De Bartelsluis verkeert al vele jaren in beroerde staat. Er zijn wel plannen voor herstel, maar die zijn, voor zover wij weten, nog niet definitief.
Buurtschap Bartelsluis, gelegen rond en genoemd naar de gelijknamige sluis, ligt voor de postadressen 'in' Wormer, maar ligt er, zoals je ziet, in de praktijk net buiten, in Polder De Engewormer, N van de wereldberoemde Zaanse Schans. (© Kadaster)
Bartelsluis, dekschuit met grondstoffen voor papierfabriek Van Gelder Zonen in de Bartelsluis
De in 2014 opgerichte Vereniging Belangen Engewormer zet zich in voor behoud van de landschappelijke, cultuurhistorische en recreatieve waarden van Polder De Engewormer (waaronder ook de buurtschap Bartelsluis).
Ook Stichting Zaan & Dijk zet zich in voor de leefbaarheid in buurtschap Bartelsluis. In 2015 lanceert zij het voorstel voor een nieuwe ophaalbrug aan de Z kant van de buurtschap. In 2018 is dat gerealiseerd.
En dit is het voorstel van Liberaal Wormerland voor een herinrichting en daarmee beoogde verbetering van de verkeerssituatie in en bij buurtschap Bartelsluis d.d. 17-12-2013.
Het markante 18e-eeuwse groene houten huisje op Engewormer 6 in Bartelsluis. De inwoners houden regelmatig hun hart vast voor ongelukken, omdat niet alleen auto's, maar ook vrachtverkeer zich over de smalle brug en de smalle weg Engewormer wurmt.
- Bartelsluis is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Wormerland. T/m 1990 gemeente Wormer.
- De buurtschap Bartelsluis valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Wormer.
- Bartelsluis heeft geen plaatsnaamborden met de eigen naam. Formeel valt het binnen de bebouwde kom van Wormer (hoewel de plaatsen van elkaar gescheiden zijn door het water en de brug); zowel vanuit beide kanten van de weg Engewormer, als vanuit het - vanuit Wormerveer gezien - einde van de Kalverringdijk, staan er blauwe plaatsnaamborden (komborden) Wormer (wat ons betreft zou het functioneel zijn om daar nog een wit bordje Bartelsluis onder te plaatsen, ter erkenning en hérkenning van de buurtschap). De kern van de buurtschap is een 30 km-zone.
- De buurtschap Bartelsluis staat niet (meer) als zodanig in recente atlassen.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Westersluis, Zaansluis, Nieuwe Sluis.
Naamgeving
De buurtschap is genoemd naar de gelijknamige sluis ter plekke.
Naamsverklaring
Het tweede deel van de naam spreekt voor zich. Het eerste deel heeft betrekking op een toenmalige veerman genaamd Bartel.
Andere benaming
De buurtschap wordt, met name in gemeentelijke stukken, ook wel Bartelsluisbuurt genoemd, kennelijk ter onderscheiding van de sluis. Wij hebben echter de indruk dat de naam Bartelsluis als naam voor de buurtschap nog steeds het meest gangbaar is. Een formele naam voor de buurtschap is bij ons weten nooit vastgesteld, omdat de buurtschap geen formele 'woonplaats' is voor postcodeboek en BAG, en de buurtschap ook geen eigen plaatsnaamborden heeft waaraan e.e.a. geverifieerd zou kunnen worden.
De buurtschap Bartelsluis ligt direct ZO van Wormer, rond de gelijknamige sluis en de brug ter plekke die de wegen Bartelsluispad en Engewormer met elkaar verbindt. De panden in de buurtschap liggen aan de weg Engewormer, voor zover gelegen in het W van de gelijknamige polder.
Terug naar bovenDe buurtschap Bartelsluis omvat ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners. In het overige deel van de polder Engewormer staan ook nog ca. 20 panden, doorgaans boerderijen. In totaal omvat de Engewormer dus ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.
Terug naar bovenDe voorganger van de huidige Bartelsluis is in 1638 gebouwd als schutsluis om de Westerveersloot en de Enge Wormerringsloot met de Zaan te verbinden. De sluis maakt deel uit van de droogmaking van de Engewormer. Rond een sluis, met de daaraan verbonden bedrijvigheid, ontstaat vaak een buurtschap, zo ook hier. De sluiswachterswoning fungeert lange tijd tevens als kruidenierswinkel, waar de schippers inkopen kunnen doen. Er wordt ook sterke drank verkocht. Verder is er nog een slagerij in de buurtschap geweest.
De sluis wordt aanvankelijk vooral gebruikt door venters die van en naar Amsterdam, Haarlem en Alkmaar reizen om het beschuit uit de beschuitfabrieken van Wormer te verkopen. Sinds de 19e eeuw vormt de sluis een van de toevoerwegen van de Van Gelder Papierfabriek in Wormer, voor de aanvoer van de benodigde grondstoffen. Sinds de jaren zestig gaat dat vervoer met vrachtwagens, waardoor de sluis zijn functie verliest.
Daarom, en omdat het onderhoud te duur wordt voor het heemraadschap, is de sluis in 1972 afgedamd. De stalen balken van de stijlen en de bascule van de ophaalbrug zijn in 1968 reeds gebruikt voor het ondersteunen van de in dat jaar aangelegde vaste betonnen brug over de sluis. Tegenwoordig is de sluis een ´bloementuin´ van de voormalige sluiswachterswoning.
- Nadere informatie over de geschiedenis van sluis en buurtschap Bartelsluis.
Terug naar boven- De smalle brug en de eveneens smalle weg Engewormer trekken veel sluipverkeer aan, ook van vrachtverkeer. Er wordt al sinds 1970 gestudeerd op oplossingen en er zijn al vele rapporten over verschenen. Afsluiting voor doorgaand verkeer is geen optie omdat bedrijven in de Engewormer daardoor slechter bereikbaar worden. Eén van de opties (die geen doorgang heeft gevonden) om de buurtschap qua verkeer te ontlasten, was een vlotbrug. Een GroenLinks-motie uit 2009 die pleit voor gedeeltelijke afsluiting tijdens de spits is niet aangenomen.
In deze B&W-notitie aan de gemeenteraad uit 2009 geeft de gemeente aan dat het een complexe situatie is, en dat zij in 2013 één van de oplossingsrichtingen beoogt uit te voeren. Maar ook dát is er niet van gekomen... Inmiddels zijn rondom de buurtschap wel verkeerslichten geplaatst, die erin resulteren dat men telkens maar vanuit één richting tegelijkertijd de brug over kan, wat de opstoppingen en gevaarlijke situaties ter plekke al een stuk vermindert.
Het pand op Engewormer 6 uit eind 18e eeuw is, gezien uiterlijk (geheel groen houten pand) en ligging (op strategisch punt bij de brug en sluis aan een drukke route), wellicht een van de bekendste panden uit de Zaanstreek. Maar de bewoners vrezen regelmatig voor ongelukken omdat zij vlak aan het smalle en drukbereden bruggetje wonen. - Video-reportage (Man bijt Hond, 2002) met de bewoners van Engewormer 6, die het drukke en gevaarlijke sluipverkeer op deze plek aan de orde stellen. - Idem reportage in tekst.
Eind 2013 vergadert de gemeente er voor de zoveelste keer over, waarbij Stichting Zaan en Dijk er aandacht voor vraagt om het gebied als integraal geheel te bekijken en te ontwikkelen, als biotoop dus, en niet bijv. de verkeerssituatie apart (waar de gemeente kennelijk op focuste), of de monumenten apart, de sluis, het landschap etc., maar alles in samenhang. En dat lijkt ons óók wel zo logisch... In 'ca. 2016' beoogde de herinrichting van de Bartelsluisbuurt dan daadwerkelijk van start te gaan, d.w.z. een betere brugverbinding, een nieuw fietspad, 30 km-zone en herstel van de Bartelsluis.
Stichting Zaan & Dijk (in Noordhollands Dagblad, 4-9-2015) vindt het plan van de gemeente anno zomer 2015 voor een 2,5 meter hoge brug geen goed plan. "Dat betekent dat je een behoorlijke aanloop nodig hebt om die hoogte te bereiken. Dat is een enorme ingreep in het landschap. De brug staat niet in verhouding met het landschap. Veel mooier zou een beweegbare ophaalbrug zijn aan de Z kant van de buurtschap, met een doorvaarthoogte van 90 cm, net zoals hij de andere bruggen in de Enge Wormer. Je zou dan zelfs het Bartelsluispad kunnen afsluiten voor autoverkeer en er een voetpad van kunnen maken. Met eventuele bescheiden en passende nieuwbouw zou bijv. de ophaalbrug gefinancierd kunnen worden", aldus Peter Ulle van de stichting.
En het is ook toeristisch aantrekkelijker: "Er gaan allerlei fietsroutes door het gebied. En als kanoroute is het gebied ook heel aantrekkelijk. Maar daar heb je echt geen brug van 2,5 meter hoog voor nodig." En hier kun je lezen wat lokale partij Vereniging Liberaal Wormerland ervan vindt anno zomer 2015, naar aanleiding van het verzoek van de gemeente aan de gemeenteraad om in te stemmen met een bepaalde variant van de oplossing.
In 2018 is er dan uiteindelijk een knoop doorgehakt, en zullen er vele zuchten van verlichting zijn geslaakt in buurtschap Bartelsluis: er is een ophaalbrug gebouwd, genaamd Bartelsluisbrug, in Zaanse stijl, Z van de sluis, over het water van het Wolfrak, tussen de wegen Veerdijk en Engewormer. Auto's kunnen elkaar op de brug niet passeren. "Het gewenste karakterstieke beeld en uitstraling van de nieuwe ophaalbrug refereert aan de traditionele Zaanse ophaalbrug, dat het historische aanzicht van het gebied dient de versterken. Op detailniveau is de brug eigentijds en onderscheidend, met materiaaleigen detaillering die passend is in de context van de Bartelsluisbuurt. De brug vormt een poort in het landschap en markeert zo de buurtschap die ernaast gelegen is", aldus ontwerper Arc2 Architecten. De bestaande brug is zodanig aangepast dat er alleen nog fietsers en voetgangers kunnen passeren. Voor nadere toelichting zie het Bestemmingsplan Bartelsluisbrug, het artikel over het gereedkomen van de Bartelsluisbrug in juni 2018, met foto's, en de fotoreportage over de bouw van de Bartelsluisbrug op de site van de gemeente Wormerland.
- Plannen voor een ´pakhuisreservaat´ en heropening van de Bartelsluis vinden vooralsnog geen doorgang vanwege de complexiteit van de problematieken.
Terug naar boven- De in 1638 gebouwde houten sluis die aanvankelijk Zaansluis of Westersluis heette, is in 1734 vervangen door de huidige stenen sluis die op dat moment de naam Nieuwe Sluis kreeg. De huidige naam is kennelijk van nog latere datum. Vanwege de cultuurhistorische en civieltechnische historische waarde is de sluis in 2009 tot gemeentelijk monument benoemd. De Bartelsluis staat al jaren op instorten. Er zijn wel plannen voor herstel, maar voor zover wij weten zijn die nog niet definitief.
Terug naar boven- Sinds 2013, t.g.v. het 375-jarig bestaan van Engewormer en Bartelsluis, is een jaarlijks evenement de Omloop van de Engewormer (inline skaten als toertocht of wedstrijd) (op een zondag eind juni). Het parcours voert de deelnemers langs de rietkragen van de Ringvaart, langs ‘Zaanse Piramides’ (boerderijen) en na het ruim 375 jaar oude Bartelsluisje is daar het ‘Zedoiker Woid’, de Zaan op zijn breedst, bewaakt door de Adelaar. Daar doemen de machtige molens van de Zaanse Schans op aan natuurreservaat ‘de Kalverpolder’, de Engewormer-Grutto’s fluiten om je oren tot je er tureluurs van wordt. Tot slot: na het 'drielandenpunt' bij de weidse Wijdewormer, de Tolbrug over de visrijke Ringsloot.
De Zaankanter is, door de waterrijke Zaanstreek, een echte schaatsliefhebber. Schaatsen op natuurijs is de laatste jaren door de vaak zachte winters echter niet vaak mogelijk. Op 8 wieltjes het asfalt van de Engewormer bedwingen is daarom een goede vervanger van het Elfstedentocht-gevoel. De organisatie biedt toerrijders de mogelijkheid om zelf te kiezen voor 1 tot 7 rondes van 5,6 km meter lang. Ook kinderen kunnen meedoen. Voor hen is de afstand 1 ronde van 5,60km. Voor de wedstrijdrijders is er een marathon van 39,2 km (7 rondes). Editie 2018 is, wegens de hier beschreven omstandigheden, niet doorgegaan.
Terug naar boven- In 2014 is ca. 140 hectare landbouwgrond in de Engewormer omgezet in natuur. Hiermee is het overgrote deel van deze droogmakerij van 160 hectare natuur geworden. Het gebied wordt beheerd door de grondeigenaren, die daarvoor het Natuurcollectief Enge Wormer hebben opgezet. De provincie Noord-Holland vindt de Engewormer een kansrijk gebied voor de ontwikkeling van weidevogelgrasland en botanisch waardevol grasland, met behoud van het historische kavelpatroon. Het maaibeheer wordt gecoördineerd, om in de broedperiode alle graslengtes beschikbaar te hebben, en de oevers worden hier en daar afgeschuind, om de steltlopers onder de weidevogels zich thuis te laten voelen.
Terug naar boven- Foto´s en oude ansichtkaarten van (de) Bartelsluis.
- Oude foto's van schepen van Van Gelder Zonen o.a. te Bartelsluis.
- Actuele luchtfoto van de buurtschap Bartelsluis.
- Actuele foto van de vervallen Bartelsluis.
Terug naar boven- Algemeen: - Pagina met geschiedenis van de buurtschap Bartelsluis en schets van de problematiek m.b.t. sluipverkeer en toestand sluis.
- Belangenverenigingen: - De in 2014 opgerichte Vereniging Belangen Engewormer zet zich in voor behoud van de landschappelijke, cultuurhistorische en recreatieve waarden van de polder Engewormer. - Ook de Stichting Zaan & Dijk zet zich, naast Zaandijk aan de andere kant van de Zaan en de Zaanse Schans en Haaldersbroek aan de Engewormerse kant, in voor de landschappelijke belangen van de polder Engewormer waaronder de buurtschap Bartelsluis.
- Zorg: - Zorgboerderij Saens Groen ligt ZO van de buurtschap aan de Z rand van de polder Engewormer.
Reactie toevoegen