Status

- Bergambacht is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek en gemeente Krimpenerwaard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2014.

- Wapen van de voormalige gemeente Bergambacht.

- De gemeente Bergambacht is per 13 juni 1857 vergroot met de gemeente Zuidbroek, en in 1985 met de gemeenten Ammerstol en Berkenwoude.

- Onder de gemeente vielen naast de de gelijknamige hoofdplaats en de dorpen Ammerstol en Berkenwoude verder nog de buurtschappen Achterbroek, Benedenberg, Bergstoep, Bovenberg, Bovenstad, De Hem (deels), De Hoek, Kadijk, Tussenlanen en Zuidbroek. Afgezien van de buurtschap Achterbroek, die onder het dorp Berkenwoude valt, vallen al deze buurtschappen onder het dorp Bergambacht, zij het dat de buurtschap De Hem er deels onder valt. Bij elkaar vallen er hiermee 9 buurtschappen geheel of gedeeltelijk onder het dorp.

- Naast de blauwe plaatsnaamborden (komborden) bij de bebouwde kom van Bergambacht, staan in het buitengebied witte plaatsnaamborden ten teken dat je het buiten de bebouwde kom gelegen dorpsgebied binnenkomt.

Naam

Oudere vermeldingen
Alinger Parochie, 1254 Mons, 1331 Berchambocht.

Naamsverklaring
De oudere benaming Berg ‘hooggelegen plaats of opduiking’ komt midden 13e eeuw voor in de Latijnse omschrijving in Monte. De huidige naam is een samentrekking van dit Berg en ambacht ‘rechtsdistrict’.(1) De ‘berg’ is de heuvel waarop de Hervormde kerk is gebouwd. Deze heuvel, een ‘donk’, ligt zo’n 2,5 meter boven NAP, terwijl de omliggende polders gemiddeld 2 meter onder NAP liggen. Anderen stellen dat de naam Bergambacht afkomstig zou zijn van de Heer Van den Berg, die bezitter was van dit ambacht.

Bij- en spotnamen
De Bergambachters worden ook straatwroeters genoemd. Zij zouden namelijk erg proper zijn, wat zich bijvoorbeeld uit in het verwijderen van het onkruid tussen de stoeptegels. In het dorp (hoek Hoofdstraat - P.J. Smitstraat) staat een beeldje dat dit uitbeeldt. Een opschrift op het monument verklaart: “Bergambachtenaren worden in de volksmond ‘straatwroeters’ genoemd. Met name in vroeger jaren had men de gewoonte om voor het huis met behulp van een mesje of ijzertje het gras tussen de straatklinkers uit te wroeten. Aan deze propere gewoonte, tot uitdrukking gebracht door dit beeld, dankt de Bergambachtenaar zijn naam.”

Een heel andere verklaring voor deze bijnaam vinden wij in (122), die stelt dat de Bergambachtenaren naast de genoemde bijnaam tevens katten worden genoemd: “De katten van Bergambacht waren vechtersbazen. Met name lagen zij vaak in de clinch met de piepmuizen van Ammerstol. Het ging er bij die vechtpartijen soms zodanig fel tekeer, dat die van Bergambacht de stenen uit de straten haalden (vandaar ook de bijnaam steenwroeters of straatwroeters) om daarmee te smijten.

Ligging

Bergambacht ligt ZO van Gouda, ZW van Schoonhoven.

Statistische gegevens

- In 1840 had de gemeente (die in de volkstelling van 1840 nog ‘s Heer Aartsberg c.a. wordt genoemd) 200 huizen met 1.661 inwoners, verdeeld in dorp ’s Heer Aartsberg 83/541 (= huizen/inwoners) en buurtschap Bergambacht 117/1.120. ’s Heer Aartsberg wordt op een tekening uit circa 1730 ’s Heer Arendsbergen genoemd.

- Per 13 juni 1857 is de gemeente vergroot met de gemeente Zuidbroek (die 249 hectare met 14 huizen en 95 inwoners groot was).

- Per 1-5-1939 is 71 hectare met 39 huizen en 139 inwoners overgegaan naar de gemeente Schoonhoven. Het betrof hier een gedeelte van de buurtschap De Hem. Reden: Schoonhoven had grond nodig om huizen en industrie te kunnen herbergen. De gemeentegrens van Schoonhoven is toen ongeveer 250 meter opgeschoven in westelijke richting. Schoonhoven wilde in eerste instantie meer, en wel het gebied dat de gemeente in 1970 alsnog heeft gekregen (tot aan de Hemstoep).

- Per 1-9-1970 is 260 hectare met 120 huizen en 230 inwoners overgegaan naar de gemeente Schoonhoven. Reden: de gemeente Schoonhoven had grond nodig voor woningbouw en industrie. De nieuwe gemeentegrens tussen Schoonhoven en Bergambacht kwam nu als volgt te lopen: vanaf de Vlist net langs de Fransekade in een loodlijn naar beneden langs buurtschap Bovenberg nummer 109, langs buurtschap De Hem naar de Lek. De bij deze grenscorrectie betrokken panden waren Bergambachtstraat 2-10, Bovenberg 95-150, Galvanistraat 1-49 en 50-66 en Hogedijk (Lekdijk) 150-206, dus tot aan de Hemstoep, en Provincialeweg 29-52 (deel van buurtschap De Hem of, zoals deze in die tijd ook nog werd genoemd, Schoonhovense Kerkweg).

- Per 1-1-1985 is de gemeente in het kader van de gemeentelijke herindelingen opgeheven en gelijk weer opgericht.
De nieuwe gemeente Bergambacht die toen is ontstaan, is als volgt opgebouwd:
Van de oude gelijknamige gemeente: 2.408 hectare met 1.921 huizen en 5.763 inwoners;
Van de opgeheven gemeente Ammerstol: 61 hectare met 600 huizen en 1.616 inwoners;
Van de opgeheven gemeente Berkenwoude: 1.078 hectare met 486 huizen en 1.460 inwoners. De gemeente Berkenwoude is door een compromis (‘model Wiegel’) bij de gemeente Bergambacht gevoegd. Geheel tegen de wens van Berkenwoude in, dat de voorkeur had bij de gemeente te gaan behoren waarin de gemeente Stolwijk zou opgaan. De gemeentegrenzen van de fusiegemeente zijn door de toevoeging van de gemeente Berkenwoude erg grillig geworden.
Afgestaan aan de nieuwe gemeente Vlist: 3 hectare met 15 huizen en 41 inwoners. Dit stuk grond is gelegen aan de Vlist. Reden: alle percelen aan de rivier de Vlist moesten onder één gemeente komen te vallen.
Afgestaan aan de nieuwe gemeente Nederlek: 2 onbewoonde hectaren. Reden: dit was een kadastrale herziening om de gemeentegrens samen te laten vallen met de grenzen van percelen. Deze ‘technische aanpassingen’ zijn gelijk met de gemeentelijke herindeling van de Krimpenerwaard meegenomen. Ook is daar waar de oever van een water de grens is, deze verplaatst naar het midden van het desbetreffende water (hier de Hoogenboezem).

- Vlak voor haar opheffing in 2015 had de gemeente Bergambacht ca. 4.000 huizen en ca. 9.500 inwoners (waarvan 2.500/6.000 in het gelijknamige dorp).

Geschiedenis

Bergambacht is in de 13e eeuw ontstaan. Reeds in 1280 (ten tijde van graaf Floris V) was hier sprake van een kapel, ongeveer op de plek waar nu de kerk staat.

Bergambacht bestond vroeger uit twee delen, elk gebouwd op een rivierheuvel (donk). De meest noordelijke heuvel was de plek waar de kerk en de omliggende bebouwing waren gesitueerd. In de tweede helft van de 13e eeuw werd door Haparen van den Berg op de zuidelijke donk een groot stenen huis gebouwd. Naar zijn zoon Aarnout of Arend is het slot ‘s Heer Aartsberg genoemd.

In de middeleeuwen was ’s Heeraartsberg belangrijker dan Bergambacht, getuige onder meer de vele kaarten uit die tijd, waarop die naam in het geheel niet voorkomt, maar ’s Heeraartsberg wèl.

Nadat het geslacht van ‘de Heren van den Berg’ in 1321 was uitgestorven, werd het slot (tezamen met het gehele dorp en de wijde omgeving) door de Graaf van Holland beleend aan zijn vriend Johan van Arkel. Het slot kwam in 1412 in handen van de halfzuster van Jacoba van Beieren, Beatrice. Na haar huwelijk met de Heer van Vliet (Vliet nabij Oudewater) kwam het slot in handen van diens familie.

In 1512 zijn de huizen in het dorp, de kerk en het slot door Gelderse troepen geplunderd en in brand gestoken. In 1609-1610 is het slot herbouwd door de toenmalige ambachtsheer, Willem van Zuijlen van Nijevelt. Na een turbulente geschiedenis van verbouw, leegstand, gedeeltelijke afbraak en verval, breekt het jaar 1908 aan. Een deel van de noordelijke slotgracht was toen al gedempt voor de aanleg van de spoorlijn Gouda-Schoonhoven. De voorlaatste eigenaar, baron Karel van Hardenbroek, overleed in 1908 en liet het slot na aan zijn zoon Gijsbert. Deze bezoekt het in deplorabele staat verkerende slot en zakt, zo gaat het verhaal, met één been door de zoldervloer. Hij besluit hierop in 1909 het slot tot de grond toe te laten afbreken.

De donk is goeddeels afgegraven en op de plaats waar eerder het kasteel stond, verrees een boerderij, met de naam ‘t Slot. Boven de ingang van de boerderij is een van het kasteel afkomstige wapensteen uit 1610 ingemetseld. Het originele hek, dat toegang gaf tot de oprijlaan, is in 1964 verplaatst naar Cothen, waar baron Van Hardenbroek nog een buitenhuis bezit. Het hek dat nu voor de oprijlaan naar boerderij ’t Slot staat, is een replica. In 2001 is de monumentale boerderij gekocht door het Bergambachtse bouwbedrijf Adriaan van Erk. Dit bedrijf heeft het voornemen er een horecabestemming aan te geven. Ook is het plan opgevat om in een deel van het gebouw oude ambachtswerktuigen en gereedschappen tentoon te stellen. (206, 700, 210 jrg. 7 nr. 3 en jrg. 5 nr. 1)

In de tweede helft van de 19e eeuw was er naast landbouw en hennepteelt (voor de fabricage van touw) ook sprake van fabricage van schaatsen en ‘Stolksche kaas’*.
* Zie verder bij Stolwijk.

Voormalig minister-president Wim Kok is op 29 september 1938 in Bergambacht (aan de Dijklaan) geboren. Daarnaast is er in het dorp een snackbar die Den Uyl heet...

Typisch Bergambachts is wellicht de zwerftocht van de kinderen op 5 december. Dan mogen zij verkleed langs de deuren, ze gooien snoep naar binnen en krijgen een muntstuk retour.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Historische Vereniging Bergambacht.

Recente ontwikkelingen

- In het centrum van Bergambacht, aan en rond de Prinses Julianastraat, zijn in 2017 70 woningen gesloopt. Er zijn nieuwe woningen voor teruggebouwd. Daarbij is de woonomgeving helemaal vernieuwd met veel aandacht voor groen, water en goede parkeervoorzieningen. Zo voldoet het centrum weer aan alle moderne woonwensen.

Bezienswaardigheden

- Bergambacht heeft als plaats 26 rijksmonumenten.

- In de dorpskern staat de Hervormde kerk, waarvan de oudste gedeelten zouden stammen uit het einde van de 13e eeuw, maar die in zijn hele wezen laatgotisch is. In 1891 brandden kerk en toren geheel uit. Bij de restauratie kreeg de toren (van het zogenaamd Kempische type, zie voor nadere toelichting bij de kerk van Stolwijk) een neogotische spits. Deze is echter in 1962 verdwenen toen men de tegenwoordige spits aanbracht. Aan de hand van een tekening werd iets wat gelijkt op de eenvoudiger, laat 17e-eeuwse torenbekroning ‘teruggerestaureerd’. Op de kerk bevindt zich een - uiteraard alleen in het seizoen - in gebruik zijnd ooievaarsnest. (124)

- De gereformeerde kerk in de Hoofdstraat werd gebouwd door de Christelijk Gereformeerde Kerk van de Afscheiding in 1868. In 1893 werd de Gereformeerde Gemeente eigenaar. In de jaren zestig van de 20e eeuw is het interieur geheel vernieuwd. (124)

- Korenmolen Den Arend is een van dé blikvangers in het dorp Bergambacht. Het is een zogeheten stelling-korenmolen en de laatst overgebleven originele korenmolen in de Krimpenerwaard (én Lopikerwaard). Bijzonder aan de molen is dat bij de bouw in 1869 zo veel als mogelijk onderdelen van de voorganger, een wip-korenmolen, zijn hergebruikt. Wie er oog voor heeft, ontdekt diverse tweedehands balken in de molen. Zelfs het complete houten tandwielmechanisme stamt nog uit de oude wip-korenmolen. Schattingen over de ouderdom van deze onderdelen lopen uiteen van 17e-eeuws tot misschien zelfs 16e-eeuws.

Tot eind jaren dertig van de 20e eeuw is de molen commercieel in bedrijf gebleven, hoewel er tijdens de Tweede Wereldoorlog nog wel het nodige (clandestien) is gemalen. Hierna komt de molen naar het lijkt definitief buiten gebruik en treedt een periode van verval in. Drie van de vijf koppels maalstenen zijn reeds uitgebroken als de molen in 1957 door de gemeente Bergambacht wordt aangekocht. Nog datzelfde jaar vindt een restauratie plaats en is er weer sprake van een draaivaardige molen. Na een tweede restauratie in 1980 is zelfs weer sprake van een maalvaardige molen. Sinds 2003 wordt weer op bescheiden schaal consumptiegraan gemalen door een beroepsmolenaar uit het nabijgelegen Gouda. In 2007-2008 vindt een uitwendige restauratie plaats en vandaag de dag is het inwendige aan een opknapbeurt toe. Hiervoor wordt geijverd door de eind 2013 opgerichte Stichting Molen Den Arend Bergambacht, die de molen in december van dat jaar in eigendom heeft verworven.

In de molenwinkel kun je allerlei lekkere dingen kopen, zoals origineel ‘Den Arend-meel’, heerlijke zelfgebakken koekjes, echte Krimpenerwaardse Boerenkaas, en eigengemaakte jam. Ook voor een leuk souvenir ben je er aan het juiste adres. Wat de molenwinkel extra bijzonder maakt is de personele bezetting. Deze bestaat doordeweeks overdag uit mensen met een verstandelijke beperking; allen deelnemers van het ‘Den Arend-project' van Stichting Dagbesteding Krimpenerwaard, een organisatie waar Stichting Molen Den Arend Bergambacht nauw mee samenwerkt. De molen is ook een toeristisch informatiepunt en een populaire officiële trouwlocatie.

- Het Duinwaterleidingcomplex (pompstation en snelfiltergebouw) aan de Provincialeweg tussen Bergambacht en Krimpen aan den IJssel bedient niet de Krimpenerwaard maar de Haagse Duinwaterleiding. Het complex is in 1955 in gebruik genomen. Aanvankelijk werd water uit de Lek gefilterd en voor consumptie geschikt gemaakt. Omdat de Lek echter teveel vervuilde, ging men over op inname van water uit de Afgedamde Maas bij de buurtschap Poederoijensehoek (zie verder aldaar). Dat water wordt via Bergambacht, waar het wordt gefilterd, naar Den Haag getransporteerd. Het gebouw is in de jaren dertig ontworpen door architect M.J. Luthmann. De slanke, betonnen standpijp naast het gebouw is 65 meter hoog. Het is geen watertoren in de traditionele betekenis, maar een reservoir dat kan worden gebruikt bij het onverhoopt uitvallen van de pompen. (206)

- De watertoren van Bergambacht is gebouwd in 1937, is 45 meter hoog, heeft een betonnen draagconstructie en een betonnen vlakbodemreservoir van 360 kubieke meter.

- Gevelstenen in Bergambacht.

Jaarlijkse evenementen

- Geitenkeuring (op een zaterdag in juni) van Geitenfokvereniging BAS (wat staat voor Bergambacht - Ammerstol - Schoonhoven).

- De Familiebraderie in Winkelhof Bergambacht omvat ca. 130 stands en wordt gehouden op de laatste zaterdag van augustus.

Natuur en recreatie

- Tussen de herten in het hertenkamp aan het Wethouder van den Bergplein lopen ook enkele kangoeroes.

- Zwembad De Hofstee.

- Dorcas Winkel Bergambacht is een gezellige winkel met veel leuke tweedehands artikelen van prima kwaliteit. Voor mensen met een smalle beurs, en voor snuffelaars en verzamelaars die uit zijn op koopjes en snuisterijen. Vele vrijwilligers zetten zich in om de winkel succesvol te laten draaien. De opbrengst van de Dorcas Winkel gaat naar Projecten van Dorcas in Oost-Europa en Afrika.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Bergambacht, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Bergambacht.

Links

- Buurtverenigingen: - Buurtvereniging Uitbreiding Dorp is opgericht in 1955 met als doel het vermaken van kinderen in de breedste zin van het woord. In 1955 waren er 30 gezinnen lid, tegenwoordig bijna 1000. Door het jaar heen organiseren zij verschillende activiteiten voor jong en ouder en nemen ze deel aan evenementen. Het lidmaatschap kost slechts 10 euro per jaar per gezin.

- Onderwijs: - Basisschool Kiezel en Kei. - Basisschool De Ark.

- Muziek: - Muziekvereniging Excelsior is opgericht in 1898 en omvat een fanfare-orkest, een melody percussion band, blaaskapel De Waardgangers en Opleidingsorkest Sound & Fun. De laatste jaren is het aantal nieuwe musici flink toegenomen, voor zowel de fanfare als de slagwerkgroep. Dit betekent dat het gezamenlijk muziek maken nog steeds wordt gewaardeerd door een breed publiek. Om voor mensen een plek te creëren binnen de fanfare of de meldoy percussion band het naast de individuele lessen noodzakelijk om ook regelmatig samen te oefenen. Hiervoor heeft Excelsior Opleidingsorkest Sound & Fun opgericht.

- Sport: - v.v. Bergambacht (voetbal).

- Overige verenigingen: - Geitenfokvereniging BAS (wat staat voor Bergambacht - Ammerstol - Schoonhoven) is opgericht in 1935. T.g.v. het 65-jarig bestaan in 2000 is een jubileumboekje verschenen, dat via de link ook online is te lezen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Bergambacht.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)