Capelle

Plaats
Buurtschap
Schouwen-Duiveland
Schouwen-Duiveland
Zeeland

Capelle plaatsnaambord [640x480].jpg

Capelle, buurtschapsgezicht

Capelle, buurtschapsgezicht

Capelle plaatsnaambord Kapelle 2002 [640x480].jpg

Capelle heette in ieder geval in 2002 nog Kapelle, getuige deze foto uit dat jaar

Capelle heette in ieder geval in 2002 nog Kapelle, getuige deze foto uit dat jaar

Capelle

Terug naar boven

Status

- Capelle is een buurtschap in de provincie Zeeland, in de streek en gemeente Schouwen-Duiveland. T/m 1960 gemeente Nieuwerkerk. In 1961 over naar gemeente Duiveland, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.

- De buurtschap Capelle valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Nieuwerkerk.

- Toen in 1961 de nieuwe gemeente Duiveland werd gevormd, werd het eeuwenoude wapen van Capelle het nieuwe gemeentewapen.

- De buurtschap Capelle ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Terug naar boven

Naam

Spelling
"Is het Capelle of Kapelle? De beide schrijfwijzen werden door elkaar gebruikt. In 1975 benaderde de Vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland de betrokken gemeenten om bij hun gehuchten plaatsnaamborden te plaatsen. De gemeente Duiveland gaf daaraan gehoor en plaatste een bord met daarop Kapelle. Toen daarover opmerkingen waren gemaakt, werd het advies ingewonnen van de rijksarchivaris in Zeeland, die onder meer op grond van een Koninklijk Besluit uit 1815, waarin wordt gesproken van 'Nieuwerkerk, Kapelle en Botland', oordeelde dat Kapelle de juiste schrijfwijze was. Sinds 2003 is dat weer Capelle, omdat vanuit de bewoners aan de nieuwe gemeente Schouwen-Duiveland werd gevraagd de oude schrijfwijze in ere te herstellen, omdat deze ook veel werd gebezigd en bekender is." (© gemeentearchivaris Huib Uil) De spellingswijziging is pas enkele jaren geleden doorgevoerd. In de Topografische atlas Zeeland (1) en op Google Maps staat nog Kapelle.

Oudere vermeldingen
1396 Cappella in Duvelant, 1840 Kapelle.

Naamsverklaring
Identiek met het Middelnederlandse capelle, ontstaan uit het Middeleeuws Latijns capella 'kleine kerk, bedehuis'.(2) Toen de kapel later een kerk werd, bleef de plaats toch Capelle heten.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Capelle ligt W van het dorp Nieuwerkerk, Z van de provincialeweg, rond het N deel van de Zwanenburgseweg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Capelle 22 huizen met 144 inwoners. Sinds de Watersnood van 1953 (zie verder bij Geschiedenis) omvat de buurtschap nog slechts - maar inmiddels toch weer - ca. 10 huizen en enkele bedrijfsgebouwen, met ca. 25 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Middeleeuwen
Capelle is een voormalige heerlijkheid. De heerlijkheid besloeg slechts het gelijknamige gehucht en enkele verstrooid liggende huizen. De oppervlakte was 520 ha. In de middeleeuwen was het een dorp met een slot, slot Swanenburgh, waarin de 'Heren van Duiveland' woonden. Ook toen overstroomde het al regelmatig. De polder waarin de nederzetting lag, de Vierbannenpolder, stond bij stormvloeden in 1288 (de Sint-Aagthenvloed), 1304, 1403, 1414, 1421 (de Sint-Elisabethsvloed), 1530 (de Sint-Felixvloed) en 1532 (Stormvloed van 1532) telkens onder water. Bij de stormvloed van 1532 is de kerk verwoest. De bewoners waren niet bij machte behalve hun huizen ook de kerk weer op te bouwen. Hierdoor werd het dorp Capelle een gehucht.

Watersnood van 1953
Vlak voor de Watersnood van 1953 was het gehucht niet veel meer dan anderhalve straat met een 20-tal arbeidershuisjes, enkele boerderijen en een cichoreifabriekje. Tijdens de stormvloed braken op drie plaatsen de dijken van de Vierbannenpolder, zodat het water van drie kanten op Capelle af kwam. Door de slechte staat van de huizen - er werd zelfs in onbewoonbaar verklaarde huizen gewoond - en het door de wind en aanhoudende eb en vloed aangevoerde hout, stortten in het "centrum" van het gehucht op twee na alle huizen in. Ook van de rondom het centrum liggende arbeidershuisjes en boerderijen stortten verschillende in. Uiteindelijk zijn hier 42 van de ruim 100 inwoners bij deze ramp omgekomen, zodat Capelle behoort tot de verhoudingsgewijs zwaarst getroffen nederzettingen. In de nacht van 6 op 7 november 1953 wordt bij Ouwerkerk het laatste dijkgat van de Vierbannenpolder, tevens het laatste dijkgat van de Watersnood, gedicht.

Na de Watersnood
De toenmalige gemeente Nieuwerkerk besloot Capelle niet weer op te bouwen. Men was namelijk van mening dat er een scheiding moest komen tussen woonplaatsen en boerderijen. Dit betekende dat de verwoeste arbeidershuisjes in het centrum van het gehucht herbouwd dienden te worden bij de desbetreffende boerderij, terwijl de overige inwoners zich in het dorp Nieuwerkerk dienden te vestigen. Capelle was in hun ogen te klein om als dorp herbouwd te worden. De twee overgebleven huisjes zijn echter wel hersteld, verder resteert nog het kerkhof. Na 1953 zijn er nog twee arbeidershuisjes in het centrum van het gehucht bijgebouwd, deze behoorden bij boerderijen vlakbij het voormalige centrum. Hierdoor werd dit de laatste verdronken nederzetting van Zeeland, en vormt het samen met de Zuid-Hollandse buurtschap Schuring de twee verdwenen nederzettingen van de Watersnood van 1953.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- "Het meest indrukwekkende pand is de voormalige meestoof de Kapel. In een meestoof werden de wortels van de meekrapplant gedroogd en vermalen tot poeder waarmee een rode verfstof werd verkregen. Deze teelt was tot diep in de 19e eeuw belangrijk. Toen langs chemische weg verf kon worden vervaardigd, zakte de teelt in elkaar. Zo’n meestoof was als regel in handen van aandeelhouders, in het geval van de Kapel waren dat er 16. In 1836 werd de eerste steen gelegd door een van hen, Abraham Caland, die waterbouwkundige was en zijn geld in deze nieuwe meestoof belegde.

De bouw kostte 23.000 gulden. Het huidige gebouw dateert uit 1869 toen nieuwbouw moest plaatsvinden nadat de oude stoof door een brand grotendeels was verwoest. De Kapel bleef als meestoof in gebruik tot 1914. Daarna kreeg het pand allerlei andere bestemmingen. Na een verbouwing was het een cichoreifabriek. Het archief daarvan berust in het Gemeentearchief. Daarna werden er groenten gedroogd en organiseerden de gemeenten Dreischor en Nieuwerkerk hier vlaszwingelcursussen. Nu is het een adres waar aanhangwagens en trailers worden verkocht." (© gemeentearchivaris Huib Uil)

- Watersnoodmonument op de begraafplaats.

Terug naar boven

Literatuur

- In 2002 en 2003 kwam de buurtschap in de schijnwerpers te staan in het kader van de watersnoodramp van 1953. Dat gebeurde dankzij het indrukwekkende boek van Kees Slager, dat verscheen onder de titel ‘Hier was eens Capelle’. De lotgevallen van deze nederzetting zijn erin beschreven en vooral de dagen van ’53. Met 42 van de ruim 100 inwoners was dit, verhoudingsgewijs, de zwaarst getroffen gemeenschap. De meest bijzondere onthulling van Kees Slager was dat in de rampnacht een kind werd geboren dat nooit werd ingeschreven in de burgerlijke stand omdat het ook verdronk. Een monument op de lokale begraafplaats - waar ooit de kerk stond - houdt de herinnering levend. Nog altijd blijft het intrigeren dat, waar vroeger velen zwegen, nu velen gingen vertellen over hun bange belevenissen tijdens de ramp. Kees Slager heeft daar het zijne aan bijgedragen om veel van wat verloren dreigde te gaan, vast te leggen. Daarom besluit hij terecht met: ‘Wat mij betreft is dit boek zodoende een monumentje voor de orale geschiedschrijving én een monumentje voor Capelle en alle verdronken Zeeuwse dorpen.’ (© gemeentearchivaris Huib Uil)

Reactie toevoegen