Status

- Glanerbrug is een dorp in de provincie Overijssel, in de streek Twente, gemeente Enschede. T/m 30-4-1934 gemeente Lonneker.

- Het dorp heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Enschede. Globaal omvat het dorp de postcodegebieden 7532 en 7534. De meeste Glanerbruggers schrijven - terecht - gewoon de plaatsnaam Glanerbrug in hun adres.

- Het gebied tussen het dorp en Enschede heet Dolphia. In de provincie-atlas Overijssel (1) wordt het nog als buurtschap betiteld, maar tegenwoordig heeft het meer het karakter van een wijk van Glanerbrug.

Naam

Oudere vermeldingen
1773 Glanenbrugge.

Naamsverklaring
Glanerbrug is genoemd naar de brug aan de Duitse grens over de Glanerbeek.

Ligging

Glanerbrug ligt O van Enschede, tegen de Duitse grens. De Glanerbeek vormt hier de grens met Duitsland.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 wordt Glanerbrug nog niet genoemd. De bebouwing was in die tijd kennelijk nog niet voldoende om van een aparte kern te kunnen spreken. De bebouwing rond de brug zal in die tijd onder de buurtschap Eschmarke gevallen hebben. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 4.000 huizen met ca. 10.000 inwoners.

Geschiedenis

Vroegste geschiedenis
Het oudste voorwerp dat wijst op menselijke activiteit in deze omgeving is een stenen landbouwwerktuig, een dissel, uit het begin van de nieuwe steentijd (4000 v. Chr.), gevonden in de buurt van het huidige sportpark Bultserve. Het werktuig is te zien bij de oudheidkamer in Enschede. Daarnaast is er de bronzen valbijl te bewonderen, die ongeveer 2000 v. Chr. in de omgeving van Glanerbrug wordt achtergelaten en waarvan er in heel Nederland hooguit een tiental is gevonden.

Borg Holterhof
Rond het jaar 1000 bevindt zich in het Aamsveen een borg (versterkte woonplaats), de Holterhof, die door een aanzienlijk geslacht wordt bewoond. Enkele eeuwen later is het voorbij met de borg en zijn bewoners. Waarschijnlijk zijn de meeste bewoners van de hof bezweken aan de pest, waardoor de Holterhof langzaam maar zeker in verval raakt.

Brug over de Glanerbeek
In het midden van de 15e eeuw wordt de brug over de Glanerbeek gebouwd, ongeveer ter hoogte van de huidige grensdoorlaatpost, waardoor een belangrijke schakel in de handelsweg Deventer - Münster wordt gelegd. Aan weerszijden van de brug ontstaan cafés en aan de Nederlandse kant wordt ook een belastingkantoor geopend, waar kooplieden kunnen hun 'cijnsen' moeten afdragen. In 1856 wordt de weg Glanerbrug-Gronau verhard.

Turfhalen
Een belangrijke bezigheid voor zowel de dorps- als de markebevolking is het 'turfhalen'. De turf is tot in de 20e eeuw de belangrijkste en goedkoopste brandstof. Aanvankelijk haalt men de turf zelf uit het Aamsveen, later wordt dit het werk van de turfboeren.

Fabrikeurs
Tot 1830 wordt Twente, dat tot de Franse overheersing een staatkundige eenheid is, bevolkt door een relatief vrij grote, arme boerenbevolking. Nadat de laatste feodale overblijfselen (de zogenaamde Drostendiensten) zijn verdwenen, worden de Markegronden verdeeld en worden tevens grote dele ontgonnen gebied in cultuur gebracht. Dankzij deze agrarische inspanningen haalt Twente wat van zijn economische achterstand in, maar de grote sprong voorwaarts komt pas omstreeks 1830.

Vrijwel alle later machtige Twentse textielfabrikanten stammen af van fabrikeurs of linnenreders. Dit zijn handelaren die oorspronkelijk handelen in allerlei artikelen, maar zich geleidelijk aan meer toeleggen op textiel. Er wordt vlas verbouwd waaruit garens worden gesponnen. De gekochte garens worden uitgezet bij wevers, meestal boeren die vooral 's winters zo hun inkomsten wat aanvullen. Na betaling van het weefloon wordt het geweven doek door de fabrikeur ingenomen en na nog wat bewerkingen weer verkocht. Als ook katoenen garens worden verwerkt, die uit Engeland worden geïmporteerd, worden de fabrikeurs sterk afhankelijk van de transportmogelijkheden.

Baumwollspinnerij Eilermark
De opkomst en ondergang van de textielindustrie is bepalend voor de groei en ontwikkeling van Glanerbrug. In 1868 stichten de gebroeders Van Heek aan de Duitse kant van de grens hun Baumwollspinnerij Eilermark, die volop werkgelegenheid biedt. Velen trekken weg uit de verarmde regio’s van Friesland, Drente, de kop van Overijssel en het Utrechtse veengebied om werk te zoeken in de textielindustrie van Enschede en Gronau. Hierdoor groeit de behoefte aan woningen en het dorp breidt uit. Het eerst wordt er gebouwd langs de Gronauseweg, de Kerkstraat (voorheen Kerkweg; de nieuwe naam is in 1927 door het gemeentebestuur van Lonneker vastgesteld) en de Schipholtstraat.

Nieuwe straten
Daarna worden nieuwe straten aangelegd en wordt er flink gebouwd om alle woningzoekenden onderdak te kunnen bieden. Veel oorspronkelijke bewoners van de Nieuw Frieslandstraat zijn afkomstig uit de Zuidoosthoek van Friesland. In het eerste decennium van de 20e eeuw bouwt men aan de westkant rijen afdakwoningen, die in de jaren zeventig gesloopt worden. Daarna bouwt men er koopwoningen.

Voorzieningen
Met de groei van Glanerbrug groeit ook de behoefte aan allerlei voorzieningen en instellingen. De eerste openbare school, de G1, opent in 1884 de deuren. De kruidenierszaak van Visschedijk is een van de eerste winkels, evenals het nog steeds monumentale winkelpand van Heersche dat in 1899 gebouwd wordt. Er worden muziek- en toneelverenigingen opgericht; Chr. Muziekvereniging Wilhelmina is in 1901 de eerste.

In 1902 wordt de marechaussebrigade van Enschede naar Glanerbrug overgeplaatst. De eerste huisarts, dokter Cornelis Stam, opent zijn praktijk in 1903. In datzelfde jaar nemen de katholieken hun neogotische kerk aan de Kerkstraat in gebruik. In 1904 wordt de vereniging Doodenzorg opgericht. In 1906 wordt de Nederlands Hervormde Kerk aan de Gronausestraat in gebruik genomen. De katholieken nemen in 1922 de St. Gerardusschool voor jongens in gebruik, en in hetzelfde jaar sticht de protestants-christelijke zuil de Groen van Prinstererschool aan de Schipholtstraat. Vanaf 1926 is er een bibliotheek annex leeszaal aan de Gronausestraat gevestigd. Sinds 1948 is achter de Zwarteweg de Glanerbrugse ijsbaan gevestigd. (© Geschiedenis: Glanerbrug.info)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de de volgende instanties en sites:

- De in 2006 opgerichte Historische Kring Glanerbrug is een werkgroep van de Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker. "Op onze website vind je een aantal verhalen over de geschiedenis van ons dorp en mee dan 500 oude foto's uit ons archief. Wil je meer weten over de geschiedenis van ons dorp, neem dan contact op met de vereniging via onze contactpagina. Ook zijn wij altijd op zoek naar oude foto's, documenten en verhalen. Heb je nog iets dat wij wellicht kunnen gebruiken, aarzel dan niet en neem contact met ons op."

- Op de site van oud-Glanerbrugger Egbert van de Haar vind je veel verhalen over het dorp in vroeger tijden. Zie op zijn site de menu's aan de linkerzijde. En hier nog een specifieke pagina over de geschiedenis van Glanerbrug (zo nodig scrollen tot je bij het deel over dit dorp bent).

Recente ontwikkelingen

- Op 7 april 1990 boorde een meteoriet met een doorsnee van 40 centimeter zich door het dak van een woonhuis in het dorp. Deze heeft de naam Glanerbrug-meteoriet gekregen. Het is de laatst bekende meteorenval in Nederland tot heden. De inslag van ruimtestenen komt in Nederland zelden voor. De meeste meteorieten zijn zo klein dat ze met het oog niet kunnen worden waargenomen. Meestal verbrandt het gesteente bij de tocht naar de aarde in de dampkring. Het kostte de inwoners van het pand in kwestie dan ook de nodige moeite om de verzekeringsmaatschappij eran te overtuigen dat het niet om een grap ging...

Bezienswaardigheden

- In 1865 stichten de paters Redemptoristen, door Kanselier Bismarck uit Pruisen verdreven, vlak aan de grens een klooster. Bij het Redemptoristenklooster komt een seminarie, terwijl de paters tevens de zielzorg voor de katholieken uit de omgeving op zich nemen. Later is het klooster omgebouwd tot bejaardencentrum Ariënshuis. Tegenwoordig is verzorgingshuis/verpleeghuis Ariënshuis in een nieuwbouwcomplex gevestigd. (weet iemand welke functie het voormalige klooster nu heeft?, red.)

- Klooster Dolphia is een voormalig klooster van de Orde van Kapucijnen bij de wijk Dolphia in Glanerbrug. Het was als klooster in gebruik van 1937 tot 1996. Nadien in gebruik als kunstcentrum en bedrijvencomplex, is het in 2013 gerestaureerd en herbestemd tot bedrijfsverzamelgebouw voor 115 kleinschalige bedrijven.

- In 1903 nemen de katholieken hun neogotische kerk O.L. Vrouwe van de Allerheiligste Rozenkrans aan de Kerkstraat in gebruik, ontworpen door de bekende architect Alfred Tepe. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van parochie Maria Vlucht.

- De Hervormde (PKN) kerk aan de Gronausestraat 1200 is in 1906 gebouwd ter vervanging van een kleiner houten noodkerkje uit 1893, de zogeheten 'blauwe schuur'. De kerk is ontworpen door de Enschedese architect H. Reijgers. Bart Menkveld schrijft in 'Een eeuw Hervormde Kerk Glanerbrug' dat voor het ontwerp van Reijgers werd gekozen vanwege de markante zadeldaktoren. De zadeldaktoren is een verwijzing naar de noordelijke provincies waar dergelijke torens veel gevonden worden en waar veel van de inwoners van het dorp vandaan kwamen. - Site van de Hervormde Gemeente.

- In een (op enig moment gesloopte) schuur aan de Zwarteweg houdt de Gereformeerde gemeenschap van Glanerbrug in 1907 haar eerste godsdienstoefeningen. De ongeveer 200 leden van dit kerkgenootschap komen hier bijeen totdat in 1908 de Gereformeerde (thans PKN) kerk op Schipholtstraat 41 van Geloofsgemeenschap De Rank in gebruik wordt genomen.

- Aan de westkant van de Nieuw Frieslandstraat is na de Tweede Wereldoorlog een kerkje gebouwd, het Maranatha-kerkje, met als opschrift "Jezus redt". Omdat de letters nogal uiteen staan maken de omwonenden ervan: "Je zus redt". In ditzelfde pand is in de jaren dertig de confectie van de gebroeders Brasz gevestigd. Daarna wordt het gebouw nog gebruikt als een kleine winkel, een clublokaal voor de geheelonthoudersvereniging en, tijdens de Tweede Wereldoorlog, als gaarkeuken.

- In Zandlopermuseum Glanerbrug (Cornelis Houtmanstraat 39, tel. 053-4613765, geopend op afspraak) illustreren bijna 3.000 zandlopers en 800 kookwekkers, dokaklokken, stopwatches en zonnewijzers dat de tijd niet stil staat. Er staan bijzondere exemplaren tussen, bijvoorbeeld kerkzandlopers (die de predikant er vroeger aan moesten herinneren toch vooral niet te lang te preken), een bakerklok, zandlopers met één glaasje en een inhalator met een zandloper. Het is de grootste verzameling zandlopers in Nederland. Het kleinste exemplaar is 25 millimeter, het grootste anderhalve meter. Verder toont het museum postzegels, bidprentjes en foto’s van grafzerken met de afbeelding van een zandloper. Reportage over het Zandlopermuseum (zie vanaf 5 min. 30 sec.).

Jaarlijkse evenementen

- De Boekenbeurs Glanerbrug (laatste volle weekend van januari) is de grootste boekenbeurs van Twente. Het hele jaar door worden de boeken ingezameld. De opbrengst is voor goede doelen.

- Carnaval. - Carnavalsvereniging GKV De Grenskeerlkes.

- De Vloddercross (cross met oude auto's, april) heeft als motto: "Lekker knal'n en beuk'n." Als je de Finale Vloddercross 2016 en de aftermovie Vloddercross 2016 ziet, kun je zien wat ze daarmee bedoelen :-)

- Wandeldriedaagse (juni).

Landschap, natuur en recreatie

- Het Varviksveld is een natuurgebiedje Z van Glanerbrug.

- Rondwandeling Groene Wissel Glanerbrug (16 km, start bij het station). Vanuit de trein duik je gelijk het groen van het dorp in; langs de rand van een sportpark en door een groenstrook wandel je vrij vlot langs de Glanerbeek, gevolgd door een romantisch park. Na een minder aangename stuk langs een drukke weg Duitsland in gaat het wandelfeest door dit rustieke deel van Twente pas goed beginnen. Over rustige binnendoorwegen, menig landweg en leuke paadjes doorklief je het lieflijke Twents landschap met daarin prachtige boerderijen. Regelmatig kuier je langs en door bosranden en halverwege de wandelroute een flink stuk over graslandranden door de Lindermaten, een prachtig graslandreservaat. Je krijgt ook de nodige beken in deze grensstreek te zien: de Glanerbeek, de door een bos meanderende Elsbeek (waar je een stukje langs struint), de Hoge Boekelerbeek en de Bultsbeek. Het laatste deel komt door landgoed Hooge Boekel, daar wandel je door een dicht majestueus naaldbos naar het kasteel en de tuin van dit landgoed.

- Natuurwerkgroep Ecozone is een vrijwilligersgroep van Landschap Overijssel die in 2011 is opgericht door buurtbewoners die wonen aan de Ecozone Glanerbrug. Om de verbinding passeerbaar te houden voor verschillende dieren mag het gebied niet dichtgroeien. Natuurwerkgroep Ecozone voorkomt dit door te grote struiken en bomen weg te halen. Daarnaast zorgen zij dat de poelen schoon blijven en verwijderen ze afval uit het gebied. Tijdens de jaarlijkse Natuurwerkdag helpen tal van buurtbewoners en andere natuurliefhebbers mee.

- In Nederland komt nog maar 100 hectare 'levend' hoogveen voor, waarvan bijna 12 hectare in het Aamsveen, 2 km ZZW van Glanerbrug. In het gebied komen veel fazanten, eenden, boompiepers, roodborsttapuiten en nachtzwaluwen voor. Verder reeën en reptielen. Hier leeft nog een van de belangrijkste populaties boomkikkers van Nederland. Maar de Enschedese boomkikker is in de afgelopen jaren zo hard in aantal achteruit gegaan, dat deze dreigt te verdwijnen. Het dier is voor zijn voortbestaan afhankelijk van een kleinschalig landschap met houtwallen en ondiepe poelen. Een typisch Twents landschap, dat echter onder druk staat. Daarom is in 2014 een speciaal boomkikkerreservaat aangelegd, tussen het Aamsveen en het Witteveen.

Quinten Bulte was benieuwd naar zijn 'boomkikkerzoekvaardigheden' in het Aamsveen, nadat hij ze enkele keren eerder in 2015 niet had aangetroffen. In september 2015 is het hem dan toch gelukt. - Zie hier de foto's van de boomkikker die hij heeft gevonden, en nog een foto van een gehakkelde aurelia (vlinder), die van een braam snoept. - Twee mooie fotoseries van het Aamsveen, en een fotoserie van het Aamsveen in de winter (januari 2019), door Bert van de Haar.

- Ecozone Glanerbrug is in 2008 aangelegd als verbindingszone tussen het Aamsveen en de landgoederen ten noorden van het dorp, zoals Hooge Boekel. Hier vind je onder meer de boomkikker. Het gebied bestaat uit diverse zones. Het nabijgelegen gebied Kersdijk, ZW van het dorp, was zo'n 100 jaar geleden een groot heidegebied. Landschap Overijssel brengt hier het oude karakter van het landschap weer terug. De losse stukjes heide worden weer met elkaar verbonden en de heide krijgt een verjongingskuur. Zo krijgen orchideeën en andere planten een kans om te groeien. Maar ook veel insecten en kleine dieren zijn gebaat bij het verjongen, verschralen en uitbreiden van de heide en herstel van het landschap in het algemeen.

Beeld

- Meer dan 300 oude foto's en ansichtkaarten van Glanerbrug, met toelichting, door oud-Glanerbrugger Egbert van de Haar.

Links

- Algemeen: - Uitvoerige informatieve site over Glanerbrug door Glanerbrugger Jan Kamphuis.

- Nieuws: - Grensstreek, de tweewekelijkse krant van en voor Glanerbrug, is via de link ook online te lezen.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsraad Glanerbrug is een stichting die zich richt op de ruimtelijke ordening, de leefbaarheid, het woonklimaat en het welzijn in het dorp. De stichting wordt gerund door vrijwilligers. De Dorpsraad wordt erkend door de gemeente Enschede en heeft de zogeheten A (+advies) -status voor wijkraden. Middels maandelijkse inloopavonden, openbare vergaderingen (bij Liberein aan de Pater ten Winkelstraat), contact met de bewoners en organisaties, de website en via e-mail houdt de Dorpsraad contact met de mensen die in het dorp wonen, werken en leven. Op deze wijze krijgt de 'raad' de benodigde informatie om aan haar doelstelling inhoud te geven."

- Onderwijs: - Basisschool Glanerbrug-Noord. - Basisschool Glanerbrug-Zuid.

- Muziek: - "Muziekvereniging Wilhelmina Glanerbrug is opgericht in 1901. Al meer dan 75 jaar komt het orkest uit in de hoogste afdeling van de KNFM. Muziekvereniging Wilhelmina is een bruisende vereniging met een hoog niveau. Het groot harmonieorkest staat onder leiding van Fried Dobbelstein. De vereniging heeft gemiddeld ruim over de 100 leden uit de regio Twente en ver daaromheen. Diverse professionele muzikanten zijn voortgekomen uit de jeugdopleiding van Wilhelmina en vaak nog altijd actief lid van de vereniging. De vereniging beschikt over een eigen jeugdopleiding met een blokfluitgroep (AMV) en een jeugdorkest."

- Het in 1951 opgerichte koor Mannenklank Glanerbrug brengt een zeer gevarieerd aanbod aan muziekstijlen in diverse talen, waarbij vooral de nadruk ligt op het a capella uitvoeren van vierstemmige werken. Het aansprekende repertoire is geschikt voor een publiek van alle leeftijden en wordt soms op verrassende wijze gebracht. Hiermee weet het koor zich te onderscheiden van de meeste andere mannenkoren. Moderne muziek, (licht) klassieke werken, negrospirituals, volksliederen, byzantijnse en religieuze werken maken deel uit van het repertoire.

- Sport: - "Voetbalvereniging S.V. Sportlust is opgericht in 1931. Door de jaren heen is de vereniging, die inmiddels meer dan 600 leden kent, uitgegroeid tot een gezellige en stabiele zaterdag- en zondagvereniging. Met ruim 25 teams (waaronder meisjes) neemt de club deel aan de competitie. Sportlust sinds de oprichting op sportpark Het Bultserve. Het sportpark bestaat uit 2 speelvelden, waaronder 1 kunstgrasveld, en 1 trainingsveld. Het hoofdveld is voorzien van zit- en staanplaatsen."

- Overige verenigingen: - IJsclub Glanerbrug is opgericht in 1940.

- Welzijn: - De Wonne Glanerbrug biedt woonplekken voor mensen die om diverse redenen tijdelijk een onderkomen nodig hebben, waarbij het begrip "tijdelijk" in de praktijk blijkt te variëren tussen 3 uur en 5 jaar. Omdat De Wonne geen professionele krachten in dienst heeft, moeten gasten die dat nodig hebben begeleiding krijgen van externe instanties zoals maatschappelijk werk, wijkteam, SMD, daklozen-team, pleegzorg, Jarabee, jeugdzorg, vluchtelingenwerk of Riagg. Gasten betalen kostgeld naar draagkracht en dienen ook bij te dragen aan de gezamenlijke huishouding middels taken en werkzaamheden. De Wonne denkt speciaal voor moeders met kinderen goede opvang te kunnen bieden. Zij nemen andersoortige aanvragen echter ook serieus in overweging.

De Wonne is gevestigd in een gebouw dat tot 1999 dienst heeft gedaan als klooster van de Zusters Franciscanessen van Denekamp. Het is gebouwd in 1928 in opdracht van de RK parochie van Glanerbrug. Architect is Joh. Sluymer. In 2004 heeft de RK parochie het verkocht aan woningstichting Ons Huis, waarvan De Wonne het nu huurt. Het gebouw is in 2003 door gemeente Enschede op de gemeentelijke monumentenlijst gezet. Het gebouw bevat naast leefruimtes en "nonnencellen" ook nog een ruime zolder en 2 klaslokalen, en is zeer geschikt voor de doelen van De Wonne.

De Wonne Glanerbrug is een woongemeenschap waar tussen de 10 en 18 mensen wonen, waaronder veel kinderen. De woongemeenschap is verbonden met de Wonne's in Enschede en Almelo. Ze delen dezelfde uitgangspunten aangaande inspiratie, kerngroep, gastvrijheid, opvang en financiën. De kerngroep stelt zich ten doel om samen te delen, en zo meer voor elkaar en voor anderen te kunnen betekenen. De kerngroep van De Wonne wordt momenteel gevormd door een familie met jonge kinderen. Zij wonen voltijds in huis. De Wonne kent naast inwonende kernleden ook uitwonende kringleden. Kringleden hebben een eigen huis, en zijn "deeltijd" aanwezig in de Wonne (een of meerdere dagen per week). Inspiratiebronnen zijn onder andere Jezus van Nazareth en Franciscus van Assisi, maar ze zingen ook mantra's. Ze willen verantwoord en met respect omgaan met de wereld om hen heen (maar toch niet wereldvreemd worden).

- Veiligheid: - Wijkagent Glanerbrug.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Glanerbrug Doodenzorg en - idem RK.

• 1. Topografische Atlas Overijssel,
  
  , (2004)