnen we met elkaar het gesprek aangaan over de meest optimale invulling hiervan.” De Buurtschappenvisie en de Landschapsbiografie, waarin met name de historische ontwikkeling van de buurtschappen wordt beschreven, zijn op 21 mei 2016 in boekvorm overhandigd aan de Provincie Gelderland, de gemeente Epe en Kroondomein Het Loo (zie hier de video van de presentatie). Tevens is een boeiende film gemaakt van het proces dat heeft geleid tot de ontwikkeling van de beide documenten." (bron: site van de genoemde buurtschappen)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Gortel heeft 6 rijksmonumenten. Het betreft allemaal terreinen met grafheuvels uit het Neolithicum en/of de Bronstijd.

- Gortel is een 'beschermd dorpsgezicht'.

- In 1889 is in Gortel vereniging Het Mosterdzaadje opgericht, in de woning tegenover de huidige kapel. Op zondagavond waren hier enkele vrienden bijeen, samen met evangelist P. van der Kam, evangelist van evangelisatie Bethel in Emst. Het doel van de vereniging was om het Woord van God te verkondigen. Tijdens een van de volgende vergaderingen werd ook besloten tot het oprichten van een school. In 1890 is het eerste evangelisatie-/schoolgebouw opgetrokken. Dit stond schuin tegenover de huidige kapel. Dit gebouw werd al snel te klein en is in 1905 vervangen door het huidige gebouw.

In de beginjaren van de 20e eeuw was er nauw contact tussen de evangelisatie en H.M. Koningin Wilhelmina. Wilhelmina was bevriend met Tonia van Beek-Visch, dochter van een van de oprichters D. Visch. Eenmaal per jaar kwam ze bij de 'meester' in Gortel op de thee. Van 1928 tot 1968 zijn evangelisatie en school gediend door dhr. M. Kommers, die een stempel gezet heeft op de Gortelse gemeenschap. In 1972 is het gebouw aan de onderwijsbestemming onttrokken. Vanaf dat moment werd school gehouden in het gebouw achter de kapel. Ook hadden daar de zondagse diensten plaats. In 1985 is de oude school weer als kapel in gebruik genomen. In 2012 zijn dak, goten en klokkentoren grondig gerestaureerd. De kapel (voorheen school) en de meesterswoning met linden zijn gemeentelijke monumenten.

In kapel Het Mosterdzaadje in Gortel (Oranjeweg) wordt nog iedere zondag een dienst gehouden. In 2004 is de evangelisatie een vrije evangelisatie geworden. De vereniging Het Mosterdzaadje is geen kerk, maar doet wat ze al 125 jaar heeft gedaan: op zondag een samenkomst beleggen. Er is dus geen kerkenraad, er wordt niet gedoopt en er wordt geen Heilig Avondmaal bediend. Er wordt alleen gepreekt. Omdat de Vrije Evangelisatie Het Mosterdzaadje geen kerk is, is de vereniging ook niet gebonden aan kerkelijke structuren. Hierdoor is het mogelijk dat predikanten van verschillende kerkelijke denominaties voorgaan.

- Aan de Lankertsweg (zandweg) ziet u tussen het groen verscholen een kleine keuterboerderij, een arbeiderswoning van vroeger. Alle woningen van Gortel zijn in het bezit van Kroondomein Het Loo. Hier woonden tot begin 20e eeuw de bosarbeiders, die in de herfst en winter in de bossen werkten en ´s zomers op het land. Na deze boerderij komt u op een oude holle weg, een weg die wel 2 meter dieper ligt dan de akker.

- Nabij de Boshuisweg staat de Wilhelmina-linde binnen een smeedijzeren hek. De toenmalige boswachter, meester en kinderen van Gortel en Niersen hebben deze boom geplant in 1898 (het jaar waarin Wilhelmina koningin werd).

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- "Een heerlijk feest voor jong, niet meer zo jong en al wat ouder: het jaarlijkse Koningsfeest van Oranjevereniging Gortel-Niersen-Het Loo wil je toch niet missen? Want wat is er nu leuker dan het vieren van Koningsdag zoals het in de oorsprong bedoeld is! Een feest op een prachtige feestweide, met oude spelletjes en gebruiken en natuurlijk het liefst een zonnetje en fijne temperaturen. Maar ook als die er niet zijn, is het toch altijd weer dikke pret op de feestweide aan de Elspeterweg. De kinderen gaan met een 'spelkaart' in de hand van spelletje naar spelletje. Zaklopen, ringsteken en natuurlijk de kinder-kegelbaan. En natuurlijk zijn er voor de kinderen prachtige prijzen te winnen. De kosten worden daarbij ouderwets laag gehouden. Kinderen van leden van de Oranjevereniging spelen gratis mee. Niet-leden betalen 5 euro per kind voor een hele middag plezier. Natuurlijk kan men ook ter plekke nog lid worden.

Ook voor de volwassenen is er veel traditioneel 'vermaeck', zoals de speciale 'buks-schiet-tent' en blikgooien met ouderwetse sokkenballen. Doelschieten kan ook en met minder lichamelijke inspanning kan men het gewicht van de krentenwegge of de naam van de pop raden. De meeste strijd vindt ieder jaar weer plaats op de kegelbaan; daar strijden de deelnemers om de felbegeerde eerste plaats. Gezelligheid staat voorop. In de grote feesttent draait ieder jaar het Rad van Avontuur, waar altijd mooie prijzen mee zijn te winnen. Natuurlijk ontbreken ook een hapje en drankje niet, ook dat hoort bij het mooiste Koningsfeest van deze streek. Bestuur, leden én de vele vrijwilligers van de Oranjevereniging nodigen iedereen graag uit om op 27 april naar de feestweide in Niersen te komen. Door de goede bewegwijzering is de feestweide gemakkelijk te vinden. Vanaf 13.30 uur is iedereen van harte welkom. Na een toespraak van o.a. de burgemeester en het gezamenlijk zingen van het Wilhelmus barst het feest los."

Het begon in 1946 allemaal met het oprichten van een Oranjecomité. Bij de medewerkers van de Koninklijke Houtvesterij - boswachters, jachtopzieners en bosarbeiders, allen werkzaam op Kroondomein Het Loo - was er de behoefte om op geheel eigen wijze de - toen nog - Koninginnedagen te vieren. Veel personeelsleden hadden kenbaar gemaakt zich in dit kader te willen verenigen. De doelstelling van het Comité was om de gezinnen van de personeelsleden de gelegenheid te geven het jaarlijkse Koninginnefeest te vieren in de buurtschappen Gortel en Niersen. In 2004 is het comité een vereniging geworden. Nadat men het feest aanvankelijk om en om in de respectievelijke buurtschappen hield, wordt er tegenwoordig jaarlijks een prachtige feestweide met feesttent en andere toebehoren opgebouwd aan de Elspeterweg. Voor een indruk van dit evenement zie de fotoreportage van Koningsdag editie 2019 en de videoreportage van Koningsdag editie 2019.

- Jaarlijks verzorgt een jachtopziener in de zomermaanden een drietal natuurpresentaties in de kapel te Gortel. In de herfst trekt de Herfstwandeling met de jachtopzieners van Kroondomein Het Loo altijd veel bezoekers. Naast een wandeling door het natuur- en cultuurlandschap van de Koninklijke Houtvesterij wordt een traditionele maaltijd genuttigd van erwtensoep en roggebrood met spek.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Met Trage Tocht Gortel-Niersen (16 km) maak je een stevige boswandeling op de Veluwe door de Kroondomeinen, rond de in de titel genoemde zeer kleine woonenclaves, met 16 km rust en stiltegarantie. De buurtschap Gortel bestaat uit niet meer dan een vijftigtal inwoners. De bewoners hebben van oudsher een sterke binding met het koningshuis. De meeste mensen uit deze omgeving vonden werk in het Kroondomein en het koninklijk huis. Tot het eind van de 19e eeuw waren de meeste bossen en heidevelden op de Veluwe gemeenschappelijk bezit. In de jaren tussen 1900 en 1915 hebben koningin Wilhelmina en Prins Hendrik een groot bos- en heidegebied aangekocht. In 1959 schonk Wilhelmina het bezit aan de staat. Gebruik blijft echter aan de kroondrager en sindsdien was het gebied 'kroondomein'. De Koninklijke Houtvesterij is vermaard om het wild; hier leven edelherten, reeën en wilde zwijnen. Niersen wordt voor het eerst omstreeks 1335 vermeld als de 'marka Niirsen'. Vanaf de middeleeuwen combineerde men hier schapenhouderij en akkerbouw. Het gehucht Niersen is sinds 1900 niet meer groter geworden. Deze wandeling kan in de periode van 15 september t/m 25 december niet gelopen worden, dan zijn de bossen op slot. Het startpunt is niet met het OV bereikbaar.

- Voor de Gortelseheide bestonden begin 20e eeuw ontginningsplannen. Koningin Wilhelmina heeft dit tegen gehouden, zij wilde niet dat dit gebied bebost werd. Nabij de Gortelseheide ligt de stuifrug de Gortelseberg.

- Van hout delen naar aandelen. Landschap, organisatie en beheer van de maalschap van het Gortelsche Bos op de Noordoost-Veluwe - 1618-1907 is de masterscriptie van Martijn Horst, RUG, 2011.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Gortel, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Belangenvereniging: - Inwoners van deze buurtschap en buur-buurtschap Niersen hebben in 2010 de Vereniging Gortel Niersen opgericht. De vereniging wil het bijzondere karakter van de buurtschappen met een rijke historie behouden. De vereniging wil samen met o.a. het Kroondomein en de gemeente Epe periodiek overleggen over de toekomst van de omgeving. "We kunnen als klankbord fungeren. Ook hebben inwoners aangegeven graag enkele houtwallen terug te zien. Daar willen we zelf ook wel de handen voor uit de mouwen steken", aldus voorzitter Herman Arentsen. Sommige landschapselementen zullen worden hersteld. Zo heeft het Kroondomein plannen voor het herstel van een aantal oorspronkelijke waterputten.

- Onderwijs: - "Basisschool Het Mosterdzaadje in Gortel (Oranjeweg 116) heeft een lange geschiedenis. In 1889 is Vereniging “Het Mosterdzaadje” opgericht. Deze vereniging had ten doel “...onder hare leden liefde, achting en eendrachtige samenwerking aan te kweeken”, maar ook “het doen geven van godsdienst- en gewoon lager onderwijs”. In 1890 had de opening van het gebouw plaats. De school begon met 28 leerlingen. Vandaag de dag telt de school ca. 90 leerlingen. In de jaren 1905/06 zijn het verenigingsgebouw en de meesterswoning gebouwd. Vanaf die tijd tot eind jaren zestig is er les gegeven in de kapel. Sinds de jaren zeventig wordt er les gegeven in lokalen achter de kapel. Ieder kind is in principe welkom op onze school. Wel verwachten we van de ouders dat zij de grondslag van de school respecteren en dat alle leerlingen zich aan de regels houden.

Het Mosterdzaadje in Gortel is een kleine maar gezellige en actieve school met een fijn, enthousiast team. We hechten als school niet alleen sterk aan kwalitatief goed onderwijs, maar vinden het welbevinden van de leerlingen minstens zo belangrijk. Het welbevinden van de leerlingen is een voorwaarde om goed te kunnen leren Met grote betrokkenheid zetten personeel, bestuur, ouders en vrijwilligers dagelijks de schouders onder het werk in het Koninkrijk der Hemelen. “Het Koninkrijk der hemelen is gelijk aan het mosterdzaad, hetwelk een mens heeft genomen en in zijn akker gezaaid; Hetwelk wel het minste is onder al de zaden, maar wanneer het opgewassen is, dan is ‘t het meeste van de moeskruiden, en het wordt een boom, alzo dat de vogelen des hemels komen en nestelen in zijn takken.” (Mattheüs 13:31-32)

Bij Basisschool Het Mosterdzaadje in Gortel zijn er verschillende vormen van ouderhulp. Het assisteren bij praktische werkzaamheden. We kunnen hierbij denken aan: assisteren bij een spelletjesdag, helpen bij de jaarlijkse schoonmaak, kopiëren en klaar maken van de schoolkrant, verrichten van schoonmaakwerkzaamheden op het plein, klussen in en rond de school (schilderwerkzaamheden, schoolplein e.d.). Een aantal van deze activiteiten wordt gecoördineerd door de oudercommissie. Het geven van leesbegeleiding aan groepjes leerlingen. Wekelijks zijn er leesmoeders om met groepjes leerlingen te lezen. Lesgevende hulp. Wil je graag ondersteunen bij creatieve lessen? We vinden het fijn wanneer ouders of grootouders die daarbij een specifieke deskundigheid hebben ons helpen. Pleinwacht. Tijdens de middagpauze van 12.30-13.00 uur houdt een ouder of andere vrijwilliger toezicht op het plein. Een van de leerkrachten geeft waar nodig ondersteuning en heeft de eindverantwoordelijkheid."

"De prachtige uitgave 'Getuigen in Gortel. 125 jaar Het Mosterdzaadje' beschrijft de 125-jarige geschiedenis van Het Mosterdzaadje binnen de plaatselijke context. In deze bescheiden buurtschap in Kroondomein Het Loo is sinds 1890 een kleine vereniging actief die niet alleen wekelijks kerkdiensten belegt maar ook al 125 jaar een christelijke school in stand houdt. Beeldbepalend voor de buurtschap is de eenvoudige kapel, in 1905 gebouwd als tweeklassige lagere school. Sinds 1985 is de oude school ingericht als kapel. 239 pagina’s, harde kaft, CD toegevoegd met klassenfoto’s van 1910-2015. Per klassenfoto een overzicht met namen van leerlingen en personeel."

Een groot deel van het inmiddels ca. 130-jarige bestaan heeft de school van Gortel nooit meer dan ca. 35-40 leerlingen gekend. De afgelopen jaren heeft er echter een behoorlijke groei plaatsgevonden tot ca. 90 leerlingen (die uit diverse kernen van de gemeenten Epe en Nunspeet komen), wat een verbouwing en uitbreiding van het pand noodzakelijk maakte. Dat heeft in het voorjaar van 2019 plaatsgevonden. Gedurende de 8 weken van de verbouwing en uitbreiding hebben de leerlingen tijdelijk 'ingehuisd' bij een basisschool in Vaassen.

Reactie toevoegen