Status

- Ammerzoden is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Bommelerwaard, gemeente Maasdriel. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1998.

- Wapen van de voormalige gemeente Ammerzoden.

- Onder het dorp Ammerzoden valt ook de buurtschap Wordragen en een deel van de buurtschap Californië.

Naam

In het dialect
Amelroi, Ammelroien.

Oudere vermeldingen
1026-1044 vervalst 12e eeuw de Ambersoi, 1196 Ambershoye, 1205-1233 Ambersoye, 1294-1295 Everardi de Ambersoye, 14e eeuw Amersoyen, 1481 Amelroyen, rooy, 1618 Ammersoyde, 1665 Amelroy, 1936 Ammersooien.

Naamsverklaring
Samenstelling van een waternaam Amer, ontstaan uit Ambarô-*, verwant met ambra-* 'nevel, water, rivier', met ooi 'land aan een waterloop'. De uitgang op -en is later ontstaan en de -d- is het resultaat van hypercorrectie.(1)

Ligging

Ammerzoden ligt ZW van Zaltbommel, NW van 's-Hertogenbosch, W van Hedel en grenst in het Z aan de Maas en aan de provincie Noord-Brabant (dorp Bokhoven).

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Ammerzoden 303 huizen met 1.822 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 140/885 (= huizen/inwoners), het dorp Well 115/843 en de buurtschappen Wordragen 16/94 en Wellseind 32 (de inwoners van deze buurtschap zijn bij het dorp Well inbegrepen). Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.400 huizen met ca. 3.500 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze voormalige gemeente, kun je terecht bij Stichting Langs de Mèrsloot. De naam van de sticbting verwijst naar de sloot die het restant is van een oude meander (bocht) van de Maas. Die meander liep als een soort hoefijzer door het grondgebied van wat later de gemeente Ammerzoden zou worden. De Mèrsloot is zodoende een soort schakel tussen de dorpen in deze thans voormalige gemeente. Stichting Langs de Mèrsloot bestudeert allerlei facetten uit de geschiedenis van al hun gemeenschappen. Ze verricht daarvoor archeologisch en historisch onderzoek. Het resultaat van deze onderzoeken wordt bekend gemaakt tijdens tentoonstellingen en manifestaties. Met behulp van een publicatie wordt zo’n stukje ‘Ammerooise’ geschiedenis tijdens die tentoonstelling extra belicht.

Bezienswaardigheden

- Ammerzoden heeft 4 rijksmonumenten.

- Ammerzoden heeft 7 gemeentelijke monumenten.

Hervormde kerk
De eerste kerk in de geschiedenis van Ammerzoden is in de 13e eeuw gebouwd. Deze kerk bevond zich op de locatie van de huidige Hervormde kerk. In de eerste helft van de 14e eeuw is een nieuw priesterkoor gebouwd; dit bestaat nog altijd en is het oudste deel van de huidige kerk. Tevens bouwde men een toren. Tussen 1500 en 1547 is de rest van de kerk gebouwd en is de toren aangepast en verhoogd. Na de reformatie namen de weinige protestanten in het dorp de kerk over. Het koor verbouwden zij in 1632 tot kerk; de rest verviel en tot op de dag van vandaag is het schip een ruïne. De slanke vensters van het schip werden dichtgemetseld.

Er is een legende dat de kerk door een beschieting door de Fransen tijdens de Hollandse Oorlog een ruïne zou zijn geworden. In het rampjaar 1672 is Ammerzoden vanaf de overkant van de Maas belegerd door de troepen van Lodewijk XIV. De Franse legeraanvoerder Georges Duras zou het bevel hebben gekregen om Kasteel Ammersoyen te beschieten. Hij wilde deze opdracht niet nakomen, omdat zijn vriendin op het kasteel zou logeren. Daarom beschoot hij 'per ongeluk' de kerk. Deze legende klopt echter niet. Met de kanonnen van toen was het niet gemakkelijk om nauwkeurig te richten (de kerk ligt vlak bij het kasteel). Bovendien hebben de Fransen het dorp destijds niet beschoten. Wel is het dorp gebrandschat. De legende is bedacht door Engelsman John Box, die in het dorp in 1868 bezocht en de geschiedenis van het dorp bestudeerde.

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog ligt het dorp enkele maanden in de frontlinie. Het dorp is toen grotendeels verwoest. Van de Hervormde kerk zijn de toren en het koor zwaar beschadigd. Na de oorlog zijn deze onderdelen gerestaureerd. Tevens hebben de vensters van het schip hun oude vorm teruggekregen. In 1950 is de Hervormde Ruïnekerk (Meester la Grostraat 29) heropend. In 1992 heeft een nieuwe restauratie plaatsgevonden. Het koor wordt tegenwoordig gebruikt als kerk door de Nederlands Hervormde (PKN) Gemeente van Ammerzoden-Well, voornamelijk bestaande uit inwoners uit buurdorp Well.

RK kerk
De eerste kerk die op de plaats van de huidige RK Sint-Willibrorduskerk in Ammerzoden (Meester la Grostraat 1) stond was een waterstaatskerk uit 1827. Deze werd in 1899 vervangen door een grote neogotische kruisbasiliek met hoge toren, ontworpen door architect Jacques van Groenendael. Deze kerk is in 1944 door oorlogsgeweld verwoest. In 1953 kwam de huidige kerk gereed, ontworpen door architect H. van Putten. Het is een driebeukige bakstenen pseudobasiliek met vrijwel losstaande ongelede toren links van de voorgevel. De kerk is in traditionalistische vorm, refererend aan de romaanse en vroegchristelijke bouwstijl (basilicastijl) in Italië.

Kasteel
"Het exacte bouwjaar van Kasteel Ammersoyen is onbekend. Maar in het jaar 1026 wordt reeds gesproken over een heerlijkheid in een oorkonde van vrouwe Berta. Rothardus 'de Ambersoi' en zijn broer Wiricus voerden toen het bewind. In een document uit 1196 wordt gesproken van 'Ambershoye'. In 1286 was Johan van Harlaer heer van Ammerzoden. Zijn nakomelingen droegen de heerlijkheid ongeveer een eeuw later over aan Arnold van Hoemen, de heer van Middelaar. De eerste zekere vermelding van het huidige kasteel zelf dateert uit 1354 toen Arent van Ammersoyen het via overerving verwierf.

Het is een van de best bewaarde middeleeuwse waterburchten in Nederland. De oorspronkelijke opzet door een Van Herlaer van omstreeks 1300 is goed behouden, ondanks verbouwingen in de 17e eeuw. Ammersoyen is met zijn vierkante plattegrond met vier hoektorens een voorbeeld van het door graaf Floris V geïntroduceerde kasteeltype. Dit type is wegens de goede verdedigbaarheid vaker toegepast. Uitzonderlijk is dat Ammersoyen als een geheel is gebouwd, terwijl de meeste middeleeuwse kastelen in verschillende bouwperioden door uitbreiding en aanbouw tot stand kwamen. Bij de bouw lag het kasteel in of aan de Maas, maar snel daarna, in 1354, veranderde de loop van die rivier. De hoofdburcht van Ammersoyen is sindsdien bijna altijd omringd geweest door een gracht, evenals de voorburcht.

Klooster. Het kasteel is in de loop der eeuwen in bezit geweest van diverse adellijke heren. De laatste, Arthur baron de Woëlmont, die vanaf 1856 heer van Ammersoyen was, verkocht het kasteel met de resterende delen van de heerlijkheid in 1873 aan de katholieke parochie te Ammerzoden. In 1876 werd het kasteel in gebruik genomen als klooster van de orde der Clarissen. Het werd zo het tweede clarissenklooster in Nederland. Omstreeks 1893 hebben de clarissen de gracht rond het kasteel laten dempen, om zo de aanbouw van een kapel aan de westzijde van het kasteel mogelijk te maken. Door het dempen van de gracht werd een veilige deken uitgespreid over alle voorwerpen die vanaf de 14e eeuw in het water waren beland. In 1944-1945 liep het kasteel zware oorlogsschade op. De zusters vertrokken hierop naar het Zuid-Limburgse Hoogcruts.

Naoorlogse restauratie. In 1957 kwam Kasteel Ammersoyen in bezit van Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. In 1959 ging de restauratie van start, die zestien jaar duurde. Tijdens de restauratie werden niet alleen de middeleeuwse muurtrappen teruggevonden, maar ook lampnissen, schouwen, balkgaten, schietsleuven, een waterput en vele secreten of muur-wc’s. Er waren nog zoveel details aanwezig, dat het mogelijk bleek de middeleeuwse vormen bij de restauratie voorrang te geven. Bij de herinrichting is ernaar gestreefd om met eenvoudige middelen een bewoonde sfeer te scheppen. Familieportretten, in bruikleen van de Brantsen van de Zyp Stichting, spelen hierbij een belangrijke rol. Tijdens deze restauratie is de opvulling van de gracht die de kloosterzusters hadden laten aanbrengen verwijderd. De grond is voorzichtig uitgegraven en minutieus gezeefd. Daarbij kwam een enorme hoeveelheid vondsten uit vijf eeuwen tevoorschijn. Dit vondstcomplex behoort tot de grootste van Nederland. Het grootste gedeelte van het aardewerk werd in scherven teruggevonden. Maar er zijn ook complete objecten aangetroffen, waarmee op de bovenverdieping van het kasteel een expositie is ingericht. De objecten van aardewerk, steengoed, glas, zilver, brons en tin zijn alle op Ammersoyen gebruikt en geven een beeld van de voedselbereiding, eten en drinken, verlichting en verwarming, kleding, schoeisel, religie, strijd en kinderspelen op het kasteel.

Op de voorburcht tegenover het kasteel ligt aan de voet van de keermuur een kleine formele tuin, die in 1975 is aangelegd naar ontwerp van mevrouw M.E. Canneman-Philipse. In de door geschoren buxushaagjes gevormde vakken bloeien jaarlijks heliotroop, zilverblad, lavendel, margrieten en roze begonia's. Tegen de keermuur staan fraaie leibomen: moerbei, kweepeer, vijg en peer. Aan de oostzijde van de voorburcht lagen vroeger de moestuin en vaste plantentuin. Op het gedeelte tussen de binnen- en de buitengracht en langs de oprijlaan liggen gazons. Bij het begin van de kasteelbrug staat een uitzonderlijk grote mispel. Deze in Nederland zeldzame soort komt bijna alleen in Twente, in de omgeving van Winterswijk en in Zuid-Limburg voor. De hoge struik, waarvan de vruchten na een gistingsproces van enkele maanden eetbaar zijn, komt van oorsprong uit Zuidwest-Azië en Zuidoost-Europa. De Romeinen hebben de struik in Nederland geïntroduceerd. De graven van Gelre voeren de mispelbloem in hun wapenschild. De ‘Gelderse Roos’ die in het logo van Geldersch Landschap staat is eigenlijk ook een mispel. Wie de mispel in bloei wil zien moet goed opletten: de struik bloeit één week in de eerste helft van mei.

Het kasteel met bijgebouwen en de dubbele gracht worden als eenheid in stand gehouden. De bezoeker krijgt op Ammersoyen een goed beeld van een middeleeuws kasteel, waarbij de grachtvondsten het dagelijks leven illustreren. Tot de opheffing van de gemeente Ammerzoden in 1999 was een deel van het kasteel in gebruik als gemeentehuis. Het kasteel is voor bezichtiging opengesteld; zo worden er rondleidingen gegeven en vinden er verschillende evenementen plaats. Ook is het mogelijk huwelijksvoltrekkingen, feesten, vergaderingen en dergelijke plaats te laten vinden."(2) Voor nadere informatie zie de site van Kasteel Ammersoyen.

Gevelstenen
- Gevelstenen in Ammerzoden.

Evenementen

- "Dorpsquiz Ammerzoden-Well (april, in 2020 voor de 4e keer) is de jaarlijkse quiz waar jong en ouder in teamverband willen laten zien wie de beste masterminds, puzzelaars en quizmasters in de groep hebben. Met minimaal 6 personen in een team strijd je tegen andere teams om de felbegeerde wisselbeker. Hoe werkt het? Je geeft je op met een team van minimaal 6 personen. Je mag mee doen indien 1 van de deelnemers (de teamcaptain) minimaal 16 jaar oud is en woonachtig is in een van onze dorpen. Meedoen kan bijvoorbeeld met het gezin, familie, vrienden, de buurt of misschien wel als teamuitje van je werk. Het spel bestaat uit allerlei vragen in diverse categorieën. Aan het eind van de avond wordt het ingevulde spelboek weer ingeleverd. De antwoorden worden de weken er na nagekeken en op een avond daarna wordt de uitslag bekend gemaakt. Je kunt onder het genot van een hapje en drankje lekker thuis meespelen met je eigen team. Het kan wel zijn dat er één persoon uit je team ergens naar toe moet in het dorp om een opdracht uit te voeren. Je bent niet verplicht om met een heel team naar een locatie te komen. Dus misschien kan je oom uit Australië gewoon gezellig meedoen via skype!"

- Op een zaterdag begin november, alleen in de even jaren (in 2020 voor de 9e keer) is er het Jeugdfestival Ammerzoden, een festival voor jeugd- en opleidingsorkesten plaats. Het festival is in de loop der jaren uitgegroeid tot een begrip in de regio. Aan editie 2018 hebben maar liefst 13 orkesten deelgenomen. De organisatie van het festival is in handen van Fanfare St. Caecilia. Het Jeugdfestival biedt jeugdige muzikanten een fantastische uitdaging om in een andere omgeving te musiceren, waarbij de prestatie van het orkest door een deskundige jury wordt beoordeeld. Het festival is geschikt voor zowel orkesten bestaande uit gevorderde als beginnende muzikanten. Het orkest met het hoogste puntenaantal wint de Arie van den Oord-bokaal. Daarnaast is er een aanmoedigingsprijs. Het Jeugdfestival staat garant voor een muzikale en gezellige dag die een grote stimulans vormt voor de jeugdige muzikanten uit de hafabra-wereld. Uitslag Jeugdfestival 2018: 1. Leerlingenorkest Sub Umbra Veldhoven. 2. C-orkest Harmonie Orkest Vleuten. 3. Njoy KHSC Kerkdriel. De aanmoedigingsprijs is deze editie gewonnen door Opleidingsorkest BravO Wouw.

Natuur en recreatie

- Speelpark Hoppie's in Ammerzoden is ooit begonnen als een maisdoolhof naast de champignonkwekerijen van de Hopwaag. Inmiddels is dit natuurspeelpark uitgebreid met vele mogelijkheden om je uren te vermaken tussen alle elementen die de natuur ons biedt. Denk aan vlotten bouwen, modderglijbaan etc. Water, zand en groen vormen de basis van Hoppie’s. Jaarlijks is er ook het maisdoolhof. Zodra de mais hoog staat is er een heus doolhof om heerlijk in te verdwalen. En jaarlijks worden er in september of oktober de beruchte griezelavonden georganiseerd.

Sinds 2014 is er ook een blotevoetenpad. Hier kom je telkens andere materialen en bodems tegen waar je heerlijk op blote voeten doorheen kunt lopen. Van modder tot grind en boomschors. Alle ondergronden zorgen voor een stimulatie van de gevoeligste plek van je lichaam, je voetzolen. Langs dit pad, vol met ontdekkingen, vind je een prachtige wilde bloementuin waar je naar hartenlust een mooi veldboeket mag plukken. Daarnaast vind je er een midgetgolfbaan, jeu des boules baan, skelterbaan, mega-springkussen, en een knuffeldierenweide met lieve, tamme, kleine beesten om eens lekker te knuffelen. Je vindt hier een ezeltje, alpaca’s, diverse geitjes en ander klein vee.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ammerzoden, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoreportage van Ammerzoden door Kees Wittenbols uit Breda.

Links

- Onderwijs: - "Basisschool De Schakel in Ammerzoden wil een school zijn die een stevige basis legt voor de toekomst van onze leerlingen. Deze basis bestaat naast de aangeboden kennis ook uit sociaal-emotionele vaardigheden, een positief zelfbeeld, zelfvertrouwen en voldoende zelfstandigheid om de overgang naar het voortgezet onderwijs zo klein mogelijk te maken. Omdat niet bekend is hoe de toekomst van onze leerlingen eruit zal gaan zien, willen we een zo breed mogelijk beroep doen op de talenten van de leerlingen. Binnen de inrichting van ons onderwijs en het schoolgebouw hebben we hiermee rekening gehouden door een eigen kooklokaal, technieklokaal, moderne ict-voorzieningen, onderwijstheater, onderwijstuin en een groot aanbod aan speelvoorzieningen. Als school willen we blijven groeien, waarbij we rekening houden met de toekomst van onze leerlingen. Onze veranderende maatschappij vraagt steeds nieuwe inzichten en dus ook andere onderwijsinhouden en vaardigheden waarbij we onze leerlingen willen begeleiden."

- Muziek: - Muziekvereniging St. Caecilia is opgericht in 1847. Door een verordening vanuit het bisdom was het niet meer toegestaan de mis met koperinstrumenten te begeleiden, waarna de harmonie werd opgericht. In 1889 is het een fanfare geworden, sindsdien is er dus Fanfare St. Caecilia Ammerzoden. Hoe het de vereniging sindsdien verder is vergaan, kun je lezen op de pagina Historie.

- Sport: - Bij de Ammerzodense Badminton Club (ABC) is de recreatieve beleving van het badminton belangrijker dan de prestatie die wordt neergezet. Trainingsfaciliteiten zijn er zowel voor de jeugd als voor de senioren.

- Tennisvereniging Ammerzoden (TVA) is opgericht in 1975. De club heeft ca. 270 leden. Volgens KNLTB-normen kan de vereniging met haar 6 verlichte wintervaste banen een ledenbestand hebben van ca. 500 leden. Alle ruimte dus om te groeien. Voordeel van de huidige situatie is dat vrij spelen weinig problemen oplevert qua wachttijd. In principe is het park iedere dag geopend geopend van ’s morgens vroeg tot ’s avonds 23.00 uur. Voor de speeltuin - voor kinderen van de leden - zijn specifieke gebruikersvoorwaarden.

- Zorg: - Het Zonnelied in Ammerzoden is een huis waar omgeving en ondersteuning zich richten op dat wat je nog wél kunt, ondanks eventuele lichamelijke en/of geestelijke beperking. Mensen verhuizen naar Het Zonnelied als zelfstandig wonen thuis niet langer mogelijk is. De opening van de nieuwbouw in 2011 was tegelijk de start van een nieuwe visie op zorg. Een visie waarbij ze niet langer een zorginstelling zijn, maar een omgeving waar kwetsbare mensen wonen. Sterk in verbinding met de omgeving. Bewoners wonen in een ‘straat’ met eigen voordeur. Dementerende bewoners leven in kleine groepen, met een eigen kamer en een gedeelde huiskamer. De bewoners doen zoveel mogelijk zelf. Familieleden en vrienden spelen daarbij een belangrijke rol. Even samen koffie drinken, de was opruimen of de tuin in. Regelmatig ruiken de ‘straten’ naar versgebakken appeltaart of pruttelend draadjesvlees. ‘Buiten’, in de kooi, zit het knuffelkonijn en klinkt er rustgevende muziek.

Het Zonnelied beschikt over diverse faciliteiten, waaronder: Belevingstuin, Bioscoop, Café, Dierenweide, Fitness, Gymnastiek, Hobbyruimte, Huisdieren toegestaan (huisregels van toepassing), Huismeester, Internetcafé, Jeu de boulesbaan, Kapel en stiltecentrum, Kapsalon, Kerkdiensten, Koffiecorner, Muziekkamer, Open eettafel, Pedicure, Receptie, Recreatieruimte, Rookruimtes, Snoezelruimte, Speeltuin/speeltoestellen voor (klein)kinderen, Therapietuin, Tuin met terras, Wasserette, Winkeltje, en winkels op loopafstand.

- Kiezen voor een veilig en vertrouwd thuis dat mensen ondersteunt bij hun lichamelijk, sociaal of psychisch welzijn. Dat doen mensen die voor De Lindeboom kiezen. De Lindeboom is een lokaal begrip, de meeste mensen komen uit Ammerzoden of uit de directe omgeving. De Lindeboom heeft huiskamers voor mensen met lichte geheugenproblemen. Hier worden structuur en vastigheid geboden. Met elkaar worden huishoudelijke klusjes opgepakt zoals tafel dekken, de vaat doen of de vloer aanvegen.

"De Lindeboom ligt in het centrum van Ammerzoden, vlakbij de Maas. Een kleine, gezellige gemeenschap, die een sterke band heeft met de omgeving. Er is uitwisseling van activiteiten. Populair zijn bijvoorbeeld de maandelijkse filmavond en de workshops koken. Steeds meer buurtbewoners nemen hieraan deel, waardoor de samenleving binnen onze muren komt. Naast de activiteiten zijn er tal van verenigingen, waarvan iedereen lid kan worden. In ’t Kumke zijn buurtbewoners ook welkom voor de warme maaltijd, via reservering. ’t Kumke is daarmee het kloppend hart van De Lindeboom. Of het voor de koffie, de ontmoeting of het praatje is, de deur staat voor iedereen open. Dat kan ook voor het koersbal, het zanguurtje of het kienen zijn. Ook zijn er computers beschikbaar met ondersteuning van een vrijwilliger."

- Welzijn: - Inwoners hebben het initiatief genomen om in Ammerzoden een centrale ontmoetingstuin te realiseren.

- Veiligheid: - "Een ongeluk(je) zit in een klein hoekje, en kan iedereen overkomen. Wat hoop je dat er gebeurt als het jou overkomt? Ieder mens heeft de plicht een medemens in nood hulp te bieden. Of het nu een ongeval, verdrinking of plotselinge stoornis in de gezondheidstoestand betreft. Helaas gebeurt het nog te vaak dat mensen in nood niet de benodigde hulp krijgen van een medemens. EHBO afdeling Ammerzoden-Well heeft als doel het opleiden van mensen tot eerste hulpverlener. Op deze manier kun je hulp verlenen wanneer een medemens in nood verkeert. Tijdens onze cursus leer je hoe je kunt handelen als een noodsituatie zich voordoet. Want wat mag en kun je nu eigenlijk wel doen en wat moet je nou vooral niet doen? Verder kun je ons ook vragen voor hulpverlening op je evenement."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Wikipedia,
  
  , (2020)