Status

- Ferwert is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Ferwerderadiel. Het was de hoofdplaats van die gemeente.

- Onder het dorp Ferwert valt ook buurtschap De Ryp.

- De buurdorpen Ferwert en Hegebeintum werken op veel gebieden samen. Zo is er onder meer een gezamenlijk Dorpsbelangen en een gezamenlijke Dorpsvisie.

Naam

In het Nederlands
Ferwerd. De plaatsnaam is overigens sinds 1999 officieel Friestalig.

Ligging

Ferwert ligt NO van Stiens en Hallum.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Ferwert 197 huizen met 1.463 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 800 huizen met ca. 1.800 inwoners.

Geschiedenis

Het dorp Ferwert is ontstaan uit een aantal buurschappen, waarvan enkele op een terp lagen en op of bij de aanwezige natuurlijke oeverwal van de Waddenzee lagen. Bewoning van die terpen is er al voor de jaartelling geweest. De oeverwal kan men dateren op de 7e of 8e eeuw. De zee is nu ver weg maar in de middeleeuwen kwamen de vloeden regelmatig tot de standwal, waardoor de bewoners van de nederzettingen hun toevlucht gezocht moeten hebben op de terpen. Na het jaar 1.000 werd het kwelderland tegen de zee beschermd door dijken aan te leggen, die de terpen op de oeverwal met elkaar verbonden.

Oostelijk van het dorp moet een grote es (akker) gelegen hebben waarin de handels- en ambachtslieden een stukje bouwland gebruikten. In het begin van de 19e eeuw waren de contouren daarvan nog zichtbaar. Het is vrij zeker dat het dorp in die tijden al een handelsplaats geweest is. Dit is te herkennen aan het feit dat later over een groot aantal Ferwerter huizen floreenbelasting betaald moest worden, in tegenstelling tot andere dorpen waar deze belasting maar voor enkele huizen gold. Deze belasting, reeds ingevoerd in 1511, vormt een bevestiging van handelsactiviteiten in de middeleeuwen. Het dorp vervulde in die tijd dus al een centrumfunctie. Dit werd ook bevestigd door het feit dat er al vroeg een kerk werd gesticht, mogelijk reeds in de 9e eeuw. Te reconstrueren is dat dit gebeurde doordat de bisschop van Utrecht Ferwerter landerijen geschonken kreeg. De Ferwerter kerk was dan ook een zogeheten bisschoppelijke eigen-kerk, die gewijd was aan de heilige Martinus. Vanuit deze kerk zijn kerken in de andere dorpen van Ferwerderadiel gesticht. Ferwert was dus de moederparochie.

De kerk viel onder de bisschop, maar rond het jaar 1300 is deze overgedragen aan het klooster Foswert. Vanaf toen was Foswert gerechtigd de pastoor in de Ferwerter kerk te benoemen. Klooster Foswert lag zuidelijk van Ferwert, was gesticht in de 12e eeuw en was ook op een terp gebouwd. Er moet een fraaie kerk bij de gebouwen aanwezig zin geweest. Het was een benedictijner dubbelklooster met meerdere uithoven en groot landbezit. Tijdens de reformatie in 1581 zijn de gebouwen afgebroken en zijn 3 boerderijen op het corpusland (stukken grond in bezit van het klooster) gesticht.

Ferwert bestond uit twee terpen, de lager gelegen dorpsterp en de Westerterp (ook wel Burmania terp genoemd) De Burmania terp bestond uit 2 delen. Westelijk was het state terrein waarop de monumentale Herjuwsmastate stond. Een bekende inwoner van Herjuwsma state was Gemmen van Burmania. Hij vertegenwoordigde Fryslan bij de inhuldiging van Philips II als Koning der Nederlanden. Bij die gelegenheid zou hij geweigerd hebben om te knielen voor de nieuwe koning. Hij zou daarbij gezegd hebben: “Wy Friezen knibbelje alline foar God”. (wij Friezen knielen alleen voor God). Het oostelijke deel was de akkerterp, die eeuwenlang als bouwland is gebruikt. De Burmaniaterp was een grote, hoge terp, maar minder hoog dan de terp van Hegebeintum. Van de Burmaniaterp is eigenlijk niets terug te vinden. In 1907 begon de afgraving ervan en deze duurde tot 1935.

De eerder genoemde Herjuwsma state en de oostelijk van het dorp gelegen Cammingha state ondergingen het zelfde lot als zovele deftige states in Fryslan. Beide zijn begin 19e eeuw voor afbraak verkocht. Bij beide stond op het terrein een boerderij waar veel land aan toebehoorde. Deze landerijen werden nadien als los land verpacht aan Ferwerter gardeniers, kleine zelfstandige ondernemers die leefden van de opbrengsten van enkele hectares land. Aan deze bedrijfstak is een einde gekomen door de schaalvergroting in de landbouw in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw. Het centrum van het dorp is altijd het Vrijhof geweest met het karakteristieke 17e-eeuwse poortje en daarachter de massieve Sint Martinuskerk.

De haven is rond 1880 van het centrum verplaatst naar de huidige Elingawei. Een haven was zeer belangrijk. Eeuwenlang ging immers het vervoer van en naar het dorp over het water. Vooral turf werd met scheepsladingen aangevoerd. In die tijd woonden veel schippers in het dorp. Eind 20e eeuw is de dorpsvaart gedempt. In 1901 reed de eerste personentrein op de lijn Leeuwarden - Ferwert, het zogeheten Dokkumer Lokaaltje. Het station in het dorp is in 1940 gesloten en het stationsgebouw is in 1974 gesloopt. Het voormalige spoortracé en de stationslocatie zijn nog altijd zichtbaar. Door de afgravingen van de Burmaniaterp konden nog voor de oorlog huizen aan de westkant aan de Marrumerweg gebouwd worden. Aan de oostkant, richting Blije, vond ook huizenbouw plaats. Na de Tweede Wereldoorlog waren de grootste uitbreidingen. Eerst is een stratenplan aangelegd aan de zuidoostkant van het dorp en later zijn aan de zuidwestkant De Wynacker, De Broll en It Suderheech gerealiseerd. (bron: Dorpsvisie)

Recente ontwikkelingen

"In Ferwert staat de kleinste locatie van het Dockinga College, met ca. 130 leerlingen. De school heeft een brede instroom in de onderbouw, van vmbo-beroepsgericht tot en met vwo. Met een vmbo-beroepsgericht advies kun je hier twee jaar blijven. In drie jaar kun je de onderbouw van havo of vwo op onze school afronden en wij zorgen voor een goede doorstroom naar de bovenbouw. Ga je vmbo-theoretisch doen dan kun je hier na vier jaar je diploma behalen." Zo stond te lezen op de site van de school. Helaas heeft de school na afloop van schooljaar 2018-2019 de deuren moeten sluiten, omdat het aantal leerlingen te klein was geworden.

- "Van medio 2017 tot maart 2018 is Dorpsbelangen, samen met een een grote groep inwoners van Ferwert en Hegebeintum, bezig geweest met het opstellen van een dorpsvisie voor onze dorpen. In deze visie wordt beschreven hoe de leefbaarheid in beide dorpen kan worden verbeterd en hoe dorpsbewoners hier zelf richting en inhoud aan kunnen geven. Dorpsbelangen heeft samen met vele vrijwilligers met veel plezier aan deze dorpsvisie gewerkt. We zijn blij met de betrokkenheid van onze inwoners en hebben de ideeën die zijn aangedragen meegenomen in de Dorpsvisie. Deze visie zal als leidraad dienen en we zijn er van overtuigd dat dit zal leiden tot mooie initiatieven in onze dorpen. Na het lezen van deze visie mogen wij hopelijk ook u als ambassadeur van onze prachtige dorpen verwelkomen en gaan er van uit dat u samen met ons de handschoen gaat oppakken voor een leefbare toekomst."

- Acht dorpen in de gemeenten Noardeast-Fryslân en Waadhoeke zijn in 2021 gevraagd een plan te verzinnen om een leegstaand karakteristiek pand om te toveren tot een overnachtingsaccommodatie, in het kader van de prijsvraag binnen het project Waddenkust K(l)eigoed, een initiatief vanuit de Erfgoed Deal Waddenkust om erfgoed in te zetten om krimpeffecten tegen te gaan in de streken langs de Waddenkust. Een jury koos welke vier plannen een subsidiebedrag van 200.000 euro krijgen en daarmee kunnen worden uitgevoerd. Beide winnende dorpen maakten bijzondere voorstellen voor leegstaand of verwaarloosd erfgoed in hun dorp. Ideeën om toeristen of andere gasten te trekken en te verleiden om naar het gebied te komen. Erfgoed blijft zo behouden, levert een bijdrage aan leefbaarheid én stimuleert de toeristisch-economische ontwikkeling van het gebied.

Morra-Lioessens bedacht om in voormalige zuivelfabriek De Dongeradelen 13 appartementen te bouwen. Niet door rigoureus alles kaal te trekken en te verbouwen, maar met liefde, zodat de geschiedenis van de fabriek zichtbaar blijft. Volgens de jury kan het initiatief voor het zwaar verwaarloosde gebouw rekenen op veel draagvlak in het dorp. Augsbuurt maakte een plan voor kop-hals-rompboerderij De Steenharst, die als een baken in het landschap staat en vanaf bijna alle kanten van veraf zichtbaar is. De ‘pleats’ is zo verbouwd dat gezinnen en groepen er kunnen overnachten. Ferwert (overnachten in een voormalige herberg en brouwerij) en Sint Jacobiparochie (slapen in de watertoren) eindigden op de plekken twee en drie. Ook zij krijgen het subsidiebedrag.

De prijzen werden uitgereikt door gedeputeerde Klaas Fokkinga in de Aerden Plaats in Oudebildtzijl. “Ik fyn dat it fjouwer kwalitatyf prachtige plannen opsmiten hat. En dat nei in hiel moai proses weryn doarpsbewenners, eigners fan de gebouwen, inisjatyfnimmers, oerheden en saakkundigen mei-inoar gearwurkje.” De dorpen werden ondersteund door deskundigen van Partoer, Kenniscentrum Herbestemming Noord, Toerisme Alliantie Fryslân/Ynbusinesss en een architect. De eigenaren van de panden krijgen nu de gelegenheid een definitieve subsidie aan te vragen. De jury prijst de moed van de initiatiefnemers. “Zij verrichten pionierswerk. En dus verdienen zij buitengewone waardering. Bovendien hebben vrijwilligers van de lokale Dorps Ontwikkel Maatschappijen (DOM) en dorpsbelangen dit gedaan uit liefde voor de eigen leefomgeving”, aldus juryvoorzitter Oeds Westerhof.

Bezienswaardigheden

- Ferwert heeft 35 rijksmonumenten.

- De oude dorpskern is een 'beschermd dorpsgezicht' en is zeer de moeite waard om eens te bekijken. Het Vrijhof is het plein ten zuiden van het kerkhof en laat zien dat Ferwert een dorp met veel historie is. Aan het plein staan prachtige oude huisjes.

- De grote Hervormde (PKN) Sint Martinuskerk (Kerkpad 1) en toren zijn gebouwd in de 15e eeuw. De robuuste kerktoren valt al vanuit de verte op. Rond 1525 is de toren verhoogd en in diezelfde periode is het koor voltooid. De kerk heeft een zadeldaktoren van drie geledingen, met drie klokken. Op de zuidmuur een zonnewijzer uit 1640. De noordmuur is gesloten en bevat nog tufsteen, de zuidmuur bevat hoge gotische spitsboogvensters. Het orgel, met pijpen van een ouder orgel van Arp Schnitger en een kas uit 1866, is gemaakt door Adema. In 1927 en 1935 is de kerk gerestaureerd naar plannen van Hendrik Hendriks Kramer. Bij deze restauratie zijn veranderingen aangebracht, die bij herstelwerkzaamheden in 2007 weer ongedaan zijn gemaakt. De kerk maakt deel uit van de Protestantse Gemeente Ferwert.

- Beeld van Gemme van Burmania. Deze edelman woonde rond 1550 in Herjuwsmastate. Van Burmania werd het symbool van 'de stânfries'. Dat is de standvastige Fries. Hij weigerde in Brussel te knielen voor Philips II. Want Friezen knielen volgens Gemme alleen voor God.

- Windmotor van de polder Kloosterterp.

Jaarlijkse evenementen

- Op een zaterdag in maart is er jaarlijks het tentfeest de Nacht fan Ferwert, georganiseerd door het Feesttrio in samenwerking met Van Kammen Tenten & Catering.

Eten en drinken

- Op de hoek van de Hegebeintumerdyk en de Hoofdstraat in Ferwert, waar voorheen drie kleine woningen stonden, is in 1857 een herberg annex logement met doorreed voor de stallen van de paarden gebouwd. De eerste logementhouder was Willem W. de Jong. Velen zijn na hem nog herbergier geweest, waarbij het logement meestal de naam van de kastelein droeg. De doorreed is later afgebroken en het café kreeg later in de 20e eeuw de naam "It Hoekje". Dorpscafé 't Hoekje, de afgelopen jaren nog de enige horecagelegenheid in het dorp, was anno voorjaar 2016 al enkele jaren gesloten. Inwoners hebben toen het initiatief genomen om middels Dorpscoöperatie Eetcafé 't Hoekje het pand te herbestemmen tot 'huiskamer van het dorp'. En dat is gelukt: met enkele tientallen vrijwilligers heeft men er alles aan gedaan om het café weer nieuw leven in te blazen. Het pand is aangekocht om verloedering te voorkomen. Leden van de dorpscoöperatie brachten binnen een paar weken ruim de helft van de benodigde 180.000 euro binnen. In juni 2016 is het café heropend, en er is een uitbater gevonden die - zo is de intentie - Eetcafé 't Hoekje na 3 jaar overneemt.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ferwert, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Foto's van Ferwert en zijn evenementen.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Ferwert (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Ferwert.

- Belangenvereniging: - Dorpsbelangen Ferwert - Hegebeintum (DBFH) is opgericht in 1953 en heeft als doel een prettige, levendige dorpssfeer te stimuleren en het saamhorigheidsgevoel van de inwoners van deze dorpen te bevorderen. Daartoe organiseert zij diverse evenementen door het jaar heen. DBFH behartigt ook de belangen van beide dorpen bij de gemeente. Buurtverenigingen en individuen kunnen daarnaast een beroep doen op DBFH voor zaken die van belang zijn voor het leefklimaat in beide dorpen.

- Onderwijs: - Basisschool Op Streek. - Basisschool Op 'e Trije. De intentie is er om op den duur de beide basisscholen te laten opgaan in één 'brede school'. Voorlopig is er echter - anno 2017 - geen geld voor een nieuw gebouw. Maar ook een informele samenwerkingsschool bleek vooralsnog niet mogelijk. Daarom is in 2017 Basisschool Op Streek, die aan groot onderhoud toe was, toch maar gerenoveerd.

- Muziek: - Brassband Excelsior.

- Sport: - Voetbalvereniging Wardy.

- "Kaatsvereniging Foswert is opgericht in 1926. De naam komt van het voormalige Benedictijnerklooster Foswert. Het kaatsveld is onderdeel van sportpark De Boppeslach aan de Foswerterstrjitte. De vereniging beschikt over een eigen clubgebouw en een aantal moderne kleedboxen, die gedeeld worden met voetbalvereniging Wardy. De kaatsvereniging is een bloeiende vereniging die ongeveer 180 leden telt. In de zomermaanden wordt er bijna iedere zaterdag in Ferwert gekaatst. Voor oud en jong zijn er van mei tot september kaatspartijen, die door de betrokken ondernemers uit het dorp worden gesponsord."

- Tennisvereniging.

- De Ferwerter iisclub heeft ca. 400 leden, die op verschillende weekdagen trainen in Leeuwarden. Voor ieder niveau is er een passende trainingsgroep. Er wordt les gegeven aan kinderen van 6 jaar en ouder tot veteranen die marathons willen rijden. Van recht-op-de-schaatsen tot de valbeweging. In de zomer doen ze aan skeeleren, fietsen en droogtrainen. De club organiseert evenementen zoals de Hutspotrace, de Koek-en-zopie-avond, de Pupilleninterclub en het Trainingsweekend. Ook op de fiets organiseren ze tijdritjes en wordt er elk jaar gestreden om de Jansma-bokaal.

- Zorg: - Zorgboerderij Samen Thuis in Ferwert biedt 6 perspectief biedende woonplekken aan kinderen in de leeftijd van 0 t/m 18 jaar. Dat houdt in dat het kind langdurig verblijft in het gezin, waarbij het de mogelijkheid heeft zich te ontwikkelen, passende bij zijn of haar mogelijkheden. Naast wonen zijn er 4 logeerplekken voor kinderen in de leeftijd van 4 t/m 18 jaar. Het kind kan dan in het weekend en/of in de vakantie komen logeren en genieten van alle activiteiten in en om de boerderij. Verder hebben kinderen soms enkele uren per dag opvang nodig. Denk hierbij aan woensdagmiddag of vrijdag wanneer het schoolgaande kind mogelijk vrij heeft. Of het kind nog te jong is om naar school te gaan, maar wel extra begeleiding of ondersteuning nodig heeft. Samen Thuis heeft de mogelijkheid deze kinderen een zinvolle dagbesteding te bieden waarbij spel en leren omgaan met elkaar centraal staan.

Ook zijn er nog 2 crisisplaatsen waar kinderen tijdelijk gebruik van kunnen maken. Het gezin en het kind kan tot rust komen en de hulpverlening heeft indien noodzakelijk de mogelijkheid te zoeken naar een geschikte vervolgplaatsing voor het kind. Tot slot is er dagbesteding voor jongeren en volwassenen die (tijdelijk) niet mee komen op de reguliere arbeidsmarkt. Zij kunnen meehelpen bij de werkzaamheden in en om de boerderij. Denk aan het verzorgen van de dieren en het onderhoud van de dierverblijven, de tuin, de moestuin, het kloven van hout en onderhoud van de boerderij.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ferwert.