Engelen

Plaats
Dorp
's-Hertogenbosch
Noordoost-Brabant
Noord-Brabant

engelen_1200_jaar_2015.jpg

Engelen heeft in 2015 het 1.200-jarig bestaan gevierd. D.w.z.: de nederzetting is in werkelijkheid ouder, maar in 815 wordt de naam voor het eerst vermeld in de archieven, en dat wordt voor jubilea dan vaak als ontstaansjaar gehanteerd.

Engelen heeft in 2015 het 1.200-jarig bestaan gevierd. D.w.z.: de nederzetting is in werkelijkheid ouder, maar in 815 wordt de naam voor het eerst vermeld in de archieven, en dat wordt voor jubilea dan vaak als ontstaansjaar gehanteerd.

NB gemeente Engelen in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Engelen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Engelen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Engelen

Terug naar boven

Status

- Engelen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente 's-Hertogenbosch. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-3-1971.

- De gemeente Engelen is in 1922 vergroot met de gemeente Bokhoven.

- Het dorp Engelen heeft geen eigen postcode en plaatsnaam in het postcodeboek toegekend gekregen, en ligt daarom - net als Empel en buurdorp Bokhoven - voor de postadressen 'in' 's-Hertogenbosch. Geografisch en sociaal gezien is het echter nog steeds wel degelijk een dorp met een eigen identiteit.

- Wapen van de voormalige gemeente Engelen.

- Voor de indeling van het grondgebied van de gemeente 's-Hertogenbosh is Engelen een 'stadsdeel', dat naast het gelijknamige dorp verder nog het dorp Bokhoven omvat en de wijken Haverleij, Engelermeer, Henriettewaard en De Vutter.

Terug naar boven

Naam

Uitspraak
Engele.

Oudere vermeldingen
1147 kopie 13e eeuw Angle, 1186 kopie 13e eeuw Engle, 1245 en 1773 Engelen, 1373 Enghelen.

Naamsverklaring
De naam stamt van het Oudnederlandse angila* 'bocht'. Onder de oude vormen van deze plaats werden ook wel 815 kopie ca. 1170 Angrisa en 1e helft 9e eeuw kopie ca. 1170 Angrise geschaard, maar de identificatie daarvan is onzeker: ligging onbekend, waarschijnlijk in Noord-Brabant.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

De lokale heemkundekring stelt wél te kunnen afleiden dat die oude namen op dit dorp betrekking hebben: "In de Codex van Lorsch staat dat in 815 de Frankische edelman Alfger zijn bezittingen in Angrisa schonk aan de Benedictijners van de Abdij van Lorsch. Dat hier met Angrisa het dorp Engelen wordt bedoeld, valt af te leiden uit de gelijktijdig vermeldde giften in Empele (Empel), Orthinon (Orthen) en Rosmalla (Rosmalen). Angrisa is een samentrekking van Angala (verwant met het Latijnse woord angulus, dat 'hoek, bocht' betekent) en het Germaanse woord risan dat 'rijzen' betekent. Angala risa was dus een nederzetting die gevestigd was nabij een bocht (in de Dieze) en die nederzetting was 'gerezen' = hoger gelegen op de terpen die wij heden ten dage nog kennen. Derhalve: Angala risa: het gerezen Engelen. De uitgang -ala van Angrisa is door de tijd versleten. Vergelijk met Amstelredam naar Amsterdam. Zo ontstaat Angrisa met de wortel Angala waar onze huidige dorpsnaam op terug te voeren is."

Het dorp heeft in 2015 het 1200-jarig bestaan gevierd (o.a. middels het Historisch Festival Engelen). Overigens gold dat ook voor de eveneens Bossche kernen Empel, Orthen en Rosmalen (want die staan in hetzelfde document uit 815 vermeld).

Terug naar boven

Ligging

Engelen ligt direct NW van 's-Hertogenbosch, N van de A59.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Engelen, die slechts het dorp omvat, 50 huizen met 405 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.200 huizen met ca. 5.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Heemkundekring Angrisa is opgericht in 2010 (maar was sinds 1983 al actief als werkgroep van Heemkundekring Onsenoort, die het gebied van de voormalige gemeente Bokhoven onder haar hoede houdt). "Heb je oude foto’s, films of ander materiaal dat betreking heeft op ons dorp of zijn inwoners? Is je vereniging opgeheven en weet je niet waar je met het oude archief naartoe moet? Gooi het niet weg maar breng het ons! Wij zorgen dat het goed wordt opgeslagen." Elke twee weken is er een inloopochtend op dinsdag van 10.00-12.00 uur in de pastorie van de RK Kerk (Graaf van Solmsweg 75). Voor de data zie de kalender op de site (in de rechterkolom). Daarnaast is er elke 1e dinsdag van de maand een avondopenstelling van 19.30-21.30 uur in Zalencentrum de Engelenburcht (Heuvel 18) of in de pastorie (zie de kalender voor de actuele locatie).

- Verhalen over de geschiedenis van Engelen op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Haverleij is een nieuwbouwwijk op een Vinex-locatie op grondgebied van dorp/stadsdeel Engelen. Het gebied heeft een bijzondere invulling gekregen. De vormgeving van Haverleij is uitgegaan van het principe van een vestingstad. Hier omheen zijn 10 'kastelen' geplaatst. Voor elk 'kasteel' is een aparte architect aangetrokken. Het grootste object is het slot Haverleij dat een klein dorpje vormt. Ook is er een golfbaan op het terrein aanwezig.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Engelen heeft 2 rijksmonumenten.

Fort
- Fort Crèvecoeur viel oorspronkelijk onder Empel en wordt daar vaak nog altijd toe gerekend, maar ligt tegenwoordig door alle tussengelegen nieuwbouw van Den Bosch dichter bij Engelen, daarom beschrijven wij het hier. Het fort heeft een rijke geschiedenis. Tegenwoordig zijn er nog slechts enkele in verwaarloosde staat zijnde restanten van aanwezig. - Nadere informatie over Fort Crèvecoeur op Wikipedia. "Fort Crèvecoeur staat op instorten. Al jaren wordt gestreden voor behoud, maar tot op heden is er niks gebeurd. Het fort is nu door Erfgoedvereniging Heemschut voorgedragen voor de lijst van zeven meest bedreigde erfgoedlocaties in Europa “De gemeente Den Bosch en het Ministerie van Defensie liggen al jaren met elkaar overhoop over het behoud van het fort. De gemeente wil het onderhoud betalen, maar wordt door Defensie tegengewerkt”, vertelt Karel Loeff van Heemschut. Omdat het een militair oefenterrein is, heeft de gemeente geen bevoegdheid om de eigenaar van het rijksmonument te dwingen om maatregelen te nemen." (bron en voor nadere informatie zie Omroep Brabant, 7-10-2021) Zie ook deze video waarin Heemschut-directeur Karel Loeff e.e.a. toelicht. Vervolg:

"Niet iets om trots op te zijn: Het verwaarloosde Fort Crèvecoeur bij Engelen heeft de definitieve Europese lijst van ‘7 Most Endangered sites 2022’ gehaald. Dat is in maart 2022 bekendgemaakt door erfgoedorganisatie Europa Nostra. Al minstens 10 jaar proberen erfgoedorganisaties het verval te stoppen. Hopelijk wordt er nu eindelijk actie ondernomen. Het fort is in bezit van het Ministerie van Defensie en is ernstig in verval. Gemeente ’s-Hertogenbosch maakt zich al jarenlang zorgen om dit rijksmonument en geeft steun aan de actie. Wethouder Huib van Olden: “Gelukkig komt Defensie in beweging om dit unieke monument te behouden voor verder verval. Maar behoud alleen is niet voldoende.” Het terrein is inmiddels beschermd door een hekwerk. Ook is over de gebouwen een steigerconstructie met folie geplaatst. Dit dient als tijdelijke maatregel om de gebouwen te beschermen tegen weersinvloeden. Eind april 2022 worden verdere afspraken gemaakt over de aanpak voor de daadwerkelijke restauratie en de toekomstplannen.

Al lange tijd zorgen. Al in 2012 berichtte de Erfgoedstem over de slechte staat van het fort. Bossche historische organisaties schreven toen een gezamenlijke brandbrief naar Den Haag om de belabberde staat van het monument aan de kaak te stellen. De gemeente Den Bosch heeft toen met de top van Defensie afgesproken dat de afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten van de gemeente fort Crèvecoeur mocht onderzoeken. Zuiderwaterlinie. Fort Crèvecoeur maakt onderdeel uit van de Zuiderwaterlinie en speelde een belangrijke rol in de ontstaansgeschiedenis van Nederland. Het is een van de weinige bewaard gebleven forten uit de Tachtigjarige Oorlog. Het hele terrein beslaat 40 hectare aan militair erfgoed, zoals aarden wallen met grachten, kazematten (bunkers), een kruitmagazijn en een sluis. Vooral het kruitmagazijn en de bunkers verkeren in een zeer slechte staat. Programma ‘7 meest bedreigde erfgoedlocaties’. De lijst van zeven meest bedreigde erfgoedlocaties wordt jaarlijks opgesteld door erfgoedorganisatie Europa Nostra. Doel van de lijst is om bedreigd erfgoed te signaleren en om burgers en betrokken partijen te mobiliseren om deze te redden. Europa Nostra heeft het programma opgezet in samenwerking met de Europese Investeringsbank." (bron: Erfgoedvereniging Heemschut, maart 2022)

- Gevelstenen in Engelen.

Terug naar boven

Evenementen

- "Bij de Avondvierdaagse Engelen (mei of juni) kun je kiezen uit de afstanden 3, 5 en 10 km. Wat is er nieuw in 2020? Nostalgische vierde dag: De 4e dag van de Avondvierdaagse is speciaal voor reünisten. Loop mee met je jeugdvrienden, voetbalteam, buurtgenootjes van vroeger. Schrijf je in voor alleen de laatste dag en beleef oude tijden van vroeger met je clubje. Senioren promotie actie: Zie je het niet zitten of lukt het je niet om 4 dagen te lopen dan hebben we dit jaar voor iedereen die 55+ en ouder is de mogelijkheid om je voor 1 of 2 dagen in te schrijven. Ook leuk om een dag met een kleinkind, buurkind etc. mee te lopen!"

- Vakantie Jeugdwerk Engelen (laatste week van de schoolvakantie, in 2020 voor de 51e keer). - Interview met vrijwilligers Christien Megens en Marc van den Akker n.a.v. de 50e editie in 2019, waarin ze anekdotische herinneringen ophalen aan vorige edities.

- "Op een zondag begin oktober, alleen in de oneven jaren, openen zo'n 50 kunstenaars en ontwerpers uit Engelen en Bokhoven hun atelier voor het publiek. Van 12:00-17:00 uur kan ­het publiek tijdens de Atelierroute genieten van beeldende kunsten zoals schilderen, beeld­houwen, illustratie, grafisch ­ontwerp, muziek, poppentheater, ambachten en bloemenkunst. ­Ook zal Korst van der Hoeff veiling- en taxatiehuis in de Engelenburcht aanwezig zijn. Neem behalve dat ene schilderijtje, waarvan je denkt dat het van waarde is, ook oude rariteiten mee, zodat je het verhaal achter het voorwerp te horen krijgt. Naast de ateliers zijn er exposities ­in de Oude Lambertuskerk, de ­Engelenburcht, Engelerhart, Noodkerk in Bokhoven, Schuilplaats voor jongeren. Ook kun je bij de Engelenburcht en bij 't Smidje een pitstop maken voor een hapje en een drankje. Kortom: de Atelierroute is een veelzijdig evenement voor jong en ouder met kunst, ambacht en beleving."

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De gemeente Den Bosch heeft in 2009 een landbouwbedrijf met 47 hectare grond in de Diezemonding aangekocht. Met de grond is natuurgebied De Diezemonding uitgebreid van 26 hectare naar 73 hectare. Natuurpark De Diezemonding ligt in de Henriëttewaard en de Ertveldpolder, N van Engelen, Z van Crèvecoeur. Het is genoemd naar de ligging aan de Diezemonding, dat wil zeggen waar de rivier de Dieze uitkomt in de Maas. Een deel van het aankoopbedrag is betaald door het winnen van klei. Daarmee is tegelijkertijd het natuurgebied ingericht. Een gedeelte is verkocht aan waterschap Aa en Maas. Het waterschap heeft tevens een vispassage bij Crèvecoeur aangelegd. Langs de Dieze is een ecologische verbindingszone aangelegd. Verder wordt er gewerkt aan een pontje over de Dieze, met aansluitend een fietspad en enkele pleisterplaatsen. - De Diezemonding wordt begraasd door een kudde Rode Geuzen.

- Het Engelermeer is een meer ZW van Engelen. Bij de gemeentelijke herindeling van 1997 is het geheel onder de gemeente 's-Hertogenbosch gekomen. Voorheen viel het (grotendeels) onder Vlijmen. Het NO deel van de Vughtse Gement en het gebied van het Engelermeer worden het waterbergingsgebied voor Den Bosch in perioden van hevige regenval. Het al bestaande waterbergingsgebied Bossche Broek bleek namelijk niet voldoende als de wateraanvoer via de Maas en via Aa en Dommel op elkaar 'botsen'. Daarom was extra capaciteit nodig. Voor de realisatie van dit project is landbouwgrond in de Gement aangekocht. Rond woningen en boerderijen zijn kades aangelegd. Het is de bedoeling dat het water onder de snelweg A59 door kan. Een deel van de A59 moet daarvoor op palen worden gezet. (2008)

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Engelen door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Engelen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Site van dorpskrant De Tweeterp (voor Engelen en Bokhoven). - De Tweeterp op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Rond 2000 telden Engelen en Bokhoven samen nog geen 3.000 zielen. Het tweelingdorp is nu hard op weg naar een inwonertal van 6.000. De ontwikkeling van de recent ontwikkelde wijk Haverleij verhoogt de druk op de bestaande voorzieningen. De inspanningen van Bestuursraad Engelen en Bokhoven zijn er dan ook vooral op gericht om het voorzieningenniveau mee te laten groeien met het inwonertal. Zowel de sociale als de fysieke infrastructuur dienen verder te worden ontwikkeld. Tegelijkertijd zet de Bestuursraad zich in om het eigen dorpse karakter van deze dorpen te behouden.

- MFC/dorpshuis: - "Waar een klein dorp groot in kan zijn, wordt bewezen door de Brabantse gemeenschap Engelen, onder de rook van 's-Hertogenbosch. Het in 2011 gerealiseerde Multifunctioneel Centrum Engelerhart biedt onderdak aan voetbalvereniging FC Engelen, Jeugd- en Jongerenwerk De Schuilplaats, Jenaplanschool Antonius Abt, kinderdagverblijf Dribbel, naschoolse opvang Eijgenwijze, kind-opvang Kanteel, Dansschool Dansplaats, de Yoga en Boxing Boldy. Op het Engelerpark is ook nog een aantal verenigingen actief en nauw betrokken met Engelerhart: de Hardloopclub, de Tennisvereniging, Survival U-Base, de Avondvierdaagse, Segway Polo Nederland, Bootcamp Boldy en Sporthal Engelerhout. Andere gemeenten laten zich er graag door inspireren. Heb je interesse om eens te komen kijken: de koffie staat klaar. En ik mag de gelukkige zijn die het beheer van Engelerhart met liefde mag uitvoeren: John Cornelissen."

- In dorpshuis De Engelenburcht kan iedereen uit Engelen en Bokhoven terecht voor activiteiten in het kader van welzijn en cultuur. Daarnaast is het café van de Engelenburcht elke doordeweekse avond open. In de Engelenburcht is ook een hulpsecretarie (= een dependance van het gemeentehuis) van de gemeente 's-Hertogenbosch gevestigd. De gemeente wil de hulpsecretarie sluiten wegens teruglopend gebruik. De Bestuursraad vindt dit geen goed plan en wil de hulpsecretarie juist uitbreiden met name met een WMO-loket. Bestuursraad en gemeente zijn hier over in gesprek.

- Jeugd en jongeren: - Stichting Jeugd- en Jongerenwerk Engelen (beter bekend onder de naam De Schuilplaats) heeft als doel het organiseren van jeugd- en jongerenactiviteiten in het dorp en buurdorp Bokhoven, in de ruimste zin van het woord. Hierbij wordt gestreefd naar bevordering van de sociale ontplooiingsmogelijkheden van jeugd en jongeren. Via deze weg wordt een zinvolle bijdrage geleverd aan de vrijetijdsbesteding van jeugdigen en jongeren. De Schuilplaats biedt de jeugdigen/jongeren enerzijds activiteiten aan om hun vrije tijd in te vullen en anderzijds wordt beoogd sociaal ongewenst gedrag (met name op straat) te voorkomen. Uitgangspunt daarbij is dat de stichting zich positief profileert en daarmee de sociale structuur onder de lokale jongeren wil versterken en daarmee preventief wil optreden in het ontstaan van calamiteiten. De stichting wil dit bereiken door te gaan fungeren als jongereninformatiepunt, waarbij diverse onderwerpen aan bod komen (tieners en drugs, tieners en alcohol, waarden en normen).

Reactie toevoegen