Cartils

Plaats
Buurtschap
Gulpen-Wittem
Heuvelland
Limburg

cartils_straatnaambord.jpg

Bij de meeste buurtschappen in de gemeente Gulpen-Wittem ben je je er niet van bewust dat je er bent aangekomen, omdat er geen plaatsnaamborden staan. Zo ook bij de buurtschap Cartils, dat het met een zeer bescheiden straatnaambordje moet doen.

Bij de meeste buurtschappen in de gemeente Gulpen-Wittem ben je je er niet van bewust dat je er bent aangekomen, omdat er geen plaatsnaamborden staan. Zo ook bij de buurtschap Cartils, dat het met een zeer bescheiden straatnaambordje moet doen.

DK_20110817_3100_Woonhuis_te_Cartils_Zuid_Limburg.jpg

Cartils, moderne woning, ingeklemd tussen historische panden

Cartils, moderne woning, ingeklemd tussen historische panden

DK_20110817_3097_Holle_weg_te_Cartils_Zuid_Limburg.jpg

Holle weg met bloemrijke berm, afdalend naar Cartils

Holle weg met bloemrijke berm, afdalend naar Cartils

DK_20110817_3095_Oorlogsmonument_voor_engelse_piloten_te_Cartils.jpg

Cartils, monument voor in 1944 neergestorte en omgekomen Engelse vliegers

Cartils, monument voor in 1944 neergestorte en omgekomen Engelse vliegers

DK_20110817_3101_Kasteel_Cartils_Zuid_Limburg.jpg

Cartils, toegangsweg tot het Kasteel Cartils

Cartils, toegangsweg tot het Kasteel Cartils

DK_20110817_3104_Kasteel_Cartils_Zuid_Limburg.jpg

Cartils, Kasteel Cartils in het Geuldal

Cartils, Kasteel Cartils in het Geuldal

DK_20110817_6332_Kasteel_Cartils.jpg

Kasteel Cartils, voorzijde. Particulier bezit en niet toegankelijk.

Kasteel Cartils, voorzijde. Particulier bezit en niet toegankelijk.

Cartils

Terug naar boven

Status

- Cartils is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Gulpen-Wittem. T/m 1998 gedeeltelijk (kasteel) gemeente Gulpen (t/m 1981 gemeente Wijlre), gedeeltelijk gemeente Wittem.

- De buurtschap valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Wittem, deels onder het dorp Wijlre (dit betreft Kasteel Cartils met landgoed, dat als postadressen Kapolder 10-14 te Wijlre heeft).

- De buurtschap Cartils heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Kertiels.

Oudere vermeldingen
Cartiels, eind 12e eeuw kopie na 1192 in Curtils, 1325 Cartils.

Naamsverklaring
Ontstaan uit ‘vulgair Latijns’ cortilis, ‘bij een curtis (hofstede) behorend’.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Cartils ligt rond de gelijknamige weg en het Z deel van de weg Kapolder (de N595), NO van het dorp Gulpen en NNW van het dorp Wittem, nabij de samenvloeiing van de Geul en de Eyserbeek en die van de Geul en de Gulp, en ligt verder ZO van het dorp Wijlre, WZW van het dorp Eys en NW van de dorpen Partij en Wahlwiller.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Cartils 7 huizen met 40 inwoners onder de gemeente Wittem. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 10 huizen met ca. 25 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De geschiedenis van Cartils is een zeer oude. Mogelijk al in de Romeinse tijd was de buurtschap, gelet op de zeer gunstige ligging, een militaire vesting. Al in de 8e of 9e eeuw moet er een grote hoeve hebben gestaan, die het centrum was van deze kleine heerlijkheid. De bewoners van de villa waren alleen verantwoording schuldig aan de bisschop en later aan de Duitse Keizer. Het was ooit de kleinste rijksheerlijkheid van het Duitse keizerrijk. (3152)

“Voorheen heeft de heerlijkheid Cartils wel eens aan de criminele justitie dezer landen verhindering veroorzaakt, vermits de zoogenoemde Heidens, die van stelen hun beroep maakten, in haar grondgebied eene schuilplaats vonden, van waar zij niet mochten weggehaald worden, terwijl zij van daar, bij nacht, in de omliggende dorpen van het Staats-, Oostenrijks- en Duitsch-rijksgebied stroopten.” (3084).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Kasteel Cartils is tot 1776 in het bezit gebleven van lijnrechte afstammelingen van de ridders van Cartils. Het rechthoekig van natuursteen opgetrokken gebouw bestaat uit twee verdiepingen. Gedeelten van het kasteel zijn nog 15e- en 16e-eeuws, zoals delen van de met wapenschilden versierde toren met hoekarkel en het vrijstaande poortgebouw. De fraaie toegangspoort met klokvormig dak, daterend uit de 17e eeuw, gaf vroeger via de voorburcht toegang tot het kasteel. Helaas heeft de renovatie, uitgevoerd in 1883-1884, veel van zijn oorspronkelijke karakter verloren doen gaan. Het kasteel is particulier bezit en niet te bezichtigen. Het kasteel is een rijksmonument en omvat verder nog 6 rijksmonumenten, zijnde de parkaanleg, de poorttoren, de boerderij met schuren, de ijzeren hekken, de tuinmuur en het houten tuinhuisje. De 7 rijksmonumenten op dit landgoed vind je hier beschreven (onder adres Kapolder 10).

- Aan de veldweg van Cartils naar Eys vind je een in 1994 opgericht oorlogsmonumentje voor vier in 1944 neergestorte en omgekomen Canadese vliegers.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Op 11 februari 2015 is Landgoed Kasteelhoeve Cartils officieel geopend. Hiermee heeft Limburg er (onder begeleiding van Bosgroep Zuid Nederland) 14 ha nieuwe particuliere natuur bij gekregen. Het landgoed ligt in het Eyserbeekdal vlak bij de monding van de Eyserbeek in de Geul. De westgrens van het landgoed wordt gevormd door de N959 die van Wijlre naar Wittem loopt, in het oosten vormen het hoge talud van het voormalige NS-spoor en het Eyserbos de grens. Het landschap binnen het landgoed is zeer gevarieerd en bestaat uit de Kasteelhoeve, deels natte en droge natuurterreinen, botanische weilanden, struweelhagen, struweelranden, heggen en bosjes. In een holle weg, aan de noordzijde van het landgoed, liggen enkele dassenburchten. De Eyserbeek stroomt dwars door het landgoed heen, waarbij de zuidelijke oever een steilrand vormt. Samen met het vlakbij gelegen Kasteel Cartils, dat eveneens in privé eigendom is, vormt het landgoed een prachtig gelegen en onderhouden domein.

Landgoed Kasteelhoeve Cartils is in eigendom van de familie Hupperichs, die hier woonachtig is sinds 1980 en het complex van kasteelhoeve en landerijen tot 2010 als agrarisch bedrijf heeft geëxploiteerd. Na het beëindigen van het melkveebedrijf is er bewust voor gekozen om de landerijen om te vormen tot natuurterreinen of door middel van agrarisch natuurbeheer te beheren. Het landgoed heeft een oppervlakte van 31 hectare waarvan 14 hectare uit natuurterrein bestaat. Verder is het landgoed ingericht met bosjes, meidoornhagen, struweelhagen, fruitbomen en een amfibieënpoel.

Het landgoed is het hele jaar door tussen zonsopgang en zonsondergang opengesteld voor publiek. Er lopen wandelpaden met op twee plekken banken, waar je heerlijk kunt genieten van het uitzicht. De gebouwen en het erf van de kasteelhoeve zijn niet vrij toegankelijk, daar zij privé bewoond worden door de familie Hupperichs, maar de toegangswegen van en naar de kasteelhoeve zijn wel opengesteld en voeren je via een parkachtige tuin over het erf van de kasteelhoeve verder langs Kasteel Cartils en de bijbehorende parken.

- "In oktober 2020 is bij buurtschap Cartils het graftherstel van start gegaan. Met graafwerk is een helling geremodelleerd, waarna struweel wordt aangeplant. Dit vindt plaats op de noordflank van de Eyserbeek, achter het kasteel, een paar honderd meter van de plek waar deze in de Geul stroomt. Hier beheert sinds tien jaar een voormalige landbouwer, nu landgoedeigenaar, zijn graslanden extensief, gericht op natuurbeheer. Karakteristiek voor Zuid-Limburg. Graften zijn lange steilwanden van een tot twee meter hoog. Ze zijn karakteristiek voor de hellingen in het Zuid-Limburgse Heuvelland. Graften liggen vaak op perceelsgrenzen en zijn meestal begroeid met struweelhagen waarin ook bomen groeien zoals zoete kers, haagbeuk, es of eik. Ze vormen de overgang tussen twee terrasniveaus. Deze terrassen zijn in vroeger eeuwen ontstaan door het landgebruik. Een steile helling die verdeeld wordt in verschillende terrasniveaus is daardoor gemakkelijker te bewerken.

Corridor voor dieren. Graften hebben een belangrijke ecologische waarde omdat de begroeiing beschutting biedt aan wilde dieren en tevens als corridor fungeert. Vogels vinden er broedgelegenheid. Dassen en vossen kunnen er een goed verborgen hol graven. Op het zuiden georiënteerde graften vormen, op plekken waar het struweel onderbroken is en zeker als er kalksteen in de ondergrond zit, bijna mediterrane micromilieus, waar insecten en hagedissen graag vertoeven. Barriere tegen wateroverlast. Met de komst van de moderne landbouw en zware landbouwmachines zijn veel graften uit het landschap weggevaagd. De begroeiing is verwijderd en het talud is vaak weggeploegd. Grote akkers en graslanden zijn ervoor in de plaats gekomen. Behalve voor de ecologie is dit ook voor de aantrekkelijkheid van het landschap en voor de waterhuishouding geen wenselijke situatie. Bij extreme regenbuien, die door de klimaatverandering steeds vaker zullen voorkomen, glijdt het afstromende regenwater in een rotvaart de kale hellingen af. Dit zorgt voor water- en modderoverlast in de dalen.

Verrijking van de natuur. ARK Natuurontwikkeling kan dit probleem aanpakken, dankzij een Europese POP-subsidie (Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling). Hiermee kan ARK in het Boven-Geuldal en Gulpdal e.o. natuurlijke en natuurvriendelijke klimaatadaptatiemaatregelen uitvoeren, waaronder graftherstel en aanplant van struweelhagen. ARK voert het werk op het landgoed van de familie Hupperichs in Cartils uit in samenwerking met Bosgroep-Zuid. Het is een zeer natuurrijk landgoed, compleet met kalkgrasland, bosjes en beekmoeras. Veel soorten voelen zich hier kind aan huis, waaronder bever, das, grauwe klauwier, rode wouw, torenvalk, levendbarende hagedis en niet te vergeten de vermiljoenkever. Bij het inspecteren van de nieuw gemaakte graft bleek overigens dat de das ons al voor was geweest; hij had al wat gegraven en gekrabd en zijn pootafdrukken achtergelaten." (bron: ARK Natuurontwikkeling, oktober 2020)

Terug naar boven

Beeld

- L1-reportage over landgoed Cartils (25 min., 2015).

Reactie toevoegen