Exel

Plaats
Dorp
Lochem
Achterhoek
Gelderland

exel_werkgebied_belangenvereniging_exel_en_omstreken_beo.jpg

Exel is een klein en onbekend dorp (omdat het voor de postadressen zogenaamd 'in' Laren ligt). Het dorpsgebied omvat de piepkleine dorpskern van Exel, met daaromheen een heeeel groot buitengebied, afgebeeld op deze kaart. (© Belangenvereniging BEO)

Exel is een klein en onbekend dorp (omdat het voor de postadressen zogenaamd 'in' Laren ligt). Het dorpsgebied omvat de piepkleine dorpskern van Exel, met daaromheen een heeeel groot buitengebied, afgebeeld op deze kaart. (© Belangenvereniging BEO)

exel_hazenbal.jpg

Op eerste paasdag is er in het dorp Exel het Hazenbal (= paasvuur met livemuziek)

Op eerste paasdag is er in het dorp Exel het Hazenbal (= paasvuur met livemuziek)

exel_toneelvereniging_aev_65-jarig_jubileum_2014.jpg

Toneelvereniging AEV uit Exel is opgericht in 1949 en heeft het 65-jarig bestaan, in 2014, groots gevierd met het openluchtspektakel Troika, dat liefst vijf keer een uitverkochte 'volle bak' heeft getrokken. (© Anneloes Fleerkate)

Toneelvereniging AEV uit Exel is opgericht in 1949 en heeft het 65-jarig bestaan, in 2014, groots gevierd met het openluchtspektakel Troika, dat liefst vijf keer een uitverkochte 'volle bak' heeft getrokken. (© Anneloes Fleerkate)

exel_landgoed_verwolde_dikste_eik_van_nederland_kopie.jpg

Landgoed Verwolde, vallend onder het dorpsgebied van het dorp Exel, is naast het gelijknamige Huis ook bekend vanwege de beroemde 'Dikke Boom'. Deze boom is met een omtrek van 7,60 meter waarschijnlijk de dikste eik van Nederland.

Landgoed Verwolde, vallend onder het dorpsgebied van het dorp Exel, is naast het gelijknamige Huis ook bekend vanwege de beroemde 'Dikke Boom'. Deze boom is met een omtrek van 7,60 meter waarschijnlijk de dikste eik van Nederland.

exel_landgoed_verwolde_dikste_eik_van_nederland_informatiepaneel_kopie.jpg

De 'Dikke Boom' op Landgoed Verwolde bij Exel is niet alleen heel dik, hij is ook heel oud; de leeftijd van de boom wordt geschat op tussen de 450 en de 500 jaar. Op dit informatiepaneel kan de voorbijganger lezen over de bijzonderheden van deze boom.

De 'Dikke Boom' op Landgoed Verwolde bij Exel is niet alleen heel dik, hij is ook heel oud; de leeftijd van de boom wordt geschat op tussen de 450 en de 500 jaar. Op dit informatiepaneel kan de voorbijganger lezen over de bijzonderheden van deze boom.

Exel

Terug naar boven

Status

- Exel is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Achterhoek, gemeente Lochem. T/m 31-7-1971 gemeente Laren.

- Het dorp Exel heeft geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen en voor de gemeentelijke basisregistratie (BAG) ligt het dorp daarom 'in' Laren.

- Onder het dorp vallen praktisch gezien (en voor de Belangenvereniging Exel e.o., zie de buurtindeling) ook de buurtschappen Ampsen, Armhoede (grotendeels) en Exel-Tol. De laatstgenoemde buurtschap valt voor de postadressen en BAG, evenals het dorp zelf, formeel onder Laren (zij het grotendeels, een ander en kleiner deel van de buurtschap valt voor beide formeel onder de stad Lochem). Ampsen en Armhoede vallen voor de postadressen en BAG formeel onder Lochem (terwijl Ampsen tot augustus 1971 onder de gem. Laren viel en Armhoede altijd al onder de gem. Lochem heeft gevallen).

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Eksel, Eeksel, 1356 Exsell, 1392 Eghesloe.

Naamsverklaring
Betekent misschien 'bos van de eik', zie ook Exloo. Zou ook een vorming op sele 'uit één ruimte bestaande woning, zaal' kunnen zijn. Eksel (België) 1153 kopie 13e eeuw Hecscele, 1178 kopie eind 13e eeuw Excele wordt verklaard als lo 'bos' waar eksters huizen.(1)

Terug naar boven

Ligging

- Exel ligt N van Lochem, ZO van Laren en grenst, via het buitengebied, in het Z aan het Twentekanaal.

- In de praktijk wordt als grondgebied van Exel (inclusief de omliggende buurtschappen) beschouwd het hele buitengebied O van de Rengersweg (= de weg Laren-Lochem) en N van het Twentekanaal, in het O grenzend aan de provincie Overijssel (buurtschap Markelosebroek). Formeel valt dit gebied dus deels onder Laren, deels onder Lochem, zoals beschreven bij Status.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Exel 38 huizen met 280 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorpsgebied ca. 350 huizen met ca. 850 inwoners, verdeeld in een compacte dorpskern met ca. 55 huizen, 170 inwoners en een groot buitengebied met ca. 300 huizen, 700 inwoners. Het dorpsgebied beslaat ca. 6,5 bij ca. 1,5 km, ingeklemd tussen de landgoederen Verwolde en Ampsen.

Terug naar boven

Geschiedenis

Exel was oorspronkelijk een buurtschap van een tiental boerderijen rond de Ekselse Enk. Van 1616 tot 1852 was het een aparte marke. In laatstgenoemd jaar is de marke opgegaan in de naastgelegen marken Laren en Verwolde.

De invloed van de bewoners van huize Ampsen is vooral tijdens de jaren dat Exel een zelfstandige marke was van groot belang geweest. Veelal was de eigenaar van het landgoed Ampsen ook de markerichter (vergelijkbaar met onze huidige burgemeester). De geschiedenis van de marke wordt beschreven in het boek 'De erfgenamen van Exel', door Gerrit Jan Beuzel. In het dorpshuis hangt een permanente tentoonstelling over de geschiedenis van het dorp en de marke.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het Dorpsplan Exel schetst de door de inwoners gewenste ontwikkelingen voor het dorp in de komende jaren.

- Hoewel een kleine gemeenschap, kent het dorp een bloeiend verenigingsleven. Middelpunt van dit verenigingsleven is de Exelse Molen. Veel activiteiten vinden hier plaats. Maak je een praatje met de inwoners, dan zul je merken dat in deze streek alles nog gemoedelijk is en zaken als “naoberschap” en saamhorigheid hoog in het vaandel staan. Veel nieuwe bewoners die ervoor kiezen in Exel te komen wonen, blijven hier vele jaren. Dit is ook terug te zien in de vele kleinschalige bedrijfjes die in het buitengebied zijn ontstaan. Veelal blijft het landschap intact ondanks het feit dat ook hier veel (agrarische) bedrijfsbeëindigingen plaatsvinden. Wanneer de oorspronkelijke bewoners niet blijven, zijn het mensen van elders die zich inspannen om, met enkele aanpassingen, de panden in de oude luister te laten of te herstellen.

- De basisschool van Exel is na afloop van schooljaar 2012-2013 gesloten en gefuseerd met daltonschool De Branink in Laren. De school bleef rond de 30 leerlingen schommelen, en dat is ruim onder de opheffingsnorm van de gemeente Lochem. Bovendien had de scholenkoepel waar de school onder viel, twijfels of de kwaliteit van het onderwijs op zo'n kleine school behouden zou kunnen worden.

- In de gemeente Lochem zijn diverse agrariërs die leegstaande opstallen willen slopen. In ruil daarvoor mag men dan, per een bepaalde hoeveelheid gesloopte opstallen, als compensatie een woning bouwen. Maar tegelijkertijd wil de gemeente het buitengebied liefst niet verder 'verstenen' met losstaande burgerwoningen. Voor dit dorp denkt de gemeente de oplossing te hebben gevonden in de 'clusterlocatie Exel'; in het NO van het dorp is nog ruimte voor woningbouw, mede doordat de basisschool is gesloten en die locatie daar ook bij kan worden betrokken.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- In de dorpskern staat het bronzen beeld 'Aarde' van Else Ringnalda, en een bijzondere bank van Eric Wuestman.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- De Activiteitenagenda van Exel vind je op de homepage van Exelplaza.

- DMDD staat voor 'De Mölle Drei-jt Deur!' DMDD Live is een regelmatig terugkerend live muziek evenement in het Café van De Exelse Molen.

- De Lochemse wielervereniging LWC de Paaschberg organiseert jaarlijks op twee zondagen in februari de Exel Trainingsritten, voor alle categorieën vanaf 15 jaar.

- Op het mooiste plekje in het dorp vindt jaarlijks op eerste paasdag het Hazenbal (= Paasvuur met live muziek) plaats. Het Hazenbal is het sfeerfestival van Exel voor jong en ouder!

- In augustus is er gedurende drie dagen het Exels Feest met tal van activiteiten voor jong en ouder.

- Op een zondag eind september organiseert de JAWA/CZ-club de Exel Rit, een toertocht van ca. 80 km door de Achterhoek. Alle merken klassieke motoren zijn welkom, en natuurlijk is het voor toeschouwers ook een mooi gezicht om al die oude motoren te bekijken. De start is bij De Exelse Molen.

- Toneelvereniging AEV is opgericht in 1949 en brengt jaarlijks in november een nieuw stuk op de planken.

- Kerstmarkt (op een zondag half december).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Wanneer je Exel bezoekt (waarom dat de moeite waard is, kun je lezen onder de link en uiteraard op de pagina die je nu aan het lezen bent ;-) is het bewonderen van de landhuizen Ampsen (niet van binnen te bezichtigen) en Verwolde een aanrader. Huis Verwolde (Jonker Emilelaan 4, in de zomermaanden open voor het publiek) is een paradijs voor liefhebbers van cultuurschoon. Binnen herinneren veel voorwerpen aan de voormalige adellijke bewoners van het huis. Aan de muur hangen hun portretten en op tafel ligt het speciaal voor hun gemaakte bestek.

De eerste vermelding van Huis Verwolde dateert uit 1346. Rond 1500 raakt Verwolde betrokken in de politieke strijd tussen de hertog van Gelre en de bisschop van Utrecht. Ondanks de uitgebreide verdedigingsgordel van drie wallen en drie grachten wordt het landgoed ingenomen door de troepen van de bisschop van Utrecht. Het huis wordt afgebroken en de verdedigingswerken worden geslecht. In de 16e eeuw wordt een nieuw huis gebouwd. Twee eeuwen later is hier weinig meer van over. In 1776 wordt het huidige Huis Verwolde gebouwd in neoclassicistische stijl. In 1926 is er ingrijpend gemoderniseerd. Aan de noordzijde is een toren toegevoegd. Het huis krijgt een nieuwe kap en het interieur is vernieuwd. Bovendien is Verwolde toen voorzien van destijds modern comfort zoals elektriciteit, centrale verwarming en telefoon.

Landgoed Verwolde is naast het gelijknamige Huis ook bekend vanwege de beroemde 'Dikke Boom'. Deze boom is met een omtrek van 7,60 meter waarschijnlijk de dikste eik van Nederland. De leeftijd van de boom wordt geschat op tussen de 450 en de 500 jaar. Het landgoed heeft nog veel meer bijzondere bomen. Zo zijn er het Dikke Bomenpad en het Bijzondere Bomenpad. Aan het laatste pad zijn vooral exotische boomsoorten aangeplant, zowel coniferen als loofbomen, zoals Cryptomerica japonica's, een dikke moerascypres (Taxodium distichum) en een forse tulpenboom (Liriodendron tulipifera). Langs het pad staan ook meerdere reuzenzilversparren (Abies grandis), een 200 jarige bruine beuk en een forse linde.

Landschapsbeheer Gelderland heeft bewoners van Gelderse landgoederen geïnterviewd, die vertellen over het leven op het landgoed in kwestie in vroeger tijden. Een van hen is Julie van Heemstra - barones van der Borch van Verwolde, eigenaar van landgoed Verwolde.

- In het uitgestrekte buitengebied van Exel zijn vele mooie wandel- en/of fietstochten te maken. Oude boerderijen en de mooie afwisselingen van bos, heide en open velden (waar de Achterhoek om bekend staat) zijn hier nog te bewonderen.

- Het Kranegoorsbos is een particulier landgoed.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Exel, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - "Belangenvereniging Exel en omstreken (BEO) bestaat sinds 1986 en is een actieve vereniging. Wij houden ons bezig met beleidsmatige zaken die de bewoners van het gebied aangaan. Zo verdedigen wij de Exelse belangen bij de diverse overheden en instanties. De belangenvereniging zal altijd het algemene belang boven dat van het individu stellen. Bij verdeelde belangen zal BEO zich richten op het verzamelen en doorspelen van informatie. Samen met de bewoners van ons dorp en omgeving houden wij ons bezig met het ontwikkelen van visie plannen voor het gebied (zie Dorpsplan), houden wij de bewoners op de hoogte van zaken die voor hen van belang zijn en zorgen wij er voor dat het gemeentebestuur van Lochem op de hoogte is van wat er leeft in Exel en omgeving. Daarnaast zijn wij actief met het versterken van onderlinge banden tussen de bewoners, door onder andere het ondersteunen en activeren van leden bij het organiseren van activiteiten voor diverse groepen binnen de bevolking. Iedereen die in het, bij de oprichting bepaalde, werkgebied woont, kan lid worden. Leden hebben stemrecht op de algemene ledenvergaderingen. Mensen die naar elders verhuizen of die elders wonen en BEO een warm hart toedragen kunnen donateur worden."

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging Exel organiseert door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten.

- Dorpshuis+: - In september 2016 heeft de Exelse dorpsgemeenschap de Exelse Molen met alle voorzieningen (Oude Lochemseweg) aangekocht van de eigenaren, die het complex te koop hadden gezet. De inwoners waren bevreesd dat het complex verkocht zou worden aan een onbekende, waarmee het voortbestaan van de gemeenschapsvoorzieningen en dorpskroeg in Exel niet gegarandeerd zou zijn. Om die reden heeft een groep bewoners/ondernemers uit het dorp en omstreken het voortouw genomen om de voorzieningen veilig te stellen, door zelf het eigendom te verwerven.

Er is een De Mölle B.V. opgericht, die eigenaar is geworden van de grond en de gebouwen. Er is een plan opgesteld hoe het bedrijf de eerste 2 jaar zou moeten draaien (ondernemingsplan). Het eerste jaar was een overgangsjaar, waarin alle plannen voor de verdere toekomst zijn uitgewerkt en in gang gezet, zodat er een bloeiende horeca- en gemeenschapsvoorziening gaat ontstaan. De financiering is geregeld middels ‘crowdfunding’, door het uitgeven van certificaten aan de inwoners, die daarmee aandeelhouder worden in het complex, en waarmee het dorpshuis echt van de inwoners is en blijft. In januari 2017 is het complex omgedoopt tot Brasserie De Mölle. In de brasserie zijn de café- en restaurantvoorziening samengebracht in één grote gezellige ruimte. 2017 stond in het teken van verbouwing en aanpassing naar de nieuwe stijl. Je bent hier van harte welkom om in het mooie Exel te komen genieten van een heerlijke maaltijd en een drankje. Er zijn ook mogelijkheden voor feesten, partijen en diners.

- Sport: - Biljartvereniging Exel is opgericht in 1956 en heeft ruim 30 leden. De teams spelen competitie bij biljartbond LOGO (Lochem-Goor).

- Klootschietvereniging KV De Mölle organiseert o.a. jaarlijks begin januari een Nieuwjaarstoernooi, waar ca. 35 teams uit de regio aan deelnemen.

- Bedrijfsleven: - Links naar lokale bedrijven in Exel.

Reactie toevoegen