Status

- Gorssel is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Achterhoek, gemeente Lochem. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2004.

- De gemeente is begin 19e eeuw vergroot met de gemeente Almen (het ingangsjaar daarvan is ons nog niet bekend, want dit dorp wordt niet als kennelijk gemeente geweest zijn vermeld in (1)) en per 1-7-1831 vergroot met de gemeente Dorth (die in 1812 aan de gemeente Gorssel was toegevoegd en daar in 1818 weer van was afgesplitst).

- Wapen van de voormalige gemeente Gorssel.

- In 2000 heeft een grenscorrectie plaatsgevonden met de gemeente Deventer, die er met name op was gericht om het nieuwe A1 Bedrijvenpark Deventer te kunnen ontwikkelen. - Grenscorrectie Gorssel-Deventer, - Grenscorrectie Deventer-Gorssel (© van de bewerkte plattegronden: Andreas Bartelink), - Koninklijk Besluit.

- Onder het dorp Gorssel valt ook een deel van de buurtschap Quatre Bras.

Naam

Oudere vermeldingen
1275 Gerslo, 1294-1295 Gerstlo, 1395 Gorstlo, 1516 Gorssel, 1868 en eerder (spoorboekje) Gorsel, daarna doorgaans met 2 s'en, waarna diverse malen weer de spelling met 1 s opduikt (bijv. op een plaatsnamenlijst uit 1883 met ook landelijk vele spellingsvereenvoudingen voor plaatsnamen, en op het poststempel van(af) 1903, nadat dat eerst in 1901 de spelling met 2 s'en had gekregen). Uiteindelijk is het toch weer de spelling met 2 s'en geworden en gebleven.

Naamsverklaring
Samenstelling van gers 'gras' en lo 'bos'.(2)

Ligging

Gorssel ligt N van Zutphen, Z van Deventer. Het dorpsgebied grenst in het W aan de IJssel, in het N aan Epse, in het O aan Joppe en in het Z aan Eefde. In het Z loopt de dorpsgrens door de Quatre Brasweg en de Flierderweg. Midden door het dorpsgebied loopt verticaal de N348 Deventer-Zutphen. De dorpskern grenst in het W aan deze weg.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Gorssel 446 huizen met 3.393 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 84/629 (= huizen/inwoners), het dorp Almen 59/456 en de - destijds nog - buurtschappen Epse 77/567, Eefde 83/709, Harfsen 99/734 en Kring van Dorth 44/298. Joppe wordt in dat jaar nog niet als plaatsnaam vermeld (kennelijk is het in die tijd alleen nog een landgoed en wordt het nog niet als plaats(naam) beschouwd).

Vlak voor haar opheffing in 2005 had de gemeente Gorssel 5.500 huizen met 13.500 inwoners, op een oppervlakte van 8.600 hectare. Het gelijknamige dorp heeft tegenwoordig ca. 1.700 huizen met ca. 4.000 inwoners.

Geschiedenis

Eesterhoek
De Eesterhoek is het oudste stukje Gorssel, met een rijke historie. Het is ontstaan uit de oude marke Eschede toen deze werd verdeeld in de Eesterhoek en Eesterbrink. In de Eesterhoek stonden en staan tientallen boerderijen, die op de site over de Eesterhoek, opgezet en onderhouden door Erwin Strookappe, uitvoerig worden beschreven, met een overzicht van hun bewoners van ongeveer 1750 tot 1950.

Station
Van 1865 tot 1938 had Gorssel een station aan de spoorlijn Arnhem-Leeuwarden (het stationsgebouw is in 1963 afgebroken). Op zich is dit niet zo bijzonder. De locatie is dat echter wél: de spoorlijn maakt hier een bocht/knik, omdat de spoorlijn over het landgoed Joppe kwam te lopen en de eigenaar daarvan alleen daaraan wilde meewerken als het station zo dicht mogelijk bij zijn huis zou komen te liggen. En zo geschiedde... Dit soort 'voor wat hoort wat'-deals (d.w.z. een station nabij een landgoed, omdat de eigenaar anders niet wilde meewerken aan een spoorlijn over zijn grondgebied) werd vaker gesloten, bijv. bij Hollandsche Rading, Bilthoven, Wolfheze.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen van de voormalige gemeente) Gorssel, kun je terecht bij Oudheidkundige Vereniging De Elf Marken.

Recente ontwikkelingen

- "Sinds 2008 is het de goede gewoonte elke vijf jaar een dorpsplan op te stellen. Dit Dorpsplan 2018-2023 is het derde in de rij, bedoeld om met elkaar vooruit te kijken, gewenste ontwikkelingen in het dorp in gang te zetten of te stroomlijnen. Een kern die én compleet wil zijn én voorzieningen in stand wil houden moet immers zichtbare stappen ondernemen en in beweging blijven. Het dorpsplan is uitgangspunt bij gemeentelijke besluitvorming, zoals in het convenant 2009 met de dorpsraad is overeengekomen. Voor dit dorpsplan is met instemming van de dorpsraad en bijval van de kernwethouder een onafhankelijke kerngroep DOPG (DorpsOntwikkelingsPlan Gorssel) in het leven geroepen, bestaand uit zes Gorsselnaren met verschillende achtergronden en levensovertuigingen. Maar zij hebben het zeker niet alleen gedaan. Vele tientallen mensen lieten reacties achter op de speciale ‘DOP-pagina’ op de dorpssite of hebben de kerngroep gemaild. Daarnaast bezochten honderden dorpsgenoten de bijeenkomsten in februari en maart. Zonder meedenkende en meedoende thema-partners en zonder betrokken burgers, boeren en buitenlui zou het een onmogelijke klus zijn gebleken.

Niet elke inspreker zal zijn reactie letterlijk terugvinden. Sommige reacties spreken elkaar diametraal tegen. We hebben ons best gedaan om de grote lijnen weer te geven in dit dorpsplan, maar ook tegengestelde meningen opgenomen. De dank aan alle dorpsgenoten die de moeite hebben genomen om hun visie en voorstellen te delen met de kerngroep-leden is groot. Een speciaal woord van dank is voor de redacties van Gorssel.nl en De Gids die het mogelijk maakten bij voortduring het dorp op de hoogte te houden van de gang van zaken tijdens het proces. In dit dorpsplan worden diverse thema’s uitgediept, de schatten van het dorp bezongen, hete hangijzers benoemd en concrete acties beschreven. De acties worden de komende jaren uitgevoerd onder regie van de dorpsraad met behulp van dorpsgenoten en waar nodig de gemeente en inhoudelijk deskundigen.

Tijdens de ledenvergadering van de dorpsraad op 30 mei 2018 en 2 weken daarna kon een ieder reageren op het concept Dorpsplan 2018-2023. In de zomermaanden zijn we met elkaar op zoek gegaan naar dorpsgenoten die het voortouw willen nemen bij de uitvoering van de voorgenomen acties. Op 5 september 2018 is verantwoording afgelegd over de werkwijze en is het Dorpsplan 2018-2023 met de daarin genoemde acties door het dorp en de dorpsraad vastgesteld. Alle documenten die ten grondslag liggen aan dit dorpsplan zijn te raadplegen op de website van de dorpsraad. De bedoeling van het dorpsplan is dat het ons allen inspireert om de komende jaren samen de vaart erin te houden." Aldus Ava van Baaren, Gerda Mulder, Sierk Plaat, Erma Prins, Linda Sanders en Willem Jan Struyck in het Voorwoord van Dorpsplan Gorssel 2018-2023.

Bezienswaardigheden

- Gorssel heeft 6 rijksmonumenten, zijnde de Protestantse Kerk (vanwege het orgel), de kerktoren, molen Geertruida Cornelia met molenaarwoning en maalderijgebouw, en woonhuis 't Huiken uit 1910 (Joppelaan 57).

- Gorssel heeft 23 gemeentelijke monumenten.

- De huidige Protestantse Kerk (voorheen Hervormd) (Hoofdstraat 27) is in 1947 herbouwd i.v.m. oorlogsschade na een bombardement van de 15e-eeuwse voorganger. De 15e-eeuwse toren is wel behouden gebleven en gerestaureerd. De kerk is onderdeel van de Protestantse Gemeente Gorssel-Epse. - De Protestantse Kerk ligt naast de Lijnbaan, die is genoemd naar de lijnbaan van ambachtelijke touwslagerij Steenbergen die hier heeft gestaan. Als hier rond 1960 een nieuwbouwwijk komt, verhuist de touwslagerij een klein stukje naar het O aan de Veldhofstraat.

- Molen Geertruida Cornelia uit 1893 heet oorspronkelijk Molen Eesterhoek en krijgt na restauratie in 2000 zijn huidige naam, verwijzend naar een van de vroegere eigenaressen.

- Museum MORE is het grootste museum voor Nederlands Modern Realisme. Hier is de collectie van de Vordense zakenman Hans Melchers ondergebracht. Het betreft o.a. de 1.000 Nederlandse schilderijen uit de collectie van zakenman Dirk Scheringa, die Melchers heeft aangekocht. Deze verzameling bevat werk van toonaangevende Nederlandse modern realistische kunstenaars van de afgelopen 100 jaar. MORE heeft topwerken van modern-realistische aartsvaders (en -moeders) als Carel Willink, Jan Mankes, Pyke Koch, Dick Ket, Raoul Hynckes, Wim Schuhmacher en Charley Toorop. De collectie bevat ook naoorlogs realistisch werk en wordt nog altijd uitgebreid met nieuwe verwervingen.

Invloedrijke kunstenaars zoals Jan Beutener, Co Westerik en Barend Blankert zijn vertegenwoordigd, evenals gezichtsbepalers uit de hedendaagse figuratieve kunst onder wie Philip Akkerman, Erwin Olaf en Annemarie Busschers. Het museum is in 2015 gerealiseerd in het voormalige gemeentehuis van Gorssel uit 1914, dat met een aantal nieuwe panden is uitgebreid. - Filmpje over Museum More deel 1 - Filmpje over Museum More deel 2. - Filmpje over Expositie werken van schilder en musicus Johan van Hell. Alle filmpjes zijn gemaakt door John M. Pieper.

- Van 1926 tot 1945 is er de stoomtramlijn Deventer-Zutphen, van de NV Tramweg Maatschappij Zutphen-Emmerik, met stations in Deventer, Zutphen en Gorssel. Door het verwoesten van de spoorbrug over het Twentekanaal in Eefde door de Duitsers in 1945 is een einde gekomen aan deze lijn. De 750 mm smalspoorrails zijn in 1948 opgebroken. Het stationsgebouw (Van der Capellenlaan 4) is gelukkig bewaard gebleven. Voor zover bekend is het in chaletstijl opgetrokken gebouw uniek in Nederland. Na diverse andere herbestemmingen te hebben gehad, is het sinds 2011 het verenigingsgebouw van Historische Vereniging De Elf Marken.

- Het Noorsche Huis (Molenweg 57, op de hoek met de Noorseweg), gebouwd in 1913, is een van de weinige in Nederland overgebleven houten prefab woningen in de Noorse drakenstijl (dragestil). Drakenkoppen en staarten worden in deze bouwstijl toegepast als dak- of geveltopornament, een fenomeen dat bij de bouw van Vikingschepen in zwang was.

- Gevelstenen in Gorssel.

Jaarlijkse evenementen

- Triathlon Gorssel (eind mei).

- Festival Buitenkunstig (op een zondag in juni) met kunst, brocante, muziek en straattheater.

- Tijdens het Tuinweekend Gorssel (eind juli) zetten de eigenaren van ca. 6 prachtige tuinen in het dorp en omgeving hun tuinpoorten open voor tuinliefhebbers uit het hele land.

- Dorsdag (op een zaterdag in augustus) van de Gorsselse Oude Tractoren Vereniging, bij de molen.

- Jazzfestival IJsseljazz (op een zondag in september). Vrij toegankelijk. Het festival heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis. Frank van Swaay van Saxpoint, de grootste saxofoonspeciaalzaak van Nederland, vraagt Hans Dulfer in 2005 om in ruil voor een reparatie een keer op te treden in Gorssel. Dat is zo'n succes dat besloten wordt vanaf 2006 het jazzfestival IJsseljazz te organiseren.

Landschap, natuur en recreatie

- Het Dommerholtsveer is er voor voet- en fietsverkeer over de IJssel, tussen Gorssel en Wilp. De pont vaart van eind april tot eind oktober, dagelijks van 9.30-18.00 uur.

- Gorssel heeft na een ingrijpende restauratie in 2013 weer een prachtig openluchttheater, waar jaarlijks ongeveer 6 optredens plaatsvinden. Lokale en regionaal bekende koren, orkesten, muziekverenigingen, artiesten, bands, dansgroepen en toneelgezelschappen treden er op in een sfeervolle omgeving, voor jong en oud. Er zijn zo'n 80 zitplaatsen bij het podium en 20 op bankjes in het theaterpark. Tijdens voorstellingen kunnen mensen hun eigen stoeltje meenemen of gewoon in het gras zitten of staan en zo is er in totaal - net als vroeger, toen er 500 zitplaatsen waren - wel plaats voor een kleine 500 toeschouwers. Het park waarin het theater zich bevindt is openbaar toegankelijk en er staan bankjes om op te zitten en/of aan te picknicken.

- Het Trefpunt is een ontmoetingscentrum voor sport, spel en cultuur. Sportclubs hebben er hun trainingen en wedstrijden, kinderen van de basisschool gymles. Er worden muzieklessen en uitvoeringen gegeven en lezingen gehouden. Ook zijn er regelmatig beurzen en voorstellingen.

- Zwembad De Boskoele.

- Wandelroute langs monumentale panden in Gorssel.

- Bij Vijvertuin De Keihave is ook een 'trekkertram' te huur voor groepen.

- De Gorsselse Heide omvatte op haar hoogtepunt (17e/18e eeuw) een gebied van liefst 5.000 hectare tussen Gorssel, Zutphen en Lochem. Er is nu nog 100 hectare van over, ZO van het dorp, O van de spoorlijn, in de driehoek Elzerdijk, Reeverdijk en Deventerdijk. Het gebied wordt beheerd door de in 2008 opgerichte Stichting Marke Gorsselse Heide, een club van lokale enthousiaste betrokkenen die zich het lot van dit voorheen verwaarloosde gebied aantrekt en zich inzet voor herstel en een goed beheer.

- Bij het zandgat in de Ravenswaarden is in 2012 een stukje oude IJsselloop uitgegraven. In deze uiterwaarden wil men hiermee een drassig gebied te creëren waar met name ooievaars zich thuis gaan voelen en waar ook oorspronkelijke flora terug kan komen. De Ravenswaarden strekken zich uit van Gorssel tot Eefde tussen de IJssel en de hoogwaterkering. Het is een Natura 2000 gebied met belangrijke cultuurhistorische en natuurwaarden. Het gebied is deels eigendom van Staatsbosbeheer.

- Bij Kwekerijweg 4 is het TOP (Toeristisch Overstappunt) Gorssel.

Links

- Algemeen: - Site van en over Gorssel.

- Nieuws: - Nieuws uit Gorssel op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsraad Gorssel is een zelfstandige vereniging, onafhankelijk van de gemeente Lochem. De Dorpsraad vormt de schakel tussen de inwoners, het gemeentebestuur en andere organisaties. De Dorpsraad is overlegpartner van de gemeente en wordt op belangrijke punten van het gemeentelijk beleid bij de besluitvorming betrokken. Daarbij wordt gevraagd en ongevraagd advies uitgebracht. Wat doet de Dorpsraad? De Dorpsraad vertolkt de opvattingen van de inwoners over belangrijke zaken uit het dorp en draagt die uit naar de gemeente of andere instanties. De Dorpsraad ontwikkelt ook zelf initiatieven en streeft naar een open overleg met de gemeente of andere instanties. Maar soms is verzet tegen ongewenste voornemens noodzakelijk.

Dorpsplan. Uitgangspunt bij veel activiteiten van de Dorpsraad is het Dorpsplan 2018-2023 dat met veel inbreng van de bevolking begin 2018 tot stand is gekomen en dat de visie van de inwoners verwoordt. Er is een aantal werkgroepen actief met de uitvoering van de in het Dorpsplan genoemde wensen en ideeën. Wij werken samen met de gemeente. Op hoofdlijnen kijken wij met name naar de status en ontwikkelingen van Zorg en welzijn; Verkeer; Recreatie en toerisme; Centrum en Economie; Cultuur historie en Landschap; Accomodaties en voorzieningen; Duurzaam en Groen. Jouw stem telt! Belangenbehartiging kan alleen als we goed op de hoogte zijn van alles wat in Gorssel speelt. Wij stellen het zeer op prijs jullie ideeën te vernemen. Maar wij horen ook graag wanneer je het niet eens bent met het beleid van de Dorpsraad. Een groot draagvlak is belangrijk om onze stem luid en duidelijk te laten horen. Daarom is het van belang dat zoveel mogelijk inwoners lid zijn van de Vereniging Dorpsraad. Nog geen lid? Je steunt de Dorpsraad voor slechts € 10,- per huishouden per jaar."

- Onderwijs: - J.A. de Vullerschool.

- Muziek: - Muziekvereniging De Harmonie.

- Sport: - Samenwerkende seniorenafdeling Epse Gorssel Combinatie.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de lokale begraafplaats. - Genealogische gegevens m.b.t. vroegere inwoners van Gorssel.

• 1. Repertorium van Nederlandse gemeenten vanaf 1812,
  van der Meer, Onno Boonstra A.
  , p.302, (2006)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)