Allardsoog

Plaats
Buurtschap
Opsterland Noordenveld Westerkwartier
Westerkwartier
GroningenFryslânDrenthe

allardsoog_gevelsteen_1785_herberg_kopie.jpg

Allardsoog, steen van 'Allards oog' in de gevel van de voormalige herberg uit 1785. Voor het verhaal dat hierbij hoort zie het hoofdstuk Naam. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2021/06/05/rondje-allardsoog-haulerwijk)

Allardsoog, steen van 'Allards oog' in de gevel van de voormalige herberg uit 1785. Voor het verhaal dat hierbij hoort zie het hoofdstuk Naam. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2021/06/05/rondje-allardsoog-haulerwijk)

allardsoog_nieuw_allardsoog.jpg

De buurtschap Allardsoog heeft geen plaatsnaambordjes. Je kunt alleen aan deze borden van hotel (en voormalige volkshogeschool) Nieuw Allardsoog zien dat je in de buurtschap bent aangekomen.

De buurtschap Allardsoog heeft geen plaatsnaambordjes. Je kunt alleen aan deze borden van hotel (en voormalige volkshogeschool) Nieuw Allardsoog zien dat je in de buurtschap bent aangekomen.

Een-West Natuurvriendenhuis NIVON voorheen Volkshogeschool Allardsoog.jpg

Een van de markante panden in Allardsoog is Natuurvriendenhuis NIVON Allardsoog (Jarich van der Wielenweg 42, Een-West), gevestigd in een voormalige huishoudschool (niet te verwarren met de voorm. Volkshogeschool Allardsoog op grondgebied van Bakkeveen).

Een van de markante panden in Allardsoog is Natuurvriendenhuis NIVON Allardsoog (Jarich van der Wielenweg 42, Een-West), gevestigd in een voormalige huishoudschool (niet te verwarren met de voorm. Volkshogeschool Allardsoog op grondgebied van Bakkeveen).

Een-West Allardsoog.jpg

Buurtschap Allardsoog

Buurtschap Allardsoog

Allardsoog

Terug naar boven

Status

- Allardsoog is een buurtschap, gelegen op de grens van en verdeeld over drie provincies en daarmee ook drie gemeenten en drie kernen: 1) provincie Fryslân, gemeente Opsterland, onder het dorp Bakkeveen (= het grootste deel van de buurtschap), 2) provincie Groningen, streek Westerkwartier, gemeente Westerkwartier (tot en met 2018: gemeente Leek), onder het dorp Zevenhuizen, en 3) provincie Drenthe, gemeente Noordenveld (tot en met 1997: gemeente Norg), onder de formele woonplaats en buurtschap Een-West.

- De buurtschap Allardsoog heeft geen plaatsnaamborden.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Allardseach.

Oudere vermeldingen
1851 Allartsoog, 1877 Allertsoog, 1936 Allardsoog, 1948 Aldertseach.

Naamsverklaring
Genoemd naar een gevelsteen in de voormalige herberg alhier, met de afbeelding van een oog en daaronder de tekst 'allards oog 1785'. Volgens Van der Aa(1) is deze naam vermoedelijk afkomstig van de heer Allart Scheltinga uit Arum, die in deze venen vele eigendommen bezat.(2)

Het volgende volksverhaal is hierover bekend: "Volgens een legende woonde er in de jaren rond 1800 ene Allard Scheltinga, die hier een groot gebied bezat. Hij was vervener, en had zich een zeer goed bedrijf opgebouwd. Hij had echter drie zoons die lui waren en geld verbrasten. Dit ergerde Allard mateloos en daarom liet hij een van zijn ogen in de voorgevel metselen, om na zijn dood zijn zonen in de gaten te kunnen houden."

Terug naar boven

Ligging

Allardsoog ligt op het puntje van de ‘neus’ van de ‘man’ waar de vorm van Drenthe aan doet denken, even ten NO van het dorp Bakkeveen, ZW van het dorp Zevenhuizen, NW van het dorp Haulerwijk en W van de formele woonplaats en buurtschap Een-West.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Al met al staan er in de buurtschap een 25-tal woningen, waarvan het merendeel in Fryslân, onder het dorp Bakkeveen. Een handvol huizen aan de Jarig van der Wielenweg (het Friese deel aan de overkant heet Jarig van der Wielenwei), Grensweg en Bakkeveenseweg valt onder de Drentse buurtschap en formele woonplaats Een-West in de gemeente Noordenveld.

Terug naar boven

Geschiedenis

Ontstaan
Deze streek vormde reeds eeuwen geleden een doorgaande route tussen Friesland en Drenthe. In de Tachtigjarige Oorlog bevond zich even verderop de Zwartendijksterschans (die verder wordt beschreven bij Een-West). Het gebied rond Allardsoog was echter woeste heidegrond met zandverstuivingen als gevolg van overbeweiding. Dit stuk ‘niemandsland’ werd eigenlijk ongemoeid gelaten, totdat in het begin van de 20e eeuw uiteindelijk ontginning plaatsvond, in aansluiting op de omliggende streken eerder.

Om het verstuiven tegen te gaan werd een bos geplant en zo ontstond in de jaren 1930 deze buurtschap als werkvoorzieningsproject tijdens de crisisperiode. Er werd een volkshogeschool opgericht, die tegenwoordig in gebruik is als Conferentiehotel Nieuw Allardsoog (vallend onder het Friese Bakkeveen). NIVON-Natuurvriendenhuis Allardsoog valt onder de Drentse buurtschap Een-West.

Volkshogeschool
De plaats en plaatsnaam is vooral bekend van Volkshogeschool Allardsoog, de eerste volkshogeschool van ons land, die hier in 1932 van start is gegaan. Omdat dit instituut voor de regio en ook landelijk van belang is geweest, schetsen wij hier het bijzondere ontstaan van dit instituut:

“Jarig van der Wielen, die later als ‘Oom Jarig’ uitgroeit tot, wat we nu zouden noemen: ‘de goeroe van de volkshogeschoolbeweging’, meert op 15 mei 1920 zijn schip af bij de bosrand aan het eind van de Mieuwmeerswijk, een dwarsvaart van de Bakkeveenstervaart. Aan boord waren zijn vrouw Lieke en de twee oudste zoons. De beide andere kinderen zouden voorlopig bij familie blijven. Jarig hoopte dat zijn vrouw in de stilte van het Allardsoog definitief zou genezen van haar geestesziekte. De eerste zomer had nog iets van een idylle, maar in het najaar van 1921 werd Lieke opnieuw in een pyschiatrisch ziekenhuis opgenomen.

Jarig had - zonder daarvoor de middelen te hebben - in de buurtschap Allardsoog 95 ha bos en heide gekocht voor 12.500 gulden. De notaris verschafte een hypotheek, op voorwaarde dat Jarig binnen een bepaalde tijd 14 ha grond zou ontginnen, inzaaien, bemesten en vervolgens afstaan. Jarig bouwde van zoden een stal, schafte een koe aan en op de open plek in het bos verrees het ‘Oude Huis’ in Amerikaanse stijl, met stal en hooiberg onder eeafn dak. Later kocht hij ook het boerderijtje, waar een gevelsteen met het oog van Allard was ingemetseld.

De ‘naobers’ op het Allardsoog keken eerst wat raar tegen Jarig van der Wielen aan, maar al gauw vonden ze dat hij maar in de gemeenteraad moest. Hij kwam in de raad van Opsterland op een onafhankelijk socialistisch programma en werd meteen wethouder. Een van de belangrijkste zaken waarvoor hij zich inzette was het scheppen van werk. In 1923 reisde Van der Wielen samen met de wethouder van de aangrenzende gemeente Leek naar Den Haag, om daar te pleiten voor de combinatie van werkloosheidsbestrijding en grondontginning. Daaruit kwam de ontginningsmaatschappij ‘De Drie Provinciën’ voort.

Het was een van de vele plannen die Jarig in zijn leven maakte. Vele daarvan bleven luchtkastelen, maar andere initiatieven zouden de streek rond Bakkeveen ingrijpend doen veranderen. Dat gold voor ‘De Drie Provinciën’, maar ook voor het idee om op het Allardsoog een conferentieoord te stichten. Henk van der Wielen - een zoon van Jarigs broer - zou dat plan realiseren. De Vries Reilingh typeerde in 1935 de pioniers van het volkshogeschoolwerk als ‘eenige wonderlijke menschen’ die in de wildernis bij Bakkeveen bezig waren met het ‘tot stand brengen van een onbegrijpelijk werk’. Allardsoog was - en is nog altijd - een kleine, afgelegen buurtschap, ongeveer een uur lopen vanaf Bakkeveen, op de grens met Groningen en Drenthe. De verbinding met de buitenwereld bestond uit zandpaden die vaak nauwelijks begaanbaar waren.

Die eerste Nederlandse volkshogeschool begon in februari 1932 met zijn cursussen in een eenvoudige, achter het boerderijtje Allardsoog getimmerde loods. Koos Wiersma, leider van het eerste kamp, schreef daarover een kwart eeuw later: ‘In de ruime schuur, met primitieve zitplaatsen en nog primitiever verlichting, vond in die dagen dat merkwaardige stukje volksontwikkeling plaats, waarvan een roep zou uitgaan door het Noorden en ook verder in ons land.’ De eerste cursus trok twaalf deelnemers met twee permanente leiders. Van die twaalf werkten er negen op het boerenbedrijf en drie kwamen uit de stad Leeuwarden: een magazijnbediende, een werktuigkundig tekenaar en een monteur. De agrarische deelnemers spraken onderling Fries en vooral over het boerenbedrijf, zodat de stadsjongens die gesprekken niet verstonden wegens de taal, en niet begrepen wegens de inhoud. De leiding moest alle krachten inzetten om er nog een beetje ‘gemeenschap’ in te brengen.” (samenvatting uit de lezing 'Oude beelden van de volkshogeschool', gehouden door Johan Frieswijk op de Open Huis Conferentie 'De Volkshogeschool: Geschiedenis en actualiteit' in Utrecht op 29-11-2013)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De buurtschap heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de voormalige herberg Allardsoog (1785, herbouwd 1890) (Jarig van der Wielenwei 14), waar in de voorgevel het onder Naam beschreven 'legendeoog van Allard' is ingemetseld, en de 17e-eeuwse landweer, op de Fries-Drentse grens bij De Drie Provinciën (zie daarvoor het hoofdstuk Landschap etc.).

- Zoals bij Status reeds beschreven, ligt hier dus een drieprovinciepunt en daarmee ook driegemeentepunt en driedorpenpunt. In een tuin van een huis aan de Allardsoogsterweg staat een grenspaal die het exacte punt markeert waar deze drie provincies et cetera aan elkaar grenzen. Tip voor als je de paal wilt gaan bekijken: de bewoners van dat huis worden het minst gestoord als de paal vanuit een naastgelegen weiland wordt benaderd.

Bij plaatsnaamborden en dergelijke is het overigens zo dat de naam op het bord aangeeft welk gebied je betreedt, maar bij grenspalen is het net andersom: daar staat een eventueel wapen dus aan de kant van het gebied dat je verlaat. Daar zijn velen zich wellicht niet van bewust en denken dan ten onrechte dat wapens op grenspalen verkeerd om staan. Maar dat is dus niet zo. Dat zit zo: Een grenspaal (van bijvoorbeeld een land, provincie of gemeente) hoort formeel voor precies de ene helft aan de ene en voor precies de andere helft aan de andere kant van de grens(lijn) te staan. Elk land, elke provincie of gemeente is er voor de helft eigenaar van. En elk land et cetera kan alleen op zijn eigen helft zijn wapen plaatsen of andere kentekenen aanbrengen (en bij een driegrenzenpunt zoals in dit geval is er soortgelijk sprake van een paal met drie zijden). Vandaar. Op de Allardsoogse grenspaal bevinden zich alleen de wapens van de provincies Groningen en Fryslân: het Drentse wapen is ervan afgeschroefd.

- Het verzetsstrijdersmonument aan de Nije Drintse Wei herdenkt de tien Nederlanders die hier op 10 april 1945 door de Duitse bezetter zijn gefusilleerd. Op een grote kei, op een sokkel eveneens van keien, staan de namen van de betrokkenen vermeld. De achtergrond hiervan is als volgt: vijf dagen voor de bevrijding van Noord-Nederland werden op dinsdag 10 april 1945 tien gevangenen uit het beruchte Scholtenhuis in Groningen gehaald en geboeid afgevoerd. In het Scholtenhuis was in de Tweede Wereldoorlog een hoofdkwartier van de Sicherheitspolizei en de Sicherheitsdienst gevestigd. Verzetstrijders werden hier wreed verhoord, geslagen en gemarteld door de Duitse Sicherheitsdienst. Velen werden daarna op een afgelegen plek vermoord. Zo ook de tien gevangenen die op 10 april 1945 in een legerwagen naar een afgelegen plek bij Allardsoog werden gebracht. Daar werden ze zonder enige vorm van proces door de Duitse bezetter - en mogelijk Nederlandse handlangers - vermoord. Jaarlijks vindt hier op 10 april een herdenking plaats. - Videoreportage herdenking op 3 mei 2013 door een delegatie van Keep Them Rolling.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Uitgestrekt natuurreservaat Allardsoog, dat overgaat in de Bakkeveense Duinen. Afwisselend gebied met bos, heide, zandverstuivingen en drassige landen met vennetjes. Ideaal om te wandelen. Er zijn een paar wandelroutes, waarvan er een leidt naar Bakkeveen, alwaar ook een openluchtzwembad is.

- Haar eerste natuurgebied kreeg de in 1930 opgerichte natuurbeschermingsvereniging It Fryske Gea in bezit door een schenking: de landweer of landgraaf, een rijksmonumentaal laatmiddeleeuws verdedigingswerk bij Allardsoog. De landweer had als doel om een ondoordringbaar verdedigingswerk te vormen, dat begroeid was met kreupelhout. Aan de oostzijde lag een brede gracht. De grenswal is ongeveer een kilometer lang en is strategisch gelegen op een zandrug tussen de veengebieden. Ze diende om rondtrekkende en plunderende bendes tegen te houden die vanuit Drenthe deze kant op kwamen.

Reactie toevoegen